System zarządzania bezpieczeństwem podejście procesowe

Transkrypt

1 Marek Sitarz, Katarzyna Chruzik, Ilona Mańka Zintegrowany system zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym (4) System zarządzania bezpieczeństwem podejście procesowe Podstawowym założeniem wdrażanego obecnie w Polsce Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem (SMS) przewoźników kolejowych i zarządców infrastruktury (w przyszłości również podmiotów utrzymaniowych ECM) jest podejście procesowe. powinna wskazywać, jak kierownictwo zarządcy infrastruktury kolejowej lub przewoźnika kolejowego nadzoruje realizacje systemu na każdym poziomie zarządzania, jaki jest w tym udział pracowników i poszczególnych przedstawicieli kierownictwa na wszystkich poziomach oraz jak jest zapewnione ciągłe doskonalenie systemu zarządzania bezpieczeństwem. Zgodnie z dyrektywą 2004/49/WE system zarządzania bezpieczeństwem oznacza organizację i środki przyjęte przez zarządcę infrastruktury lub przedsiębiorstwo kolejowe w celu zapewnienia bezpiecznego zarządzania jego działaniem. System zarządzania bezpieczeństwem spełnia wymagania i zawiera elementy wymienione w załączniku III dyrektywy, dostosowane do charakteru, rozmiaru i innych warunków realizowanej działalności. Zapewnia on nadzór wszystkich ryzyk związanych z działalnością zarządcy infrastruktury lub przedsiębiorstwa kolejowego, łącznie z dostarczanymi im usługami utrzymania i dostawą materiałów oraz zaangażowaniem podwykonawców. Bez szkody dla odpowiedzialności cywilnej wynikającej z istniejących krajowych i międzynarodowych przepisów, system zarządzania bezpieczeństwem uwzględnia, gdy to właściwe i uzasadnione, ryzyko powstające w wyniku działalności stron trzecich. W celu rozszerzenia wymagań wynikających z dyrektywy Europejska Agencja Kolejowa opublikowała Kryteria oceny przedsiębiorstw kolejowych i zarządców infrastruktury stosowane przez krajowe władze bezpieczeństwa do oceny zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa określonymi w certyfikatach bezpieczeństwa i autoryzacjach w zakresie bezpieczeństwa wydawanych zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. a) oraz art. 11 ust. 1. lit. a) dyrektywy 2004/49/WE. W dokumencie tym w odniesieniu do definicji systemu zarządzania bezpieczeństwem odnajdujemy zapis: System zarządzania bezpieczeństwem, podobnie jak koncepcja systemów zarządzania, powinien być zorientowany procesowo i zawierać opis stosowanych przez przedsiębiorstwo kolejowe/zarządcę infrastruktury procesów i procedur związanych z bezpieczeństwem, które można poddać niezależnym audytom. Podejście systemowe lub zorientowane procesowo uznaje się za środek stosowany przez państwa członkowskie dla rozwoju i poprawy bezpieczeństwa kolei. Zapisy te znalazły swoje odniesienie w nowelizacji prawa polskiego w tym zakresie. W rozporządzeniu Ministra Transportu z 19 marca 2007 r. czytamy, że elementy systemu zarządzania bezpieczeństwem powinny być udokumentowane, z określeniem odpowiedzialności w strukturach organizacyjnych zarządcy infrastruktury kolejowej lub przewoźnika kolejowego. Dokumentacja ta Definicja i opis działania podejścia procesowego Podejście procesowe (Process approach) jest wymienione jako jedna z 8 zasad zarządzania jakością w normie ISO Pożądany wynik osiąga się z większą efektywnością wówczas, gdy działania i związane z nimi zasoby są zarządzane jako proces [4]. Funkcjonowanie każdej organizacji kolejowej można przedstawić za pomocą grupy wzajemnie ze sobą powiązanych procesów. Procesy te mają za zadanie realizowanie celów jakie stawia sobie dana organizacja przy jednoczesnej minimalizacji kosztów funkcjonowania tychże procesów i maksymalizacji bezpieczeństwa. Podejściem procesowym nazywamy systematyczną identyfikację procesów w organizacji oraz odpowiednie zarządzanie tymi procesami (i ich wzajemnymi powiązaniami). Identyfikacja procesów Aby zarządzać procesami, musimy je najpierw znać. Dlatego pierwszym etapem jest identyfikacja procesów istniejących w organizacji. W tym celu zaleca się postępowanie według schematu: określenie polityki bezpieczeństwa i celów; identyfikacja istniejących procesów; określenie powiązania między procesami; określenie właścicieli procesów; opracowanie dokumentacji procesu (np. procedur, instrukcji). Najwyższe kierownictwo powinno określić politykę bezpieczeństwa i cele. Należy pamiętać, że poszczególne procesy, które zidentyfikujemy, mają za zadanie realizacje tychże celów. Kiedy już znamy politykę bezpieczeństwa i cele, możemy przystąpić do identyfikacji poszczególnych procesów. Procesy możemy podzielić na kilka grup: procesy główne procesy wspomagające; procesy koordynujące; procesy krytyczne. Procesy główne SMS bezpośrednio komunikują się z klientem oraz odpowiadają za realizację usługi proces przewozu, zarządzania infrastrukturą, proces utrzymania. 42

