AWIFAUNA LĘGOWA GMINY ŁAMBINOWICE NA ŚLĄSKU OPOLSKIM

Transkrypt

1 Przyr. Śląska opol., 18: 1-20, 2012 AWIFAUNA LĘGOWA GMINY ŁAMBINOWICE NA ŚLĄSKU OPOLSKIM Grzegorz KOPIJ Department of Integrated Environmental Sciences, National University of Namibia, Ogongo Campus, Private Bag 5520 Oshakati, Namibia; Zakład Ekologii Kręgowców, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Kozuchowska 5b, Wrocław; Breeding avifauna of Łambinowice county, Opole Silesia. Łambinowice county (c km 2 ) is situated in the south-western part of Opole Silesia, SSW Poland. This county is a farmland consisting arable grounds (68%), forests (17%), a large river Nysa Kłodzka, and 15 villages. The paper presents results of filed investigation carried out during the years and an analysis of changes in the breeding avifauna over the last 22 years. During the years , 117 breeding and 6 probably breeding bird species were recorded in this area. Since 2002 the following species were recorded as breeding for the first time Larus canus, Sterna hirundo, Lulula arborea and Locustella luscinioides. However, since that year the following other species have not been confirmed as breeding: Gallinago gallinago, Cygnus olor, Athene noctua, Upupa epops, Corvus frugilegus and Carpodacus erythrinus. Over the last 22 years ( ) the following species have declined: Perdix perdix, Galinulla chloropus, Fulica atra and Corvus monedula; while species such as Circus aeruginosus, Coturnix coturnix, Crex crex, Apus apus, Jynx torquilla, Dryocopus martius, Saxicola torquata and Corvus corax have increased in numbers. 1

2 WSTĘP Liczebność wybranych gatunków ptaków lęgowych w gminie Łambinowice była szacowana po raz pierwszy w latach (Kopij 1989). Dokładniejszej oceny dokonano tu jednak dopiero w następnych latach ( ). Zwracano wówczas szczególną uwagę na takie gatunki jak: bocian biały, łabędź niemy, łyska, pustułka, płomykówka, przepiórka, derkacz, gawron, kawka, kruk, słowik rdzawy, kląskawka, muchołówka białoszyja, świerszczak, strumieniówka, remiz i kilka innych (Kopij 1999). Większość gatunków licznych i średnio licznych była w tych ocenach pomijana. Celem niniejszej pracy było poznanie rozmieszczenia i liczebności gatunków lęgowych, także wielu średnio licznych a nawet licznych, na całym obszarze gminy Łambinowice w latach oraz prześledzenie zmian jakościowych i ilościowych w lęgowej awifaunie całego tego terenu na przestrzeni ostatnich 22 lat. TEREN BADAŃ Terenem badań była gmina Łambinowice, z wyłączeniem obszaru leżącego na lewym brzegu Nysy Kłodzkiej. Administracyjnie gmina Łambinowice należy do pow. Nysa, woj. opolskie; fizjograficznie obszar gminy leży na Równinie Niemodlińskiej i w Dolinie Nysy Kłodzkiej w obrębie Niziny Śląskiej. Powierzchnia gminy wynosi km 2, użytki rolne zajmują 68% (grunty orne 5160 ha, sady 16 ha) a lasy 17% (2075 ha) całkowitej powierzchni. Lasy tworzą 3 większe powierzchnie: między Mańkowicami a Piątkowicami (320 ha), między Dworzyskiem a Malerzowicami (c. 100 ha) i między Wierzbiem a Sowinem (fragment Borów Niemodlińskich, c ha). Ten pierwszy leży w Dolinie Nysy Kłodzkiej na terenie zalewowym; tworzy go dobrze zachowany grąd; drugi las porasta urwiste zbocze na północ od linii Malerzowice-Szadurczyce; drzewostan jest mieszany. Fragment Borów Niemodlińskich stanowi w głównej mierze monokultura sosnowa. Niewielkie powierzchnie leśne położone są take koło Malerzowic, Mańkowic, Piątkowic, Budziszowic i Szadurczyc. Na terenie położonych jest 15 wiosek (w tym 2 przysiółki). Łączna liczba ludności w 2006 r. wynosiła 7882, co daje średnie zagęszczenie 66.8 osób/km 2. Największymi wioskami są: Łambinowice (2343 mieszkańców), Jasienica Dolna (868), Bielice (778), Mańkowice (628) i Wierzbie (613). Większość wiosek istniała tu już w XIII wieku. W Łambinowicach, Budziszowicach, Wierzbiu, Okopach, Szadurczycach i Malerzowicach zachowały się 1-2 ha parki podworskie. W okolicach Budziszowic znajdują się stawy hodowlane założone pod koniec XIX wieku. W Dolinie Nysy Kłodzkiej liczne są natomiast starorzecza, częściowo użytkowane jako stawy hodowlane. Zachodnią granicę terenu badań stanowi rzeka Nysa Kłodzka, która jest na całym odcinku gminy uregulowana. Brzegi tej rzeki gęsto porastają zarośla wiklinowe. W okolicach Łambinowic przez wiele lat funkcjonował rozległy poligon wojskowy. Obecnie jest to nieużytkowany, półotwarty teren porośnięty trawami, turzycami, roślinnością zielną oraz młodymi brzozami. MATERIAŁ I METODY Niniejsze badania przeprowadzano w latach Łącznie spędziłem w terenie 26 dni, w tym: kwiecień 4, maj 5, czerwiec 10 i lipiec 7. W , w , w 2

