Informacja. Nr 613. Polityka strukturalna Unii Europejskiej w rozwoju obszarów wiejskich. Czerwiec Dorota Stankiewicz Elżbieta Berkowska

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Polityka strukturalna Unii Europejskiej w rozwoju obszarów wiejskich. Czerwiec 1998 Dorota Stankiewicz Elżbieta Berkowska Informacja Nr 613 We Wspólnej Polityce Rolnej można wyróżnić politykę rynkowo-cenową oraz politykę strukturalną. Polityka strukturalna jest formą oddziaływania Komisji Europejskiej i rządów narodowych na strukturę agrarną państw członkowskich, uwzględniającą powiązania rolnictwa z innymi działami gospodarki jak również - ze środowiskiem przyrodniczym obszarów wiejskich.

2 BSE 1 Wstęp We Wspólnej Polityce Rolnej można wyróżnić politykę rynkowo-cenową oraz politykę strukturalną. Polityka strukturalna jest formą oddziaływania Komisji Europejskiej i rządów narodowych na strukturę agrarną państw członkowskich, uwzględniającą powiązania rolnictwa z innymi działami gospodarki jak również - ze środowiskiem przyrodniczym obszarów wiejskich. W II połowie lat siedemdziesiątych i w I połowie lat osiemdziesiątych na skutek protekcjonistycznej polityki rolnej we Wspólnotach Europejskich doszło do generowania znaczących nadwyżek produkcji rolnej. W tym okresie zaczęło narastać przekonanie o nieskuteczności i kosztowności systemu rolnej polityki rynkowo-cenowej. Zaczęto zatem zwracać większą uwagę na rozwój programów polityki strukturalnej. W roku 1977 przyjęto nowe zasady pomocy dla regionów o trudnych warunkach naturalnych, a w roku 1985 w dokumencie zwanym "Zielona Księga" podkreślono, że Wspólnota nie jest zainteresowana dalszym, nieograniczonym rozwojem produkcji rolnej. Nowy etap integracji rozpoczął się wraz z przyjęciem w 1987 roku Jednolitego Aktu Europejskiego i zapowiedzią utworzenia w 1993 roku Jednolitego Rynku Wewnętrznego. W nowej części Traktatu Rzymskiego ("Jedność gospodarcza i społeczna"), stwierdzone zostało, że celem Wspólnot jest wyrównanie różnic pomiędzy najbiedniejszymi i najbogatszymi regionami oraz stworzono podstawy prowadzenia wspólnej polityki strukturalnej. W ramach tej polityki wyróżniono sześć kategorii celów: * cel 1 dotyczy promocji rozwoju i strukturalnych dostosowań regionów zacofanych, * cel 2 skierowany jest na przywrócenia zdolności rozwojowych regionom dotkniętym upadkiem przemysłu, * cel 3 skierowany na zwalcznie bezrobocia długookresowego, * cel 4 mający ułatwić intergrację zawodową młodzieży i przystowowanie pracowników do zmian w przemyśle, * cel 5 mający dokonać reformy wspólnej polityki rolnej (w jego ramach wyróżniono dwa cele: 5a - mający na celu przyśpieszenie przemian strukturalnych w rolnictwie, 5b - mający na celu ułatwienie rozwoju i strukturalnych dostosowań obszrów wiejskich), * cel 6 mający ułatwić rozwój regionów o małej gęstości zaludnienia w krajach skandynawskich. W kształtowaniu się systemu programów strukturalnych miały znaczenie: Rozporządzenie Rady nr 1084 z 1985 roku modyfikujące zasady wyłączania gruntów z uprawy oraz postanowienia dotyczące ekstensyfikacji produkcji rolnej wprowadzane zarządzeniami 798 z 1985 r. i 1760 z 1987 r., a także Rozporządzenie 1096 z 1988 r. o pomocy dla osób rezygnujących z pracy w rolnictwie. Rozporządzenia te zmierzały do przebudowy strukturalnej i większej równowagi na rynkach rolnych, a ich dopełnieniem stały się decyzje Rady w sprawie reorganizacji, koordynacji i prawnego ujednolicenia funduszy strukturalnych, zawarte w Rozporządzeniu 2052 z 1988 r. Reforma polityki strukturalnej przewidywała: - zwiększenie środków na wspólne fundusze strukturalne, - nowe sformułowanie zasad i celów, - przyjęcie nowych zasad i procedur rozdysponowania i wykorzystania środków. Wraz z przystąpieniem do WE Hiszpanii i Portugalii wprowadzono także szereg specyficznych przedsięwzięć regionalnych w celu wzmocnienia nowych struktur rolnych na południu Europy.

