Odpowiedzialność karna, cywilna i zawodowa lekarza. dr n. med. mgr prawa Tomasz Jurek

Transkrypt

1 Katedra Medycyny Sądowej, Zakład Prawa Medycznego Akademia Medyczna we Wrocławiu Odpowiedzialność karna, cywilna i zawodowa lekarza dr n. med. mgr prawa Tomasz Jurek Badanie zrealizowano dzięki stypendium naukowemu w ramach projektu pn. Programu rozwoju Akademii Medycznej we Wrocławiu realizowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki (Umowa nr UDA-POKL /08-01)

2 Każde działanie wiąże się z ryzykiem niepowodzenia. W udzielaniu świadczeń zdrowotnych niepowodzenie wynikające z nieprawidłowego działania lub braku działania może rodzić odpowiedzialność prawną. Pogłębianie wiedzy o fizjologii i patologii organizmu człowieka doprowadziło do tworzenia, obowiązujących na danym etapie poznania konkretnego schorzenia, zasad postępowania. Poprawność ich wykonywania decydowała o granicy pomiędzy korzystnym rezultatem leczenia, realizacją ryzyka leczniczego a ryzykiem prawnym. 2

3 STRACH Obawa przed niekorzystnymi skutkami udzielania świadczeń zdrowotnych nie jest obca chorym. Taka obawa towarzyszy również lekarzowi przy wykonywaniu zawodu i wynika z rosnącej świadomości prawnej. Dążenie do zminimalizowania ilości błędów winno być zatem celem działania wszelkich, decydujących o funkcjonowaniu służby zdrowia, czynników. Leży to zarówno w dobrym interesie pacjentów jak i lekarzy. 3

4 CZYNNIKI ZAGROŻENIA Zagrożenie, jakie niesie ze sobą udzielanie świadczeń zdrowotnych, zależy od: wiedzy lekarskiej w danej dziedzinie medycyny, możliwości wykorzystania tej wiedzy w określonych warunkach, przygotowania i doświadczenia zawodowego lekarzy innych pracowników służby zdrowia, cech osobowościowych lekarza, decydujących o stylu komunikowania się z pacjentem i innymi pracownikami służby zdrowia, cech osobowościowych pacjenta a w szczególności umiejętności (i chęci) współpracy w realizacji proponowanych mu procedur, wymogów prawa medycznego, możliwości ekonomicznych państwa. i

5 CZYNNIKI ZAGROŻENIA Najczęstsze sytuacje ryzykowne wiążą się z: niewłaściwą interpretacją istniejących, nawet typowych dla danego schorzenia lub stanu pourazowego objawów, niewykorzystywaniem dostępnych, a koniecznych w określonej sytuacji zdrowotnej, możliwości diagnostycznych, podjęciem się świadczeń zdrowotnych, mimo braku odpowiednich kompetencji, nieuzasadnioną zwłoką w interwencji, nieprawidłowościami w leczeniu farmakologicznym, nieprawidłowościami w organizacji działania całej placówki medycznej lub oddziału, za które szeregowy lekarz, co prawda nie odpowiada, ale na które się godzi, narażając się na możliwość popełnienia błędów.

6 CZYNNIKI ZAGROŻENIA Najczęstszymi przyczynami wszczynania spraw przeciwko zakładom opieki zdrowotnej są: nagła, niespodziewana śmierć, wystąpienie ciężkich powikłań, w tym mieszczących się w granicach ryzyka leczniczego, z którymi chory i jego rodzina nie liczyli się, nieudzielenie pomocy choremu przez wezwanego lekarza, a zwłaszcza pozostawienie go w domu, podczas gdy, zdaniem rodziny, wymagał on hospitalizacji.

7 BŁĄD MEDYCZNY Medycyna przestała być sztuką w miarę postępu stała się wymierną nauką opartą na empirycznym poznaniu, a nie nieprzewidywalnym ciągu zdarzeń spowodowanych bliżej nieokreślonymi zjawiskami biologii. 7

8 BŁĄD MEDYCZNY Tradycyjna definicja błędu (B. Popielski, 1957r.): Błędem jest postępowanie (działanie bądź zaniechanie) wbrew podstawowym, powszechnie uznawanym zasadom współczesnej (aktualnej) wiedzy lekarskiej. 8

9 WZMOŻONE RYZYKO Lekarz popełnia błąd w stosunku do człowieka chorego lub w stanie pourazowym. Oba te stany same przez się niosą określone ryzyko, nawet przy prawidłowo postawionym rozpoznaniu i zastosowanym leczeniu. Bardzo trudno jest ustalić, a czasem jest to nawet niemożliwe, jakie skutki spowodowało schorzenie, a jakie popełniony ewentualnie błąd. 9

10 ZDARZENIE NIEPOŻĄDANE Pojęciem szerokim i neutralnym jest: zdarzenie niepożądane. Zakresem semantycznym obejmuje ono wszystkie te przypadki, w których skutek nie był zgodny z oczekiwaniami lub przewidywanym rezultatem, niezależnie od przyczyny takiego stanu rzeczy. 10