3 2004 3, i w dni. Na poszczególnych mapach stanowiska lęgowe par stwierdzone w W terenie otwartym poruszałem się zwykle rowerem, w lasach i nad zbiornikami wodnymi pieszo. Szczególną uwagę zwracano na gatunki rzadkie, określając za każdym razem ich status lęgowy (wg kryteriów przyjętych w metodzie atlasowej). Dwa stwierdzenia w określonym miejscu i w odpowiednim środowisku osobnika wykazującego zachowanie lęgowe w odstępie przynajmniej 2-tygodniowym było interpretowane jako para lęgowa, co jest ogólnie przyjętym kryterium (cf. Bibby et al. 1992). W 2006 r. dokonano oceny liczebności ptaków gniazdujących w wioskach. W tym celu wytypowano 11 wiosek na terenie gminy (Wierzbie, Okopy, Bielice, Drogoszów, Piątkowice, Jutrocice, Lasocice, Mańkowice, Bardo, Jasienica Dolna i Budziszowice). W każdej wiosce wykonano serię 4 liczeń: I w kwietniu, II w maju, III w czerwcu i IV w lipcu. SYSTEMATYCZNY PRZEGLĄD GATUNKÓW W przeglądzie gatunków wyróżniono 3 okresy: 1) (głównie 1988 r.) na podstawie Kopij (1989) z uzupełnieniami Dyrcz et al. (1991); 2) (głównie 1992 r.) na podstawie Kopij (1999); 3) (głównie 2006 r.) na podstawie obecnych badań. Perkozek Tachybaptus ruficollis. W latach para gniazdowała na stawie koło Szadurczyc (Kopij 1989), a w latach , na stawach koło Budziszowic (Kopij 1999). Po 1992 r. nie był notowany jako gatunek lęgowy. Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus. W latach corocznie 1-2 pary gniazdowały na żwirowni pod Malerzowicami (Kopij 1989, 1999 i obecne badania). Bocian czarny Ciconia nigra. W czerwcu i lipcu 1988 r. był obserwowany nad lasem między Mańkowicami a Piątkowicami (Kopij 1989). Tu także był widziany w czerwcu 2006 r. Jednak w obu tych latach gniazdowania nie stwierdzono. Bocian biały Ciconia ciconia. W 1974 r. wykazano 7 par lęgowych, w 1984 r. 8, , , par (Kopij 2003). W latach co rocznie gniazdowało 5-9 par. Łabędź niemy Cygnus olor. Do 1987 r. nie gniazdował (Dyrcz et al. 1991). W 1988 r. para wyprowadziła młode na niewielkiej sadzawce w centrum wsi Wierzbie (Kopij 1989). Jednak w kolejnych latach nie był już notowany jako lęgowy na terenie gminy. Krzyżówka Anas platyrhynchos. Dość liczna na stawach, starorzeczach i rzekach. Cyranka Anas querquedula. W dn parę obserwowano na starorzeczu Nysy Kłodzkiej na prawym brzegu, nieco poniżej Piątkowic. Czernica Aythya fuligula. W 2006 r. jedna para prawdopodobnie gniazdowała na żwirowni pod Malerzowicami. Błotniak stawowy Circus aeruginosus. Do 1987 r. nie był notowany jako lęgowy (Dyrcz et al. 1991). W 1988 r. prawdopodobnie gniazdował na starorzeczu Nysy Kłodzkiej koło Jasienicy (Kopij 1989). W latach wykazano już 6 par lęgowych (ryc. 1). Nastąpił więc wyraźny wzrost liczebności. Jastrząb Accipiter gentilis. W latach nie notowany jako lęgowy (Kopij 1989, Dyrcz et al. 1991). W latach wykazano 2 pary (Kopij 1999) i również 2 pary w latach (w lesie koło Mańkowic i Malerzowic). Krogulec Accipiter nisus. Do 1988 r. nie wykazywany jako lęgowy (Kopij 1989, Dyrcz et al. 1991). W latach zlokalizowano zajęte terytorium w lesie koło Piątkowic (Kopij 1999), a w 2006 r. w niewielkim lesie tuż przy Malerzowicach. Myszołów Buteo buteo. W latach wykazano 15 par lęgowych (ryc. 2). Dość licznie gniazdował także w latach poprzednich. 3

