ROZDZIAŁ V Wycena usług ekosystemów na przykładzie drzew przyulicznych w centrum Łodzi

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ V Wycena usług ekosystemów na przykładzie drzew przyulicznych w centrum Łodzi Wycena usług ekosystemu pomaga określić ekonomiczną wartość dóbr i usług dostarczanych przez ekosystem. Oszacowanie wartości tego rodzaju dóbr i usług jest trudne, ale wydaje się niezbędne w procesie podejmowania długoterminowych decyzji ekonomicznych. Poniższy rozdział wyjaśnia proces wyceny usług drzew przyulicznych w centrum Łodzi. Wstępne wyniki badania wskazują, że mieszkańcy miasta preferują sadzenie drzew w tych miejscach, gdzie ich do tej pory nie było. V.1 Wstęp Rozdział ten zawiera opis teorii, metodologii i rezultatów wyceny usług drzew przyulicznych w centrum Łodzi. Pierwsza część rozdziału wyjaśnia podstawowe pojęcia związane z wyceną usług ekosystemu i przestawia możliwości jej praktycznego wykorzystania. Druga część skupia się na procesie wyceny wartości drzew przyulicznych w centrum Łodzi. Ostatni element to prezentacja wstępnych wyników. V.2 Wycena usług ekosystemu terminologia i metody By określić czym jest wycena usług ekosystemu, należy zacząć od zdefiniowania przedmiotu wyceny, czyli ekosystemu i korzyści, jakie czerpie z niego człowiek. V.2.1 Ekosystem i usługi ekosystemu Ekosystem jest dynamicznym i kompleksowym zespół zależności między fauną, florą i materią nieożywioną danego terenu. Człowiek jest jednym z elementów ekosystemu 1. Usługi ekosystemu to korzyści, które ludzie czerpią z ekosystemów, np. woda, pożywienie, 1 Hassan, R., Scholes, R., Ash, N. (2005). Ecosystems and human well-being: current state and trends, Volume I, Washington, D.C., Island Press. 36

2 rekreacja 2. Drzewa są ważnym dostawcą usług, szczególnie w środowisku miejskim (m.in. obniżają temperaturę otoczenia, niwelują miejski hałas oraz pozytywnie wpływają na samopoczucie mieszkańców). Dlatego, głównym celem projektu opisanego w tym raporcie jest określenie wartości drzew przyulicznych w centrum Łodzi, które mogą w zdecydowany sposób poprawiać komfort życia i zdrowie mieszkańców. V.2.2 Przydatność wyceny usług ekosystemów Dobra i usługi dostarczane przez ekosystemy są niezbędne dla ludzi. Bezpośrednio i pośrednio wpływają one na jakość życia i stanowią znaczną część ogólnej ekonomicznej wartości naszego globu. Jednakże, ponieważ wartość usług ekosystemów nie jest przedstawiana w porównywalnych wartościach ekonomicznych, często nie są one brane pod uwagę w procesach decyzyjnych 3. Wartość standardowych dóbr konsumpcyjnych, takich jak produkty spożywcze czy ubrania, stanowi wypadkową podaży oraz popytu na dobra i jest wyrażana w postaci wymiernej, nominalnej ceny. Jednak określanie wartości dóbr, które nie uczestniczą w ekonomicznej wymianie handlowej jest zdecydowanie trudniejsze. Do tego rodzaju dóbr należą usługi ekosystemów, takie jak: oczyszczanie powietrza, puryfikacja wody czy produkcja tlenu. Jednak brak rynku rozumianego w sposób ekonomiczny nie oznacza bynajmniej, że dobra te nie mają wartości 4. Osoby odpowiedzialne za użytkowanie i ochronę surowców naturalnych często muszą podejmować trudne decyzje dotyczące ich dystrybucji. Decyzje tego rodzaju zapadają głównie w oparciu o rachunek ekonomiczny. Dlatego wycena ekonomiczna usług ekosystemów może włączyć je w ten rachunek, co zaprocentuje programami na rzecz ich ochrony. Nominalna wartość usług i dóbr ekosystemów wydaje się więc ważnym i przydatnym narzędziem do zintegrowania ekologicznej wrażliwości i podejścia ekonomicznego, tak by uczynić ochronę usług ekosystemów przedmiotem długoterminowych decyzji politycznych. 2 Ibidem. 3 Costanza,R., d'arge, R., de-groot, R., Farber, S., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., O'Neill, R.V., Paruelo, J., Raskin, R.G., Sutton, P,van den Belt M., The Value of the World's Ecosystem Services and Natural Capital, Nature Vol. 387: 15 maj 1997, s Czajkowski, M. (2010). Nierynkowe metody wyceny, w Kronenberg J., Bergier T. (red.), Wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce, Fundacja Sendzimira, Kraków, s

