Ruch spokojny, opanowany, płynny, podkreślający umiar i kulturę zachowania się, nie pozbawiony jednak dynamiki, przejawiającej się w postawie

Transkrypt

1 Melodie i tańce ludowe, które wyszły poza swój region i stały się znane w różnych stronach Polski, a nawet poza jej granicami - noszą nazwę tańców narodowych. Tańce narodowe są przejawem kultury związany z określonym środowiskiem i określoną funkcją narodową. Należą do nich: Krakowiak: Ojczyzną krakowiaka jest oczywiście ziemia krakowska. Obszar, na którym narodził się ten taniec obejmuje sporą część dorzecza górnego lewego brzegu Wisły, a więc na zachodzie pasmo jury krakowsko-częstochowskiej, południową część Wyżyny Małopolskiej, a na wschodzie po obu stronach Wisły - zachodnią część kotliny krakowsko - sandomierskiej. Budowa melodii krakowiaka jest symetryczna, o wyraźnie zarysowanych dwutaktowych frazach muzycznych. Taniec posiada metrum 2/4 i charakterystyczne synkopowane rytmy. Krakowiaka charakteryzuje szybkie tempo, pulsujący rytm, wzmacniany przez dzwoniące u pasów metalowe kółka. Szczególnie znamienny dla krakowiaka jest właśnie rytm synkopowy. Zaznaczone są w nim obydwie lub tylko słabsze części taktu, z mocniejszym akcentem na drugiej, słabszym na czwartej ósemce. Pod względem choreograficznym krakowiak składa się z dwóch części: cwału wykonywanego zazwyczaj w ciągu 8 lub 16 taktów i następującej po nim figury (np. hołubce, krzesany, porębiańska) tańczonej przez poszczególne pary. Rytm krakowiaka występował u kompozytorów polskich i obcych już w XVI i XVII wieku. Od końca wieku XVIII poprzez wiek XIX i XX elementy krakowiaka weszły do twórczości wokalnej i instrumentalnej polskich kompozytorów: J. Stefaniego, K. Kurpińskiego, F. Chopina, S. Moniuszki, Z. Noskowskiego, I. Paderewskiego, K. Szymanowskiego i innych.

2 Mazur: Jest on wspomnieniem dawnej, wielkiej świetności i przepychu Rzeczpospolitej szlacheckiej. Nazwa tańca pochodzi od Mazowsza, gdzie powstał. Jako taniec szlachty nie wydaje się sięgać czasów dalszych jak Zygmunta III. Wcześniejszych śladów mazura, tak jak i oberka, szukać można w tańcach o nazwach wyrwany, wyrwaniec. Pierwsze mazury, aż do 1825 r. były krótkie, liczyły przeciętnie taktów, a ich forma była zbliżona do tańców ludowych. Za czasów Stanisława Augusta składał się tylko z dwóch części, z których druga była powtórzeniem pierwszej w dominancie. Mazur jest tańcem trójmiarowym, o dość jednolitym tempie. Jego cechą charakterystyczną jest dwutaktowa (rzadziej trzytaktowa) fraza muzyczna. Istotne znaczenie dla charakteru mazura ma różnorodny sposób akcentowania. Jeżeli akcenty s± na raz i na trzy, to wtedy jest bardziej żywy i zbliża się do oberka. Jeśli akcentuje się słabą część taktu - mazur zbliża się charakterem do kujawiaka. Mazury bliższe muzyce ludowej mają mniej zróżnicowany obraz rytmiczny. Melodyka mazura jest niespokojna, z ostro podkreślonymi i zarysowanymi motywami. Wielka ilość figur tanecznych, najrozmaitszych rozwiązań przestrzennych oraz szybkie tempo mazura, wymagają niezwykłej sprawności tancerzy. Jest to popis męskiej zręczności i temperamentu, a zarazem elegancji, gracji i wdzięku kobiet. Poszczególne figury tańca, chociaż z góry ułożone, są nasycone pełną inwencji improwizacją tancerza. Szczególnie w wieku XIX rozbudowano symbolikę mazura. Tańczono go w salonach wyłącznie przy muzyce instrumentalnej, czyli jego charakter wyrażały figury i żywość ruchu. Jednak pieśń, która się oddzieliła od mazura nie zaginęła w tej formie, czego przykładem jest nasz hymn Mazurek Dąbrowskiego, Ostatni Mazur, Mazur Chłopickiego i inne. Mazur, jako taniec polskiej szlachty, pokazywany był też w operach, m.in. Moniuszki - Straszny dwór, Halka. Niemal wszyscy nasi kompozytorzy tworzyli pieśni i tańce w formie mazura. Najbardziej znany to oczywiście Chopin. Również za granicą mazur znalazł naśladowców "obcy jednak nie umieli się przejąć ożywiającym go duchem, lubo udatne skądinąd pisali tańce" (O. Kolberg). Polonez: Polonez, inaczej taniec polski, rozpowszechniony w całej Europie, dawniej zwykle rozpoczynający bale. U Włochów znany pod nazwą la polacca, u Francuzów la polonaise, które to określenie wyparło rodzimą nazwę. U ludu wiejskiego i wśród drobnej szlachty nosił nazwę polskiego lub wolnego i był tańczony tylko w czasie godów weselnych (zwykle podczas oczepin). Na Mazowszu zwał się niegdyś pieszym, w Krakowskiem wielkim, gdy krakowiaka nazywano małym. Później nazwa wielkiego przeszła i na samego krakowiaka. Inna często spotykana nazwa to chodzony.

