Multimedialne środki dydaktyczne ułatwiające naukę w opinii uczniów klas III i VI szkoły podstawowej

Transkrypt

1 Multimedialne środki dydaktyczne ułatwiające naukę w opinii uczniów klas III i VI szkoły podstawowej Marzena KIEŁBASA Mirosława SOCHA Abstrakt: Opracowanie jest próbą włączenia się w dyskusję na temat multimedialnych środków dydaktycznych ułatwiających naukę w dobie globalnych przemian związanych z rozwojem nauki i techniki. Autorki wychodzą z założenia, że nie jest możliwe efektywne i wartościowe kształcenie i wychowanie bez wiedzy o tym co uczniom, jako podmiotom edukacji ułatwia poznawanie siebie i świata, w tym także naukę. Badania autorek koncentrują się na rozpoznaniu, które z multimedialnych środków dydaktycznych ułatwiają naukę. Słowa kluczowe: multimedia, nauka, środki dydaktyczne, uczniowie. Multimedia Teaching Aids to Facilitate Learning in 3rd and 6th Grade of Primary School Pupils Opinions Abstract: Paper is an attempt to engage in a discussion on multimedia teaching aids to facilitate 1st and 2nd stage of primary school pupils learning. Authors assume that effective and valuable education is impossible without any knowledge of what facilitate pupil s learning about themselves and the world. The study is focused on identifying which multimedia teaching aids facilitate learning. Keywords: learning, multimedia, pupils, teaching aids. Wprowadzenie Znaczenie przedmiotów (środków dydaktycznych) w wychowaniu i kształceniu dzieci było doceniane na przestrzeni wieków przez wielu filozofów, psychologów i pedagogów: Arystotelesa, J. A. Komeńskiego, J. J. Rousseau, F. Fröebla, M. Montessori, L. S. Wygotskiego, J. Piageta i wielu innych (Gutek, 2007, s ). Ich osiągnięcia w zakresie myśli pedagogicznej nie byłyby możliwe bez wnikliwej obserwacji rzeczywistości społecznej, w tym aktywności dzieci ukierunkowanych na poznawanie świata i uczenie się z pomocą różnorodnych preferowanych przez nich środków. Warto zauważyć, że środki stosowane przez uczących się w celach rozwojowych i edukacyjnych zmieniały się począwszy przede wszystkim od naturalnych (okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego i społecznego), aż po te, które są wytworem myśli technicznej, ukazujące rzeczywistość w sposób pośredni. Nie trudno dostrzec, że wraz z rozwojem wiedzy o dziecku i dzieciństwie, a także postępem naukowo-technicznym doskonalono środki oddziaływania na zmysły uczących się. Celem tych działań była potrzeba urozmaicania i przyspieszania bezpośredniego oraz pośredniego 133

2 poznawania przez uczniów rzeczywistości. Od współczesnej szkoły, jako instytucji kształcenia i wychowania młodych pokoleń (przy użyciu środków dydaktycznych), wymaga się, aby reagowała nie tylko na aktualne wyzwania społeczne, kulturowe, techniczne, ale także podejmowała próby przewidywania zjawisk i procesów zachodzących w rzeczywistości szerszej, mogących mieć istotny wpływ na dalsze edukacyjne i życiowe losy człowieka. Aktualnie naukowcy, analitycy i badacze zjawisk i procesów społecznych z całego świata oceniają, że wpływ nowoczesnych technologii na życie ludzkie będzie coraz silniejszy, co należy wykorzystać we współczesnej szkole do celów edukacyjnych (Kołodziejczyk, Polak, 2011; Depešová, 2011; Noga, 2010; Gardner, 2009). Cz. Banach, analizując wyzwania i zadania polskiej edukacji na lata stwierdza, że jednym z priorytetów jest, między innymi Przygotowanie uczących się do efektywnego funkcjonowania społecznego i zawodowego oraz uczenia się przez całe życie w społeczeństwie informacyjnym (Banach, 2012, s. 29). Warto podkreślić, że niezbędne w realizacji tych zadań są między innymi dobrane odpowiednio do celów edukacyjnych środki dydaktyczne, w tym także, a może przede wszystkim, multimedialne. Autorki artykułu wychodzą z założenia, że nie jest możliwe efektywne oraz wartościowe kształcenie i wychowanie młodego pokolenia uczniów bez wiedzy o tym, co im, jako podmiotom edukacji, ułatwia poznawanie siebie i świata oraz naukę. Opracowanie jest próbą włączenia się w dyskusję na temat multimedialnych środków dydaktycznych ułatwiających naukę w dobie globalnych przemian związanych z rozwojem wiedzy i technologii. Rozważania na ten temat rozpocząć należy od krótkiej analizy pojęć dotyczących środków dydaktycznych w świetle literatury przedmiotu. 1. Środki dydaktyczne pojęcia, klasyfikacje, charakterystyka Nie ulega wątpliwości, że środki dydaktyczne odpowiednio dobrane do celów edukacji mogą wpływać na efektywność pracy nauczyciela i uczniów. W ujęciu encyklopedycznym środki dydaktyczne to inaczej środki kształcenia, do których zalicza się wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości. Skracają i urozmaicają proces nauczania, wywołując wrażenia i spostrzeżenia, będące tworzywem pozwalającym w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości (Wikipedia). Cz. Kupisiewicz definiuje środki dydaktyczne jako przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na ich wzrok, 134