3 V.2.3 Metody wyceny Ocena nominalnej wartości usług ekosystemów jest trudna, ale istnieją już ekonomiczne metody, określające preferencje konsumentów w kontekście dóbr pozarynkowych. Poniżej zostały wymienione najczęściej stosowane: a) Metoda ceny hedonicznej polega na oszacowaniu w jakim stopniu dobro środowiskowe przyczynia się do zwiększenia ceny innego dobra. Metoda ta jest używana między innymi przy ocenie realnej wartości gruntu lub budynku poprzez określenie, jak usytuowanie danego obszaru w pobliżu parków, lasów i jezior wpływa na cenę danego gruntu lub budynku 5. b) Metoda kosztów podróży wartość usługi ekosystemu ustala się w oparciu o wysokość kosztów (finansowych, poświęconego czasu), jakie ludzie są w stanie ponieść, by dotrzeć do danego miejsca, np. koszt podróży do parku narodowego. Z pomocą tej metody określa się minimalną wartość danego dobra. c) Metoda wyceny warunkowej polega na uzyskaniu wiarygodnej odpowiedzi na pytanie o gotowość do zapłaty za pewne dobro. Poprzez stworzenie hipotetycznego scenariusza i połączenie go z kosztem, który należałoby ponieść przy jego realizacji, oszacowuje się hipotetyczną chęć zapłaty za dane dobro. 6 d) Metoda wyboru warunkowego polega na rozszerzeniu metody wyceny warunkowej o kolejne hipotetyczne scenariusze, z których respondent wybiera najbardziej przez siebie preferowaną opcję. Z pomocą tej metody można określić nie tylko wartość danego dobra, ale i pośrednią wartość różnych jego cech 7. W przypadku oceny wartości drzew przyulicznych w centrum Łodzi najbardziej odpowiednią wydaje się metoda wyboru warunkowego. Użycie ceny hedonistycznej lub kosztów podróży jest mniej efektywne, ponieważ oba sposoby wyceny skupiają się na pojedynczym wyborze, podczas gdy w kwestii drzew respondent ma kilka możliwych rozwiązań. Co więcej, metoda wyboru warunkowego nie opiera się tylko na skrajnych odpowiedziach tak lub nie, badany może wybierać spośród wielu hipotetycznych scenariuszy. To daje szansę na 5 Ibidem. 6 Heal, G. (2000). Valuing Ecosystem Services, Ecosystems 3 (1), s Czajkowski, M. (2010). Nierynkowe metody wyceny, w Kronenberg J., Bergier T. (red.), Wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce, Fundacja Sendzimira, Kraków, s

4 uzyskanie odpowiedzi bliższych realnemu wyborowi i ustalenie ich hierarchii. V.3 Metoda badania Badanie, którego celem było dokonanie wyceny wartości usług ekosystemów związanych z drzewami przyulicznymi w centrum Łodzi, miało formę ankiety i zostało przeprowadzone pomiędzy godziną 10 a 16 w czwartek, 7 lipca 2011 roku. Grupa wolontariuszy mająca przeprowadzać ankiety została podzielona na dwuosobowe zespoły, które oddelegowano do kilku miejsc w centrum miasta, m.in. na plac Dąbrowskiego, na ulicę Piotrkowską oraz do centrum handlowego Manufaktura. Ankieterzy przeprowadzali ankiety pojedynczo, za każdym razem poszukując jednej osoby, która dobrowolnego wzięłaby udział w badaniu. Wypełnianie każdej ankiety trwało około minut. Respondenci zostali poinformowani, że badanie jest anonimowe. Kwestionariusz zawierał cztery elementy: 1. Trzy pytania ogólne na temat subiektywnej opinii respondenta, co do ilości drzew przyulicznych w centrum Łodzi oraz w okolicy jego miejsca zamieszkania. 2. Część opisująca sytuację obecną i przedstawiającą perspektywy jej zmian. Osoby biorące udział w ankiecie zostały poinformowane, że badanie dotyczy drzew przyulicznych w ścisłym centrum miasta. Przedstawiono również orientacyjną charakterystykę stopnia zadrzewienia ulic na tym obszarze, w podziale na ulice: z dużą liczbą drzew, ulice ze średnią liczbą drzew i ulice bez drzew lub z pojedynczymi, oddalonymi od siebie drzewami. Respondentom przedstawiono również hipotetyczny program zwiększenia liczby drzew w centrum miasta poprzez sadzenie drzew na ulicach ze średnią ich liczbą oraz na ulicach, gdzie obecnie ich brakuje. Drzewa można posadzić w miejscach po wyciętych/uschniętych starych drzewach, w pasie ziemi wydzielonym z chodnika (jeśli jest on dostatecznie szeroki), a jeśli to rozwiązanie nie jest możliwe w specjalnych wyspach, które zastąpiłyby wybrane przyuliczne miejsca parkingowe. 3. Część polegająca na wyborze preferowanych programów w ramach przedstawionych scenariuszy. Jako że przedstawiony hipotetyczny program sadzenia 39

