Jerzy Śleszyński. Wycena ekonomiczna i jej ograniczenia w praktyce gospodarowania

Transkrypt

1 Jerzy Śleszyński Wycena ekonomiczna i jej ograniczenia w praktyce gospodarowania

2 Plan wystąpienia: Metody wyceny dóbr nierynkowych Uzasadnienie dla stosowania metod wyceny Zalety i wady metod wyceny Ograniczenia w wykorzystywaniu wycen Zamiast wniosków: European Forest Accounts (2016) i co dalej? Sękocin

3 Wartość ekonomiczna Wartość ekonomiczna nie jest tożsama z pojęciami wartości obecnymi w filozofii, religii, socjologii, psychologii Istniejące rynki dóbr i usług zajmują się przede wszystkim wartością użytkową dóbr wytworzonych przez człowieka Całkowita wartość ekonomiczna obejmuje jednak również wartość nie wynikającą z użytkowania Wartość pozaużytkowa jest kluczowa w przypadku zasobów środowiska przyrodniczego

4 Metody bezpośredniej wyceny Metoda wyceny warunkowej ( Contingent Valuation Method ) z wykorzystaniem ankiet i hipotetycznego rynku dobra nierynkowego w celu ujawnienia gotowości do zapłaty Metoda eksperymentu wyboru ( Choice Experiment Method ) z wykorzystaniem ankiet i kart wyboru opisujących poziomy realizacji ocenianych cech dobra nierynkowego w celu ujawnienia preferencji ankietowanych i ich gotowości do zapłaty

5 Metody pośredniej wyceny Metody analityczne (informacje pochodzą z rynków zastępczych): metoda kosztu podróży, metoda cen hedonicznych (cen przyjemności) obie metody ujawniają popyt na dobra nierynkowe Metody kosztowe (dane czerpane są z rynków konwencjonalnych): popyt na dobra nierynkowe nie zostaje ujawniony, oszacowania są dokonywane w oparciu o dyskusyjne założenie, że planowane lub poczynione wydatki odpowiadają gotowości do zapłaty ze strony społeczeństwa

6 Wykorzystanie gotowych oszacowań Istnieje możliwość wykorzystania wyników z przeprowadzonych wcześniej badań ( benefit transfer ): wyceny korzyści jak i wyceny kosztów Adaptacja przedmiotowa wymaga sprawdzenia podobieństwa wycenianego dobra i okoliczności dokonywanej wyceny Adaptacja ekonomiczna wymaga uwzględnienia różnic w poziomie dobrobytu w miejscach dokonywanej wyceny (przede wszystkim dochód per capita)

7 Zalety wyceny ekonomicznej Nadanie wartości pieniężnej dobrom traktowanym dotychczas jako dobra pozbawione wartości ekonomicznej Stworzenie podstawy do włączenia kosztów konsumpcyjnego oraz produkcyjnego użytkowania nierynkowych dóbr i zasobów środowiskowych do praktyki gospodarczej Wprowadzenie nierynkowych dóbr do analizy problemów społeczno-gospodarczych i ekonomicznych metod oceny (społeczna ocena kosztów i korzyści)

8 Słabe strony wyceny ekonomicznej Hipotetyczność rynku, na którym określana ma być gotowość do zapłaty, prowokuje respondentów do zachowań strategicznych Arbitralność założeń i wielu uproszczeń decydujących o wyniku badania wyceny Ryzyko związane z niezrozumiałym lub nieprecyzyjnym zdefiniowaniem dobra podlegającego wycenie Ograniczone doświadczenie konsumentów w zakresie wyceniania dóbr nierynkowych Niedoskonałe uwzględnianie w wycenie ekonomicznej czynnika czasu

9 Czas jako bierny czynnik badania Każde badanie wyceny ekonomicznej jest swoiste i wyjątkowe z powodu towarzyszącego mu kontekstu: dlaczego, gdzie, kiedy i w jaki sposób przeprowadzono badanie Uzyskana w wyniku wyceny wartość nie jest bardziej godna zaufania, niż cena rynkowa, która tylko w krótkim czasie zrównała popyt z podażą na pewnym rynku Wycena ekonomiczna dostarcza wyników, których aktualność i ważność, a więc wiarygodność, jest ograniczona w czasie i w przestrzeni

10 Czas jako aktywny czynnik badania Dobra nierynkowe mogą dostarczać korzyści, które nie sprowadzają się do jednorazowej transakcji Strumienie korzyści mogą występować w długim okresie lub wręcz nieustannie, na przykład w wyniku trwania procesów biologicznych Przyjęcie koncepcji trwałości kapitału naturalnego skłania do uwzględniania czasu jako aktywnego czynnika kształtującego wartość dóbr naturalnych i świadczeń ekosystemów

