SYSTEMY MELIORACYJNE A WDRAŻANIE DYREKTYW UNIJNYCH

Transkrypt

1 Polski Komitet GLOBALNEGO PARTNERSTWA DLA WODY Walne Zgromadzenie 29 marzec 2011 r. SYSTEMY MELIORACYJNE A WDRAŻANIE DYREKTYW UNIJNYCH Edward Pierzgalski Katedra Kształtowania Środowiska SGGW

2 PLAN PREZENTACJI 1. Systemy melioracyjne: cele, stan, konstrukcja. 2. Systemy melioracyjne w świetle dyrektyw unijnych Dane statystyczne zawarte w prezentacji pobrano z publikacji GUS: Ochrona środowiska 2010 oraz Rocznik statystyczny rolnictwa 2010

3 SYSTEMY MELIORACYJNE

4 RODZAJE SYSTEMÓW MELIORACYJNYCH Odwadniające Odwadniająco-nawadniające Nawadniające

5 CELE INWESTYCJI MELIORACYJNYCH Melioracje odwadniające: odprowadzenie wód roztopowych i z deszczy nawalnych stagnujących na powierzchni terenu, umożliwienie wykonywania prac polowych, regulacja stosunków powietrzno-wodnych w glebie poprzez obniżenie zwierciadła wody gruntowej, poniżej strefy korzeniowej roślin, wydłużenie okresu wegetacji.

6 CELE INWESTYCJI MELIORACYJNYCH Melioracje nawadniające: zwiększenie wilgotności gleby w warstwie korzeniowej roślin wzrost ilościowy i jakościowy plonów, a także ich stabilizacja, dostarczenie do gleby środków nawozowych (fertygacje), ochrona przed przymrozkami, umożliwienie wykonywania prac polowych.

7 ILOŚCIOWY STAN URZĄDZEŃ MELIORACJI PODSTAWOWYCH (stan 31.XII.2009) Rzeki i kanały [km] Wały [km] Pojemność użytkowa zbiorników wodnych [dam3] Stacje pomp [liczba] w tym uregulowane: obszar chroniony: 1093,3 tys. ha obszar oddziaływania: 598,7 tys. ha

8 ILOŚCIOWY STAN URZĄDZEŃ MELIORACJI SZCZEGÓŁOWYCH Powierzchnia [mln ha] Użytkowanie w tym Ogółem Grunty orne 12,11 Użytki zielone 3,18 Sady Pozostałe grunty rolne Razem użytki rolne Lasy 0,33 0,50 Pozostałe grunty i wody Razem 16,12 9,27 5,88 31,27 Powierzchnia zmeliorowana 4,63 [38,2 %] 1,79 [56,3 %] grunty zdrenowane 3,98 [86 % %] 0,40 [22,3 %] grunty nawadniane 0,05 [1,08 %] 0,36 [20,1 %] 6,42 (9,20) [39,8 %] 4,38 [68,2 %] 0,41 [6,39 %] 0,95 [10,3 %]

9 MELIORACJE SZCZEGÓŁOWE ROLNE I LEŚNE [tys. ha]

10 PLONY I POWIERZCHNIA ZBÓŻ W ŚWIECIE

11 WYKORZYSTANIE URZĄDZEŃ NAWADNIAJĄCYCH

12 Powierzchnia grutów rolnych [ha] wyposażonych w urządzenia nawadniające Źródło: European Environment Agency Report No. 2/2009

13 ELEMENTY SYSTEMÓW ODWADNIAJĄCYCH rowy (opaskowe, odwadniające, zbiorcze, główne), rurociągi drenarskie (sączki, zbieracze), agromelioracje (drenowanie krecie, kretowanie, głębokie orki), odbiornik wód, budowle (wyloty i studzienki drenarskie, budowle drogowe mosty, przepusty).

14 ELEMENTY SYSTEMU DRENARSKIEGO Dział drenarski Wylot drenarski

15 ELEMENTY SYSTEMU ODWADNIAJĄCEGO I NAWODNIEŃ PODSIĄKOWYCH

16 SYSTEMY MELIORACYJNE W OBSZARACH DOLINOWYCH SYSTEM POLDEROWY SYSTEM GRAWITACYJNY

17 DYREKTYWY UNIJNE ZWIĄZANE GOSPODARKĄ WODNĄ I Z SYSTEMAMI MELIORACYJNYMI

18 PODSTAWOWE DYREKTYWY UNIJNE DOTYCZĄCE GOSPODARKI WODNEJ Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tzw. Ramowa Dyrektywa Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Wodna) Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa) Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego - tzw. Dyrektywa Azotanowa

19 PODSTAWOWE DYREKTYWY UNIJNE ZWIĄZANE Z GOSPODARKĄ WODNĄ Dyrektywy stanowiące podstawę europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000: Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. Dyrektywa Ptasia), Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywa Siedliskowa).

20 PODSTAWOWE DYREKTYWY UNIJNE ZWIĄZANE Z GOSPODARKĄ WODNĄ ( Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko - tzw. Dyrektywa SEA (Strategic Environmental Assessment). Dyrektywa 2003/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r. przewidująca udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska.

21 CELE DYREKTYW UNIJNYCH Osiągnięcie dobrego stanu stan wód pod względem jakościowym i ilościowym dla: - zapewnienia zaopatrzenia w wodę, - zmniejszenia skutków powodzi i suszy, - poprawy i ochrony środowiska naturalnego.

