Główne wyniki badania pilotażowego etapu programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie

Transkrypt

1 Główne wyniki badania pilotażowego etapu programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie

2 Broszura jest podsumowaniem badania zrealizowanego przez Agnieszkę B. Kowalczyk i dra Tomasza Kaczora, którego szczegółowe opracowanie i wyniki zostały zamieszczone w raporcie dostępnym w wersji elektronicznej. Bank Gospodarstwa Krajowego Al. Jerozolimskie 7, Warszawa Departament Analiz i Badań Tel: analizy@bgk.pl Copyright Bank Gospodarstwa Krajowego Wszelkie prawa zastrzeżone. marzec 2015

3 O programie Pierwszy biznes wsparcie w starcie Rządowy program pn. Pierwszy biznes wsparcie w starcie (WwS) uruchomiono celem rozwoju młodej przedsiębiorczości oraz tworzenia nowych miejsc pracy poprzez udzielanie absolwentom i studentom nisko oprocentowanych pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Pilotażowy etap Programu, który był przedmiotem badania ewaluacyjnego, objął województwa małopolskie, mazowieckie i świętokrzyskie. Za przyjmowanie i rozpatrywanie wniosków odpowiedzialni zostali wybrani przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) Pośrednicy Finansowi: Małopolski Fundusz Ekonomii Społecznej (MFES), Mazowiecki Regionalny Fundusz Pożyczkowy sp. z o.o. (MRFP) oraz Agencja Rozwoju Regionalnego w Starachowicach (FARR). W drugiej połowie 2014 roku zakres Programu rozszerzono na całą Polskę. Podczas trwania pilotażu WwS przyznano 104 pożyczki o wartości 5,7 mln zł. Najwięcej umów zawarto w województwach małopolskim i mazowieckim, jednak ich ilość w województwie świętokrzyskim, biorąc pod uwagę istotnie mniejszą liczbę studentów, należy uznać za sukces na tle dwóch pozostałych. W ramach programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie udzielane są: pożyczki podstawowe do 60 tys. zł, ze stałym oprocentowaniem poniżej 1% w skali roku na okres do 7 lat, a do pierwszego roku z obowiązującą karencją w spłacie kapitału, czyli bez prowizji i opłat, przeznaczone na rozpoczęcie działalności gospodarczej; pożyczki uzupełniające do 20 tys. zł, zarezerwowane na utworzenie stanowiska pracy dla osoby bezrobotnej, w tym skierowanej przez Powiatowy Urząd Pracy (dla tych, którzy otrzymali już pożyczkę podstawową). Korzyści, jakie młodzi ludzie zyskali z aplikowania o pożyczkę WwS, objęły m.in.: ułatwiony dostęp do finansowania zewnętrznego na rozpoczęcie działalności gospodarczej, gdyż będąc klientami banków z krótką historią kredytową lub nie posiadając wystarczających narzędzi zabezpieczenia kredytu mają trudności w pozyskaniu pożyczki; merytoryczną pomoc w trakcie procedury aplikacyjnej i tworzenia biznesplanu oraz możliwość poszerzenia wiedzy dotyczącej prowadzenia własnego biznesu. 3