3 2 BSE Źrodła finansowania polityki strukturalnej UE Źródłami finansowania polityki strukturalnej Unii są: 1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - EFRR (zmniejszanie rozpiętości między różnymi regionami Unii Europejskiej), 2. Europejski Fundusz Socjalny - EFS (tworzenie nowych miejsc pracy i poprawa warunków zatrudnienia), 3. Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji - EAGGF- Guidance Section, 4. Środki Europejskiego Banku Inwestycyjnego, 5. Fundusz Spójności (Kohezji) (rozwój transportu i ochrony środowiska), 6. Instrumenty Finansowe na Ukierunkowanie Rozwoju Rybołówstwa - FIAF/FIFG (Financial Instruments for Fisheries Giudance). Wspieranie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich finansowane jest głównie w ramach celów 1, 5a, 5b. Niemniej jednak dla rozwoju obszarów wiejskich mają również znaczenie niektóre zadania finansowane w ramach celów 3, 4 i 6. Kryteria i zakres pomocy z Funduszów Strukturalnych na rozwój obszarów wiejskich Głównym kryterium ubiegania się o pomoc w ramach celu 1 jest średni poziom PKB na głowę w ciągu ostatnich trzech lat niższy od 75% średniej w UE. Niemniej jednak, Rada Unii może indywidualnie rozpatrzyć objęcie tą pomocą również regionów, których PKB dochodzi do 80% PKB w UE. Na finansowanie celu 1 wykorzystuje się środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Socjalnego (EFS), Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa - Sekcja Orientacji (FEOGA/EAGGF) i Instrumentów Finansowych na Ukierunkowanie Rozwoju Rybołówstwa (FIFG/FIAF). W latach , podobnie jak w latach poprzednich, większość środków z Funduszów Strukturalnych, będzie przeznaczona na finansowanie celu 1. Łącznie na finansowanie celu 1 zostanie przeznaczone 93,975 mld ECU, czyli 2,5- krotnie więcej niż w porzednim okresie (w danych za okres uwzględniono wydatek 165,6 mln ECU dla Austrii - nowego członka UE). Zwiększył się również obszar objęty finansowaniem w ramach celu 1, tj. z 38% terytorium UE na 45,7%. Wzrost ten jest wynikiem objęcia pomocą nowych regionów znajdujących się w Belgii, Holandii i wschodnich landach Niemiec oraz części Austrii - nowego członka Unii Europejskiej. Szczegółowe dane dotyczące środków finansowych przeznaczonych na realizację celu 1 w latach zostały przedstawione w tabeli nr 1.

4 BSE 3 Tabela nr 1 Wydatki na cel 1 w ramach polityki strukturalnej Unii Europejskiej w latach w zależności od kraju UE oraz powierzchnia i populacja objęte działaniem tego celu. Wydatki Powierzchnia Populacja Z fund. % strukt. w km 2 pow. mln. ECU kraju Pomoc w Ecu na 1 osobę Państwo członkowskie UE mieszkańcy % ogółu UE Belgia Niemcy Grecja Hiszpania Francja Irlandia Włochy Holandia Austria a) Portugalia Wlk. Bryt RAZEM w UE: a) - od 1 stycznia 1995 r. Źródła: European Commission: The Agricultural situation in the European Union, 1995 Report, Brussels, Luxembourg 1996, D. Czykier-Wierzba: Rola polityki regionalnej w wielofunkcyjnym rozwoju obszarów wiejskich w krajach Unii Europejskiej, Wspólnoty Europejskie, nr 10 (74) 1997 r. W omawianym okresie w ramach celu 1 najwięcej środków z funduszy strukturalnych przeznaczone zostanie na rozwój zacofanych regionów głównie w: Hiszpanii (28%), Włoszech (15,8%), Grecji (14,9%) i Portugalii (14,9%). Po raz pierwszy znaczne środki zostaną przeznaczone na wspieranie rozwoju wschodnich landów Niemiec. W ramach tego celu podejmuje się działania obejmujące: - rozwój infrastruktury (31,2%), - rozwój czynnika ludzkiego (28,5%), - rozwój otoczenia rolnictwa (38,1%). Jak wynika z powyższych danych najwięcej środków przeznaczonych na cel 1, skieruje się na rozwój otoczenia rolnictwa. Fundusze te będą wykorzystane głównie na stworzenie w poszczególnych regionach nowych miejsc pracy. Rozwojowi działalności pozarolniczej na terenach wiejskich sprzyjać też będzie rozwój infrastruktury. W ramach celu nr 5a (przyspieszenie przemian strukturalnych w rolnictwie w ramach reformy CAP) mogą być finansowane przedsięwzięcia na obszarze całej UE. Na ten cel przeznaczane są środki z funduszy EAGGF (Sekcja Orientacji) i FIFG. Przykładowymi przedsięwzięciami finansowanymi ze środków celu 5a mogą być: - wspomaganie kapitałowe gospodarstw rolnych, - wspomaganie młodych rolników, - wprowadzenie rachunkowości w gospodarstwie rolnym, - inicjowanie wspólnego wykorzystywania maszyn,