22 GŁÓWNE PROBLEMY WDRAŻANIA DYREKTYW UNIJNYCH W ASPEKCIE SYSTEMÓW MELIORACYJNYCH Przystosowanie rzek do odbioru wód z systemów melioracyjnych ma znaczący wpływ na ekosystemy wodne i od wody zależnych. Obszar konfliktu: prace utrzymaniowe i regulacyjne. Systemy melioracyjne wpływają na czas obiegu wody i materii: przyśpieszając lub opóźniając odpływ wód w roztopowych oraz opadowych. Obszar konfliktu: prace konserwacyjne. Systemy odwadniające ułatwiając odpływ wód zmniejszają zasoby wodne w zlewni. Obszar konfliktu: negatywny wpływ na obszary chronione.

23 GŁÓWNE PROBLEMY WDRAŻANIA DYREKTYW UNIJNYCH W ASPEKCIE SYSTEMÓW MELIORACYJNYCH Systemy rowów i urządzeń drenarskich ułatwiają transfer zanieczyszczeń rolniczych do wód powierzchniowych. Odwodnienie mokradeł do celów produkcji roślinnej powoduje zniszczenie ich biotopów oraz murszenie gleb organicznych. W glebach organicznych wskutek odwodnienia następuje proces mineralizacji tych gleb i uwalnianie związków azotu, co przyczynia się do zanieczyszczania wód powierzchniowych. Problem: utrudniona możliwość osiągnięcia dobrego stanu fizycznochemicznego wód.

24 UDZIAŁ DRÓG EMISJI AZOTU DO WISŁY I ODRY Źródło zanieczyszczeń Dorzecze Wisły [%] Dorzecze Odry [%] Odpływ drenarski 30,5 30,3 Wody podziemne 35,3 26,6 Oczyszczalnie ścieków 10,8 25,1 Odpływ powierzchniowy 8,8 6,3 Tereny zurbanizowane 8,4 5,7 Erozja 1,5 2,9 Depozyt z atmosfery 4,6 3, ton ton Rocznie Źródła: Kowalkowski i Buszewski, 2006 (Wisła) Behrendt i in., 2005 (Odra)

25 UDZIAŁ DRÓG EMISJI FOSFORU DO WISŁY I ODRY Źródło zanieczyszczeń Dorzecze Wisły [%] Dorzecze Odry [%] Odpływ drenarski 4,1 2,4 Wody podziemne 7,5 7,9 Oczyszczalnie ścieków 22,2 43,3 Odpływ powierzchniowy 23,1 14,1 Tereny zurbanizowane 25,8 7,8 Erozja 15,8 23,7 Depozyt z atmosfery 1,5 0, ton 9360 ton Rocznie Źródła: Kowalkowski i Buszewski, 2006 (Wisła) Behrendt i in., 2005 (Odra)

26 WDRAŻANIE DYREKTYW UNIJNYCH WYMAGA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRZYJAZNYCH ŚRODOWISKU

27 Do osiągnięcia celów Ramowej Dyrektywy Wodnej mogą być stosowane m.in. dodatkowe środki obejmujące (zał. VI część B): - wynegocjowane porozumienia dotyczące środowiska, - kodeksy dobrej praktyki, - ponowne tworzenie i odtwarzanie terenów podmokłych, - promowanie uprawy roślin o zmniejszonym zapotrzebowaniu na wodę na terenach narażonych na suszę, - promowanie wodooszczędnych technik nawodnień,

28 ROZWIĄZANIE OCENIANE JAKO NIEPRZYJAZNE DLA ŚRODOWISKA (źródło: prezentacja Marty Wiśniewskiej, WWF Polska r.)

29

30 PRZYKŁADY SPOSOBÓW OGRANICZAJĄCYCH NEGATYWNE SKUTKI ODDZIAŁYWANIA SYSTEMÓW MELIORACYJNYCH Zamiana systemów niesterowalnych na sterowalne poprzez wyposażenie istniejących systemów odwadniających w urządzenia kontrolne np. zamiana odwodnień na odpływ regulowany. Zmiana gospodarowania wodami drenarskimi. Ograniczenie procesów murszenia poprzez precyzyjne regulowanie poziomu wody gruntowej. Stosowanie systemów z recyrkulacją wody na obiekcie. Renaturyzacja obszarów mokradłowych Na obszarach chronionych dostosowanie eksploatacji systemów do wymagań i ograniczeń wynikających z przyjętych na nich zadań ochronnych.

31 ZAGOSPODAROWANIE TERENU OGRANICZAJĄCE SPŁYW POWIERZCHNIOWY Źródło: internet

32 ZAGOSPODAROWANIE TERENU OGRANICZAJĄCE SPŁYW POWIERZCHNIOWY Źródło: Materiały informacyjne USDA

33 ZAGOSPODAROWANIE TERENU OGRANICZAJĄCE SPŁYW POWIERZCHNIOWY

34 ZAGOSPODAROWANIE TERENU OGRANICZAJĄCE SPŁYW POWIERZCHNIOWY Źródło: Materiały informacyjne USDA

35 ZWIĘKSZANIE RETENCJI POWIERZCHNIOWEJ NA GRUNTACH ORNYCH

36 RECYRKULACJA WODY W SYSTEMIE MELIORACYJNYM

37 OPÓŹNIACZ ODPŁYWU Źródło: J. Paluch

38 BIOFILTRY WÓD DRENARSKICH Źródło: W. Mioduszewski

39 WNIOSKI 1. Przedsięwzięcia ograniczające spływ powierzchniowy, zwiększenie zdolności retencyjnych zlewni oraz sterowalne systemy melioracji szczegółowych powinny być istotnym elementem systemu ochrony przed powodzią. 2. Modernizacja systemów odwadniających mająca na celu zmniejszenie transferu zanieczyszczeń jest niezbędna do osiągnięcia podstawowego celu RDW, czyli dobrego stanu wód. 3. Istnieje potrzeba opracowania: - dobrych praktyk utrzymania rzek nizinnych, - dobrych praktyk dotyczących systemów melioracyjnych.