11 Odpowiedzialność lekarza CYWILNA ZAWODOWA KARNA DYSCYPLINARNA (PRACOWNICZA)

12 ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Podstawy odpowiedzialności karnej: kodeks karny pozakodeksowe prawo karne Odpowiedzialność karna lekarza związana jest z: - popełnieniem błędu medycznego - innymi czynami, popełnionymi w związku z wykonywaniem zawodu lekarza 12

13 ISTOTA ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ Art Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

14 Przesłanki odpowiedzialności karnej za błąd medyczny: - nieprawidłowe postępowanie lekarskie - związek przyczynowy pomiędzy postępowaniem medycznym a skutkiem - wina

15 ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA Funkcją odpowiedzialności cywilnej jest funkcja kompensacyjna, której celem jest wyrównanie uszczerbku doznanego przez poszkodowanego w dobrach prawnie chronionych. 15

16 PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ: zdarzenie wyrządzające szkodę, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy (niewykonanie lub nienależyte wykonanie łączącego strony zobowiązania - przy odpowiedzialności ex contractu oraz czyn niedozwolony przy odpowiedzialności ex delicto), szkoda rozumiana jako uszczerbek w dobrach prawnie chronionych, z którym to ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy, związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem wyrządzającym szkodę a ową szkodą.

17 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAWODOWA USTAWA z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich Dz. U. z 22 grudnia 2009 Nr 219 poz

18 ISTOTA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAWODOWEJ Istota odpowiedzialności zawodowej zachodzi, gdy lekarz dopuszcza się naruszenia obowiązków składających się na treść i społeczną funkcję zawodu albo postępuje niezgodnie z zasadami deontologii i etyki zawodowej, uchybiając godności zawodu tzn. narażając na szwank dobre imię medyków i podważając zaufanie do zawodu lekarskiego, działa sprzecznie ze społeczna funkcją zawodu lub w sposób nie do pogodzenia z powołaniem zawodu lekarza.

19 Odpowiedzialność zawodowa: niedopełnienie obowiązku zawodowego, naruszenie zasadom etyki i deontologii lekarskiej (godności zawodu), złamanie przepisów związanych z wykonywaniem zawodu, nieprzestrzeganie uchwał władz i organów samorządów lekarzy. Zakres odpowiedzialności zawodowej wykracza poza ramy odpowiedzialności karnej (odpowiedzialność wzmocniona).

20 Przewinieniem zawodowym jest: postępowanie sprzeczne z zasadami etyki i zawodowej albo naruszenie przepisów o wykonywaniu zawodu lekarza

21 Możliwy zakres odpowiedzialności zawodowej: wyłącznie czyny popełnione w związku z wykonywaniem zawodu, także inne przestępstwo pod warunkiem, że uchybiono godności zawodu lekarza lub przez jego popełnienie doszło do obniżenia publicznego zaufania do zawodu, również każde poważniejsze przestępstwo popełnione przez lekarza, niezależnie od charakteru okoliczności czynu

22 Od wiedzy i świadomości chorego zależy, czy znane są mu pojęcia: ryzyka leczniczego, nietolerancji na leki, niepowodzenia leczniczego, powikłań. O powyższych, niepożądanych skutkach leczenia, które nie wynikają z błędnego postępowania lekarskiego, pacjent, w ramach realizacji prawa do informacji o stanie zdrowia, winien być przystępnie poinformowany przez lekarza. 22

23 Poza świadomością pacjenta, a często i lekarza, pozostają takie czynniki zagrożenia jak: wadliwa komunikacja interpersonalna nieujawnione wady organizacji pracy błędy w przetwarzaniu informacji zawodność sprzętu patologiczne stosunki interpersonalne 23

24 KULTURA WINY A KULTURA BEZPIECZEŃSTWA DROGA DO REDUKCJI ZAGROŻENIA ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PRAWNĄ To Err is Human: Building a Safer Health System Linda T. Kohn, Janet M. Corrigan, and Molla S. Donaldson, Editors; Committee on Quality of Health Care in America, Institute of Medicine,

25 KULTURA WINY A KULTURA BEZPIECZEŃSTWA EWOLUCJA ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA POCZUCIE ZAGROŻENIA POTRZEBA BEZPIECZEŃSTWA METODY ZAPOBIEGANIA 25

26 KULTURA WINY A KULTURA BEZPIECZEŃSTWA DROGA DO REDUKCJI ZAGROŻENIA ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PRAWNĄ RAPORTOWANIE ANALIZA WDRAŻANIE SYSTEMÓW BEZPIECZEŃSTWA 26