2 Procesem głównym, mającym podstawowe znaczenie dla bezpieczeństwa, jest u przewoźnika kolejowego proces przewozowy. Proces przewozowy to proces przemieszczenia osób i rzeczy (lub towarów), w którego zakres wchodzi, planowanie przewozu oraz wykonanie przewozu. System zarządzania bezpieczeństwem swoim zakresem obejmuje całość procesu przewozowego. Wszystkie czynności wchodzące w skład procesu przewozowego powinny zostać szczegółowo opisane w procedurze Realizacja procesu przewozowego. Do każdej czynności przyporządkowano komórki organizacyjne odpowiedzialne za ich realizację. Procesy wspomagające SMS są wsparciem dla procesów głównych w ich właściwym funkcjonowaniu. Przykładowo: zarządzanie personelem (kadry, szkolenia, badania itp) oraz utrzymanie pojazdów (przeglądy, utrzymanie, itp). Utrzymanie sprawności taboru Procedury obowiązujące u przewoźników w zakresie utrzymania pojazdów kolejowych obejmują zespoły czynności planowych (utrzymanie prewencyjne) i modernizacji taboru oraz zespoły czynności nieplanowych (utrzymanie naprawcze). Opisane są one szczegółowo w instrukcjach i dokumentacjach. Całość zakresu utrzymania prewencyjnego, wraz z parametrami jakie tabor winien spełniać w eksploatacji, opisana jest w dokumentacji systemu utrzymania poszczególnych typów i serii pojazdów (DTSU/DSU) w rozbiciu na poziomy utrzymania od 1 do 5. Dokumentacje techniczne oraz instrukcje określają poziom, zgodny ze standardami obowiązującymi w zakresie utrzymania, jaki musi być zapewniony w okresie całego wieloletniego cyklu użytkowania pojazdów, aby bezpieczeństwo było w pełni zachowane. Poziomy utrzymania pojazdów kolejowych, jak i dokumentacja związana z procesem utrzymania pojazdów kolejowych, są zgodne z postanowieniami rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 października 2005 r. w sprawie ogólnych warunków technicznych eksploatacji pojazdów kolejowych (Dz.U. nr 212, poz. 1771, z późn. zm.). Przewoźnik kolejowy prowadzi rejestr posiadanych pojazdów kolejowych. Jest to wymóg rozporządzenia Ministra Transportu z 31 maja 2006 r. w sprawie rejestru i oznakowania pojazdów kolejowych (Dz.U. nr 105, poz. 713) zgodnie z zapisem 4.1 Eksploatujący pojazd kolejowy prowadzi rejestr pojazdów kolejowych w formie księgi, kartoteki lub w systemie informatycznym. Przewoźnik kolejowy oświadcza, że wszystkie pojazdy kolejowe posiadają: świadectwa dopuszczenia do eksploatacji typu pojazdu kolejowego; świadectwo sprawności technicznej pojazdu kolejowego. Przewoźnik kolejowy opracował procedury zawierające wyraźne wskazania kompetencji oraz odpowiedzialności za zabiegi utrzymaniowo naprawcze taboru kolejowego w firmie. Zarządzanie zasobami ludzkimi Działania te obejmują wszystkie aspekty związane z działalnością Spółki w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi, tj.: sporządzenie i uaktualnianie taryfikatora kompetencji; procedury doboru i zatrudniania nowych pracowników; przeprowadzanie i monitorowanie aktualności badań lekarskich; nadzór nad kompetencjami pracowników (sprawdzenie kwalifikacji, szkolenia i egzaminy okresowe pracowników, w tym szczególnie bezpośrednio związanych z bezpieczeństwem ruchu kolejowego). Do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania i nadzoru realizowanych procesów w szczególności dotyczących pracowników bezpośrednio związanych z prowadzeniem ruchu kolejowego, przewoźnik kolejowy opracował Instrukcję o przygotowaniu zawodowym, egzaminach i szkoleniu pracowników. Wymieniona instrukcja zawiera uregulowania zgodne z zasadami określonymi w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z r. w sprawie wykazu stanowisk bezpośrednio związanych z prowadzeniem i bezpieczeństwem ruchu kolejowego i warunków, jakie powinny spełniać osoby zatrudnione na tych stanowiskach oraz prowadzący pojazdy kolejowe (Dz.U. nr 212, poz. 2152, z późn. zm.) oraz rozporządzeniu Ministra Transportu z r. w sprawie systemu zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym (Dz.U. nr 60, poz. 407, z późn. zm.). Współpraca z dostawcami Działanie swoim zakresem obejmuje weryfikację wszystkich dostawców towarów i usług, których jakość i terminowość może mieć wpływ na bezpieczeństwo systemu kolejowego, przebieg kontroli dostaw materiałów, podzespołów, części i usług przez dostawców. Zgodnie z przyjętymi wewnętrznymi regulacjami, wszyscy dostawcy materiałów, części zamiennych, podzespołów oraz usług, są oceniani według zestawu określonych kryteriów, a następnie audytowani. Pozytywny wynik audytu i oceny spełniania wszystkich kryteriów, w tym szczególnie związanych z bezpieczeństwem, jest podstawą do wpisania danego dostawcy na listę kwalifikowanych dostawców i zawarcia z nim ramowej umowy o współpracy, która z kolei jest podstawą do udzielania zleceń (zamówień). W zakresie audytu sprawdzane jest czy dostawca posiada: odpowiednie do rodzaju dostaw/świadczonych usług zaplecze techniczne, wyposażenie i technologie gwarantujące odpowiednią jakość i powtarzalność parametrów wyrobu/usługi; systemy zarządzania dokumentacją i normami; systemy zarządzania jakością, system kontroli wewnętrznej i odbiorów jakościowych; pracowników o odpowiednich kwalifikacjach; poddostawców gwarantujących odpowiednią jakość i system jej kontroli dla zapewnienia standardów bezpieczeństwa. Wszyscy dostawcy umieszczeni na liście kwalifikowanych dostawców są co roku oceniani według opracowanych kryteriów, a wynik tej oceny jest podstawą do kontynuowania współpracy, podjęcia działań korygujących lub zerwania całkowicie współpracy. Przewoźnik kolejowy posiada również opracowaną procedurę postępowania w przypadku wystąpienia jednorazowej, awaryjnej potrzeby zakupu wyrobu/usługi od dostawcy nieumieszczonego na liście kwalifikowanych dostawców. Współpraca z zarządcami infrastruktury i innymi przewoźnikami Współpraca z zarządcami infrastruktury oraz innymi przewoźnikami polega na wymianie potrzebnych informacji, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa prowadzenia przewozu. 43

