REFERAT: Jak pomóc dzieciom z nadpobudliwością psychoruchową?

Transkrypt

1 REFERAT: Jak pomóc dzieciom z nadpobudliwością psychoruchową? Nadpobudliwość psychoruchowa to zespół cech zachowania, który dotyczy czynności psychicznych i motorycznych. Występuje w postaci : wzmożonego pobudzenia ruchowego nadmiernej reaktywności emocjonalnej specyficznych zaburzeń funkcji poznawczych. Objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej Objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej możemy podzielić na dwie grupy: nadmierną aktywność ruchową niepokój ruchowy Nadmierna aktywność ruchowa charakteryzuje dzieci, które są w ciągłym ruchu, bez przerwy zmieniają miejsce, biegają, gestykulują, wymachują rękami. Swoim zachowaniem utrudniają nauczycielowi i kolegom pracę. Nie są w stanie opanować swojej ruchliwości. Upominane pozostają spokojne na krótko. Dzieci te preferują zabawy ruchowe. Podczas zajęć ograniczających swobodę ruchu nie skupiają uwagi, często odrywają się od nich. Niepokój ruchowy dotyczy dzieci, które pozornie mogą wydawać się spokojne. Na zajęciach nie wychodzą z ławek, ale wiercą się i wykonują szereg ruchów i czynności w obrębie własnego ciała (przekładają książki, kartkują zeszyty, drapią się, stukają palcami, poprawiają ubrania, skubią guziki, ogryzają paznokcie itd.). Dzieci te cechuje nasilona emocjonalność. W sytuacjach trudnych wraz z napięciem emocjonalnym rośnie niepokój ruchowy. W sytuacjach konfliktowych wycofują się. Objawy nadpobudliwości w sferze emocjonalnej Dzieci z przewagą pobudzenia w sferze emocjonalnej cechuje zwiększona wrażliwość na bodźce płynące z otoczenia, duża ekspresja i siła emocji. Działanie ich jest słabo kontrolowane, wykazuje małą wytrwałość. Reakcje emocjonalne są niewspółmiernie silne w porównaniu z wywołującymi je bodźcami, gwałtowne, zmienne. Zachowanie dzieci cechuje wybuchowość, drażliwość, kłótliwość, agresywność, niepohamowanie, impulsywność, łatwo obrażają się i złoszczą. Są też dzieci płaczliwe, lękliwe, których reakcje odpowiadają często reakcjom dzieci młodszych, co wskazuje na niedojrzałość i niezrównoważenie emocjonalne. Dzieci z objawami nadpobudliwości emocjonalnej są mało odporne na stres i niepowodzenia, łatwo zniechęcają się w pracy, przejawiają upór, a jednocześnie ulegają wpływom. U niektórych dominują proste, krótkotrwałe afekty (złość, krzyk), u innych występuje lękliwość jako stała cecha zachowania. W sytuacjach stresowych dzieci lękliwe czerwienią się, pocą, mają tendencję do wycofywania się i unikania. Dzieci charakteryzujące nadpobudliwością w sferze emocji są wrażliwe na krzywdy i niesprawiedliwość dotyczącą innych i siebie. Nadpobudliwość tego typu stwarza największe problemy adaptacyjne. Objawy nadpobudliwości w sferze poznawczej Nadpobudliwość ujawnia się także w czynnościach orientacyjno - poznawczych. Wzmożony odruch orientacyjny powoduje, że wszystkie nowe bodźce zwracają ich uwagę. Zaburzenia występują pod postacią słabej koncentracji, małej trwałości, nadmiernej przerzutności i braku selektywności uwagi. Ze względu na zaburzenia procesów motywacyjnych dzieci te nie potrafią kierować procesem spostrzegania, reagować tylko na te bodźce, które mają dla nich znaczenie. Obserwuje się u nich małą wytrwałość, szybką