3 słuch, dotyk itp., ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości (Kupisiewicz, 1976, s. 242). Zdaniem J. Półturzyckiego środkami dydaktycznymi nazwać można przedmioty materialne, dostarczające określonych bodźców zmysłowych, jak i urządzenia techniczne ułatwiające przekazywanie tych bodźców, a którymi posługuje się zarówno nauczyciel, jak i uczniowie (Pułturzycki, 2004). F. Bereźnicki proponuje następującą klasyfikację środków kształcenia (dydaktycznych): 1. Środki wzrokowe proste (między innymi: okazy w naturalnym i sztucznym środowisku, modele, przyrządy, obrazy statyczne, środki symboliczne) i złożone (między innymi: czytnik, projektor, w tym multimedialny, filmowy i mikroskopowy, episkop, epidiaskop, diaskop, rzutnik, aparat cyfrowy, itp.). 2. Środki słuchowe (gramofon, magnetofon, instrumenty muzyczne, kasety, płyty CD, radio). 3. Środki wzrokowo-słuchowe (audiowizualne) to audiowizualne materiały dydaktyczne (fonoprzeźrocza, filmy dydaktyczne, programy telewizyjne, nagrania na taśmie lub nośniku cyfrowym, płyty kompaktowe) i audiowizualne urządzenia techniczne (projektory filmowe, kamery wideo, odtwarzacze cyfrowe, itp.). 4. Środki automatyzujące proces kształcenia (Bereźnicki, 2004, s ). Rodzaje i charakterystykę multimedialnych środków dydaktycznych przedstawia H. Noga, który uważa, że ogólny podział środków multimedialnych obejmuje urządzenia multimedialne, np. projektor, wizualizer, ekrany oraz oprogramowanie, czyli aplikacje multimedialne, tzn. multimedialne systemy autorskie i multimedialne systemy prezentacyjne (Noga, 2010, s. 91). T. Kołodziejczak i J. Zieliński w następujący sposób określają zastosowania (funkcje) multimedialnych środków dydaktycznych, które obejmują: edukację, również nauczanie na odległość, prezentacje multimedialne, interaktywną telewizję, komunikację (poczta multimedialna), hipermedia (przeglądarki, Internet), cyfrowe systemy edycji i produkcji filmów, symulacje komputerowe, wirtualną rzeczywistość (Kołodziejczak, Zieliński, 1995, s. 42). Można powiedzieć, że środki te są powszechnie wykorzystywane we współczesnej szkole i z tego względu warto podejmować badania ich przydatności w nauce (także z udziałem uczniów, jako osób, na które mają one skutecznie oddziaływać). 135