4 Główne wyniki badania pilotażowego etapu programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie O badaniu Głównym celem omawianego badania, przeprowadzonego przez Bank Gospodarstwa Krajowego, była ocena on-going realizacji Programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie, w tym trafności zaprojektowania założeń, skuteczności pomocy oraz użyteczności pierwszych jej efektów. Zadanie to zostało wykonane poprzez analizę danych zastanych i wywołanych, obejmujących: ocenę spójności celów Programu i użyteczności pozyskiwanych informacji, zbieranych w celach sprawozdawczych i monitorujących WwS, które pozwoliły na podniesienie jakości dokumentacji oraz działań badawczych, a tym samym zwiększenie skuteczności i poprawności realizacji WwS; ocenę skuteczności WwS, tzn. weryfikację czy przyjęte rozwiązania są skuteczne, a cele zdefiniowane na etapie projektowania zostały osiągnięte, w tym ocenę sposobu wdrażania/obsługi Programu przez Pośredników oraz zdiagnozowanie problemów pojawiających się w jego implementacji i współpracy Pośredników z pożyczkobiorcami; ocenę użyteczności Programu, czyli korzyści, jakie przyniósł on wspieranej grupie, usuniętych lub zniwelowanych problemów, a także osiągniętych efektów; rekomendacje do projektowania i wdrażania wsparcia dla młodych w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER). ocenę trafności wsparcia Programu w stosunku do potrzeb studentów/absolwentów, w tym ocenę poziomu ich przedsiębiorczości wiedzy na temat prowadzenia własnej firmy i możliwości jej finansowania oraz wagi elementu pomocy merytorycznej; W badaniu wykorzystano standaryzowaną i pogłębioną analizę danych sprawozdawczych, dane ilościowe i jakościowe zebrane podczas pogłębionych wywiadów z uczestnikami Programu (81 pożyczkobiorców), dane jakościowe zebrane od Pośredników (3 wywiady) oraz dane ankietowe zainteresowanych pożyczką (43 ankiety). Wyniki przeprowadzonego przez BGK badania zostały zgrupowane w poniższe bloki tematyczne: Trafność Programu s. 5 Skuteczność Programu s. 6-8 Użyteczność Programu s W pierwszej kolejności przedstawione są wyniki dotyczące diagnozy podstawowych celów Programu czy odpowiadają zidentyfikowanym potrzebom adresatów wsparcia Ta część obejmuje wyniki prezentujące wpływ czynników zewnętrznych na realizację WsW, problemy i sukcesy oraz skuteczność wybranych instrumentów, instytucji i sposobów wdrażania Programu. Ostatni blok to ocena pierwszych efektów Programu i korzyści, jakie odnieśli jego adresaci. 4

5 Trafność wsparcia w ramach programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie Charakterystyka uczestników Programu ich potrzeby i doświadczenie w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w przeszłości W badaniu zdiagnozowano najważniejsze potrzeby studentów/absolwentów chcących założyć firmę, tj.: potrzeby wynikające z braku odpowiedniej wiedzy i przygotowania, by prowadzić firmę według pożyczkobiorców 57% z nich miało niewystarczającą lub przeciętną wiedzę na temat prowadzenia firmy, przy czym według Pośredników wspierających pożyczkobiorców oraz zainteresowanych Programem braki wiedzy są wyższe niż deklarowane; potrzeby finansowania biznesu w sytuacji, kiedy start-upy i młodzi ludzie mają utrudniony dostęp do finansowania zewnętrznego z powodu braku zabezpieczeń i historii kredytowej 88% respondentów uznało tę potrzebę za kluczową. Luki wiedzy najczęściej dotyczyły obszaru księgowości (33% odpowiedzi), prawa polskiego/unijnego (28%) oraz konkurencyjnych rynków (16%). księgowości prawa polskiego/unijnego konkurencyjnych rynków sprzedaży marketingu Równolegle widoczna jest stosunkowo niska wiedza o możliwościach finansowania własnej firmy przez zainteresowanych jej założeniem (ponad połowa zainteresowanych pożyczką nic nie wiedziała lub mało wiedziała o pożyczkach/kredytach bankowych, a o gwarancji pożyczki/kredytu prawie 70%). Co więcej, wg studentów i absolwentów najmniej prawdopodobnym sposobem finansowania działalności gospodarczej byłaby pożyczka lub kredyt dla przedsiębiorstw (30%), przede wszystkim z powodu obawy, że nie będzie możliwości spłaty w przypadku gorszego okresu funkcjonowania ich firmy albo jej upadku, a także z powodu lęku przed zbyt wysokim oprocentowaniem (to kryterium oceny zaobserwowano u prawie 3/5 respondentów). W związku z powyższym zaprojektowanie Programu WwS z nisko oprocentowanym produktem finansowym oraz solidnym wsparciem doradczym w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa można ocenić jako bardzo trafne wobec potrzeb studentów i absolwentów chcących uruchomić własną działalność. Adekwatność poziomu oprocentowania pożyczki w stosunku do potrzeb potwierdzili wszyscy badani pożyczkobiorcy, a 86% z nich pozytywnie oceniło czas spłaty kredytu, w tym roczny okres karencji Źródło: opracowanie własne BGK na podstawie badania beneficjentów WwS Należy przypuszczać, że po zmianie oprocentowania na niższe (0,56%) oferta Programu jeszcze lepiej odpowie na potrzeby grupy docelowej. Jest to ewidentnie najmocniejsza strona parametrów pożyczki WwS, którą w jak największym stopniu należałoby podkreślać i promować. 5

