WPŁYW STARYCH SYSTEMÓW MELIORACYJNYCH NA FUNKCJONOWANIE GEOEKOSYSTEMÓW DOLIN RZECZNYCH W DORZECZU PARSĘTY

Transkrypt

1 WPŁYW STARYCH SYSTEMÓW MELIORACYJNYCH NA FUNKCJONOWANIE GEOEKOSYSTEMÓW DOLIN RZECZNYCH W DORZECZU PARSĘTY Józef Szpikowski, Grażyna Szpikowska, Monika Domaoska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Gospodarowanie w dolinach rzecznych na obszarach Natura 2000 Poznao, 3-4 września 2014

2 Obszary Natura 2000 w dorzeczu Parsęty

3 Cele badao Rozpoznanie występowania w dorzeczu Parsęty dawnych systemów nawadniających. Ocena aktualnego stanu zachowania i funkcjonowania starych systemów nawadniających. Określenie roli dawnych systemów nawadniających we współczesnym funkcjonowaniu geoekosystemu zlewni Parsęty. Badania są dofinansowane z projektu badawczego NCN nr NN Aktualny stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego na wybranych obszarach Pomorza Zachodniego w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji

4 Metody badao Analiza materiałów archiwalnych w tym starych map topograficznych. Rozpoznanie terenowe wybranych stanowisk wraz z kartowaniem zachowanych pozostałości systemów melioracyjnych. Kartowanie hydrochemiczne oraz fitosocjologiczne. Wizualizacja wyników z zastosowaniem metod GIS.

5 Inwestycje melioracyjne na Pomorzu Wielkie projekty paostwowe: regulacja rzeki Płoni, jezior Miedwie i Płoo od 1770, melioracja mokradeł pomiędzy Kamieniem Pomorskim i Trzebiatowem od 1775, regulacja dolnej Odry od 1776, obniżenia poziomu jezior Wielimie i Trzesiecko , akcja regulacji rzek Pomorza od 1860, przebudowa układu rzek związana z budową elektrowni wodnych pierwsze dwudziestolecie XX w. Działania prywatne podejmowane przez właścicieli ziemskich, np. : Fryderyk von Sydow w Głusku od około roku 1820 zarządził budowę kanału o długości 22 km z rzeki Płocicznej służącego do nawadniania łąk oraz do zasilania stawów rybnych koło miejscowości Głusko, Ernst von Pilsach od roku 1830 w majątku Grzmiąca prowadził szerokie prace melioracyjne i budowę systemu nawadniającego; w 1838 roku założył w Grzmiącej szkołę łąkarstwa, pierwszą tego typu w Królestwie Pruskim, Bernhard von Kleist po roku 1866 uzyskał w rezultacie melioracji w okolicach Drzonowa Pomorskiego 600 ha gruntów rolnych i 60 ha łąk. Akty prawne regulujące działalnośd melioracyjną: ustawa o prywatnej gospodarce wodnej w Królestwie Pruskim 1843, Paostwowy Fundusz Melioracyjny 1850, ustawa o tworzeniu spółek wodnych 1879.

6 Rezultaty prac melioracyjnych na Pomorzu Wzrost produkcji rolnej w latach : pszenicy o 50%, pozostałych zbóż o 100%. Efekty nawadniania: możliwośd uprawy na suchych dotychczas łąkach koniczyny, wyki i szlachetnych traw, zwiększenie hodowli bydła, koni i dobrych ras owiec. dr Alexander von Lengerke (sekretarz generalny Krajowego Kolegium Ekonomicznego) Oficjalny raport z konferencji niemieckich posiadaczy ziemskich i leśnych, 1839

7 Schemat funkcjonowania systemu nawadniania podsiąkowego bez zbiornika retencyjnego zastawki główny jaz piętrzący rowy nawadniające odpływ

8 zbiornik retencyjny Schemat funkcjonowania systemu nawadniania podsiąkowego ze zbiornikiem retencyjnym zastawki główny jaz piętrzący rowy nawadniające odpływ

9 System nawadniający na rzece Pokrzywnica koło Rarwina na mapie topograficznej z roku 1936

10 Obszary nawadniane w zlewni Parsęty 28 km 2 < 1% pow. zlewni

11 System nawadniający Krosino - Parsęta kanały 2 km rowy 3 km

12 System nawadniający Kurowo - Radew kanały 7 km rowy 10 km

13 System nawadniający Kępiste - Radew kanały 6 km rowy 14 km

14 System nawadniający Grzmiąca - Perznica-Łozica kanały 14 km rowy 38 km

15 Jazy budowle hydrotechniczne do spiętrzenia wód rzecznych i skierowania ich w kanały zasilające Łozica system nawodnieo Grzmiąca Perznica system nawodnieo Grzmiąca Jezioro Baczyno system nawodnieo Grzmiąca