4 Metodologiczne założenia badań własnych Cele i problemy badawcze W drugiej połowie września 2013 r. wśród uczniów Szkoły Podstawowej Nr 20 w Nowym Sączu zostały przeprowadzone badania z zastosowaniem metody dialogowej (Łobocki, 2006, s ), techniką rozmowy grupowej. Celem badań było uzyskanie opinii uczniów klas III i VI na temat multimedialnych środków dydaktycznych ułatwiających naukę. Problem badawczy został sformułowany w postaci pytania: Jakie multimedialne środki dydaktyczne ułatwiające naukę wykorzystują uczniowie klas III i VI szkoły podstawowej? Metoda badań W badaniach posłużono się metodą diaglogową, która według M. Łobockiego jest nade wszystko swobodną rozmową na określony temat ogólny, z uwzględnieniem podporządkowanych mu kilku lub kilkunastu szczegółowych tematów (Łobocki, 2006, s. 274). Metodę tę realizowano z zastosowaniem techniki rozmowy grupowej, bezpośredniej, opartej na słuchaniu czynnym. Zebrany materiał badawczy został poddany analizie jakościowej. Punktem wyjścia w prowadzonych badaniach uczyniono pytanie kierowane do grup uczniów w celu zainicjowania rozmowy: Co możecie powiedzieć o multimedialnych środkach dydaktycznych ułatwiających naukę? Do uczniów kierowane były nieliczne pytania dodatkowe, tylko w celu zachęcenia ich do dalszych wypowiedzi. Grupa badawcza W badaniach wzięło udział 34 uczniów szkoły podstawowej, w tym 17 uczniów klas III (7 dziewcząt, 10 chłopców) oraz 17 uczniów klas VI (8 dziewcząt, 9 chłopców). Założono, że zarówno uczniowie klas III, jak i VI biorący udział w badaniach rozumieją pojęcie multimedialne środki dydaktyczne, gdyż w klasach, do których uczęszczają realizowane są, zgodnie z podstawą programową, zajęcia komputerowe (na I etapie kształcenia) oraz zajęcia techniczne (na etapie II) (Dz. U. z ), w ramach których zapoznaje się ich z tymi pojęciami. Badania umożliwiły poznanie opinii uczniów rozpoczynających edukację w klasach III i VI w szkole podstawowej oraz ich porównanie. Organizacja badań Badania odbywały się w Szkole Podstawowej Nr 20 w Nowym Sączu, zlokalizowanej na terenie dużego osiedla mieszkaniowego. Technika rozmowy grupowej była realizowana w 136

5 trakcie 5 spotkań z grupami uczniów klas III i 5 spotkań z uczniami klas VI. Rozmowy trwały od 30 do 45 minut. Grupy badanych uczniów liczyły od 2 do 4 dzieci. Prowadzące rozmowy dokonywały zapisu wypowiedzi badanych uczniów, sporządzając notatki w trakcie rozmów i bezpośrednio po ich zakończeniu. Udział uczniów w badaniach był dobrowolny i anonimowy. 2. Analiza wyników badań własnych Zebrany materiał badawczy został poddany analizie jakościowej, co pozwoliło na poznanie i porównanie opinii uczniów klas III i VI szkoły podstawowej (SP) na temat multimedialnych środków dydaktycznych ułatwiających naukę. Materiał badawczy dostarczył informacji o tym: jakie multimedialne środki dydaktyczne uczniowie wykorzystują oraz w jakim celu je wykorzystują, a także jakie własne multimedialne środki dydaktyczne wykorzystują w szkole. Wyniki badań dotyczące wykorzystywania tych środków przez uczniów klas III i VI SP przedstawia tabela 1. Tabela 1. Multimedialne środki dydaktyczne wykorzystywane przez uczniów klas III i VI Uczniowie klas III (N=17) Tablica interaktywna Komputer Tablet Smartfon Telewizor Czytnik e-book Cyfrowy aparat fotograficzny Konsola Odtwarzacz mp4 Odtwarzacz DVD Uczniowie klas VI (N=17) Tablica interaktywna Komputer Tablet Smartfon Telewizor Czytnik e-book Projektor multimedialny Jak wynika z zestawienia wyników badań, zarówno uczniowie klas III, jak i VI wykorzystują następujące multimedialne środki dydaktyczne ułatwiające naukę: tablet, tablicę interaktywną, komputer, smartfon, telewizor, czytnik e-book. W badanich stwierdzono, że uczniowie klas III wskazali więcej ich rodzajów niż szóstoklasiści, wymieniając dodatkowo: odtwarzacz DVD, cyfrowy aparat fotograficzny, konsolę i odtwarzacz mp4. Uczniowie klas VI wymieniali projektor multimedialny, czego nie sygnalizowali uczniowie klas III. 137