3 Charakterem poloneza jest uroczysta powaga, więc ruchy jego są powolniejsze od ruchów innych tańców w tempie 3/4, jak np: menueta czy sarabandy, od których odróżnia go również inne akcentowanie. Polonez posiada metrum 3/4 i składa się zwykle z dwóch części po 6, 8, lub 10 taktów każda. W drugiej połowie XVIII w. dołączono część środkową, trio, również o dwóch częściach, a niekiedy i dwa tria z kodą. Tempo w całym tańcu jest jednakowe - umiarkowane, raczej wolne. Początek tańca rozpoczyna się zawsze na mocnej części taktu, akcent wypada na mocnej i na słabej części taktu. Najbardziej charakterystyczny dla poloneza wieku XVIII - XIX jest powtarzający się schemat rytmiczny, występujący przeważnie na początku okresów oraz schemat rytmiczny kadencji na końcu okresów lub zdań, zawsze z wyraźnym akcentem na drugiej, słabej części taktu. Kadencja w polonezie jest bardzo istotnym elementem tańca, jest muzycznym podkładem do ukłonu, który jest wielokrotnie powtarzany w czasie tańca. Cechą charakterystyczną wszystkich rytmów polonezowych jest stała, jednolita pulsacja rytmiczna sześciu ósemek w takcie, sprawiająca wrażenie płynnie realizowanego ruchu z akcentem na "raz" i "dwa", podkreślanym wydłużeniem nuty. Ruch spokojny, opanowany, płynny, podkreślający umiar i kulturę zachowania się, nie pozbawiony jednak dynamiki, przejawiającej się w postawie Szczególnie rozbudowaną formę polonez osiągnął w muzyce artystycznej. Rytm poloneza stosowano i do dłuższych ustępów muzycznych o charakterze uroczystym i pompatycznym. W ten sposób powstały polonezy koncertowe, wariacje na tematy polonezowe itp. Najlepszym przykładem są polonezy Chopina z najbardziej chyba znanymi Polonezem As-dur czy też Polonezem A-dur. Należy również wspomnieć o polonezach M. K. Ogińskiego, będących odbiciem epoki i ducha narodowego. Polonezy pisał również K Kurpiński, aczkolwiek do wielu z nich zakradł się panujący wówczas styl Rossiniego. Polonezy pisali niemal wszyscy znakomitsi kompozytorzy polscy i cudzoziemscy. Polonezy obcych kompozytorów różnią się jednak od polskiego elementami formalnymi i charakterem. Utwory o charakterze poloneza można znaleźć również w dziełach operowych, jak np. Fauście Spohra, Purytanach Belliniego, Halce Moniuszki. Oberek: Nazwa tańca pochodzi od słowa obracać się (obertas, zdrobniale oberek). Zdaje się być tańcem powstałym na Kujawach, tam przynajmniej było niegdyś główne jego siedlisko. Stał się on tańcem