6 Główne wyniki badania pilotażowego etapu programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie Skuteczność wsparcia w ramach programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie Wyniki badania pozwalają stwierdzić, że pożyczka, ze względu na bardzo przyjazne oprocentowanie oraz wsparcie merytoryczne, jest atrakcyjnym produktem dla jej odbiorców, jednakże na etapie programowania nieznacznie przeszacowano zainteresowanie studentów/absolwentów własnym biznesem, przekładające się na wartość podpisanych umów. Pozytywnym rozwiązaniem tej kwestii jest nie tylko usunięcie ograniczenia terytorialnego do trzech województw na drugim, już ogólnokrajowym etapie Programu, ale też rozszerzenie katalogu jego beneficjentów, co również zostało zrealizowane. Jednocześnie, biorąc pod uwagę znaczący odsetek młodych ludzi, którzy wciąż planują wyjazd poza granice Polski, nie należy liczyć się z szybkimi wynikami Programu w postaci spektakularnej liczby nowo założonych przedsiębiorstw w tej grupie. Co więcej, nie są one pożądane, jeśli dzięki wsparciu WwS ma być tworzona solidna baza długookresowej przedsiębiorczości, czyli dobrze przygotowanych i przemyślanych biznesów, których motywem powstawania bardziej jest pomysł, kreatywność czy potrzeba niezależności i aktywności niż tylko pojawiająca się możliwość finansowania. W przeprowadzonych podczas badania wywiadach: 84% pożyczkobiorców uznało, że pierwszy komunikat o WwS, z jakim się zetknęli, był dla nich wystarczający i odpowiednio kierował do źródła udzielającego szczegółowych informacji. Jednocześnie zaledwie 1% respondentów informacje o Programie pozyskało na uczelni, co może wskazywać, że działania promocyjne, jakie miały zaistnieć dzięki współpracy Pośrednika ze szkołami wyższymi, były niezbyt skutecznym rozwiązaniem, w szczególności w przypadku absolwentów. 96% pożyczkobiorców oceniło komunikację z Pośrednikiem jako bezproblemową, a 4% wskazywało na pewne trudności, którymi był przede wszystkim długi czas oczekiwania na odpowiedź. Szczególnie pozytywna aktywność Pośredników w obszarze działań promocyjno-informacyjnych dotyczyła: Utworzenia generatora wniosków weryfikującego wymagania formalne potencjalnych beneficjentów Programu, mogące wykluczyć zainteresowanego z udzielenia wsparcia. Takie rozwiązanie, które obu stronom zaoszczędza czas, wydaje się bardzo skuteczne i jest rekomendowane do wykorzystania w większej skali (MFES). Reklamowania nowo powstałych w ramach Programu firm na utworzonej stronie internetowej oraz udzielania pożyczkobiorcom dostępu do bazy swoich klientów, z którymi beneficjenci mogą nawiązać kontakt, a w dalszej perspektywie współpracę (FARR). Profesjonalnych warsztatów z zakresu przygotowania biznesplanu i kwestii podatkowo-prawnych odnoszących się do prowadzenia własnej działalności gospodarczej (Związek Pracodawców Warszawy i Mazowsza ZPWiM). Internetowego kalkulatora pożyczkowego, który został uznany przez beneficjentów jako pomocna forma porównywania pożyczki WwS z innymi tego typu produktami (MRFP). 6