3 Procesy koordynujące SMS mają na celu monitorowanie funkcjonowania całej organizacji i podejmowanie odpowiednich działań w celu doskonalenia organizacji. Przykładowo: zarządzanie strategiczne (przegląd polityki i celów, przegląd zarządzania, ustalanie zasobów na poziomie zarządzania) oraz doskonalenie SMS (zarządzanie auditami wewnętrznymi, działania korygujące i zapobiegawcze itp.). Audyt i kontrola Działania te obejmują wszelkie działania związane z planowaniem i przeprowadzaniem wewnętrznych audytów bezpieczeństwa, jak również audytów u dostawców materiałów, części zamiennych i usług (szczególnie dostawców części zamiennych do taboru oraz dostawców usług w zakresie prac utrzymaniowo naprawczych taboru), jak również kontrolami wewnętrznymi związanymi z pracą przewoźnika. Działania zapobiegawcze i koordynujące Działania swoim zakresem obejmują, inicjację, wprowadzenie, oraz nadzór nad realizacją działań zarówno korygujących, jak i zapobiegawczych. Poprzez te działania realizowany jest nadzór nad niezgodnościami oraz procesy ich korygowania, jak również niezbędnych modyfikacji systemu zarządzania bezpieczeństwem. Monitorowanie i raportowanie wskaźników bezpieczeństwa Działanie obejmuje wszystkie czynności związane z zebraniem danych, ich uzgodnieniem z właściwymi podmiotami, opracowaniem i przekazaniem do UTK wymaganych odpowiednimi aktami prawnymi sprawozdań z osiągniętych wskaźników bezpieczeństwa. Zarządzanie SMS Działania obejmują wszystkie czynności związane z planowym oraz bieżącym utrzymaniem systemu. Działania planowe są realizowane poprzez przeglądy zarządzania, a bieżące zmiany są wprowadzane zgodnie z procedurą zarządzania zmianą. W skład zarządzania systemem wchodzą również działania związane z nadzorem i zarządzaniem dokumentami i zapisami systemu. Postępowanie po zdarzeniu Obejmuje wszystkie działania od wystąpienia zdarzenia, przez czynności wykonywane na miejscu zdarzenia, powiadamianie, powołanie i działanie komisji kolejowej aż po opracowanie i wprowadzenie w życie zaleceń protokołu ustaleń końcowych. Procesy krytyczne SMS procesy mające zasadniczy wpływ na bezpieczeństwo realizowanego procesu głównego. Ocena ryzyka Ocenę ryzyka, w zależności od źródeł jego powstania prowadzi się uwzględniając ryzyko: wynikające z działalności własnej; wspólne (wynikające ze współpracy z zarządcami infrastruktury, innymi przewoźnikami kolejowymi, podwykonawcami itp.); pozostałe w tym ryzyko społeczne. Ze względu na specyfikę i metodologię oceny, procesy związane z oceną i wyceną ryzyka zostały podzielone na dwa rodzaje oceny ryzyka: operacyjnego, zawodowego. Zarządzanie zmianą Proces ten obejmuje wszystkie czynności, które należy wykonać aby przeanalizować, ocenić i wprowadzić zmiany, które zostaną zgłoszone do systemu. Definiując procesy w organizacji musimy zwrócić uwagę na wiele istotnych elementów [5]: początek i koniec procesu; struktura procesu; wejścia i wyjścia; dostawcy i klienci; właściciel procesu; kryteria oceny; wpływ na wynik całości organizacji; mierniki; narzędzia pomiaru i oceny; kryteria i metody sterowania, w tym sprzężenia zwrotne; zasoby i odstępstwa; dokumentacja procesu i jego przebiegu. Określenie powiązań między procesami Po zidentyfikowaniu procesów kolejnym elementem jest określenie wzajemnych powiązań między nimi. Wyjście z jednego procesu może być wejściem do jednego lub wielu innych procesów. Przykładowo wyjściem z procesu projektowania jest specyfikacja usługi przewozu (dokumentacja), która jest potrzebna do określenia wymogów dla dostawców w procesie zakupy oraz wymogów technologicznych w procesie przewóz. Zakres szczegółowości w prezentacji procesów objętych systemem i ich powiązań zależy od charakteru przedsiębiorstwa oraz jego działalności, podziału kompetencji, zadań i odpowiedzialności osób oraz komórek organizacyjnych. Problem szczegółowości w prezentacji procesów objętych systemem należy przede wszystkim rozważać ze względu na sposób prezentacji systemu. Przedstawienie zbyt szczegółowych relacji między poszczególnymi działaniami na poziomie księgi bezpieczeństwa, która jest przewodnikiem po systemie i prezentuje zastosowane podejście procesowe, wydaje się nieuzasadnione. Powoduje ono bowiem, że obraz systemu i relacji między jego procesami jest nieczytelny. Bardziej szczegółowe relacje między procesami należy pokazywać w szczegółowych dokumentach systemowych, takich jak: regulacje wewnętrzne, procedury lub plany postępo wania. Określenie właścicieli procesów Dla każdego zidentyfikowanego procesu należy określić osobę (stanowisko, funkcję) odpowiedzialną za jego nadzór i doskonalenie. Należy pamiętać, że właściciel procesu powinien posiadać odpowiednie uprawnienia, aby mieć realny wpływ na doskonalenie procesu i zasoby, jakie są wymagane do prawidłowego funkcjonowania.właściciel procesu jest odpowiedzialny za: opracowanie i nadzorowanie dokumentacji w ramach swojego procesu; określenie niezbędnych zapisów w swoim procesie; analizę skuteczności procesu; podejmowanie działań korygujących i zapobiegawczych; zapewnienie, że nadzór nad wyrobami niezgodnymi jest realizowany zgodnie z procedurą. Działania te właściciel procesu ma wykonywać zgodnie z wymaganymi przez rozporządzenie ministra transportu udokumento 44

4 wanymi procedurami opisanymi w kolejnym rozdziale. Opracowanie i nadzór nad udokumentowanymi procedurami to rola przedstawiciela kierownictwa, czyli pełnomocnika ds. SMS. Opracowanie dokumentacji systemu Celem dokumentacji w danym procesie jest zapewnienie stabilnej, powtarzalnej i poprawnej realizacji procesu. Dokumentacja procesu powinna być opracowana i nadzorowana zgodnie z udokumentowaną procedurą systemową Nadzór nad dokumentami. Szczegółowość dokumentacji należy uzależnić od: rozmiaru organizacji i prowadzonych działań; skomplikowania procesu; znaczenia procesu; ryzyka jakie niesie za sobą brak lub nieścisłość w dokumentacji; kompetencji personelu; wymagań prawnych; norm i standardów. Kolejnym elementem są zapisy (zapis jest to rodzaj dokumentu, który jest obiektywnym dowodem potwierdzającym wykonanie danego działania lub osiągnięcia