5 4 BSE - tworzenie grup producentów zainteresowanych wspólną sprzedażą produktów rolnych, - szkolenia zawodowe, - pomoc dla gospodarstw na obszarach górskich, górzystych i zacofanych, - odłogowanie ziemi, - wykorzystywanie produktów rolnych na cele nieżywnościowe, - ekstensyfikacja produkcji rolnej, - zmiana struktury produkcji w celu zmniejszenia nadwyżek, - pomoc dla rolników na obszarach wrażliwych ekologicznie, - zalesianie i ochrona obszarów leśnych, - wczesne emerytury dla rolników, - poprawa struktur marketingowych. W latach na cel 5a z Funduszy Strukturalnych zostaną przeznaczone dla poszczególnych krajów UE następujące kwoty (nie uwzględniono nowych członków UE): - dla Belgii - 0,192 mld ECU, - dla Danii - 0,262 mld ECU, - dla Niemiec - 1,134 mld ECU - dla Hiszpanii - 0,432 mld ECU, - dla Francji - 1,913 mld ECU, - dla Włoch - 0,799 mld ECU, - dla Luksemburga - 0,040 mld ECU, - dla Holandii - 0,159 mld ECU, - Wlk. Brytanii - 0,439 mld ECU. (Czykier-Wierzba: Wspieranie obszarów wiejskich). Cel 5b (ułatwienie rozwoju i strukturalnych dostosowań obszarów wiejskich) dotyczy obszarów wiejskich nie objętych pomocą w ramach celu 1. Dodatkowymi kryteriami ubiegania się o pomoc są niski poziom rozwoju mierzony poziomem PKB na głowę mieszkańca oraz spełnienie dwóch z trzech następujących warunków: - wysoki udział zatrudnienia w rolnictwie w całkowitym zatrudnieniu, - niski poziom dochodów w rolnictwie mierzony wartością dodaną na jednego pełnozatrudnionego w rolnictwie, - niska gęstość zaludnienia i/lub silny trend spadku zaludnienia w danym regionie. Na cel 5b planuje się przeznaczyć w okresie ,9 mld ECU, tj. 2,7-krotnie więcej niż w przeznaczono w latach , gdy na ten cel wyasygnowano kwotę 2,6 mln ECU (w danych za lata uwzględniono pomoc dla nowych członków UE czyli dla Austrii, Finlandii i Szwecji - razem 743 mln ECU). Cel 5b będzie finansowany ze środków Sekcji Orientacji funduszu EAGGF oraz funduszy EFRR i EFS. W omawianym okresie wiekszość środków celu 5b zostanie przeznaczone na rozwój obszarów wiejskich na terenie 5 krajów, tj. Francji (32,5%), Niemiec (17,8%), Włoch (13,1%), Wielkiej Brytanii (11,9%) i Hiszpanii (9,7%). Szczegółowe dane na temat wysokości środków przyznanych poszczególnym krajom UE zamieszczono w tabeli nr 2.

6 BSE 5 Tabela nr 2 Wydatki na cel 5b w ramach polityki strukturalnej Unii Europejskiej w latach w zależności od kraju UE oraz powierzchnia i populacja objęte działaniem tego celu. Państwo członkowskie UE Wydatki w mln ECU Populacja objęta celem 5b Powierzchnia kraju objęta celem 5b [km 2 ] Belgia Dania Niemcy Hiszpania Francja Włochy Luksemburg Holandia Austria Finlandia Szwecja Wlk.Brytania RAZEM w UE Źródła: European Commission: The Agricultural situation in the European Union, 1995 Report, Brussels, Luxembourg 1996, D. Czykier-Wierzba: Rola polityki regionalnej w wielofunkcyjnym rozwoju obszarów wiejskich w krajach Unii Europejskiej, Wspólnoty Europejskie, nr 10 (74) 1997 r. W stosunku do lat w latach dwukrotnie wzrośnie liczba ludności objętej celem 5b - z 16,6 mln do 32,7 mln osób (dla danych z lat uwzględniono 4,1 mln osób z Austrii, Finlandii i Szwecji); również dwukrotnie wzrośnie powierzchnia objęta tym celem (z 403 tys. km 2 do 841 tys km 2, przy czym powierzchnia w nowych państwach członkowskich objęta pomocą w ramach celu 5b wyniesie ok. 198 tys. km 2 ). Planuje się, że w okresie środki z funduszy strukturalnych w ramach celu 5b zostaną przeznaczone na: * dywersyfikację produkcji rolnej i leśnej, * rozwój sektorów nierolniczych, * rozwój agroturystyki, * ochronę środowiska, * rozwój czynnika ludzkiego. W związku z wejściem do Unii nowych członków - Austrii, Szwecji i Finlandii został wprowadzony do polityki strukturalnej UE cel 6. Celem tym zostały objęte regiony o niskiej gęstości zaludnienia (poniżej 8 osób/km 2 ) w Szwecji i Finalandii, którym, ze względów klimatycznych, grozi całkowite zaprzestanie działalności gospodarczej. W Szwecji fundusze uzyskane na realizację celu 6 będą wykorzystane na wspieranie przedsięwzięć promujących pożądane zmiany w sferze produkcji oraz rozwój obszarów wiejskich, co powinno sprzyjać wielofunkcyjnemu rozwojowi wsi. W przypadku Finlandii w ramach powyższego celu będą wspierane m.in. dywersyfikacja działalności gospodarstw rolnych oraz rozwój komercjalizacji i przetwórstwa wytwarzanych w nich produktów oraz agroturystyka.