7 W przypadku 62% ankietowanych Pośrednicy udzielili znaczącego wsparcia merytorycznego w postaci szczegółowego dopracowywania biznesplanów. Pomoc doradcza Pośredników została korzystnie zaopiniowania przez pożyczkobiorców, bo bardzo wysoko i wysoko oceniło ją aż 76% respondentów. Szczególnie dobrą notę uzyskała FARR ¾ beneficjentów przyznało jej najwyższą ocenę, a pozostała ¼ wysoką. MFES oraz MRFP zostały gorzej ocenione przez swoich klientów. Małopolski Fundusz Ekonomii Społecznej otrzymał wprawdzie bardzo wysoką i wysoką ocenę od 70% pożyczkobiorców, jednak uzyskał również najsłabsze noty 3% respondentów uznała jego pomoc jako niską, a 6% jako bardzo niską. Z kolei pomoc Mazowieckiego Regionalnego Funduszu Pożyczkowego przez 30% ankietowanych została oceniona jako bardzo wysoka, przez 33% jako wysoka, a przez stosunkowo największy odsetek pożyczkobiorców (37%) jako średnia. Taki rozkład opinii był uwarunkowany przede wszystkim podziałem ról tego Pośrednika pomiędzy dwie instytucje (bardzo dobrze oceniano pomoc ZPWiM, natomiast średnio i problematycznie MFRP). Ten przykład wskazuje, że w przypadku Pośrednika, którego zadania w ramach Programu realizowane są przez więcej niż jedną instytucję, należy dołożyć wszelkich starań i być może uruchomić działania kontrolujące, aby nie dopuścić do rozbieżności w jakości przekazywanej przez niego informacji oraz świadczonych usługi. W trakcie trwania pilotażu WwS zmieniono wymóg przedstawienia dwóch poręczycieli i zredukowano go do jednego. Przyczyną modyfikacji były wiążące się z tą koniecznością duże problemy dla pożyczkobiorców. Z jednej strony takie rozwiązanie sprawiło, że wymagania stały się bardziej przystępne, co jednocześnie wpływa na wzrost liczby pożyczek, z drugiej może to zwiększyć ryzyko spłaty pożyczki w sytuacji, gdy zaakceptowany zostanie poręczyciel, w przypadku którego również może się pogorszyć sytuacja finansowa. Z tego powodu Pośrednicy, przed udzieleniem pożyczki z jednym poręczycielem, powinni szczególnie ostrożnie oceniać ryzyko, by zagwarantować jej spłatę, nie sugerując się przy tym np. chęcią osiągnięcia założonego limitu podpisanych umów. Warto byłoby się także zastanowić nad wsparciem Programu równoległymi poręczeniami / gwarancjami z funduszy poręczeniowych, które wzmocniłyby jego działanie. MRFP MFES FARR 30% 33% 37% 29% 41% 21% 3% 6% 75% 25% bardzo wysoko wysoko średnio nisko bardzo nisko Źródło: opracowanie własne BGK na podstawie badania beneficjentów WwS 7

8 Główne wyniki badania pilotażowego etapu programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie Czynnikami utrudniającymi grupie docelowej podjęcie decyzji o założeniu firmy i wpływającymi negatywnie na realizację WwS są przede wszystkim: pożyczkobiorców deklaruje, że otrzymała takie wsparcie, które może pozytywnie wpłynąć na trwałość nowo powstałych firm). wysokie koszty jej prowadzenia (w przypadku 84% odpowiedzi było to bardzo duże i duże utrudnienie); obciążenia biurokratyczne i zmieniające się przepisy dotyczące prowadzenia firmy (82%); konkurencyjne produkty, dostępne w tym samym czasie w ramach dofinansowania unijnego, ze względu na ich bezzwrotny charakter. Czynniki pozytywnie wpływające na zakładanie firmy, a jednocześnie realizację WwS, to: doświadczenie wynikające z pracy/pomocy w firmie rodzinnej; wsparcie rodziny/znajomych w trakcie podejmowania decyzji o założeniu firmy i pozyskaniu na nią środków finansowych w postaci pożyczki BGK (ponad połowa Pojawienie się finansowania w ramach Programu pomogło 90% pożyczkobiorcom podjąć decyzję o rozpoczęciu własnej działalności. Ponadto bez tych środków nie założyłoby firmy albo zrobiłoby to później i/lub w okrojonym zakresie (35% opinii). 70% respondentów badania stwierdziło, że pożyczka była jedynym na rynku finansowym dostępnym dla nich źródłem finansowania firmy. Program z jednej strony okazał się zatem skuteczny w procesie rozwiązywania problemów finansowania start- -upów, a z drugiej zmniejszył obawy studentów/absolwentów przed skorzystaniem z instrumentów zwrotnych i zakładaniem własnego biznesu. 8