2 męczliwość, wahania mobilizacji psychicznej. Konsekwencją tych zaburzeń jest roztrzepanie, zapominanie, chaotyczność, słaba organizacja działania, pochopność w wyciąganiu wniosków. Dzieci takie często zmieniają zadania i mają problemy z doprowadzeniem ich do końca. Są rozkojarzone i roztargnione. Dlatego mimo dobrej sprawności intelektualnej mają słabe wyniki w nauce. Nadpobudliwość może objawiać się we wszystkich omawianych zakresach. Dzieci takie sprawiają szczególnie wiele trudności wychowawczych. Dorośli nie rozumiejąc przyczyn zmienności ich zachowania i rezultatów pracy sądzą, że dziecko, jak chce to potrafi, dopatrując się złej woli. Dlatego w wielu przypadkach dochodzi, wskutek błędów wychowawczych, do wtórnego wzmożenia pobudzenia i pogłębienia dezorganizacji zachowania oraz funkcjonowania społecznego. U niektórych dzieci nadpobudliwych psychoruchowo występują dodatkowe zaburzenia tworzące skomplikowane powiązania przyczynowo skutkowe: zaburzenia snu, lęki dzienne i nocne, moczenie się, tiki, jąkanie, samogwałt itp. Objawy te mogą być wyrazem zaburzonej równowagi procesów nerwowych (przewaga pobudzenia). Jeżeli jednak nadpobudliwość ta nie jest leczona, brak jest korektywnego postępowania pedagogicznego a otoczenie reaguje niewłaściwie, objawy te ulegają utrwaleniu i następuje proces znerwicowania się dziecka; wybiórcze opóźnienia rozwoju funkcji percepcyjno - motorycznych. tiki - ruchy mimowolne - są to niezależne od woli, niecelowe i wielokrotnie powtarzające się skurcze pojedynczych mięśni w obrębie twarzy, szyi, tułowia i kończyn. moczenie mimowolne - bezwiedne, powtarzające się oddawanie moczu w dzień i w nocy u dzieci do 5. r. ż., u których nawyk kontrolowanego oddawania moczu powinien być już wykształcony. mimowolne popuszczanie kału jest przejawem zaburzeń emocjonalnych dziecka, związanych z niezaspakajaniem jego potrzeb psychicznych (bezpieczeństwa, akceptacji, uznania). Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową w szkole W okresie wczesnoszkolnym (7-10 lat) wymagania w postaci szkolnych obowiązków i zadań stawianych dzieciom tworzą trudną dla nich sytuację. Toteż okres ich przystosowania do nowych warunków jest na ogół dłuższy, a adaptacja burzliwsza, niż u rówieśników nieprzejawiających wcześniej nadaktywności psychoruchowej. W tym też okresie najłatwiej jest postawić właściwą diagnozę po to, by jak najszybciej przeciwdziałać negatywnym skutkom, jakie ze sobą niesie wzmożona aktywność psychoruchowa. Ogólnie przyjmuje się, że nadaktywność ruchowa dziecka nadpobudliwego jest następstwem jego nadmiernej pobudliwości emocjonalnej. Z kolei emocje stanowią siłę napędową każdego działania. One też są na ogół opanowane metodami wychowawczymi lub modyfikowane w zależności od sytuacji, w jakiej się pojawiły, natomiast u dzieci z nadpobudliwością psychoruchową do takiej równowagi psychicznej nigdy nie dochodzi. Co więcej, jako odpowiedź na pouczenia rodziców i wychowawców, obserwuje się u nich częste wybuchy złości, silnego płaczu i łatwe obrażanie się. Reakcjom tym zawsze towarzyszy nadpobudliwość ruchowa. Dzieci te określane jako,,wiercipięty, które ciągle się kręcą, dużo mówią robiąc miny i wykonując przy tym najróżnorodniejsze gesty. I tak to błędne koło zamyka się, ponieważ wszelkie próby hamowania ze strony domowników stają się przyczyną narastających trudności wychowawczych i coraz to większych konfliktów z otoczeniem rodzinnym i szkolnym. W grupie rówieśniczej dzieci te są mało lubiane, a często nawet odrzucane.