7 6 BSE Zmiany w polityce strukturalnej Unii Europejskiej wprowadzone na początku lat 90- tych niewątpliwie będą sprzyjać w latach rozwojowi regionów zacofanych, w tym również obszarów wiejskich oraz wielofunkcyjnemu rozwojowi wsi. Planowane zmiany polityki strukturalnej Unii Europejskiej po roku 2000 Głównym kierunkiem kolejnych przewidywanych zmian w polityce strukturalnej UE jest zmniejszenie liczby priorytetowych celów z 6 na 3 (dwóch regionalnych i jednego obejmującego cały obszar UE). W nowym ujęciu cel 1 będzie dotyczył regionów najbardziej opóźnionych w rozwoju oraz regionów objętych obecnie celem 6. Głównym kryterium kwalifikowania regionu do tej grupy korzystających z pomocy byłby nadal poziom PKB na 1 mieszkańca niższy od 75% średniej w UE. Temu kryterium nie będą jednak podlegały regiony korzystające z pomocy w ramach obecnego celu 6. Cel 2 obejmowałby regiony wymagające społecznej i gospodarczej przebudowy i które nie zostały uwzględnione w celu 1, a mianowicie: - tereny o upadającym przemyśle i usługach, - upadające tereny rolnicze, - obszary zależne od znajdującego się w kryzysie rybołówstwa, - trudne strefy zurbanizowane. Środki celu 3 przeznaczone byłyby na działania zmierzające do modernizacji systemów kształcenia, szkolenia i organizacji zatrudnienia na terenach nie objętych celami 1 i 2. Reasumując należy stwierdzić, że w Unii Europejskiej coraz większe znaczenie przypisuje się polityce strukturalnej. W zakresie polityki strukturalnej odnoszącej się do obszarów wiejskich rosną wydatki na cele 1 i 5b. Wzrasta także powierzchnia oraz liczba ludności objętej pomocą w ramach powyższych celów. Polska jako przyszły członek Unii może liczyć na objęcie jej powyższymi programami. Projektowane zmiany strukturalnej polityki rolnej UE dotyczyć będą także i Polski. Korzystne zatem jest bieżące śledzenie tych przemian i równoległe dostosowywanie planów reform strukturalnych w kierunku najefektywniejszej absorpcji środków pomocowych. Bibliografia: Adamowicz M., Wspólna polityka rolna Unii Europejskiej, Doświadczenia-Problemy- Perspektywy, Biuletyn Informacyjny Agencji Rynku Rolnego, wydanie specjalne, Warszawa, grudzień 1997 r. Ciepielewska M., Wewnętrzna spójność UE i jej wspólna polityka strukturalna w ujęciu Agendy 2000, Biuletyn Informacyjny "Wspólnoty Europejskie", Nr 11 (75), Warszawa 1997 Czykier-Wierzba D., Wspieranie obszarów wiejskich w krajach Unii Europejskiej, Biuletyn Informacyjny "Wspólnoty Europejskie", Nr 9 (61), Warszawa 1996 Czykier-Wierzba D., Rola polityki regionalnej w wielofunkcyjnym rozwoju obszarów wiejskich w krajach Unii Europejskiej, Biuletyn Informacyjny "Wspólnoty Europejskie", Nr 10 (74), Warszawa 1997 European Commission: The Agricultural situation in the European Union, 1995 Report, Brussels, Luxembourg 1996

8 BSE 7 Łodziński S., Cele i zasady polityki regionalnej w Unii Europejskiej, w: "Rozwój regionalny Polski jako element intergracji europejskiej", Konferencje i Seminaria, Tom XIV, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, Warszawa 1997 Piskorz W., Romanowska K., Ocena funkcjonowania Funduszy Strukturalnych w Unii Europejskiej. Wkład w rozwój wsi i rolnictwa, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 1996 Problemy integracji rolnictwa. Unia Europejska - Polska, Biuletyn Informacyjny nr 1/96, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 1996

9 8 BSE

10 BSE 9