6 Analiza materiału badawczego umożliwiła także na określenie, w jakim celu uczniowie obu klas wykorzystują multimedialne środki dydaktyczne (Tabele 3. i 4.). Tabela 2. Cele, w jakich uczniowie klas III wykorzystują multimedialne środki dydaktyczne Środek dydaktyczny Cele Komputer tłumaczenia on-line, gry edukacyjne, tworzenie prezentacji multimedialnych, pisanie wypracowań, wyszukiwanie informacji w Internecie, drukowanie dokumentów Tablica interaktywna Smartfon Czytnik e-book Telewizor Konsola Cyfrowy aparat fotograficzny Odtwarzacz mp4 Odtwarzacz DVD pisanie, oglądanie prezentacji, oglądanie filmów edukacyjnych, rysowanie tłumaczenia on-line, gry edukacyjne, rozmowy dotyczące nieobecności w szkole czytanie książek oglądanie filmów edukacyjnych gry edukacyjne robienie zdjęć do projektu edukacyjnego oglądanie filmów edukacyjnych, słuchanie utworów muzycznych poznanych na zajęciach oglądanie filmów edukacyjnych Tabela 4. Cele, w jakich uczniowie klas VI wykorzystują multimedialne środki dydaktyczne Środek dydaktyczny Komputer Tablica interaktywna Smartfon Czytnik e-book Telewizor Tablet Cele wyszukiwanie informacji w Internecie, tłumaczenia on-line, gry edukacyjne, pisanie wypracowań, oglądanie filmów edukacyjnych, drukowanie dokumentów, słuchanie muzyki, komunikowanie się, pisanie ściąg pisanie, oglądanie prezentacji, oglądanie filmów edukacyjnych, czytanie książek robienie zdjęć notatek, tłumaczenia on-line, gry edukacyjne, rozmowy dotyczące nieobecności w szkole, wykonywanie obliczeń na kalkulatorze czytanie książek oglądanie filmów edukacyjnych, oglądanie zdjęć tłumaczenia on-line, gry edukacyjne 138

7 Jak wynika z tabel, uczniowie klas III i VI wskazywali na wykorzystywanie komputera do: tłumaczenia on-line, gier edukacyjnych, pisania wypracowań, wyszukiwania informacji w Internecie i drukowania dokumentów. Uczniowie klas III wykorzystywali ponadto komputer do tworzenia prezentacji multimedialnych, o czym nie informowali szóstoklasiści. Uczniowie klas VI deklarowali także wykorzystanie komputera do: oglądania filmów edukacyjnych, słuchania muzyki, pisania ściąg i komunikowania się, o czym nie mówili uczniowie klas III. Tablicę interaktywną uczniowie klas III i VI wykorzystywali do: pisania, oglądania prezentacji i filmów edukacyjnych. Trzecioklasiści ponadto do rysowania, a szóstoklasiści do czytania książek. Smartfon był wykorzystywany przez uczniów z obu klas do: gier edukacyjnych, tłumaczenia on-line i rozmów dotyczacych nieobecności. Uczniowie klas VI za pomocą smartfonu robili zdjęcia notatek i dokonywali obliczeń na kalkulatorze. Czytnik e- book w opinii uczniów klas III i VI był wykorzystywany do czytania książek. Telewizor uczniom klas III i VI służył do oglądania filmów edukacyjnych. Szóstoklasiści oglądali także zdjęcia z wykorzystaniem telewizora. Trzecioklasiści stwierdzali, że konsola jest im pomocna w grach eduakcyjnych, cyfrowy aparat fotograficzny przydaje się do robienia zdjęć potrzebnych do projektu edukacyjnego, a odtwarzacz mp4 służy do oglądania filmów edukacyjnych oraz słuchania utworów muzycznych omawianych na zajęciach. Odtwarzacz DVD był wykorzystywany przez uczniów klas III do oglądania filmów edukacyjnych. Uczniowie klas III i VI informowali, że wykorzystują w szkole (głównie na przerwach, w gronie kolegów lub indywidualnie) własne multimedialne środki dydaktyczne. Trzecioklasiści wykorzystują głównie do gier, zdobywania informacji i komunikacji: smartfony, konsole, odtwarzacze mp4 i tablety, a uczniowie klas VI tylko smartfony. Trzecioklasiści stwierdzali: gramy na przerwach w różne gry; można szybko sprawdzić coś w słowniku albo przetłumaczyć; pokazuję kolegom, jak obsługiwać różne programy. Wypowiedzi szóstoklasistów dotyczyły wykorzystywania smartfonów: robimy zdjęcia notatek; nie muszę nosić kalkulatora; sprawdzam słówka po angielsku; na przerwach gramy z kolegami w gry; wysyłam na przerwach maile. Podsumowanie i wnioski Poznawanie opinii uczniów na temat multimedialnych środków dydaktycznych ułatwiających naukę wymaga z pewnością pogłębionych badań z zastosowaniem bardziej precyzyjnych metod, technik i narzędzi badawczych. Jednakże już na tym etapie rozpoznania 139