4 powszechnym w całej Polsce i to sprawiło, że nie nadano mu nazwy od jakiejś ziemi, jak w przypadku krakowiaka, mazura czy kujawiaka. W wielu okolicach był jedynym tańcem ludu. Oberek posiada metrum trójdzielne 3/8, przy czym wszystkie trzy nuty taktu akcentowane są z równą siłą lub akcent ten przenosi się na którąkolwiek nutę (lub na dwie) taktu. Czasami akcentuje się drugą i trzecią zostawiając pierwszą słabą. Pierwsza własność daje mu poniekąd rytm zdrobniałego poloneza (trzy krótkie równej siły nuty, gdy polonez ma trzy długie). Stąd też w Krakowskiem był nazywany drobnym. W Płockiem nazywano go wyrwasem. Inne spotykane nazwy to: drygant, zwijacz, okrągły. Najważniejszą cechą oberka jest podkreślanie akcentu wydłużoną wartością ostatniej nuty we frazie lub, w oberkach bardzo szybko granych o jednolitej rytmicznie i płynnej melodyce, ostre zaakcentowanie ostatniej nuty w okresie. Przeważają wirowe formy ruchu, Ruch szybki, lekki, "zwiewny", dynamiczny w momentach przytupywania, pełen rozmachu w momentach przyklęków Oberek wprowadził wiele ludowego żywiołu do muzyki narodowej. W muzyce artystycznej można spotkać oberki w twórczości F. Chopina, H. Wieniawskiego, G. Bacewicz, R. Statkowskiego. Oberki do tańca towarzyskiego, odbiegające od wzorów ludowych, komponowali O. Kolberg, L. Lewandowski, K. Namysłowski, F. Dzierżanowski i inni. Kujawiak: Kujawiak jest tańcem pochodzenia ludowego o metrum 3/4, rytmice typu mazurkowego i wolnym tempie. Jego nazwa pochodzi od Kujaw. Tańce o cechach muzycznych kujawiaka znane są w Łęczyckiem i w Wielkopolsce. Rangę tańca narodowego zyskał późno. Nazwa kujawiak po raz pierwszy pojawiła się w 1827 r., a z zapisami muzycznymi w 1830 r. Melodie kujawiaków oparte są często na tonacjach molowych lub na skalach modalnych, przez co są rozlewne i liryczne. Kujawiak, podobnie jak oberek, często poprzedzony wstępem o schemacie rytmicznym granym na jednym dźwięku, będącym toniką lub dominantą tonacji. Pomiędzy kujawiakiem a jego pierwowzorami ludowymi występuje wiele różnic. W kujawiakach wiejskich znaleźć można znacznie więcej ukształtowań rytmicznych. Ukształtowania rytmiczne w różny sposób podkreślają pierwszą lub drugą część taktu. Cechą charakterystyczną ugrupowań rytmicznych jest też występowanie tempa rubato, polegającego na przesuwaniu drobnych wartości rytmicznych wewnątrz taktu bez naruszenia metrum.

5 Inną charakterystyczną cechą kujawiaka wiejskiego są stopniowe zmiany tempa z powolnego do bardzo szybkiego, przy zachowaniu w zasadzie tej samej melodii. Kujawiak wiejski występował jako pieśń śpiewana i jako forma instrumentalna, przerywana przyśpiewkami. Kujawiak przeniknął do muzyki artystycznej w XIXw. Istnieją kujawiaki komponowane na głosy wokalne i instrumentalne. Elementy kujawiaka spotkać można w utworach F. Chopina, H. Wieniawskiego, F. Nowowiejskiego. Kujawiaki do tańca komponowali K. Namysłowski, W. Osmański i inni.