Co to jest wersologia?

Transkrypt

1 Wersologia

2 Co to jest wersologia? WERSOLOGIA to budowa wiersza; ogół zasad i właściwości systemowych i strukturalnych kształtujących mowę wierszowaną i odróżniających ją od prozy.

3 Co to jest wiersz? WIERSZ to mowa w szczególny sposób zorganizowana, przeciwstawna prozie. Fundamentem organizacji wierszowej są: a) powtarzalność wierszowanych jednostek, których budowę i współzależności ustalają reguły systemów wersyfikacyjnych. Powtarzalność ta jest źródłem rytmu wierszowego i tylko w wierszu wolnym może zatracić swój rytmiczny charakter. b) napięcie między intonacją zdaniową a intonacją wierszową. c) w systemach numerycznych napięcie między złożonym wzorcem rytmicznym a jego urzeczywistnieniem w przebiegu określonego tekstu wierszowego.

4 Rodzaje wierszy: 1. sylabotoniczny 2. zdaniowy 3. toniczny 4. sylabiczny 5. stroficzny 6. stychiczny 7. nieregularny 8. biały

5 Wiersz sylabotoniczny podlega zasadom regularnego systemu wersyfikacyjnego zwanego sylabotonizmem jego budowa oparta jest na zgodności liczby sylab i regularnym rozkładzie akcentów w obrębie wersów posiada stałą liczbę sylab w wersie i stały rozkład sylab akcentowanych i nieakcentowanych wprowadza do poezji polskiej zasady miarowego wiersza antycznego; podstawową miarą wiersza jest stopa, tj. określona liczba sylab z jednym stałym akcentem (trochej, jamb, daktyl, amfibrach, anapest, peon III) granice stóp mogą pokrywać się z granicami wyrazów (diereza) bądź mogą wypadać wewnątrz wyrazów (cezura) może też wystąpić zjawisko kataleksy lub hiperkataleksy, tj. skrócenia lub wydłużenia w ostatniej stopie wersu sylaby nieakcentowanej ukształtował się w polskiej poezji w epoce romantyzmu

6 Wiersz zdaniowy najstarszy polski typ wiersza występujący w poezji średniowiecznej XV i początku XVI wieku inaczej nazywany wierszem składniowo-intonacyjnym oparty był na zasadzie przebiegu wersu i zdania poszczególny wers stanowił jedno zdanie lub wyraźnie określony, jednorodny człon zdania, przy czym koniec zdania był zawsze końcem wersu nie występowały w nim przerzutnie posiadał nierówne wymiary wersów, różne ilości sylab w wersie (asylabizm), ale niekiedy wyrównywano długości wersów, ponieważ wiersz ten związany był z muzyką (głównie pieśni kościelne) rym średniowieczny zależny był od zdaniowej budowy wiersza (najczęściej więc występowały rymy parzyste, gramatyczne) do wiersza zdaniowego nawiązywano w poezji młodopolskiej, czasami pojawia się w twórczości współczesnych poetów (J. Czechowicz, W. Szymborska)

7 Wiersz toniczny spełnia zasady budowy wiersza charakterystyczne dla systemu wersyfikacyjnego zwanego tonizmem posiada jednakową liczbę akcentów głównych, stałą ilość zestrojów akcentowych w wersie zestrój akcentowy to zespół sylab stanowiących znaczeniową całość, zgrupowanych wokół jednego akcentu (akcent nie musi być stały, może padać na różne sylaby) ilość sylab występująca w poszczególnych wersach jest różna pojawił się już w niektórych dramatach J. Słowackiego prawdziwie rozwinął się w Księdze ubogich J. Kasprowicza był wykorzystywany w twórczości wielu poetów w XX wieku

8 Wiersz sylabiczny jest pierwszym uporządkowanym, unormowanym i regularnym systemem wersyfikacyjnym w poezji polskiej posiada jednakową ilość sylab (zgłosek) w każdym wersie po tej samej liczbie sylab w wersach dłuższych niż 8 zgłoskowe pojawia się średniówka, czyli pauza, stały międzywyrazowy przedział wewnątrz wersu charakteryzuje go również stały akcent w zakończeniu wersu i najczęściej stały przed średniówką (akcent paroksytoniczny) w związku z tym najczęściej spotykamy w tego typu utworach rymy żeńskie wprowadzono również przerzutnię początki wiersza sylabicznego sięgają epoki renesansu i twórczości J. Kochanowskiego

9 Wiersz stroficzny wiersz zbudowany z wersów powiązanych w strofy Wiersz stychiczny wiersz zbudowany z ciągu wersów nie grupujących się w wierszowe jednostki wyższego rzędu

10 Wiersz nieregularny częściowe odstąpienie od pewnych reguł z zachowaniem pozostałych to podstawowa cecha wiersza nieregularnego wiersz nieregularny sylabiczny tylko pewna część wersów ma taką samą długość; zwykle przeplatają się ze sobą wersy o różnej ilości sylab średniówka znajduje się w stałym miejscu układ rymów jest dość regularny, urozmaicony rozwinął się w XVIII+wiecznych bajkach, spotykamy go również w dramacie romantycznym wiersz nieregularny sylabotoniczny w wersie może występować ten sam rodzaj stóp, ale ich ilość w poszczególnych wersach jest różna pojawił się w poezji okresu romantyzmu wiersz nieregularny toniczny jest zbliżony do wiersza wolengo ilość zestrojów akcentowych w wersach może być różna upowszechnił się w poezji na przełomie XIX i XX wieku

11 Wiersz biały wiersz bezrymowy, stanowiący w obrębie danego systemu wersyfikacyjnego opozycję wobec znacznie bardziej rozpowszechnionego w polskiej poezji wiersza rymowanego po raz pierwszy pojawił się w Odprawie posłów greckich J. Kochanowskiego jako aluzja do pozbawionego rymu wiersza antycznego wierszem białym pisane są m. in. Satyry Opalińskiego, niektóre dramaty J. Słowackiego i C. Norwida