8 tego zjawiska można sformułować wstępne wnioski, ważne zwłaszcza dla praktyki edukacyjnej. Wyniki badań wskazują, że multimedialne środki dydaktyczne są w powszechnym użyciu przez badanych uczniów klas III i VI, o czym świadczą wypowiedzi uczniów: bez tych środków nie jest możliwe uczenie się; chyba wszyscy korzystamy z komputerów, bo w ten sposób można się dowiedzieć dużo i szybko; świetnie, że mamy te urządzenia, bo ciekawie można się uczyć; wszyscy koledzy mają jakieś urządzenia, nawet te najbardziej wypasione, bo służą do nauki. Wypowiedzi uczniów młodszych wskazują, iż wykorzystują oni więcej rodzajów multimedialnych środków dydaktycznych, niż uczniowie starsi. Wskazali oni na cyfrowy aparat fotograficzny, konsolę, odtwarzacz mp4 i odtwarzacz DVD, o czym nie informowali uczniowie klas VI. Uczniowie klas VI wykorzystywali multimedialne środki dydaktyczne do: robienia zdjęć notatek, słuchania muzyki, pisania ściąg i komunikowania się oraz wykonywania obliczeń na kalkulatorze ze smartfomu, czego nie wskazywali młodsi uczniowie. Uczniowie z klas III przynoszą z domu do szkoły więcej urzadzeń multimedialnych niż szóstoklasiści (tylko smartfony). Są to: także smartfony, ale i konsole, odtwarzacze mp4 oraz tablety. Podsumowując, warto zauważyć, że uzyskane wyniki badań są zbieżne ze spostrzeżeniami wielu badaczy zajmujących się problematyką multimediów w świecie dziecka (między innymi: Izdebskiej, 2007, s ; Olczak, 2010, s. 43). Ze względu na fakt, iż żyjemy w społeczeństwie wiedzy i informacji, warto rozpoznawać jakie przedmioty, urzadzenia, środki dydaktyczne, w tym multimedialne mogą ułatwiać dzieciom przyswajanie wiedzy (naukę). Informacje pochodzące z diagnozy w tym zakresie mogą okazać się przydatne do uczenia dzieci mądrego i bezpiecznego posługiwanie się komputerem, Internetem i innymi multimedialnymi środkami wspomagającymi edukację. Mogą także dostarczyć nauczycielom cennej wiedzy o preferowanych przez uczniów środkach pomocnych im w uczeniu się, co niewątpliwie jest przydatne w projektowaniu procesu edukacyjnego ukierunkowanego na indywidualizację. 140

9 Literatura BANACH, Cz., Wyzwania i zadania polskiej edukacji w latach In: DENEK, K., KAMIŃSKA, A., ŁUSZCZUK, W., OLEŚNIEWICZ, P., eds. Edukacja jutra. Polityka, aksjologia i kreatywność w edukacji jutra. Sosnowiec: Wyższa Szkoła Humanitas, s ISBN DEPEŠOVÁ, J., Odborné technické vzdelavánie v systéme celoživotného vzdelávania. In: Inovácie v edukacii technických odborných predmetov, Prešov: Prešovska univerzita v Prešove, s ISBN GARDNER, H., Pięć umysłów przyszłości. Warszawa: Wydawnictwo Laurum. ISBN GUTEK, G.L., Filozofia dla pedagogów. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. ISBN IZDEBSKA, J., Dziecko w świecie mediów elektronicznych. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie TRANSHUMANA. ISBN KOŁODZIEJCZAK, T., ZIELIŃSKI, J., Podstawy informatyki. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński Media. ISBN KOŁODZIEJCZYK, W., POLAK, M., Jak będzie zmieniać się edukacja. Wyzwania dla polskiej szkoły i ucznia. Warszawa: Instytut Obywatelski. ISBN KUPISIEWICZ, Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ŁOBOCKI, M., Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. ISBN NOGA, H., Metodyka edukacji techniczno-informatycznej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego. ISBN OLCZAK, A., OLCZAK, R., Komputer zabawka czy narzędzie rozwoju? Bliżej Przedszkola. No , p.43. PÓŁTURZYCKI, J., Dydaktyka dla nauczycieli. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. ISBN Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, załącznik nr 2. (Dz. U. z ). Wikipedia. Dostupné na internete: 141

10 Adresy kontaktowe Mgr Marzena Kiełbasa Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Instytut Pedagogiczny ul. Chruślicka Nowy Sącz mkielbasa@onet.eu Mgr Mirosława Socha Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Instytut Pedagogiczny ul. Chruślicka Nowy Sącz m.socha@onet.eu 142