4 Pustułka Falco tinnunculus. W latach gniazdowały 2-3 pary (Dyrcz et al. 1991), ale w latach kolejnych ( ) znane było gniazdowanie już tylko jednej pary w Malerzowicach (Kopij 1989, 1999 i obecne badania). Kuropatwa Perdix perdix. W latach wykazano jedynie 3 pary lęgowe (ryc. 3). Dawniej była znacznie liczniejsza, np. w okresie łowieckim 1978/79 pozyskiwano os./100 km 2, 1988/ os. na 100 km 2 (Kopij 1997). Przepiórka Coturnix coturnix. W latach znane były tylko 2-3 stanowiska pojedynczych par (Dyrcz et al. 1991), w latach par (Kopij 1999), a w latach par (ryc. 4). Nastąpił więc bardzo wyraźny wzrost liczebności tego gatunku. Bażant Phasianus colchicus. Dość licznie lęgowy na terenie całej gminy. W okresie łowieckim 1978/79 pozyskiwano os./100 km 2, 1988/ os. na 100 km 2 (Kopij 1997). Żuraw Grus grus. W 2006 r. wykryto prawdopodobnie lęgową parę na poligonie koło Klucznika. Wcześniej nie był notowany jako gatunek lęgowy. Derkacz Crex crex. W latach znane było stanowisko tylko 1 pary (Dyrcz et al. 1991) a w kolejnych latach ( ) nawet w ogóle nie był notowany. W latach wykazano 4 pary lęgowe (ryc. 5), co sugeruje wzrost liczebności. Kokoszka Gallinula chloropus. W 1988 r. 3-4 pary gniazdowały na starorzeczach Nysy Kłodzkiej koło Malerzowic i 2-3 pary koło Jasienicy (Kopij 1989). W 2006 r. 2 pary wykazano jedynie na starorzeczu przy Drogoszowie. Łyska Fulica atra. W latach gniazdowanie 1-2 par wykazano jedynie na stawie koło Budziszowic. W 1988 r. 5 par gniazdowało na Nysie Kłodzkiej powyżej jazu w Piątkowicach (Kopij 1989). Dane dla łyski z lat (Kopij 1999) pomyłkowo podane zostały pod akapitem kokoszka wodna. W gm. Łambinowice gniazdowało wówczas łącznie 8-12 par na 3 stanowiskach. Sieweczka rzeczna Charadrius dubius. W latach znane były 3 stanowiska lęgowe nad Nysa Kłodzką (Dyrcz et al. 1991). Podobnie w latach r. gniazdowały 4 pary, w tym 3 pary nad Nysą Kłodzką (Kopij 1999) i również 4 pary w latach (nad Nysą Kłodzką poniżej Piątkowic i Bielic oraz 2 pary na żwirowni koło Malerzowic). Czajka Vanellus vanellus. W latach po 3-7 par wykazano koło Łambinowic i Klucznika (Kopij 1989). W 2002 r. zinwentaryzowano 10 par lęgowych (ryc. 6). Bekas Gallinago gallinago. W latach lęgowy w Dolinie Nysy Kłodzkiej koło Mańkowic (Dyrcz et al. 1991). W latach następnych nie notowany. Kuliczek piskliwy Actitis hypoleucos. W latach jedna para gniazdowała nad Nysą Kłodzką koło Barda (Dyrcz et al. 1991). W 2006 r. wykazano jedną parę lęgową na żwirowni koło Malerzowic i na Nysie Kłodzkiej przy jazie w Piątkowicach. Mewa śmieszka Larus ridibundus. W 1988 r. 3 pary gniazdowały na żwirowni w Malerzowicach (Kopij 1989), w 2004 r. było tu 5 par lęgowych a w 2006 r par. W 2006 r. jedna para mogła też gniazdować na starorzeczu pod Drogoszowem. Mewa pospolita Larus canus. W 2006 r. 2 pary gniazdowały na żwirowni pod Malerzowicami. Wcześniej nie była notowana jako gatunek lęgowy. Rybitwa zwyczajna Sterna hirundo. W 2006 r. 2 pary gniazdowały na żwirowni pod Malerzowicami. W tymże roku mogła też gniazdować nad Nysą Kłodzka przy jazie w Piątkowicach. Gołąb miejski Columba livia f. domestica. Do 1992 r. nie wykazano gniazdowania w gm. Łambinowice (Kopij 1989, 1999). W 2006 r. ok. 5 par gniazdowało na wieży kościelnej w Bielicach. Grzywacz Columba palumbus. W lasach i wśród zabudowań należy do gatunków dość rzadkich. Częściej występuje natomiast w krajobrazie parkowym. 4

5 Sierpówka Streptopelia decaocto. Jeden z najliczniejszych ptaków lęgowych wiosek. W 2006 r. w 11 z nich wykazano łącznie par. W poszczególnych wioskach jej liczebność wahała się od 5 do 25 par. Najliczniej (ponad 20 par) gniazdowała w Bielicach, Jasienicy, Mańkowicach i Wierzbiu. Turkawka Streptopelia turtur. W latach zinwentaryzowano 31 par (ryc. 7). Kukułka Cuculus canorus. W latach wykazano 11 rewirów samców (ryc. 8). Płomykówka Tyto alba. W latach wykazana jedynie w Piątkowicach (Kopij 1990). W latach prawdopodobnie gniazdowała w Mańkowicach. Pójdźka Athene noctua. W latach znane było tylko jedno stanowisko lęgowe nad Nysą Kłodzką koło Lasocic (Dyrcz et al. 1991). W latach następnych nie była notowana. Puszczyk Strix aluco. Średnio liczny w lasach i większych zadrzewieniach. Uszatka Asio otus. W latach wykazano ją jedynie w lesie między Malerzowicami a Szadurczycami i w zadrzewieniu na prawym brzegu Nysy Kłodzkiej nieco powyżej Piątkowic. Wynik jest jednak najprawdopodobniej zaniżony. Jerzyk Apus apus. W latach pary wykazano na wieży kościelnej w Wierzbiu (Kopij 1989, 1999). W 2006 r. w 7 koloniach gniazdowało łącznie ok. 30 par (tab. 1). Tabela 1. Kolonie lęgowe jerzyka w gminie Łambinowice w 2006 r. Miejscowość Miejsce gniazdowania Liczba par Wierzbie Wieża kościelna 3 Budziszowice Bloki 2-piętrowe 10 Okopy Bloki piętrowe 1 Lasowice Wieża kościelna 3 Jasienica Budynek 2-piętrowy 2 Bloki 2-piętrowe 5 Wieża kościelna 6 Razem 30 Zimorodek Alcedo atthis. W latach pary (Dyrcz et al. 1991), a w latach jedna para gniazdowały nad Nysą Kłodzką (Kopij 1999). W latach nie notowany jako gatunek lęgowy. Dudek Upupa epops. Jedynie w 1981 r. gniazdował prawdopodobnie na poligonie koło Klucznika (Kopij 1989). Krętogłów Jynx torquilla. W latach gniazdowała tylko jedna para (Kopij 1989, 1999), podczas gdy w latach już 8 par (ryc. 9). Dzięcioł zielonosiwy Picus canus. Do 1988 r. nie wykazywany jako lęgowy w gminie Łambinowice (Kopij 1989, Dyrcz et al. 1991). W latach gniazdował w grądzie między Mańkowicami a Piątkowicami (Kopij 1999) i tamże w latach Ponadto w tym ostatnim okresie para gniazdowała koło Mańkowic. Dzięcioł zielony Picus viridis. Podobnie jak gatunek pokrewny, w latach gniazdował tylko w grądach między Mańkowicami a Piątkowicami (Kopij 1989). Tam również wykazany w latach Dzięcioł czarny Dryocopus martius. W latach pojedyncze pary gniazdowały w grądzie nad Nysą Kłodzka koło Piątkowic i w lesie koło Łambinowic (Kopij 1989). W latach wykazano 6 par lęgowych (ryc. 10). Nastąpił więc wyraźny wzrost liczebności tego gatunku. Dzięcioł duży Dendrocopos major. W lasach należy do grupy subdominantów. Rzadko gniazduje w zadrzewieniach. W wioskach nie notowany. 5