danego wyniku). Właściciel procesu powinien zadbać, aby zapisy były także określone i odpowiednio nadzorowane zgodnie z udokumentowaną procedurą systemową Nadzorowanie zapisów. Udoskonalanie procesów Ciągłe dążenie do udoskonalenia, unowocześnienia i innowacyjności jest ważną zasadą w zarządzaniu bezpieczeństwem. Obecnie bardzo modnym i popularnym pojęciem jest japońskie Kaizen, oznaczające ciągłe samodoskonalenie się. Kaizen jest to filozofia wywodząca się z japońskiej kultury i praktyki zarządzania. Jej zastosowanie nie sprowadza się tylko do tego, by usługa odpowiadał określonym wymaganiom jakości (w przypadku SMS bezpieczeństwa). W myśl tej filozofii jakość sprowadza się do stylu życia niekończącego się procesu ulepszania. Podstawową regułą tej filozofii jest ciągłe zaangażowanie oraz chęć ciągłego podnoszenia jakości firmy i produktu. Kaizen poprzez stopniowe doskonalenie wszelkich aspektów działalności firmy dąży do osiągnięcia następujących celów : skrócenie czasu realizacji procesu pracy oraz poprawy jakości; dostosowywanie techniczne elementów systemu; tworzenie kryteriów oceny i nagradzania; redukcję kosztów. Filozofia Kaizen opiera się na dwóch zasadniczych elementach: ulepszanie i zmiany na lepsze; toczący się ciągły proces. Związane z Kaizen są zasady wprowadzone przez Deminga. Cykl Deminga (określany też jako cykl PDCA Plan-Do-Check- Act lub koło Deminga) to koncepcja z zakresu zarządzania jakością, utworzona przez Williama Edwardsa Deminga, amerykańskiego specjalistę statystyka pracującego w Japonii. Cykl Deminga zawiera chronologicznie uporządkowane działania następujące jeden po drugim i powtarzające się w cyklu: 1) planowanie (ang. Plan) planowanie/projektowanie usługi; 2) wykonanie (ang. Do) wykonanie zaplanowanych zadań; 3) sprawdzenie (ang. Check) faza testowania i kontroli funkcji usługi, bezpieczeństwa, jakości i poziomu spełnienia oczekiwań; sprawdzenie zgodności ze specyfikacją; badanie opinii konsumentów; 4) reagowanie (ang. Act) reakcja, wnioski, działanie. Mapa procesów Kryteria budowy SMS oparte są na trzech dokumentach: dyrektywa 2004/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa kolei; kryteria oceny przedsiębiorstw kolejowych i zarządców infrastruktury stosowane przez krajowe władze bezpieczeństwa do oceny zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa określonymi w certyfikatach bezpieczeństwa i autoryzacjach w zakresie bezpieczeństwa wydawanych zgodnie z art. 10 ust. 2a) oraz art. 11 ust. 1a); rozporządzenie Ministra Transportu z 19 marca 2007 r. w sprawie systemu zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym. W dokumentach tych możemy znaleźć dziesięć podstawowych kryteriów budowy i wdrożenia Systemu zarządzania bezpieczeństwem przewoźnika kolejowego i zarządcy infrastruktury kolejowej: 1. Programy poprawy bezpieczeństwa zarządcy infrastruktury i przewodnika kolejowego określające ich cele w tym zakresie, ilościowe i jakościowe parametry osiągnięcia określonego poziomu bezpieczeństwa, sposób przekazania informacji zawartych w programie pracownikom przedsiębiorstwa (w tym politykę bezpieczeństwa zgodnie z kryteriami oceny SMS) Polityka bezpieczeństwa odzwierciedla zaangażowanie organizacji, zobowiązanie (misję) i strategiczną wizję w zakresie bezpieczeństwa. Polityka zawiera między innymi deklarację intencji, a także wskazuje ogólne zamierzenia i cele systemu zarządzania bezpieczeństwem. Polityka bezpieczeństwa powinna również określać zasady oraz podstawowe wartości, zgodnie z którymi postępuje organizacja i pracownicy. Wyraża ona w ten sposób zaangażowanie organizacji w tworzenie i doskonalenie etyki pracy oraz daje pracownikom wyraźne wytyczne działania w celu ugruntowania kultury bezpieczeństwa i świadomości w zakresie bezpieczeństwa w organizacji. Polityka bezpieczeństwa organizacji jest [2]: dostępna dla całego personelu; odpowiednia dla rodzaju i zakresu usług przedsiębiorstwa kolejowego/zarządcy infrastruktury; zatwierdzona przez dyrektora zarządzającego organizacji. 2. Opisy procedur, jakie wdrożono lub należy wdrożyć w przedsiębiorstwie dla osiągnięcia celów przyjętych w programach poprawy bezpieczeństwa zapewniających zgodność uzyskanych efektów z Technicznymi Specyfikacjami Interoperacyjności, przepisami krajowymi dotyczącymi bezpieczeństwa i decyzjami prezesa UTK dotyczącymi bezpieczeństwa Działania w zakresie bezpieczeństwa organizacji są ogólnie oceniane pod względem spełnienia wewnętrznych wymagań bezpieczeństwa w organizacji, które należy ustalić i rozdzielić, aby można było nimi zarządzać na wszystkich odpowiednich poziomach organizacji. Wszystkie przedsiębiorstwa kolejowe i zarządcy infrastruktury, w ramach swoich systemów zarządzania bezpieczeństwem, muszą wykazać zdolność do zachowania lub zwiększenia poziomu bezpieczeństwa poprzez: 45

