PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA JEDWABNO

Transkrypt

1 PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA JEDWABNO

2 Spis treści 1. Wstęp Ogólna charakterystyka gminy Położenie, wybrane dane o gminie Warunki naturalne Potencjalne możliwości magazynowania wód powierzchniowych na terenie gminy Uwarunkowania i ograniczenia w retencjonowaniu wód Zestawienie istniejących zbiorników wodnych Zestawienie istniejących budowli hydrotechnicznych Zestawienie istniejących budowli piętrzących i obiektów retencji leśnej Koncepcje budowy obiektów małej retencji Zestawienie istniejących obiektów Zestawienie planowanych obiektów

3 1. Wstęp Przedmiotem niniejszego opracowania przeznaczonego na potrzeby Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Olsztynie, samorządów lokalnych oraz innych zainteresowanych jednostek jest woda, ujmowana jako zasób przyrody służący rolnictwu, ale postrzegana także jako podstawowy zasób obszarów wiejskich warunkujący wielofunkcyjny, zróżnicowany rozwój. Woda jest zasobem ograniczonym, jej deficyt powoduje negatywne skutki nie tylko dla wsi i rolnictwa, ale także dla środowiska naturalnego i innych sektorów gospodarki. Misję zwiększenia ilości, poprawy jakości, czystości i wykorzystania zasobów wodnych winny realizować również instytucje zajmujące się melioracjami. One bowiem zarządzają w imieniu Skarbu Państwa siecią urządzeń wodnych, a stan tych urządzeń ma bezpośredni wpływ na zasoby wody w terenie. Retencja to nic innego jak zdolność gromadzenia wody i przetrzymywania jej przez określony czas w celu wykorzystania w okresach największego niedoboru. Możliwości retencjonowania wody są zróżnicowane w poszczególnych gminach powiatu Szczycieńskiego. Generalnie, możliwości te na terenie powiatu są dość duże, stosunkowo tanie, ale nadal słabo wykorzystane, chociaż to jeden z podstawowych i najprostszych sposobów poprawy sytuacji w zakresie zaopatrzenia lokalnego rolnictwa, ochrony bioróżnorodności i piękna krajobrazu w naturalnych ekosystemach. Opracowanie zawiera opis możliwości retencjonowania wód powierzchniowych w gminie Jedwabno w powiecie szczycieńskim. 2. Ogólna charakterystyka gminy 2.1. Położenie, wybrane dane o gminie Gmina Jedwabno leży w południowej części województwa warmińsko-mazurskiego. Graniczy od północy z gminą Pasym, południa z gminą Wielbark i Nidzica, wschodu z gminą, zachodu z gminą Purda i Olsztynek (powiat Olsztyński). Połączenie z Olsztynem zapewniają drogi krajowa nr 58 i wojewódzka nr 598. Gmina zajmuje obszar 311,9 km 2, co stanowi 1,29 % województwa warmińsko mazurskiego, a w jej skład wchodzi 17 sołectwa oraz 20 miejscowości. Mieszkańcy Teren gminy zamieszkuje 3888 osób przy średnim zaludnieniu 12,46 osoby/km 2. W gminie zarejestrowanych jest 307 osób bezrobotnych. 3

4 Gmina Jedwabno stanowi obszar atrakcyjny turystycznie ze względu na swoje uwarunkowania naturalne (jeziora, lasy,, niski zanieczyszczenia środowiska, obszary chronionego krajobrazu). Duży odsetek lasów i wód powierzchniowych stwarza dobre warunki do rozwoju wszystkich form wypoczynku oraz rekreacji. Infrastruktura Wodociągi i kanalizacje (wg stanu na dzień r.) podłączeń zużycie wody wyszczególnienie sieć (km) zdroje uliczne szt./km (tys.m 3 ) wodociągi 51, kanalizacje 70, Rolnictwo Większą część obszaru gminy (ponad 68%) zajmują lasy. Pozostała część ma charakter typowo rolniczy lub rekreacyjny. Użytki rolne zajmują niecałe 20% ogólnej powierzchni gminy, w tym: 9,12% (2 846 ha) stanowią grunty orne, 9,03% (2 816 ha) łąki i pastwiska. Średnia wielkość gospodarstw w gminie jest niska i wynosi około 9 ha (jest prawie dwukrotnie mniejsza niż średnia w województwie). Większość stanowią gospodarstwa małe od 1-5 ha. Na terenie gminy dominują gleby V i VI klasy bonitacyjnej. W produkcji rolnej przeważa uprawa zbóż i ziemniaków, niewielki odsetek stanowią rośliny pastewne i przemysłowe. W produkcji zwierzęcej występuje chów bydła, trzody chlewnej i drobiu. Ważną rolę w gminie odgrywa leśnictwo i łowiectwo. W poniższej tabeli przedstawiono udział użytków rolnych i lasów w ogólnej powierzchni gminy (dane wg. stanu na r.). Wyszczególnienie Powierzchnia gminy ogółem razem grunty orne Użytki rolne w tym sady łąki trwałe pastwiska trwałe ha % ,76 9,12-4,47 4,56 68,11 Lasy 2.2. Warunki naturalne Rzeźbę terenu gminy Jedwabno ukształtowało ostanie zlodowacenie, erozja wietrzna i wodna oraz działalność człowieka. Teren gminy położony jest w południowej części Pojezierza Olsztyńskiego. Składają się na nią liczne wzniesienia morenowe o urozmaiconej 4