6 Dzięcioł średni Dendrocopos medius. W latach wykazany jako lęgowy w grądach między Mańkowicami a Piątkowicami (Kopij 1989). W latach w tymże lesie wykazywano rokrocznie po 2-4 pary. Dzięciołek Dendrocopos minor. W latach wykazano 7 par lęgowych (ryc. 11). Lerka Lullula arborea. W 2006 r. wykazano 3 stanowiska śpiewających samców: na skraju lasu na wschód od Malerzowic, na skraju lasu na zachód od Dworzyska i na północnozachodnim skraju Lasu Myszowickiego. Wcześniej nie była notowana jako gatunek lęgowy. Skowronek Alauda arvensis. Najliczniejszy gatunek lęgowy pól uprawnych, znacznie rzadszy na łąkach. Brzegówka Riparia riparia. W 1988 r. wykazano 3 miejsca kolonijnego gniazdowania: żwirownia w Malerzowicach (150 norek), Nysa Kłodzka koło Piątkowic i piaskownia koło Jasienicy (Kopij 1989). W latach kolonia na żwirowni w Malerzowicach powiększyła się do ok. 600 norek. Dwie pozostałe w dalszym ciągu liczyły po kilkanaście norek (Kopij 1999). W latach wykazano 5 miejsc kolonijnego gniazdowania w Dolinie Nysy Kłodzkiej. Największa kolonia w dalszym ciągu znajdowała się na żwirowni pod Malerzowicami (w 2003 r. c. 50 norek, w 2004 r norek, w 2006 r. c. 100 norek), pozostałe liczyły po norek (powyżej i poniżej jazu w Piątkowicach, koło Drogoszowa i między Bielicami a Malerzowicami). Dymówka Hirundo rustica. Gniazduje prawie wyłącznie wśród zabudowań, gdzie jest zdecydowanie najliczniejszym gatunkiem (łącznie par), stanowi tam ok. 40% wszystkich gniazdujących ptaków, będąc 2-3-krotnie liczniejsza od wróbla. Najliczniej gniazduje w Bielicach (ok. 300 par) i Mańkowicach (ok. 150 par). Oknówka Delichon urbica. Licznie lęgowa we wszystkich wioskach, gdzie w 11 z nich łącznie wykazano co najmniej 150 par. Najliczniej gniazduje w Wierzbiu, Drogoszowie i Jasienicy. Świergotek polny Anthus campestris. Jedynie w 1992 r. prawdopodobnie gniazdował na żwirowni pod Malerzowicami (Kopij 1999). Świergotek drzewny Anthus trivialis. Średnio liczny, ale w lesie między Malerzowicami a Szadurczycami należał do subdominantów. Świergotek łąkowy Anthus pratensis. W 1988 r. w gm. Łambinowice gniazdowało 5-10 par (Kopij 1989). W latach nie notowany (Kopij 1999). W latach wykazano 2 pary lęgowe na łąkach przy pólnocno-zachodnim skraju Lasu Myszowickiego. Pliszka żółta Motacilla flava. Liczna. W latach wykazano co najmniej 22 pary lęgowe (ryc. 12). Pliszka siwa Motacilla alba. Średnio liczna. W liczbie 1-3 par była lęgowa we wszystkich wioskach. Strzyżyk Troglodytes troglodytes. Średnio liczy ptak lęgowy w lasach. Pokrzywnica Prunella modularis. Nielicznie gniazduje w lasach i niektórych większych zadrzewieniach. Rudzik Erithacus rubecula. W lasach jest gatunkiem dominującym, rzadszy w zadrzewieniach. W parkach podworskich nie wykazywany. Słowik rdzawy Luscinia megarhynchos. W latach wykazano 46 par lęgowych (ryc. 13). Podobnie w latach , w liczbie około 50 par wykazany był na 11 stanowiskach, w większości w okolicach Łambinowic (Kopij 1989). Podróżniczek Luscinia svecica. W 1981 r. mógł gniazdować nad Nysą Kłodzką koło Malerzowic (Kopij 1989). Kopciuszek Phoenicurus ochruros. Licznie lęgowy tylko wśród zabudowań. W 2006 r. w 11 wioskach wykazano łącznie 60 par, po 3-11 par w każdej wiosce, najwięcej w Jasienicy (12 par), Wierzbiu (11 par) i Bielicach (8 par). 6