9 Użyteczność i efekty wsparcia w ramach programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie U prawie 60% respondentów wysokie oprocentowanie kredytów wywołało bardzo duże lub duże obawy przed założeniem firmy. W związku z tym przyjazne, niskie oprocentowanie, jakie zaproponowano w Programie, w szczególności przyczyniło się do rozwiązania tego problemu i usunięcia czynnika utrudniającego studentom/absolwentom zakładanie własnej działalności. WwS, poprzez zapewnienie wsparcia finansowego, merytorycznej pomocy z zakresu prowadzenia firmy, ograniczenia biurokracji, jak również poprzez zapewnienie przejrzystości procedur, znacząco wpłynął na zminimalizowanie wśród młodych ludzi lęków przed założeniem firmy i ewentualnymi konsekwencjami nieudanego biznesu. Bardzo wysoka ocena uzyskanej przez beneficjentów Programu pomocy merytorycznej świadczy o niewątpliwej korzyści w postaci pozyskania wiedzy na temat przedsiębiorczości, finansowania firmy oraz przygotowywania biznesplanów. W przypadku braku pożyczki BGK, na problem ze znalezieniem pracy wskazywało 33% odpowiedzi, a odsetek 3% na pozostanie bezrobotnym. Łącznie 16% wskazań dotyczyło poszukiwania rozwiązania swojej sytuacji w wyjeździe za granicę w celu uzyskania tam pracy i źródła przychodu. Zatem pojawienie się wsparcia w postaci Programu WwS w pewnym zakresie pozwoliło przeciwdziałać realizacji niekorzystnego scenariusza imigracyjnego. Gdybym nie uzyskał pożyczki: miałbym trudności w znalezieniu pracy otworzyłbym firmę, ale później i/lub w okrojonym zakresie tak czy inaczej otworzyłbym swoją firmę (pozyskałbym inne środki) wyjechałbym w poszukiwaniu pracy za granicę wyjechałbym za granicę, by tam otworzyć firmę wyjechałbym w poszukiwaniu pracy do innego miejsca w Polsce pozostałbym bezrobotnym pozostałbym w miejscu. w którym teraz pracuję Źródło: opracowanie własne BGK na podstawie badania beneficjentów WwS 9

10 Główne wyniki badania pilotażowego etapu programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie 55% respondentów zadeklarowało, że w wyniku wsparcia ich firmy pożyczką widzą perspektywę rozwoju i planują utworzyć nowe miejsca pracy w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Jest to niezwykle istotne, ponieważ takich etatów utworzyłoby aż 60% pożyczkobiorców z województwa świętokrzyskiego, regionu najbardziej dotkniętego bezrobociem spośród trzech badanych. planowane są nowe miejsca pracy w okresie 12 miesięcy nieplanowane trudno powiedzieć Program WsW wywołał również efekt dźwigni, czyli uruchomienie dodatkowych środków finansowych, jakie zostały zmobilizowane przez rządowe wsparcie. Prawie 80% respondentów badania równolegle z pożyczką wykorzystało dodatkowe środki finansowania, z których ponad połowę stanowiły własne oszczędności, 14% własne oszczędności i pożyczka od rodziny lub znajomych, a 10% tylko pożyczka od rodziny lub znajomych. Efekt ten należy uznać za najważniejsze osiągnięcie Programu Pierwszy biznes wsparcie w starcie. Źródło pożyczki: tylko pożyczka WwS pożyczka WwS i własne oszczędności mazowieckie 19% 42% pożyczka WwS i własne oszczędności i pożyczka od rodziny lub znajomych pożyczka WwS i pożyczka od rodziny lub znajomych 39% 60% pożyczka WwS oraz inna pożyczka pożyczka WwS, oszczędności, pożyczka od rodziny lub znajomych oraz inna pożyczka małopolskie 0% % 60% świętokrzyskie 10% 14 30% Źródło: opracowanie własne BGK na podstawie badania beneficjentów WwS 52 Źródło: opracowanie własne BGK na podstawie badania beneficjentów WwS 10

11 11

12 PAŃSTWOWY BANK ROZWOJU BGK.PL