5 konfiguracji przechodzące ku południowi rozległą dolinę rzeki Omulew. Teren pokryty jest licznymi rynnami jeziornymi, bagnami, rowami melioracyjnymi wcinającymi się wyraźnie w otaczające wzgórza i ciągi morenowe. Najwyższym wzniesieniem o wysokości 187,8 m n.p.m. jest Jastrzębia Góra pomiędzy wsiami Kot i Wały (gmina Nidzica). Najniższe obniżenie terenu 127,2 m n.p.m. występuje w okolicach wsi, przy ujściu rz. do rz. Omulew. Teren gminy leży w zlewniach rzek Omulew, Czarna i Łyna. Największym jest jez. Szoby Małe o powierzchni 332 ha, najmniejszym jez. Grzybiczne powierzchna 2,42 ha. Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich: rezerwaty (Dęby Napiwodzkie, Galwica,), obszary chronionego krajobrazu (Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej), obszary Natura 2000 Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Puszcza Napiwodzko-Ramucka, Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Ostoja Napiwodzko-Ramucka. Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Jedwabno znajduje się 12 pomników przyrody oraz użytki ekologiczne - Grzybiczne, Okonek, Zamulewo, Złotko, Żabieniec. Liczne jeziora z kanałami i mi tworzą bazę dla żeglarstwa i wędkarstwa. Zróżnicowana konfiguracja terenu pokrytego borami i lasami stwarza możliwość zakładania ciągów spacerowych i rowerowych. Położenie klimatyczne oraz nieskażone środowisko sprzyja nowoczesnemu i ekologicznemu rozwojowi z zachowaniem walorów przyrodniczych. Klimat Klimat panujący na terenie gminy znajduje się w regionie klimatycznym Pojezierza Mazurskiego, charakteryzującym się cechami zarówno klimatu atlantyckiego jak i kontynentalnego. Ścieranie się tych dwóch klimatów powoduje znaczną zmienność pogody, duże amplitudy temperatur oraz zwiększoną ilość opadów wynikającą ze zwiększonej wilgotności powietrza. Lokalne zróżnicowanie klimatu jest skutkiem obecności wielu zbiorników wodnych, które przyczyniają się do zwiększonego zachmurzenia i opadów oraz do późniejszego nadejścia wiosny. Początek okresu wegetacyjnego charakteryzuje się częstymi okresami suszy występującej w kwietniu i maju, a także pojawiającymi się w maju oraz na początku czerwca późnymi przymrozkami. Średnie opady zamykają się w przedziale mm, charakterystycznym dla województwa. W trzydziestoleciu ( ) wynosiły 625,8 mm. Średnia temperatura miesięczna waha się od 7,6 8,9 C. Niedobory opadowe określane jako różnica pomiędzy opadem a ewapotranspiracją wynoszą dla roku 38,6 mm a dla okresu wegetacyjnego 294 mm. 5