27 KULTURA WINY A KULTURA BEZPIECZEŃSTWA DROGA DO REDUKCJI ZAGROŻENIA ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PRAWNĄ STRATEGIA INDYWIDUALNA zakłada konieczność wysokich standardów moralnych i zawodowych zakłada skuteczność karania i napiętnowania pozwala dostrzec jedynie znikomą cześć ujawnionych błędów nasila strach, wzmaga tendencje korporacyjne, sprzyja tworzeniu mitów (K. Szewczyk, Od kultury winy do kultury bezpieczeństwa. Etyczne aspekty błędów medycznych, Fam. Med. Prim. C. Rev. 2007; 4: ) 27

28 KULTURA WINY A KULTURA BEZPIECZEŃSTWA DROGA DO REDUKCJI ZAGROŻENIA ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PRAWNĄ STRATEGIA SYSTEMOWA przyczyn poszukuje w systemie opieki, czynniku ludzkim, technologicznym i ergonomicznym błąd wynika z szeregu zdarzeń, wśród których człowiek jest jednym z elementów skupia się na błędach o mały włos jako wskaźnikach zagrożenia (K. Szewczyk, Od kultury winy do kultury bezpieczeństwa. Etyczne aspekty błędów medycznych, Fam. Med. Prim. C. Rev. 2007; 4: ) 28

29 KULTURA WINY A KULTURA BEZPIECZEŃSTWA DROGA DO REDUKCJI ZAGROŻENIA ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PRAWNĄ ODPOWIEDZIALNOŚĆ RETROSPEKTYWNA indywidualizacja winy, nastawienie na szukanie jej dowodów, egzekwowanie odpowiedzialności ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROSPEKTYWNA kojarzy winę zespołów i jednostek z możliwymi dalszymi następstwami ich działania, nastawiona na prewencję (Sharpe V. Promoting patient safety: an ethical basis for policy deliberation. Hast Cent Rep. Spec. Suppl. 2003; 5:2-18) 29

30 KULTURA WINY A KULTURA BEZPIECZEŃSTWA DROGA DO REDUKCJI ZAGROŻENIA ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PRAWNĄ 30

31 SORRY WORKS!!! UKRYWANIE PRAWDY/ŻĄDANIE WYJAŚNIEŃ ZROZUMIENIE AGRESJA ROSZCZENIE BUDOWANIE RELACJI PRZYKRO MI/PRZEPRASZAM EMPATIA/PRZYZNANIE SIĘ DO BŁĘDU szerzej: The Sorry Works Coalition, Douglas Wojcieszak, Glen Carbon, IL. USA 31

32 SORRY WORKS!!! Pani Jones, operacja się skończyła. Wiem, że spodziewała się Pani, że za kilka dni zabierze Mamę do domu. Wiem, że w weekend miało być przyjęcie urodzinowe. Niestety muszę z przykrością poinformować, że operacja nie poszła po naszej myśli. Pani Mama jest teraz na oddziale intensywnej terapii. Bardzo mi przykro, że do tego doszło. Proszę zrozumieć, że Pani Mama jest teraz pod najlepszą opieką, jaką jesteśmy w stanie zapewnić. Będziemy Panią na bieżąco informować. Wszczęliśmy postępowanie, które ma wyjaśnić, co się stało podczas operacji. Skontaktujemy się z Panią jutro o 3.00, aby przekazać, co ustaliliśmy. Czy teraz jesteśmy w stanie cokolwiek dla Pani zrobić? Może jest Pani głodna, potrzebuje Pani noclegu, transportu, skorzystania z telefonu? Może chce Pani porozmawiać z naszym kapelanem lub psychologiem? Oto moja wizytówka, mój numer telefonu. Proszę dzwonić o każdej porze. Razem postaramy się to wszystko wyjaśnić. 32

33 SORRY WORKS!!! CZAS ZEWNĘTRZNI EKSPERCI SKRUCHA/REDUKCJA GNIEWU KORZYŚĆ: SPADEK LICZBY POZWÓW UGODY TRANSPARENTNOŚĆ/POPRAWA REPUTACJI szerzej: The Sorry Works Coalition, Douglas Wojcieszak, Glen Carbon, IL. USA 33

34 WNIOSKI ZRZĄDZANIE RYZYKIEM ZDARZEŃ NIEPOŻĄDANYCH I ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ PRAWNĄ ZNACZNIE WYKRACZA POZA OCENĘ PRAWIDŁOWOŚCI POSTĘPOWANIA MEDYCZNEGO. STWARZA SZANSĘ NA WZROST BEZPIECZEŃSTWA PACEJNTÓW PODCZAS UDZIELANIA IM ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH I WZROST BEZPIECZEŃSTWA PRAWNEGO LEKARZY. POJĘCIE BŁĘDU MEDYCZNEGO I ZWIĄZANEJ Z NIM ODPOWIEDZIALNOŚCI PRAWNEJ JEST NACECHOWANE PEJORATYWNIE JEST NIEFUNKCJONALNE W PRAGMATYCZNYM, ZAPOBIEGAWCZYM PODJEŚCIU DO PROBLEMU REDUKCJI RYZYKA ZDARZEŃ NIEPOŻĄDANYCH W MEDYCYNIE. 34