7 Pleszka Phoenicurus phoenicurus. W latach aobserwowano jedynie 2 pary, ale do 1992 r. nie była wykazywana jako lęgowa w gm. Łambinowice (Kopij 1989, 1999). Pokląskwa Saxicola rubetra. W latach zinwentaryzowano jedynie 11 par lęgowych (ryc. 14). Jest więc już wyraźnie rzadsza od kląskawki. Kląskawka Saxicola torquata. Do 1988 r. nie notowana jako gatunek lęgowy (Kopij 1989, Dyrcz et al. 1991), już jednak w latach wykazano aż 18 par lęgowych (ryc. 15). Kos Turdus merula. Liczny gatunek lęgowy w lasach i różnego typu zadrzewieniach. W lasach należał do grupy subdominantów. W 2006 r. wykazano go w liczbie 1-3 pary (łącznie 10 par) w 7 spośród 11 badanych wiosek. Kwiczoł Turdus pilaris. W latach wykazano łącznie 35 par, większości w Dolinie Nysy Kłodzkiej (ryc. 16). Lęgowy był także w latach poprzednich. Śpiewak Turdus philomelos. Dość licznie lęgowy w lasach i niektórych zadrzewieniach. Paszkot Turdus viscivorus. W latach wykazano 4 pary (ryc.). Wcześniej nie notowany. Świerszczak Locustella naevia. W latach wykazano 12 par lęgowych (ryc. 17). Strumieniówka Locustella fluviatilis. W latach wykazano 2 pary w grądach między Mańkowicami a Piątkowicami oraz parę przy żwirowni koło Malerzowic. Brzęczka Locustella luscinioides. Po raz pierwszy w gm. Łambinowice stwierdzona : samiec śpiewał przy żwirowni pod Malerzowicami. Rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus. W 1992 r. 2-3 pary gniazdowały przy starorzeczach Nysy Kłodzkiej koło Jasienicy (Kopij 1999). Łozówka Acrocephalus palustris. Liczna w Dolinie Nysy Kłodzkiej, w uprawach rzepakowych a także w alejach przydrożnych (np wykazano w nich 22 pary). Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus. W latach po 1-2 pary lęgowe stwierdzono na stawach koło Budziszowic i starorzeczach koło Jasienicy (Kopij 1989, 1999). Trzciniak Acrocephalus arundinaceus. W latach wykazano 14 par lęgowych (ryc. 18). W latach po 2 samce śpiewające stwierdzono na 4 stanowiskach (Kopij 1989, 1999). Zaganiacz Hippolais icterina. W większości wiosek notowano po 1-2 śpiewające samce, jedynie w Wierzbiu i Bielicach po 5 samców. Łącznie w 11 wioskach zarejestrowano co najmniej 20 par. Piegża Sylvia curruca. W 2006 r. gniazdowała we wszystkich wioskach w liczbie 1-5 par (po 5 par w Jasienicy i Wierzbiu). Łącznie w 11 z nich wykazano 27 par. Cierniówka Sylvia communis. Licznie gniazduje w krajobrazie rolniczym. Wykazana także we wszystkich wioskach (tam jednak mniej liczna niż piegża) i alejach przydrożnych (np wykazano w nich 14 par). Gajówka Sylvia borin. Średnio liczna, głównie nad brzegami rzek i zbiorników wodnych oraz na skrajach lasów. Kapturka Sylvia atricapilla. W lasach jest gatunkiem dominującym. W wioskach notowano do 5 par. W 11 z nich łącznie wykazano co najmniej 30 par. Świstunka Phylloscopus sibilatrix. Dość licznie gniazduje w lasach. Pierwiosnek Phylloscopus collybita. Liczy, zwłaszcza w krajobrazie parkowym. W lasach jest gatunkiem dominującym. Piecuszek Phylloscopus trochilus. Liczny gatunek lęgowy, szczególnie w zaroślach wiklinowych w Dolinie Nysy Kłodzkiej. W lesie między Malerzowicami a Szadurczycami należał do subdominantów. Mysikrólik Regulus regulus. Proporcja zarejestrowanych par lęgowych mysikrólika do zniczka wynosiła jak 0.91:0.09 (n=11). Zniczek Regulus ignicapillus. W latach wykazano 6 par (ryc. 19). 7

8 Muchołówka szara Muscicapa striata. Przynajmniej po 5 par stwierdzono w każdym lesie. W 2006 r. w liczbie 1-2 pary wykazana także w każdej drugiej wiosce; jedynie w Jasienicy 3 pary. Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis. W latach gniazdowała tylko w grądach między Mańkowicami a Piątkowicami, gdzie w 2006 r. wykazano 24 pary. W tymże lesie po raz pierwszy stwierdzona była w 1988 r.; wykazano wówczas 5 par lęgowych; ale już w 1992 r. 25 par (Kopij 1989). Należy tam do grupy subdominantów. Muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca. Kilkanaście par może jeszcze gniazdować w Borach Niemodlińskich. Poza nimi jedną parę wykazano jedynie w lesie między Malerzowicami a Szadurczycami. Raniuszek Aegithalos caudatus. Niezbyt licznie lęgowy w lasach i różnego typu zadrzewieniach. Szarytka Parus palustris. Dość rzadki gatunek lęgowy w bardziej wilgotnych drzewostanach. Czarnogłówka Parus montanus. Rzadki gatunek lęgowy w Dolinie Nysy Kłodzkiej. Czubatka Parus cristatus. Dość licznie gniazduje w Borach Niemodlińskich między Wierzbiem a Sowinem. W lesie między Malerzowicami a Szadurczycami w 2006 r. wykazano jedynie 2 pary. Dotychczas nie była stwierdzona w lesie między Mańkowicami a Piątkowicami. Poza lasami nie gniazduje. Sosnówka Parus ater. W lesie między Malerzowicami a Szadurczycami i w Borach Niemodlińskich między Wierzbiem a Sowinem należy do subdominantów, w grądach nad Nysą Kłodzką rzadka. Poza lasami nie stwierdzona. Modraszka Parus caeruleus. Liczny gatunek lęgowy w lasach i różnego typu zadrzewieniach. W grądach między Mańkowicami a Piątkowicami należy do grupy subdominantów. Stosunkowo rzadko gniazduje wśród zabudowań; jej gniazdowanie w liczbie 1-2 par potwierdzono tylko w 4 spośród 11 badanych wiosek. Bogatka Parus major. Licznie gniazduje w tych samych środowiskach co modraszka. W grądach między Mańkowicami a Piątkowicami jest gatunkiem dominującym. Jako lęgowa wykazana we wszystkich wioskach, gdzie jest prawie 2-krotnie liczniejsza niż modraszka. Kowalik Sitta europaea. W lasach należy do grupy subdominantów. Pełzacz leśny Certhia familiaris. Dośc licznie gniazduje w lasach i niektórych większych zadrzewieniach. Stosunek pełzacza leśnego do ogrodowego w lasach wynosił w 2006 r. jak 0.62:0.38 (n=13). Pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla. W latach wykazano 15 par (ryc. 20). Remiz Remiz pedulinus. W latach wykazano 2 pary lęgowe w Dolinie Nysy Kłodzkiej koło Bielic i 1 parę poniżej Piątkowic. W 1988 r. znaleziono gniazdo przy stawie w Budziszowicach (Kopij 1988). W 1992 r. 5 par wykazano nad Nysą Kłodzką i 2-3 pary na żwirowni w Malerzowicach (Kopij 1999). Wilga Oriolus oriolus. W latach wykazano 39 par lęgowych (ryc. 21). Gąsiorek Lanius collurio. Niezbyt liczny w alejach przydrożnych (np wykazano w nich tylko 5 par), w dolinach rzecznych oraz na obrzeżach lasów i zadrzewień. Srokosz Lanius excubitor. W 1987 r. wykryto stanowisko koło Mańkowic (Kopij 1989), czynne ono było w następnych latach. W latach dodatkowo zajęte terytoria zlokalizowano między Bielicami a Malerzowicami i między Łambinowicami a Budziszowicami. Sójka Garrulus glandarius. Dość licznie lęgowa w lasach. Sroka Pica pica. Wykazana w 6 spośród 11 badanych wiosek (łącznie tylko 10 par); jedynie w Jasienicy wykazano 3 pary, w pozostałych wioskach po 1-2 pary. Dawniej była znacznie liczniejsza. 8