5 zmierzenie wyników działań w zakresie bezpieczeństwa (monitorowanie, wewnętrzny audyt); określenie najlepszych i wykonalnych środków za pomocą dostępnych zasobów (planowanie bezpieczeństwa); zastosowanie zaplanowanych środków (działanie); ocenę skuteczności środków (monitorowanie, wewnętrzny audyt, przekazywanie raportów dotyczących bezpieczeństwa). Przedsiębiorstwo kolejowe/zarządca infrastruktury stosuje procesy i procedury w celu [2]: ustalenia odpowiednich celów w zakresie bezpieczeństwa zgodnie z ramami prawnymi; ustalenia odpowiednich celów w zakresie bezpieczeństwa zgodnych z rodzajem, zakresem i odpowiednim ryzykiem przedsiębiorstwa kolejowego/zarządcy infrastruktury; regularnej oceny ogólnych działań w zakresie bezpieczeństwa w odniesieniu do własnych celów bezpieczeństwa oraz tych ustanowionych na poziomie państwa członkowskiego; monitorowania i oceny ustaleń dotyczących działalności operacyjnej poprzez: zbieranie odpowiednich danych o bezpieczeństwie w celu określenia tendencji w działalności w zakresie bezpieczeństwa i oceny zgodności z celami; ocenę poprzednich działań (nie dotyczy organizacji składających wnioski po raz pierwszy) pod względem celów dotyczą cych bezpieczeństwa; interpretowanie odpowiednich danych i wdrażanie koniecznych zmian; opracowania planów i procedur służących osiąganiu celów. 3. Opisy procedur, jakie wdrożono lub należy wdrożyć dla zapewnienia utrzymania infrastruktury kolejowej, urządzeń służących do prowadzenia ruchu kolejowego oraz pojazdów kolejowych, na poziomie zgodnym ze standardami obowiązującymi w zakresie bieżącego utrzymania oraz w okresie całego wieloletniego cyklu użytkowania Wszystkie procedury i procesy związane z bezpieczeństwem w systemie zarządzania bezpieczeństwem muszą: służyć do zapewnienia zgodności z ramami prawnymi i być aktualizowane w celu uwzględnienia wszelkich zmian lub dodatków; odpowiadać rodzajowi i zakresowi usług wykonywanych przez organizację; odpowiadać właściwym zmianom organizacyjnym. W ramach systemu zarządzania bezpieczeństwem powinien być stosowany proces/procedura służące do szybkiego rozpoznawania, zbierania i zapisywania, dla każdej kategorii personelu, wymagań zawartych w przepisach UE, TSI, krajowych przepisach bezpieczeństwa i wewnętrznych regułach/procedurach. Organizacje powinny stosować proces/procedurę służącą do szybkiego wykrywania/rozpoznawania różnic/dodatków w ramach regulacyjnych. Ramy regulacyjne mogą zawierać różne dokumenty, np. TSI, dokumenty powiązane z normami technicznymi, krajowymi przepisami bezpieczeństwa, o których mowa w art. 8 i załączniku II dyrektywy, oraz z innymi właściwymi przepisami. Do celów utrzymania organizacje muszą zapewniać zgodność ze wszystkimi przepisami prawa i odpowiednimi specyfikacjami, standardami oraz wymogami w całym cyklu życiowym sprzętu i okresie działalności. W systemie zarządzania bezpieczeństwem stosowane są procesy i procedury służące do [2]: określenia wszystkich niezbędnych wymogów bezpieczeństwa, odpowiadające rodzajowi i zakresowi działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo kolejowe/zarządcę infrastruktury, oraz służące do zapewnienia aktualizacji i wykonania tych wymogów (zarządzanie kontrolą zmian); monitorowania procesu wdrażania wszystkich niezbędnych wymogów bezpieczeństwa; wykonywania działań naprawczych, w razie potrzeby, do zapewnienia zgodności systemu kolejowego ze standardami i innymi przewidzianymi warunkami w całym cyklu życiowym sprzętu i okresie działalności; zapewnienia zgodnego z przeznaczeniem wykorzystywania odpowiedniego personelu, szczególnych dokumentów, sprzętu i taboru kolejowego; zapewnienia zgodności przeprowadzania utrzymania z odpowiednimi wymogami. 4. Szczegółowe opisy procedur i metod dokonywania w przedsiębiorstwie oceny ryzyka powstałego w związku z prowadzeniem działalności eksploatacyjnej infrastruktury kolejowej, urządzeń służących do prowadzenia ruchu kolejowego i pojazdów kolejowych Organizacje kolejowe muszą stosować system służący do kontroli zmian/nowych projektów i zarządzania powiązanym ryzykiem, uwzględniający również ryzyko związane z bezpieczeństwem pracy. Zmiany mogą dotyczyć: techniki/technologii; procedur/reguł/norm operacyjnych; struktury organizacyjnej. System zarządzania bezpieczeństwem musi zapewniać stosowanie, w odpowiednim przypadku, wspólnych metod oceny (CSM) w zakresie ryzyka, opracowanych zgodnie z art. 6 ust. 3a) dyrektywy w sprawie bezpieczeństwa kolei [2, 6]. 5. Sposób sprawowania nadzoru nad oceną ryzyka przy prowadzeniu działalności na dotychczasowych warunkach, jak również w przypadku wprowadzenia zmian w dotychczasowej działalności lub gdy zastosowano nowy rodzaj urządzeń lub materiału powodującego powstanie nowego ryzyka, które dotychczas nie występowało Przedsiębiorstwo kolejowe/zarządca infrastruktury stosuje procesy i kryteria służące do: rozpoznawania zmian sprzętu, procedur, organizacji, stanu zatrudnienia i kontaktów ze stronami trzecimi; oceny poziomu wpływu zmian w celu podjęcia decyzji o zastosowaniu CSM w zakresie oceny ryzyka; zapewnienia oceny ryzyka i określenia środków kontrolnych; monitorowania wykonania i skuteczności środków kontrolnych. Stosowane są procesy/procedury służące do oceny wspólnie z innymi organizacjami (zarządcami infrastruktury, innymi przedsiębiorstwami kolejowymi, stronami trzecimi etc.) wspólnego ryzyka wskutek wprowadzenia zmian [2]. Wyniki analizy ryzyka są dostrzegalne przez wszystkich właściwych pracowników, a także stosowane są procesy służące do wykorzystania tych wyników do potrzeb innych procesów w organizacji [2]. 46

6 6. Systemy i programy szkolenia pracowników bezpośrednio związanych z prowadzeniem ruchu kolejowego, z przewozem towarów niebezpiecznych, przesyłek nadzwyczajnych, obsługą i utrzymaniem urządzeń biorących udział w prowadzeniu ruchu i pojazdów oraz zapewniające kwalifikacje pracowników na poziomie gwarantującym właściwe i bezpieczne prowadzenie działalności Organizacja musi zapewnić, aby wszyscy pracownicy odpowiadający za system zarządzania bezpieczeństwem byli kompetentni do wykonywania zadań oraz aby zawsze utrzymany był poziom umiejętności i wiedzy. Jeżeli nie przewidziano inaczej w przepisach szczególnych, system zarządzania kompetencjami powinien zawierać: zasady wyboru (podstawowy wymagany poziom wykształcenia, cechy osobowościowe i zdrowie fizyczne); wstępne szkolenie oraz zaświadczenie o zdobytych kompetencjach i umiejętnościach; stałe szkolenia i okresową