3 Skutki nadpobudliwości Nadpobudliwość psychoruchowa jest częstym i poważnym problemem zarówno dziecka dotkniętego nią jak i osób wchodzących z nim w różne relacje. Nadpobudliwość w sferze emocjonalnej i poznawczej powoduje, że dziecko ma nieco inny obraz świata niż osoby zrównoważone. Dotyczy to zwłaszcza obrazu przeżywanych emocji. Dzieci nadpobudliwe częściej przeżywają emocje negatywne (gniew, strach, lęk, złość) z powodu niezaspokojenia przeróżnych potrzeb. Złość jest emocją atakującą, powoduje agresję. Samo przeżywanie tych uczuć nie jest złe. Problemem jest reakcja otoczenia na nie oraz sposób, w jaki dziecko wyraża te emocje. Należy uczyć małego człowieka wyrażania negatywnych emocji w formie zgodnej z obowiązującymi normami społecznymi. Dzieci nadpobudliwe słabo rozpoznają źródła i przyczyny swych negatywnych emocji oraz mają kłopoty z nazwaniem ich. Wykazują lepszą orientację co do emocji pozytywnych, ponieważ nie stanowią one dla nich problemu. Skutki nadpobudliwości psychoruchowej można podzielić na bliższe i odległe w czasie. Te bliższe wiążą się z właściwościami funkcjonowania dziecka i reakcjami otoczenia na jego zachowanie. Takie dzieci bywają często strofowane i karane, zawstydzane w obecności rówieśników z klasy lub grupy, zmuszane do pozostawania w bezruchu. Prowadzi to jedynie do pogłębienia kłopotliwych objawów. Zaburzone zachowania utrudniają adaptację dziecka do roli ucznia i kolegi. Nie osiąga ono takich wyników w nauce, na jakie go stać, w grupie często jest odrzucane. Kształtuje to zaniżoną samoocenę, wytwarza niechęć do szkoły, reakcje unikania, wycofywania się lub bunt i agresję. Sytuacja taka trwająca dłuższy czas i występująca na początku procesów socjalizacyjnych (pierwsze lata szkolne), ujemnie wpływa na kształtującą się osobowość ucznia, jego późniejsze postawy i wybory życiowe. Drugą poważną grupą zaburzeń wyraźnie związaną lub współwystępującą z nadpobudliwością są reakcje nerwicowe i nerwice (zaburzenia snu, lęki, jąkanie, moczenie nocne, natręctwa i inne). Jest to wynik niewłaściwych postaw otoczenia i osób znaczących w stosunku do zaburzonych zachowań dziecka (nadmierne karanie, nadmierny krytycyzm, groźby utraty miłości i odrzucenia) oraz długotrwałego braku sukcesu w realizowaniu podejmowanych zadań i kontaktach społecznych. Główne zasady postępowania z dzieckiem nadpobudliwym: Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic, co dziecku wolno, a czego nie może wykonać. Należy wyznaczyć niezbyt odległe cele działania i określić sposób ich realizacji. Chwiejna koncentracja oraz duże rozproszenie uwagi powoduje kierowanie swoich zainteresowań na coraz to inne bodźce. Stawianie odległych celów powoduje zapominanie, porzucanie rozpoczętego zadania i rozpoczynanie coraz to nowych zabaw. Dlatego im bliżej jest postawiony cel lub termin, tym większa pewność, że polecenie zostanie wykonane, a praca zakończona. Systematyczne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do finalizowania każdego rozpoczętego działania. Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomoc w ich realizacji. Wskazania do postępowania z dzieckiem nadpobudliwym w szkole: Wykorzystanie zasobów energii dziecka w pracach na rzecz szkoły i klasy (włączenie ucznia do zajęć grupowych). Skłanianie do uczestnictwa w zajęciach ruchowych, takich jak: taniec, wycieczki lub gimnastyka.

4 Wzmożona kontrola działań ze strony nauczyciela, częste podchodzenie i sprawdzanie, czy dziecko pracuje i wie co ma robić. Przeznaczenie dla dziecka nadpobudliwego miejsca w ławce z brzegu, w przedniej części klasy tak, aby nie skupiało na sobie uwagi innych uczniów i miało bezpośredni kontakt z nauczycielem. Sąsiad w ławce powinien być osobą spokojną i zrównoważoną. Dostosowanie zadań powierzonych dziecku do jego aktualnych możliwości tak, aby mogło ono im sprostać. Stopniowo wydłużać czas trwania zadania i nasilać stopień trudności. Dzielenie pracy powierzonej dziecku na małe odcinki i częste wprowadzanie przerw, np. gimnastyka śródlekcyjna. Zakres obowiązków powierzonych uczniowi nie powinien być za szeroki, nie należy obarczać go wieloma zadaniami naraz. Częste przypominanie o zobowiązaniach i to w atmosferze pozbawionej napięć, złości, wymówek czy kar. Skłanianie dziecka do finalizowania rozpoczętych działań, a także dyskretna pomoc ze strony nauczyciela. Zapewnienie spokojnego zajęcia w czasie przerw między lekcjami, nie dopuszczanie do zbyt żywiołowych zabaw. W zabawach, w których bierze udział, powinny być jasno określone zasady oraz czas ukończenia. Nie można pozwolić na chaotyczny, niekontrolowany i bezładny ruch. (przykłady zabaw zał.1) Po zajęciach wychowania fizycznego czy innych zajęciach ruchowych wymagających dużej aktywności należy zastosować ćwiczenia wyciszające, na przykład relaksację, ćwiczenia wymagające spokoju, skupienia, na przykład wycinanie, wydzieranie, lepienie z plasteliny, kolorowanie. Unikanie nadmiernej krytyki, pokpiwania i żartowania z dziecka. Omawianie zaistniałych sytuacji społecznych ze wskazaniem na właściwe postępowanie. Skłanianie do refleksji i krytycznej oceny własnego zachowania. Prowadzenie rozmów o charakterze wychowawczym w atmosferze bezpieczeństwa, bez agresji i wywoływania poczucia winy. Stosowanie jasnego i zrozumiałego dla dziecka systemu reguł rządzących życiem szkoły i klasy. Wskazania do postępowania w domu Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo powinno mieć zapewnioną w domu atmosferę akceptacji i spokoju. Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków i w karceniu. Osoba dorosła powinna kontrolować swoje emocje w kontakcie z dzieckiem nadpobudliwym, nie wolno jej reagować wybuchowo, gwałtownie. Oddziaływać na dziecko należy powoli, bez pośpiechu, głosem nieco stłumionym, jakby w zwolnionym tempie, nie krzykiem. Zawsze należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa i dać dziecku do zrozumienia, że się je kocha, ale jest się konsekwentnym i wymagającym. Wymagania stawia się w sposób jasny i klarowny, aby dziecko znało swoje obowiązki i wiedziało, jak ma się zachować w danej sytuacji. Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości. Każdy przejaw chaosu eliminuje się, a chwali się za dobre wykonanie zadania oraz docenia się trud włożony w pracę, choćby dziecko wykonało ją mniej dokładnie.