11 Uwzględnianie czasu w badaniu Tak jak całkowita wartość dobra zostaje wyliczona w oparciu o zagregowanie zebranych informacji o indywidualnej gotowości do zapłaty, tak samo powinna uwzględnić zagregowanie z uwagi na czynnik czasu Agregowanie z uwagi na czas uwzględnia aktywną rolę czasu w wycenie: Wybór horyzontu czasu (okresu) badania Wybór stopy dyskontowej

12 Stopa rynkowa i społeczna Stopa dyskontowa ma znaczący wpływ na wynik analizy kosztów i korzyści z uwzględnieniem czasu Rynkowa (komercyjna) stopa dyskontowa bierze pod uwagę korzyści możliwe do uzyskania w konkurencyjnych wariantach podejmowanej działalności gospodarczej Społeczna stopa dyskontowa uwzględnia niekomercyjny lub publiczny charakter działalności gospodarczej dostarczających społecznych korzyści netto

13 Krytycznie o dyskontowaniu Dyskontowanie może łatwo stać się pseudonaukowym sposobem uzasadniającym etyczną ocenę, że przyszłość jest nic nie warta (Daly, 1991) Obecna rynkowa stopa dyskontowa nie dokonuje sprawiedliwie podziału kosztów i korzyści między obecną i przyszłe generacje (Daly&Cobb, 1989) Z kolei wybór specjalnej stopy dyskontowej jest krytykowany z uwagi na uznaniowy i upolityczniony sposób podejmowania decyzji gospodarczych

14 Stopa dyskontowa wg Weitzmana Przyszłość Lata Stopa dyskontowa w przeliczeniu na rok (%) Nieodległa Stosunkowo bliska Strategiczna Odległa Bardzo odległa ponad (lata dobrej koniunktury)

15 Zastosowania wyceny ekonomicznej Obszary badawcze: Wycena zasobów dzikiej przyrody (wildlife) Wycena elementów, walorów, funkcji środowiska przyrodniczego Wycena usług ekosystemowych Wycena środowiskowych efektów zewnętrznych Wycena życia i jakości zdrowia ludzkiego Wycena dóbr kultury

16 Świadczenia ekosystemów (leśnych) Świadczenia zasobowe: zasoby czerpane wprost ze środowiska w postaci wody, żywności, paliw, różnorodnych surowców biotycznych i abiotycznych Świadczenia podtrzymujące: procesy i zjawiska niezbędne do podtrzymania wszystkich świadczeń ekosystemowych Świadczenia regulacyjne: korzyści wynikające z procesów ekologicznych wpływających na jakość powietrza, klimat, zasoby wodne, gleby Świadczenia kulturowe: niematerialne korzyści natury poznawczej, refleksyjnej, rekreacyjnej, estetycznej wynikające z kontaktu ze środowiskiem naturalnym

17 Wycena ekonomiczna w praktyce Wykonanie profesjonalnego badania wyceny ekonomicznej jest kosztowne, wymaga sporych nakładów czasu i pracy fachowców Istotne są trudności z przeprowadzeniem badania wyceny zgodnie ze wszystkimi formalnymi wymaganiami (np. zalecenia NOAA ) Rzadko dochodzi do weryfikacji oszacowanych wycen z powodu braku powtarzalności i porównywalności badań Nie zwiększa się popyt decydentów i instytucji międzynarodowych na wycenę dóbr nierynkowych

18 Ograniczenia wyceny ekonomicznej Metody wyceny nie są znane szerokiemu ogółowi i często przyjmowane są bardzo nieufnie Menadżerowie, prawnicy i politycy nie uważają publikowanych wycen za wystarczająco wiarygodne i niechętnie biorą je pod uwagę Wycena ekonomiczna jest popularna w środowisku akademickim, ale coraz bardziej zaawansowane publikacje naukowe w małym stopniu interesują się praktycznymi możliwościami zastosowania tworzonych metod

19 European Forest Accounts (2016) Dotychczasowa tendencja w zarządzaniu lasami: Zarządzania zintegrowane pozyskiwanie drewna oraz generowanie pozaprodukcyjnych korzyści Stopniowe włączanie do rachunków wszystkich ekosystemowych świadczeń zapewnianych przez lasy A tymczasem: nowe formularze EFA praktycznie pomijają dochody czerpane z pozaprodukcyjnych funkcji lasu Symptomatyczne: w polskim kwestionariuszu EFA początkowo przetłumaczono secondary activity jako działalność drugorzędną, co symbolicznie deprecjonuje pozaprodukcyjne dochody, a tym samym potrzebę stosowania metod wyceny ekonomicznej

20 Dziękuję za uwagę!