9 Kawka Corvus monedula. W 1988 r. po kilkanaście par gniazdowało w Łambinowicach i Jasienicy, a po 1-3 pary w Bielicach, Okopach i Dworzysku (Kopij 1989). W 1990 r. c. 5 par w Szadurczycach, a w 1991 r. po ok. 10 par w Łambinowicach, Jasienicy i Budziszowicach (Kopij 1999).W latach wykazano kolonie lęgowe w Łambinowicach i Bielicach, w każdej gniazdowały tylko 3-4 pary. Nastąpił więc wyraźny spadek liczebności. Gawron Corvus frugilegus. W latach 20-tych ok. 100 par gniazdowało w Mańkowicach (Pax 1925) a w latach kilkanaście par w parku w Budziszowicach (Kopij 1989). W latach następnych funkcjonowała niewielka kolonia (10-20 gniazd) w Jasienicy. W XXI wieku nie był już notowany jako gatunek lęgowy. Wrona Corvus cornix. W latach gniazdowanie 5-10 par wykazano jedynie w Dolinie Nysy Kłodzkiej. Kruk Corvus corax. Do 1988 r. nie wykazany jako gatunek lęgowy (Kopij 1989). W latach gniazdowało 5 par (ryc. 22). Szpak Sturnus vulgaris. W grądach między Mańkowicami a Piątkowicami jest eudominantem. Również na wioskach jest jednym z najliczniejszych gatunków. Wróbel Passer domesticus. Bardzo liczny, ale gniazduje tylko wśród zabudowań. W każdej z 11 badanych wiosek gniazdowało po par; łącznie par. Ponad 50 par wykazano w Bielicach, Jasienicy i Mańkowicach. Mazurek Passer montanus. W liczbie kilku-kilkunastu par gniazduje we wszystkich wioskach. Jest tam jednak o rząd wielkości mniej liczny od wróbla. Zięba Fringilla coelebs. W lasach jest gatunkiem dominującym. W liczbie 1-5 par gniazdowała we wszystkich wioskach. Dość licznie gniazduje także w alejach przydrożnych (np wykazano w nich 16 par). Kulczyk Serinus serinus. Większość par gniazduje wśród zabudowań, gdzie w 2006 r. w 11 wioskach wykazano co najmniej 40 par, w tym 10 par w Jasienicy i 7 w Mańkowicach. Dzwoniec Carduelis chloris. Licznie lęgowy wśród zabudowań. Największe skupienia wykazano w Wierzbiu (>17 par) i Jasienicy (>12 par). Szczygieł Carduelis carduelis. W liczbie 1-3 par gniazdował w każdej wiosce. W alejach przydrożnych równie liczny jak zięba. Makolągwa Carduelis cannabina. Licznie gniazduje w wioskach (zwykle po 2-5 par) W 11 woskach wykazano łącznie co najmniej 40 par. Dziwonia Carpodacus erythrinus. W 1988 r. jedna prawdopodobnie lęgowa para została wykazana na stawach pod Budziszowicami (Kopij 1989), a w 1992 r. 1-2 pary nad Nysą Kłodzką powyżej Piątkowic (Kopij 1999). W latach kolejnych nie notowana. Gil Pyrrhula pyrrhula. W 1988 r. wykazano 3 pary prawdopodobnie lęgowe w lesie koło Szadurczyc (Kopij 1989) a w 2006 r. 1 parę w lesie koło Łambinowic-Poligonu. Grubodziób Coccothraustes coccothraustes. W grądach między Mańkowicami a Piątkowicami należy do grupy subdominantów. Mniej licznie gniazdował w innych lasach. Trznadel Emberiza citrinella. Licznie lęgowy w krajobrazie rolniczym i parkowym. W lesie między Malerzowicami a Szadurczycami należał do grupy dominantów. Ortolan Emberiza hortulana. W latach wykazano 21 par lęgowych (ryc. 23). Na obrzeżach wiosek nie notowany. Potrzos Emberiza schoeniclus. Liczny, szczególnie w dolinie Nysy Kłodzkiej. Potrzeszcz Miliaria calandra. Liczny. Po 2-4 pary wykazano na obrzeżach większości wiosek. W przydrożach stosunek liczebności par lęgowych potrzeszcza do trznadla wynosił 0.52:0.48 (n=92). Szczególnie licznie gniazduje w okolicach Bielic (np. między Bielicami a Okopami r. odnotowano 9 śpiewających samców). 9