aktualizację posiadanej wiedzy i umiejętności; sprawdziany umiejętności, w razie potrzeby; konkretne środki podejmowane w przypadku długiej nieobecności w pracy, w razie potrzeby; specjalne szkolenie w zakresie systemu zarządzania bezpieczeństwem dla pracowników bezpośrednio zajmujących się wdrażaniem systemu zarządzania bezpieczeństwem, np. kierownika ds. bezpieczeństwa, dla osób odpowiedzialnych za procesy/funkcje związane z bezpieczeństwem etc. Przedsiębiorstwo kolejowe/zarządca infrastruktury wprowadził system zarządzania kompetencjami, który przewiduje: określenie stanowisk odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji operacyjnych dotyczących systemu; określenie stanowisk związanych z wykonywaniem zadań istotnych dla bezpieczeństwa; przypisanie do stanowisk wymagań, które trzeba spełnić przy wykonywaniu zadań w ruchu krajowym i międzynarodowym; przydzielenie pracowników do odpowiednich zadań w zależności od ich kompetencji. System zarządzania kompetencjami jest zgodny z: działaniami w ramach TSI, w zależności od stopnia kontroli przedsiębiorstwa kolejowego/zarządcy infrastruktury i w odpowiednim przypadku; krajowymi wymogami, które wdrażają lub rozwijają odpowiednie części TSI w przepisach krajowych; krajowymi wymogami dotyczącymi kwestii/elementów nieobjętych lub nie regulowanych w TSI; wewnętrznymi regułami i zasadami w zakresie kwalifikacji personelu. Stosowane są procedury służące do zapewnienia aktualizowania/odświeżania wymaganej wiedzy, umiejętności i zdolności (psychicznej i fizycznej) pracowników w celu utrzymania poziomu wymaganego do bezpiecznego wykonywania wszystkich zadań [2]. 7. Rozwiązania stosowane w przedsiębiorstwie zapewniające prawidłowy dostąp do informacji związanych z bezpieczeństwem w ramach przedsiębiorstwa oraz wymianą informacji pomiędzy uczestnikami procesu przewozowego na określonej infrastrukturze, a także sposób dokumentowania informacji oraz tryb sprawowania nadzoru nad ważnymi informacjami dotyczącymi bezpieczeństwa Istotna jest wymiana właściwych informacji dotyczących bezpieczeństwa w organizacjach i między nimi. Dlatego powinny istnieć określone kanały wymiany informacji i kontakty, tworzące zorganizowany proces, aby wszystkie informacje trafiały do właściwej osoby/roli/funkcji w szybki i zrozumiały sposób. Wszystkie niezbędne informacje związane z bezpieczeństwem powinny być identyfikowalne, zachowane, kompletne i dostępne w razie potrzeby. W systemie zarządzania bezpieczeństwem stosowane są odpowiednie procesy zapewniające pracownikom dostęp do wszystkich właściwych informacji dotyczących bezpieczeństwa, a także informacje o codziennej działalności, zanim informacje te zostaną egzekwowane/wykorzystane. Wszyscy zainteresowani pracownicy mają zapewniony dostęp do dokumentów/informacji. Aby zapewnić znajomość i zrozumienie systemu zarządzania bezpieczeństwem, stosowany jest proces informacyjny umożliwiający wszystkim pracownikom zajmujących się procesami związanymi z bezpieczeństwem uzyskanie odpowiednich dokumentów oraz zlokalizowanie i odszukanie tych części, których pracownicy potrzebują. Istnieje proces zapewniający przekazywanie informacji o systemie zarządzania bezpieczeństwem całemu personelowi ds. bezpieczeństwa (kierownictwu i personelowi wykonującemu zadania istotne dla bezpieczeństwa) oraz informowanie innych pracowników o istnieniu i celach systemu. Ustalone są odpowiednie zasady przekazywania informacji między organizacjami kolejowymi [2]. 8. Procedury zgłaszania i dokumentowania wszystkich zaistniałych wypadków i incydentów zapewniające, aby wszystkie były zgłaszane i badane w celu określenia i realizacji działań zapobiegawczych Organizacje kolejowe powinny wykorzystywać ustrukturyzowany system monitorowania i proces zarządzania decyzjami. Takie systemy i procesy mogą wesprzeć i ułatwić przekazywanie informa cji o błędach, niebezpiecznych zdarzeniach/sytuacjach, w tym o przy padkach popełnienia błędów przez pracowników lub o niezastosowania właściwych procedur bezpieczeństwa itp. W odpowiednich przypadkach należy dokonać analizy przyczyn źródłowych, uwzględnić wyniki i wnioski w programach szkoleniowych oraz udostępnić wyniki wszystkim zainteresowanym/zaangażowanym pracownikom i jeżeli to konieczne wszystkim zainteresowanym stronom. Personel, którego bezpośrednio lub pośrednio dotyczą przypadki związane z bezpieczeństwem, powinien aktywnie uczestniczyć w procesie rozwiązywania problemów w celu znalezienia i opracowania środków zapobiegawczych. W systemie zarządzania bezpieczeństwem stosowane są odpowiednie procesy oraz przewidziane są kompetentne osoby w celu zapewnienia: zgłaszania, badania i analizowania wypadków, incydentów, wypadków, których uniknięto, i innych niebezpiecznych zdarzeń; przekazywania organom krajowym, zgodnie z właściwymi przepisami, informacji o wypadkach, incydentach, wypadkach, których uniknięto, i innych niebezpiecznych zdarzeniach; oceny i w stosownym wypadku wykonania oraz egzekwowania zaleceń krajowych organów bezpieczeństwa i krajowych orga 47