5 Ważne jest, aby dzienny rozkład zajęć dziecka był uporządkowany, miał jasną strukturę: odpowiednią i tę samą porę wstawania, oglądania telewizji oraz snu. Należy ograniczyć czas oglądania telewizji, wyeliminować programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją. Gdy dziecko odrabia lekcje, eliminuje się dodatkowe bodźce, które mogą rozpraszać, na przykład wyłącza się radio, chowa zabawki z biurka. Osoby opiekujące się dzieckiem nadpobudliwym powinny nauczyć się odczytywać jego sygnały ostrzegawcze poprzedzające wybuch. Spokojnie interweniować, aby uniknąć wybuchu, przez odwrócenie uwagi lub spokojnie omówić konflikt. Liczbę dzieci biorących udział w zabawie należy ograniczyć do jednego lub dwóch ze względu na duże rozproszenie i pobudliwość. Dom jest najlepszym miejscem do zabawy, ponieważ można obserwować dziecko i interweniować w każdej chwili. Proponowane zabawy w chwilach wolnych to: lepienie, wycinanie, malowanie, układanie klocków. W sytuacji konfliktowej nie należy zostawiać dziecka zbyt długo w napięciu emocjonalnym, na przykład odsyłać je do własnego pokoju, odraczać karę do przyjścia ojca. Rozwiązanie konfliktu powinno nastąpić zaraz po sytuacji konfliktowej. Opiekunowie powinni codziennie poświęcić trochę czasu na rozmowę i wspólną zabawę. Opiekunowie powinni też odnosić się do dziecka z wyrozumiałością i cierpliwością, ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale z braku umiejętności kontrolowania swego zachowania. Dla dziecka należy wyznaczyć osobny pokój lub część pokoju jako jego własny teren, oraz miejsce do nauki, przed którym znajduje się czysta ściana, pozbawiona dodatkowych elementów czy dekoracji. Jeśli mimo wielu wysiłków ze strony rodziców i nauczycieli nie poddaje się normalnemu sposobowi wychowania i nie są oni w stanie mu pomóc, wtedy niezbędna jest systematyczna terapia dobrana przez specjalistę. Wykorzystano: 1. Bednarska T.: Nadpobudliwość psychoruchowa [w:] Rozpoznawanie i reedukacja uczniów o częściowo zaburzonym rozwoju psychomotorycznym (pod red. M. Szumiała), Kraków Bogdanowicz M.: Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, PWN, Warszawa Grzywniak C.: Nadpobudliwość psychoruchowa a trudności szkolne, Życie Szkoły 2000 nr 6 4. Natowska H.: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo, PZWS, Warszawa Natowska H.: Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza Księgarnia, Warszawa Spionek H.: Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, PZWS, Warszawa Spionek H.: Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, PZWS, Warszawa Wojnarska A.: Potrzeba wsparcia psychospołecznego dzieci nadpobudliwych i ich rodzin [w:] Aktualne problemy wsparcia społecznego osób niepełnosprawnych (pod red. G. Kwaśniewskiej, A. Wojnarskiej) Wydaw. UMCS, Lublin Wójtowicz E.: Jak pomóc dzieciom, którym trudno się uczyć?, Życie Szkoły 1998 nr 3