10 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA AWIFAUNY LĘGOWEJ I JEJ ZMIANY NA PRZESTRZENI LAT W latach na terenie Gminy Łambinowice stwierdzono 117 gatunków lęgowych i 6 gatunków prawdopodobnie lęgowych (bocian czarny, cyranka, czernica, żuraw, świergotek polny, podróżniczek). Stanowi to 50.6% gatunków lęgowych stwierdzonych w latach na terenie całego kraju (Sikora et al. 2007) i 65.1% gatunków lęgowych stwierdzonych w latach na Śląsku (Dyrcz et al. 1991). Podobną liczbę gatunków lęgowych wykazano na większych terenach sąsiednich: na Ziemi Grodkowskiej gatunków (Kopij 2006), na Ziemi Niemodlińskiej 144 (Kopij 2001, 2002). Na ogólną liczbę 123 gatunków stwierdzonych dotąd w Gminie Łambinowice jako lęgowe, 46 (37.4%) stanowią Non-Passeriformes, a 77 (62.6%) Passeriformes. Ptactwo wodne (Podicipediformes, Anseriformes, Gruiformes) reprezentowane było tylko przez 10 gatunków, siewkowe (Charadriiformes) 7, drapieżniki dzienne (Accipitriformes, Falconiformes) 5, dzięcioły (Picidae) 7, gołębie (Columbidae) 4 i sowy (Strigidae) 4 gatunki. Inne rodziny Non-Passeriformes były reprezentowane przez 3 i mniej gatunków. W grupie wróblowych (Passeriformes) najliczniejsze były następujące rodziny: Sylvidae 17 gatunków, Fringillidae 12, Turdidae 11, Corvidae 6 i Paridae 6 gatunków. Po 2001 r. pojawiły się w Gminie Łambinowice po raz pierwszy następujące gatunki lęgowe: mewa pospolita, rybitwa zwyczajna, lerka i brzęczka. Natomiast po tymże roku nie odnotowano gniazdowania bekasa, łabędzia niemego, pójdźki, dudka, gawrona i dziwonii. Wykazano spadek liczebności kuropatwy, kokoszki wodnej, łyski i kawki. Nastąpił natomiast wyraźny wzrost liczebności błotniaka stawowego, przepiórki, derkacza, jerzyka, krętogłowa, dzięcioła czarnego, kląskawki i kruka. OCHRONY AWIFAUNY Kilka gatunków gniazdujących w Gminie Łambinowice figuruje w Załączniku 1 tzw. Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa 79/409/EWG z dn ): bocian czarny, bocian biały, błotniak stawowy, derkacz, żuraw, rybitwa rzeczna, zimorodek, dzięcioł czarny, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł średni, skowronek borowy, muchołówka białoszyja, gąsiorek i ortolan. Na podstawie map rozmieszczenia tych i innych chronionych gatunków w Gminie Łambinowice (ryc. 1-23) proponuje się do ochrony w formie Obszaru Specjalnej Ochrony Natura 2000, grądy nad Nysą Kłodzką między Mańkowicami a Piątkowicami. Były poligon wojskowy pod Łambinowicami proponuje się do ochrony jako rezerwat przyrody. Niektóre starorzecza Nysy Kłodzkiej (zwłaszcza koło Piątkowic, Jasienicy, Drogoszowa i Malerzowic) należy chronić jako użytki ekologiczne. Stanowią one miejsca gniazdowania i żerowania nie tylko chronionych i ginących gatunków ptaków, ale również płazów (w tym kumaka nizinnego Bombina bombina). LITERATURA Bibby C. L., Burgess N. D. & Hill D. A Bird Census Techniques. London: Academic Press. Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J Ptaki Śląska monografia faunistyczna. Wrocław: Uniw. Wrocławski. Kopij G Ptaki okolic Korfantowa w okresie lęgowym. Ptaki Śląska, 7: Kopij G Rozmieszczenie i liczebność płomykówki (Tyto alba) na południowej Opolszczyźnie. Not. Orn., 31:

11 Kopij G Pozyskanie kuropatwy Perdix perdix i bażanta Phasianus colchicus w województwie opolskim w latach Przyroda Śląska Opolskiego, 3: Kopij G Awifauna lęgowa Płaskowyżu Głubczyckiego. Chrońmy Przyr. ojcz., 55(2): Kopij G Awifauna Stawów Niemodlińskich. Chr. Przyr. ojcz., 57(1): Kopij G Ptaki lasów i terenów otwartych Ziemi Niemodlińskiej. Prz. przyr., 13: Kopij G Awifauna lęgowa Ziemi Grodkowskiej. Prz. przyr., 17: Pax F Wirbeltierfauna von Schlesien. Berlin. Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P (red.) Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski Poznań, Bogucki Wyd. Nauk. 11