5 drzew przy ulicach w centrum Łodzi wiąże się z kosztami, respondenci zostali zapytani, ile byliby skłonni zapłacić (w formie comiesięcznego podatku) za realizację programów. Preferencje mieszkańców znalazły odzwierciedlenie w dokonywanych przez nich wyborach spośród 12 scenariuszy. Każdy scenariusz zawierał cztery możliwe sytuacje utrzymanie stanu obecnego (nie wiążące się z sadzeniem nowych drzew i żadnymi dodatkowymi kosztami) oraz programy 1, 2 i 3 przedstawiające różne możliwości planowania nowych nasadzeń i związanych z nimi kosztów. Respondenci w ramach jednego scenariusza musieli wybrać program ich zdaniem najlepszy, najgorszy i lepszy z dwóch pozostałych. Każdy z respondentów w ciągu badania musiał wskazać 36 wariantów z 12 scenariuszy. Ankietujący przypominali respondentom, by wybierali odpowiedzi zgodnie z preferowanymi przez nich sposobami zwiększania liczby drzew przy ulicach w centrum miasta i ich faktycznymi możliwościami finansowymi. 4. Pytania do celów statystycznych. Ostatnim elementem ankiety było zebranie informacji o respondencie. Pytania dotyczyły roku urodzenia, płci, wykształcenia, dochodów, ilość osób w rodzinie oraz posiadania (bądź nie) samochodu. Mieszkańcy Łodzi chętnie brali udział w badaniu. Większość respondentów starała się wnikliwie analizować korelację między zmieniającą się w poszczególnych programach długością zadrzewionych ulic a wielkością związanej z tym opłaty. Często podczas badania padały osobiste komentarze i przemyślenia respondentów. Emocjonalny ton wypowiedzi i zainteresowanie badaniem może wskazywać, że temat zieleni miejskiej jest dla mieszkańców Łodzi ważny i aktualny. V.4 Wyniki badania Wstępne wyniki badania nt. wyceny drzew przyulicznych w ścisłym centrum Łodzi opierają się na ankietach wypełnionych przez 133 respondentów, których charakterystykę społecznodemograficzną przedstawia Rysunek V.1. 40

6 Rysunek V.1 Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów (n=133) Wyniki badania potwierdziły, że najistotniejsze dla mieszkańców Łodzi jest posadzenie drzew przy ulicach, przy których aktualnie nie rosną żadne drzewa. Wyniki oszacowano na podstawie porównania deklarowanej skłonności mieszkańców do miesięcznej opłaty za przejście ulic z niższej do wyższej kategorii pod względem poziomu zadrzewienia. Za przejście ulicy bez drzew do kategorii ulic ze średnią ilością drzew, mieszkańcy Łodzi są skłonni miesięcznie zapłacić 2,10 zł / kilometr. Za posadzenie drzew w wyspach utworzonych w ulicach z brakiem drzew zadeklarowana miesięczna chęć opłaty wynosi 1,60 zł / kilometr. Wyniki te są statystycznie istotne i spójne z powszechnie przyjętą logiką ekonomiczną (najistotniejszym preferowanym przez respondentów czynnikiem był koszt realizacji poszczególnych wariantów programu). Ponadto, sam fakt deklaracji poniesienia jakiejkolwiek opłaty za wzrost ilości drzew przy ulicach w centrum świadczy o niezadowoleniu ze stanu obecnego. 41

7 Opisane wyniki są uśrednione dla całej badanej grupy i będą dalej analizowane pod kątem indywidualnych preferencji respondentów. Ponadto, należy je traktować jako niepełne wywiady będą kontynuowane w celu przebadania reprezentatywnej statystycznie grupy. Wyniki mogą służyć jako wstępne zidentyfikowanie problemu, jakim jest odczuwalny i widoczny przez mieszkańców brak satysfakcjonującej liczby drzew przyulicznych w ścisłym centrum Łodzi. V.5 Podsumowanie Dotychczasowe wyniki wskazują, że kluczowe z punktu widzenia preferencji mieszkańców Łodzi jest sadzenie drzew przy tych ulicach w centrum miasta, gdzie obecnie nie ma drzew w ogóle. Respondenci zgadzali się zarówno na sadzenie drzew przy ulicach, jak i budowę specjalnych wysp z drzewami. Choć są to dopiero wyniki wstępne, są one istotne statystycznie. 42