6 Niedobory opadów w okresie wegetacyjnym mają negatywny wpływ na warunki produkcji rolnej. Niedobory opadów i swobodny ich spływ poza okresem wegetacyjnym stopniowo doprowadzają do zmniejszania się istniejących zasobów wód powierzchniowych i gruntowych. Jedynym ze sposobów poprawy niekorzystnego bilansu jest retencjonowanie wód powierzchniowych w różnych formach zależnych od naturalnych warunków. 3. Potencjalne możliwości magazynowania wód powierzchniowych na terenie gminy Z uwagi na bardzo duży udział lasów w powierzchni gminy odbywa się tutaj naturalny proces retencji leśnej. Możliwe jest też podpiętrzanie naturalnych zbiorników wodnych jezior oraz retencji korytowej. 4. Uwarunkowania i ograniczenia w retencjonowaniu wód Ograniczeniem retencjonowania wód mogą być Obszary Specjalnej Ochrony Natura 2000, dlatego konieczna w tym zakresie jest współpraca z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Olsztynie. Możliwości nawadniania użytków zielonych ograniczać może dekapitalizacjiurządzeń melioracji szczegółowych. 6

7 5. Zestawienie istniejących zbiorników wodnych na terenie gminy Jedwabno Lp. Nazwa zbiornika Właściciel Lokalizacja Zlewnia 1 J. Małszewskie 2 J. Burdąg 3 J. Brajnickie 4 J. Świętajno (Narty) 5 J. Warchały 6 J. Płociczno 7 J. Konieczne 8 J. Średnie 9 J. Rekowe 10 J. Konik (Klimek) 11 J. Głęboczek 12. J Dłużek Funkcja przeznaczenie Powierzchnia ha Charakterystyka techniczna Orientacyjna głębokość m Pojemność tys. m 3 Małszewo Rzeka Łyna jezioro 217,8 4, ,4 Burdąg Rzeka Łyna jezioro 43,05 5, ,9 Brajniki Rzeka Nowy Dwór jezioro 211,0 2, ,0 Narty Rzeka Nowy Dwór jezioro 217,2 11, ,0 Warchały Rzeka Nowy Dwór jezioro 46,4 3, ,0 Piduń Rzeka Nowy Dwór jezioro 21,7 3,4 737,0 Piduń Rzeka Omulew jezioro 30,4 4, ,4 Piduń Rzeka Omulew jezioro 29,1 3, ,0 Piduń Rzeka Omulew jezioro 70,8 3, ,0 Rzeka Omulew jezioro 35,9 3, ,0 Rzeka Omulew jezioro 25,1 11, ,0 Dłużek Rzeka Omulew jezioro 240,2 12, ,0 13 J. Czarne Czarny Piec Rzeka Omulew jezioro 50,6 3, ,0 7

8 14 J. Szoby Małe 15 J. Priamy 16 J. Kociołek 17 J. Łabuny Małe 18 J. Łabuny Duze 19 J. Łaźnica 20 J.Jasne Witówko Rzeka Nowy Dwór jezioro 332,4 1, ,0 Czarny Piec Rzeka Omulew jezioro 17,1 3,8 648,0 Rzeka Omulew jezioro 6,2 3,6 223,0 Czarny Piec Rzeka Omulew jezioro 12,8 4,0 512,0 Czarny Piec Rzeka Omulew jezioro 47,1 4, ,0 Witówko Rzeka Nowy Dwór jezioro 25,9 4, ,0 Piduń Rzeka Omulew jezioro 18,3 4,0 731,0 21 J. Natać 22 J. Kwiatowe 23 J. Kuchnia Nowy Dwór Rzeka Nowy Dwór jezioro 21,8 2,5 544,0 Czarny Piec Rzeka Omulew jezioro 3,5 1,8 62,0 Czarny Piec Rzeka Omulew jezioro 4,4 2,1 92,0 24 J. Jedwabskie SP ANR Jedwabno Rzeka Omulew jezioro 11,0 2,7 297,0 25 J. Karaś SP ANR Czarny Piec Rzeka Omulew jezioro 3,4 2,6 88,0 26 J. Upadek SP ANR Małszewo Rzeka Łyna jezioro 4,3 2,5 108,0 27 J. Kopec SP ANR Kot Rzeka Omulew jezioro 7,3 2,3 109,0 28 J. Oczko SP ANR Narty Rzeka Omulew jezioro 3,1 3,1 97,0 29 J. Krzywek SP ANR Narty Rzeka Omulew jezioro 5,6 3,5 196,0 8