12 Tabela 2. Zmiany liczebności gatunków ptaków lęgowych w gminie Łambinowice w latach Status: *lęgowy, +prawdopodobnie lęgowy, - nie lęgowy. Trendy liczebności: - wzrost, - spadek, - liczebność stabilna. Gatunek Trend Perkozek Tachybaptus ruficollis Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus Bocian czarny Ciconia nigra 1?? 1? Bocian biały Ciconia ciconia Łabędź niemy Cygnus olor Cyranka Anas querquedula - - 1? Czernica Aythya fuligula - - 1? Błotniak stawowy Circus aeruginosus 1? -? 6 Jastrząb Accipiter gentilis Krogulec Accipiter nisus Pustułka Falco tinnunculus Przepiórka Coturnix coturnix Derkacz Crex crex Kokoszka wodna Galinulla chloropus Łyska Fulica atra > Sieweczka rzeczna Charadrius dubius Czajka Vanellus vanellus? Bekas Gallinago gallinago Kuliczek piskliwy Actitis hypoleucos Mewa śmieszka Larus ridibundus 3? Mewa pospolita Larus canus Rybitwa rzeczna Sterna hirundo Gołąb miejski Columba livia Płomykówka Tyto alba 1? 1? Pójdźka Athene noctua Uszatka Asio otus?? 1 Jerzyk Apus apus? Zimorodek Alcedo atthis Krętogłów Jynx torquilla Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Dzięcioł zielony Picus viridis Dzięcioł czarny Dryocopus martius Dzięcioł średni Dendrocopos medius Lerka Lulula arborea Brzegówka Riparia riparia Świrgotek polny Anthus campestris - - 1? Świergotek łąkowy Anthus pratensis 5-10? 2 Słowik rdzawy Luscinia megarhynchos c Pleszka Phoenicurus phoenicurus - - >2 Kląskawka Saxicola torquata - c Paszkot Turdus viscivorus Świerszczak Locustella naevia

13 Strumieniówka Locustella fluviatilis Brzęczka Locustella luscinioides - - 1? Rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus ? Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus? Trzciniak Acrocephalus arundinaceus? 8 14 Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis Remiz Remiz pendulinus ? Srokosz Lanius excubitor Kawka Corvus monedula Gawron Corvus frugilegus Kruk Corvus cornix - 1? 5 Dziwonia Carpodacus erythrinus 1? Gil Pyrrhula pyrrhula 3? 1 Tabela 3. Charakterystyka poszczególnych wsi gminy Łambinowice, gdzie przeprowadzano liczenia ptaków i daty liczeń. Nazwa wioski Skrót Liczba Daty liczeń w tab. 7 ludn. Ptaków I II III IV Wierzbie Wie Okopy Oko c Bielice Bie Mańkowice Man Bardo Bar Piątkowice Pia Lasocice Las Jutrocice Jut c Drogoszów Dro Jasienica Dolna, północ JsN Jasienica Dolna, połud. JsS Budziszowice Bud

14 Tabela 4. Wyniki badan ilościowych na ptakami lęgowymi w 2006 r. w wioskach gminy Łambinowice. Gatunek Wie Oko Bie Man Bar Pia Las Jut Dro JsN JsS Bud Σ % H. rustica P. domesticus S. decaocto D. urbica S. vulgaris C. chloris P. ochruros C. cannabina S. serinus P. montanus F. coelebs S. atricapilla M. calandra P. major C. carduelis S. curruca E. citronella M. alba A. palustris H. icterina A. apus L. megarhynchos T. merula S. communis P. caeruleus M. striata P. pica O. orilolus P. collybita C. ciconia C. livia C. cuculus T. pilaris L. collurio C. monedula T. philomelos S. torquata C. coturnix C. cornix C. coccothraustes P. phoenicrus P. trochilus J. torquilla S. borin E. hortulana Liczba par lęgow Liczba gatunków

15 AMBINOWICE Ryc. 1. Rozmieszczenie par lęgowych błotniaka stawowego w gminie Łambinowice w latach Ryc. 3. Rozmieszczenie par lęgowych kuropatwy w gminie Łambinowice w latach Ryc. 2. Rozmieszczenie par lęgowych myszołowa w gminie Łambinowice w latach Ryc. 4. Rozmieszczenie par lęgowych przepiórki w gminie Łambinowice w latach

16 AMBINOWICE Ryc. 5. Rozmieszczenie par lęgowych derkacza w gminie Łambinowice w latach Ryc. 7. Rozmieszczenie par lęgowych turkawki w gminie Łambinowice w latach Ryc. 6. Rozmieszczenie par lęgowych czajki w gminie Łambinowice w latach Ryc. 8. Rozmieszczenie zajętych rewirów samców kukułki w gminie Łambinowice w latach

17 Ryc. 9. Rozmieszczenie par lęgowych krętogłowa w gminie Łambinowice w latach Ryc. 11. Rozmieszczenie par lęgowych dzięciołka w gminie Łambinowice w latach Ryc. 10. Rozmieszczenie par lęgowych dzięcioła czarnego w gminie Łambinowice w latach Ryc. 12. Rozmieszczenie par lęgowych pliszki żółtej w gminie Łambinowice w latach

18 Ryc. 13. Rozmieszczenie par lęgowych słowika rdzawego w gminie Łambinowice w latach Ryc. 15. Rozmieszczenie par lęgowych kląskawki w gminie Łambinowice w latach Ryc. 14. Rozmieszczenie par lęgowych pokląskwy w gminie Łambinowice w latach Ryc. 16. Rozmieszczenie par lęgowych kwiczoła w gminie Łambinowice w latach

19 Ryc. 17. Rozmieszczenie par lęgowych świerszczaka w gminie Łambinowice w latach Ryc. 19. Rozmieszczenie par lęgowych zniczkaw gminie Łambinowice w latach Ryc. 18. Rozmieszczenie par lęgowych trzciniaka w gminie Łambinowice w latach Ryc. 20. Rozmieszczenie par lęgowych pełzacza ogrodowego w gminie Łambinowice w latach

20 Ryc. 21. Rozmieszczenie par lęgowych wilgi w gminie Łambinowice w latach Ryc. 23. Rozmieszczenie par lęgowych ortolana w gminie Łambinowice w latach Ryc. 22. Rozmieszczenie par lęgowych kruka w gminie Łambinowice w latach