16 Jazy budowle hydrotechniczne do spiętrzenia wód rzecznych i skierowania ich w kanały zasilające Parsęta system nawodnieo Krosino Radew system nawodnieo Kępiste Jaz i kanał zasilający system nawodnieo Radew Kępiste

17 Kanały zasilające System nawodnieo Krosino System nawodnieo Grzmiąca System nawodnieo Kępiste System nawodnieo Kępiste

18 Zbiorniki retencyjne Jezioro Baczyno Jezioro Baczynko Rozlewisko na Perznicy

19

20 Skład jonowy wód systemów melioracyjnych i wód rzecznych System nawodnieo Perznica - Łozica System nawodnieo Radew System nawodnieo Parsęta

21 Zróżnicowanie właściwości fizykochemicznych wody w sąsiadujących podsystemach: kanały i rzeka Radew Kurowo Kanał lewy Radew Kanał prawy SEC O 2 rozp. 1,25 13,44 13,42 ph 7,44 8,53 7,87 Temp. 11,8 13,9 11,1 NO - 3 1,05 1,08 0,10 NH + 4 0,21 0,05 0,01 PO 3-4 0,12 0,12 0,18

22 [ S cm -1 ] [mg dm -3 ] [-] Zróżnicowanie parametrów fizykochemicznych wód w systemach melioracyjnych SEC O 2 rozp. ph rowy zbiorniki rzeki rowy zbiorniki rzeki rowy zbiorniki rzeki

23 [mg dm -3 ] [mg dm -3 ] [mg dm -3 ] Zróżnicowanie stężenia składników biogennych w wodach systemów melioracyjnych NO 3 - NH 4 + PO rowy zbiorniki rzeki rowy zbiorniki rzeki rowy zbiorniki rzeki

24 Wstępne rozpoznanie roślinności na badanych stanowiskach: występowanie wielu wilgociolubnych zbiorowisk roślinnych zaliczanych głównie do szuwarów właściwych, wielkoturzycowych i trawiastych (Phragmitetea), rowy melioracyjne porastają przeważnie zbiorowiska dużych pokrojowo turzyc ze związku Magnocaricion, przede wszystkim zespół turzycy brzegowej (Caricetum ripariae), zespół turzycy dzióbkowatej (Caricetum rostratae) czy turzycy zaostrzonej (Caricetum gracilis) oraz zespoły kosadca zółtego (Iridetum pseudoacori) i mozgi trzcinowatej (Phalaridetum arundinaceae), szuwar właściwy reprezentowany jest przez zespół manny mielec (Glicerietum maximae).

25 Wstępne rozpoznanie roślinności na badanych stanowiskach: w miejscach o większym przepływie wody pojawia się zbiorowisko z potocznikiem wąskolistnym (Berula erecta). w obrębie kanałów zasilających i rowów występuje wiele gatunków charakterystycznych dla mezo i eutroficznych łąk wilgotnych i ziołorośli nadrzecznych z rzędu Molinietalia (m.in. Angelica sylvestris, Cirsium palustre, Equisetum palustre, Galium uliginosum, Caltha palustris, Cirsium oleraceum Myosotis palustris, Alopecurus pratensis).

26 Wstępne rozpoznanie roślinności na badanych stanowiskach: częśd kanałów porastają zarośla wierzbowe i olsy (Alnetea glutinosae) oraz łęgi jesionowo-olszowe, w rozlewisku przy Perznicy stwierdzono obecnośd olsu porzeczkowego (Ribeso nigri-alnetum) o charakterystycznej kępkowo dolinowej strukturze z obecnością gatunku chronionego Ribes nigrum.

27 Wnioski Systemy nawadniające spowalniały odpływ wody ze zlewni, zwiększały retencję; obecnie ta funkcja jest ograniczona do obiektów najlepiej zachowanych oraz utrzymywanych w stanie sprawności technicznej. Cześd starych systemów nawadniających jest nadal wykorzystywana do utrzymania sztucznych zbiorników wodnych oraz wykorzystywana gospodarczo. Stare systemy nawadniające przyczyniają się do zwiększania geo- i bioróżnorodności w krajobrazie młodoglacjalnym. Podnoszą walory krajobrazowe, a cześd z nich, po zagospodarowaniu, może pełnid funkcje turystyczne. Kanały zasilające i rowy nawadniające są elementami strefy nadrzecznej. Ze względu na spowolniony przepływ wody i kumulację materii organicznej chronią rzeki przed dostawą biogenów. Wskazane są dalsze badania uszczegóławiające z wykorzystaniem monitoringu geoekologicznego w wybranych obiektach starych systemów nawadniających.

28 DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