9 30 J. Zamulewo SP ANR Narty Rzeka Omulew jezioro 5,3 2,6 138,0 31 J. Okonek SP ANR Narty Rzeka Omulew jezioro 4,8 2,0 97,0 32 J. Grzybicze SP ANR Narty Rzeka Omulew jezioro 2,4 2,0 48,0 33 J. Żabiniec SP ANR Narty Rzeka Omulew jezioro 2,5 1,5 37,0 34 J. Złotko SP ANR Narty Rzeka Omulew jezioro 4,9 2,7 132,0 35 J. Głęboczek SP ANR Małszewo Rzeka Łyna jezioro 4,8 2,6 125,0 36 J. Oczko SP ANR Czarny Piec Rzeka Omulew jezioro 4,0 1,5 59,0 37 J. Witówko mokradło) SP ANR Witówko Rzeka Nowy Dwór mokradło 75,0-150,0 38 Zbiornik p.poż. UG Jedwabno Waplewo Rzeka Kośno zbiornik 0,04 1,0 0,4 39 Zbiornik p.poż. SP ANR Witowo Rzeka Nowy Dwór zbiornik 0,04 1,0 0,4 40 Zbiornik p.poż. SP ANR Lipniki Rzeka Kośno zbiornik 0,04 1,0 0,4 6. Zestawienie istniejących budowli hydrotechnicznych na terenie gminy Jedwabno Lp. Nazwa budowli 1 Zastawka B-2 2 Jaz J-3 3 Jaz 4 Jazomost Właściciel Użytkownik ZMiUW Olsztyn R/O ZMiUW Olsztyn R/O ZMiUW Olsztyn R/O ZMiUW Olsztyn R/O Administracja (wieś, miasto) Lokalizacja Hydrologiczna (zlewnia cieku Podstawowego) Wysokość piętrzenia Nowy Dwór Rzeka Nowy Dwór km ,80 Rzeka km ,90 Przeznaczenie Regulacja stosunków wodnych na przyległym terenie Regulacja stosunków wodnych na przyległym terenie Kot Rzeka Omulew km ,25 Retencja Jeziora Omulew Dębowiec Rzeka Omulew km ,78 Zapobieżenie erozji rzeki Omulew 9

10 6.1. Zestawienie istniejących budowli piętrzących i obiektów retencji leśnej 1/Jp/265/281703_2 1L/RK/265/281703_2 Łąki Witówko ) 2L/Zo/265/281703_2 Bagnitówko ) 3L/Zo/265/281703_2 Dzierzki ) 4L/Zo/265/281703_2 VIII Torfowiska ) 5L/Zo/265/281703_2 IX Krzywek ) 6L/Zo/265/281703_2 X Korea Północna. ) 7L/Zo/265/281703_2 XI Łaźnica ) 8L/Zo/265/281703_2 XII Galwia ) 9L/Zo/265/281703_2 XIII Aleja Lipowa ) 10L/Zo/265/281703_2 XIV jezioro Rekowe ) 11L/Zo/265/281703_2 XV Łąki Tartaczne ) 12L/Zo/265/281703_2 XVI ) Zastawka na rz. Nowy Dwór podpiętrzenie zwierciadła wody jez. Brajnickiego, połów ryb. Mała retencja na terenie Nadleśnictwa (gmina Jedwabno) zadanie VI realizowana w ramach ogólnopolskiego projektu pn. Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych. 7. Koncepcje budowy obiektów małej retencji Podstawową koncepcją małej retencji będzie stabilizacja, ewentualnie podpiętrzenie istniejących naturalnych zbiorników wodnych (jezioro Małszewskie, Czarne, Sasek Mały). W południowej części gminy możliwa jest retencja korytowa (rz. ). 2/Jst/265/281703_2 3/Jst/58/281703_2 4/Jst/58/281703_2 5/Jst/265/281703_2 6/Jst/265/281703_2 7/Jst/265/281703_2 8/RK/265/281703_2 9/RK/265/281703_2 1/M/265/281703_2 obszar nawadniany: Nowy Dwór 2/M/265/281703_2 obszar nawadniany: - Omulew Planowana zastawka na rz. - stabilizacja zwierciadła wody jez. Rekowe. Planowana zastawka na rz. Burdąg - stabilizacja zwierciadła wody jez. Burdąg. Planowany jaz na rz. Kośno - stabilizacja zwierciadła wody jez. Małszewskiego. Planowany jaz na Czarnej Rzece Piecówce - stabilizacja zwierciadła wody jez. Czarnego. Planowany jaz na rz. Sawica - stabilizacja zwierciadła wody jez. Sasek Mały. Zasilenie wód jez. Świętajno z obszaru melioracyjnego Dźwiersztyny II Planowana odbudowa jazu dla retencji korytowej na rzece obszar nawadniany - Omulew. Planowana odbudowa jazu dla retencji korytowej na rzece Nowy Dwór obszar nawadniany w dolinie rzeki. Planowana odbudowa obszaru nawadnianego (użytki zielone w dolinie rzeki). 10