7 nów dochodzeniowych wynikających z sektorowych/wewnętrznych dochodzeń; zapoznania się i uwzględnienia odpowiednich sprawozdań/informacji pochodzących od innych przedsiębiorstw kolejowych i zarządców infrastruktury. System zarządzania bezpieczeństwem zapewnia, aby [2]: właściwe informacje o dochodzeniach i przyczynach wypadków, incydentów, wypadków, których uniknięto, i innych niebezpiecznych zdarzeń wykorzystywano przy poznawaniu i przyjmowaniu środków naprawczych w celu zwiększenia poziomu bezpieczeństwa; procedury dochodzeniowe uwzględniały skutki działalności innych przedsiębiorstw kolejowych/zarządców infrastruktury; przydzielano zasoby i organizowano szkolenia dla celów dochodzeniowych. 9. Obowiązujące w przedsiębiorstwie postanowienia o częstotliwości i trybie wewnętrznych audytów oraz kontroli systemu bezpieczeństwa na rożnych poziomach zarządzania w zakresie zagadnień związanych z bezpieczeństwem Każda organizacja kolejowa musi ustanowić plan w razie niebezpieczeństwa określający i wyszczególniający różne rodzaje i poziomy (krytyczne, niekrytyczne itd.) niebezpieczeństwa, które mogą się pojawić. Każdy plan należy okresowo poddawać ocenie. Należy w nim wyszczególniać działania, powiadomienia i informacje w razie niebezpieczeństwa. Dla każdego rodzaju niebezpieczeństwa plan powinien okreś lać: różne zainteresowane/zaangażowane strony lub osoby z personelu; połączenia z przedsiębiorstwami kolejowymi, zarządcami infrastruktury i władzami publicznymi; informacje o działaniach i czynnościach podejmowanych w razie niebezpieczeństwa; procesy i procedury stosowane w zależności od rodzaju niebezpieczeństwa. Przedsiębiorstwo kolejowe/zarządca infrastruktury określił wszystkie rodzaje niebezpieczeństwa i stosuje procedury rozpoznawania nowych niebezpieczeństw. Przedsiębiorstwa kolejowe/zarządcy infrastruktury stosują procesy umożliwiające: szybki kontakt ze służbami ratunkowymi; przekazanie służbom ratunkowych wszystkich właściwych informacji potrzebnych do wcześniejszego przygotowania się do akcji ratunkowej oraz potrzebnych na miejscu zdarzenia. Dla każdego rodzaju określonego niebezpieczeństwa [2]: określono zadania i obowiązki wszystkich stron (zarządcy infrastruktury, przedsiębiorstwa kolejowego, służb ratunkowych itd.); istnieją plany działań, powiadomienia o niebezpieczeństwie i informacje zawierające: procedury alarmowania wszystkich odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe; zasady informowania wszystkich stron o niebezpieczeństwie, w tym przekazywanie pasażerom instrukcji postępowania w razie wypadku; określono i przydzielono zasoby, środki i potrzeby szkoleniowe; stosowane są procedury w celu jak najszybszego przywrócenia normalnych warunków działalności; istnieją procedury testowania planów kryzysowych wspólnie ze stronami trzecimi w celu szkolenia personelu, sprawdzania procedur alarmowych, rozpoznania słabych punktów i sposobu postępowania w potencjalnych sytuacjach zagrożenia; w przypadku nieprawidłowego działania: wyraźnie określono połączenia z przedsiębiorstwami kolejowymi, zarządcami infrastruktury i stronami trzecimi i jednoznacznie przydzielono obowiązki kompetentnemu personelowi; można natychmiast skontaktować się z kompetentnym personelem w celu podjęcia koniecznych decyzji. 10. Inne postanowienia wynikające z planów działania przedsiębiorstwa, systemu alarmowania i informowania o niebezpieczeństwach, w tym wszelkie uzgodnienia z odpowiednimi władzami publicznymi Organizacje muszą ustalić procedury kontroli dokumentacji i danych na podstawie istniejących systemów zarządzania; dokumenty i zachowane informacje muszą być łatwo dostępne w celu ich sprawdzenia i/lub weryfikacji. Środki stosowane w celu nadzoru ważnych informacji dotyczących bezpieczeństwa mają znaczenie dla utrzymania i poprawy działań w zakresie bezpieczeństwa w organizacji i pozwalają na szybkie i skuteczne podejmowanie działań naprawczych. Przedsiębiorstwa kolejowe i zarządca infrastruktury działające w tej samej sieci powinny stosować zasady prawidłowej wymiany należycie udokumentowanych, właściwych informacji dotyczących bezpieczeństwa. Powinni opracować i propagować korzystanie ze standardowych protokołów formalnych informacji dotyczących działalności (rejestry kolejowe, ograniczenia ruchu/działalności itp.) służących do harmonizacji wymiany informacji. W systemie zarządzania bezpieczeństwem stosowane są odpowiednie procesy zapewniające dokładne, kompletne, odpowiednio zaktualizowane i należycie udokumentowane informacje. W systemie zarządzania bezpieczeństwem stosowane są procesy służące do: formatowania, tworzenia, dystrybucji i kontrolowania zmian całej odpowiedniej dokumentacji dotyczącej bezpieczeństwa; otrzymywania, zbierania i przechowywania/archiwizowania całej odpowiedniej dokumentacji/wszystkich informacji w postaci papierowej lub w innej postaci/na innych nośnikach informacji; zapewnienia, aby pracownicy otrzymywali wcześniej wszystkie odpowiednie i aktualne dokumenty i podejmowali działania w związku z tymi informacjami w razie potrzeby. W systemie zarządzania bezpieczeństwem stosowane są odpowiednie procesy zapewniające spójność i zrozumiałość języka/ /treści. Przedsiębiorstwa kolejowe i zarządcy infrastruktury wprowadziły ustalenia w zakresie zapobiegania lub ograniczania przeszkód w komunikacji; należy wykazać stosowanie standardowych protokołów/formatów służących do przekazywania informacji dotyczących bezpieczeństwa i dokumentowania wszystkich odpowiednich danych [2]. Zgodnie z opisaną metodologią dla przedstawionych kryteriów należy zidentyfikować procesy, ich wzajemne powiązania oraz odpowiedzialności. Przykład mapy procesów dla przewoźnika kolejowego pokazano na rysunku 1. Dokumentacja SMS Budowę dokumentacji systemu zarządzania bezpieczeństwem należy podzielić na trzy etapy: 48