11 8. Zestawienie istniejących obiektów na terenie gminy Jedwabno Charakterystyka techniczna obiektu Symbol obiektu Nazwa obiektu Lokalizacja obiektu Zlewnia Budowla Funkcja obiektu Koszty orientacyjne (tys. zł) Dodatkowa pojemność retencyjna (tys. m 3 ) Orientacyjna głębokość (m) Powierzchnia zwierciadła wody (ha) Właściciel 1/Jp/265/281703_2 zastawka na rz. Nowy Dwór obręb Brajniki Nowy Dwór zastawka piętrzenie ,7 211 PZW Warszawa 1L/RK/265/281703_2 Łąki Witówko ) obręb Witówko, Sawica wodny, staw retencja 50 13,2 1,2 1,1 2L/Zo/265/281703_2 Bagnitówko ) obręb Witówko, Nowy Dwór wodny, staw retencja 28 11,6 1,2 0,97 3L/Zo/265/281703_2 Dzierzki (zadanie VI ) obręb Witówko, Nowy Dwór staw retencja 23 5,2 1,2 0,43 4L/Zo/265/281703_2 VIII Torfowiska ) obręb Warchały, Nowy Dwór - ekologia - - 0,8 1,23 5L/Zo/265/281703_2 IX Krzywek ) obręb Narty, wodny retencja 28 5,7 1,2 0,47 6L/Zo/265/281703_2 X Korea Północna. ) obręb Witówko, Sawica zbiornik retencyjny retencja 12 2,2 1,2 0,18 11

12 7L/Zo/265/281703_2 XI Łaźnica ) obręb Witówko, Sawica wodny retencja ,2 0,65 8L/Zo/265/281703_2 XII Galwia ) obręb Piduń, Sawica wodny retencja L/Zo/265/281703_2 XIII Aleja Lipowa (zadanie VI ) obręb Piduń,, wodny, staw retencja 35 3,6 1,2 0,3 10L/Zo/265/281703_2 XIV jezioro Rekowe (zadanie VI ) obręb Piduń,, zastawka retencja 42 1,7 1,2 0,14 11L/Zo/265/281703_2 XV Łąki Tartaczne ) obręb Szuć, Omulew staw retencja 42 1,6 1,2 1,33 12L/Zo/265/281703_2 XVI ) obręb, Omulew wodny, staw retencja 64 3,7 1,2 1,24 12

13 9. Zestawienie planowanych obiektów na terenie gminy Jedwabno Symbol obiektu 1/M/265/281703_2 2/Jst/265/281703_2 2/M/265/281703_2 3/Jst/58/281703_2 4/Jst/58/281703_2 5/Jst/265/281703_2 6/Jst/265/281703_2 7/Jst/265/281703_2 8/RK/265/281703_2 Nazwa obiektu obszar nawadniany: Nowy Dwór zastawka na rz. obszar nawadniany: - Omulew zastawka na rz. Burdąg jaz na rz. Kośno jaz na Czarnej rz. Piecówce jaz na rz. Sawica Rozdział wód do jez. Świętajno (Narty) jaz na rz. Lokalizacja obiektu Nowy Dwór, Witówko obręb obręb Burdąg Zlewnia Nowy Dwór Kośno Budowla przepustozastawka zastawka zastawka, przepustozastawka zastawka obręb Małszewo Łyna jaz obręb Czarny Piec, obręb Witówko, Brajniki, Narty obręb, Omulew Sawica Nowy Dwór Omulew jaz jaz zastawka jaz Funkcja obiektu nawadnianie stabilizacja zw. wody nawadnianie stabilizacja zw. wody stabilizacja zw. wody stabilizacja zw. wody stabilizacja zw. wody stabilizacja zw. wody nawadnianie Koszty orientacyjne (tys. zł) Charakterystyka techniczna obiektu Dodatkowa pojemność retencyjna (tys. m 3 ) Orientacyjna głębokość (m) Powierzchnia zwierciadła wody (ha) Właściciel osoba prywatna ,1 140, osoba prywatna ,2 47, ,3 239, ,5 55, ,6 365, , ,1 1 2,1 Gmina Jedwabno 9/RK/265/281703_2 jaz na rz. Nowy Dwór obręb Nowy Dwór, Sawica zastawka nawadnianie 400 4,8 0,8 2,9 13