8 Rys. 1. Mapa procesów SMS przewoźnika kolejowego opis działań wynikających z mapy procesów (procedury, instrukcje); dobór metody i przeprowadzenie analizy ryzyka; przygotowanie Programu poprawy bezpieczeństwa (rys. 2). Rys. 2. System zarządzania bezpieczeństwem System zarządzania bezpieczeństwem wymaga, aby procesy dotyczące SMS były zidentyfikowane (zgodnie z podejściem procesowym) i właściwie opisane. W związku z tym przedstawiono przykładowy wykaz procedur dla przewoźnika kolejowego, które mogą zostać wdrożone do ich praktycznego stosowania: 1) opracowywanie, nadzorowanie i zarządzanie programami poprawy bezpieczeństwa; 2) ocena zgodności celów bezpieczeństwa ze standardami; 3) zarządzanie zmianą; 4) utrzymanie sprawności taboru; 5) ocena dostawców; 6) realizacja procesu przewozowego; 7) ocena ryzyka zawodowego; 8) ocena ryzyka operacyjnego; 9) działania korygujące, zapobiegawcze i nadzór nad niezgodnościami; 10) zarządzanie zasobami ludzkimi; 11) ciągłe doskonalenie; 12) przegląd zarządzania; 13) nadzór nad dokumentami i zapisami SMS; 14) dostęp, wymiana i zarządzanie informacją; 15) raportowanie wskaźników bezpieczeństwa; 16) przygotowanie planów postępowania po zdarzeniu; 17) postępowanie w sytuacji zaistnienia zdarzenia; 18) audyty bezpieczeństwa; 19) kontrole. Kolejnym etapem prac jest dobór metody oceny ryzyka i przeprowadzenie analizy. Na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka operacyjnego, ra portów ze zdarzeń kolejowych oraz analizy protokołów pokontrolnych budowany jest Program poprawy bezpieczeństwa na następny rok kalendarzowy. Ustanowione w nim jakościowe i ilościowe cele bezpieczeństwa wynikają z informacji zawartych w wymienionych dokumentach oraz planu marketingowego firmy. Podsumowanie Przedstawiony model systemu zarządzania bezpieczeństwem jest stosowany przez polskich przewoźników pasażerskich i towarowych. Opiera się na nim większość zbudowanej i wdrożonej dokumentacji w Polsce. Spełnia on wszystkie kryteria wynikające z aktów wykonawczych będących następstwem wdrożenia dyrektywy 2004/49, oraz zaleceń zawartych w kryteriach oceny SMS. Model ten po niewielkich zmianach jest również stosowany u zarządców infrastruktury procesem głównym jest zarządzanie infrastrukturą kolejową [7 10]. W związku z obowiązkiem wdrożenia dyrektywy 2007/110 można go łatwo rozbudować o wymagania wynikające z budowy i wdrożenia systemu zarządzania utrzymaniem pojazdów kolejowych dla podmiotów odpowiedzialnych za utrzymanie (ECM). Zagadnienie to zostanie szerzej opisane w kolejnych artykułach serii Zintegrowany system zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym. q 49

9 Literatura [1] Dyrektywa 2004/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa kolei. [2] Kryteria oceny przedsiębiorstw kolejowych i zarządców infrastruktury stosowane przez krajowe władze bezpieczeństwa do oceny zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa określonymi w certyfikatach bezpieczeństwa i autoryzacjach w zakresie bezpieczeństwa wydawanych zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. a) oraz art. 11 ust. 1. lit. a). [3] Rozporządzenie Ministra Transportu z 19 marca 2007 w sprawie systemu zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym. [4] PN-EN ISO 9000:2006. [5] [6] Rozporządzenie Komisji (WE) NR 352/2009 z 24 kwietnia 2009 r. w sprawie przyjęcia wspólnej metody oceny bezpieczeństwa w zakresie wyceny i oceny ryzyka, o której mowa w art. 6 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2004/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. [7] Chruzik K., Sitarz M.: Zintegrowany System Zarządzania Bezpieczeństwem Transportu Kolejowego w Polsce. Tom III: Czynnik ludzki w profilaktyce na rzecz bezpieczeństwa transportu kolejowego. Katowice [8] Zintegrowany System Zarządzania Bezpieczeństwem (pod redakcją Marka Sitarza). Tom II, Teoria i Praktyka. Katowice [9] Zintegrowany System Zarządzania Bezpieczeństwem (pod redakcją Marka Sitarza). Tom I, Żółta Księga Yellow Book. Katowice [10] Zintegrowany System Bezpieczeństwa Transportu (pod redakcją Ryszarda Krystka). Tom I, II I III. Warszawa Termin Temat szkolenia Koszt Miejsce szkolenia Seminarium z zakresu budowy i wdrożenia 18 listopad 2010 r. Systemów Zarządzania Utrzymaniem dla podmiotów ECM (entities in charge of maintenance bezpłatne ECM podmioty odpowiedzialne za utrzymanie) Politechnika Śląska Wydział Transportu Audytor wewnętrzny Międzynarodowego Standardu Katedra Transportu Szynowego Branży Kolejowej IRIS rew. 02 zakończone ul. Krasińskiego listopad 2010 r. egzaminem i wydaniem stosownego dyplomu wydanego 250 zł Katowice przez jednostkę certyfikacyjną IMQ oraz Katedrę Transportu Szynowego Politechniki Śląskiej 17 grudzień 2010 r. Międzynarodowa Konferencja TRANSMEC 2010 bezpłatne Bliższe informacje dotyczące szkoleń można uzyskać pod adresem: lub tel Z okazji 90-lecia rozpoczęcia przez prof. Romana Podoskiego prowadzenia wykładów z zakresu TRAKCJI ELEKTRYCZNEJ w Politechnice Warszawskiej Zakład Trakcji Elektrycznej Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej organizuje Konferencję Naukową 90 LAT TRAKCJI ELEKTRYCZNEJ W POLITECHNICE WARSZAWSKIEJ OD TRAMWAJÓW DO METRA I SZYBKIEJ KOLEI Celem konferencji jest przypomnienie drogi rozwoju trakcji elektrycznej w Politechnice Warszawskiej oraz omówienie stanu dorobku i perspektyw rozwoju zelektryfikowanego transportu w XXI w. Termin i miejsce konferencji: 24 września (piątek) 2010 r. w Politechnice Warszawskiej W dniu konferencji, w godzinach popołudniowych, przewidywane jest spotkanie koleżeńskie absolwentów specjalności trakcja elektryczna z obecnymi i byłymi pracownikami oraz współpracownikami Zakładu Trakcji Elektrycznej i uczestnikami konferencji. Zapraszamy do uczestnictwa w konferencji wszystkich pracowników uczelni zajmujących się zelektryfikowanym transportem, absolwentów oraz sympatyków trakcji elektrycznej. Zgłoszenia i informacje Zakład Trakcji Elektrycznej Instytut Maszyn Elektrycznych Politechniki Warszawskiej Warszawa, Pl. Politechniki 1 tel ; , fax , mirosław.lewandowski@ee.pw.edu.pl 50