PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA DŹWIERZUTY

Transkrypt

1 PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA DŹWIERZUTY

2 Spis treści 1. Wstęp Ogólna charakterystyka gminy Położenie, wybrane dane o gminie Warunki naturalne Potencjalne możliwości magazynowania wód powierzchniowych na terenie gminy Uwarunkowania i ograniczenia w retencjonowaniu wód Zestawienie istniejących zbiorników wodnych Zestawienie istniejących budowli hydrotechnicznych Zestawienie istniejących obiektów Koncepcje budowy obiektów małej retencji Zestawienie istniejących obiektów Zestawienie planowanych obiektów

3 1. Wstęp Przedmiotem niniejszego opracowania przeznaczonego na potrzeby samorządów lokalnych, innych zainteresowanych jednostek oraz Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Olsztynie jest woda, ujmowana jako zasób przyrody służący rolnictwu, ale postrzegana także jako podstawowy zasób obszarów wiejskich, warunkujący wielofunkcyjny, zróżnicowany rozwój. Woda jest zasobem ograniczonym, jej deficyt powoduje negatywne skutki nie tylko dla wsi i rolnictwa, ale także dla środowiska naturalnego i innych sektorów gospodarki. Misję zwiększenia ilości, poprawy jakości, czystości i wykorzystania zasobów wodnych winny realizować również instytucje zajmujące się melioracjami. One bowiem zarządzają w imieniu Skarbu Państwa siecią urządzeń wodnych, a stan tych urządzeń ma bezpośredni wpływ na zasoby wody w terenie. Retencja to nic innego, jak zdolność gromadzenia wody i przetrzymywania jej przez określony czas w celu wykorzystania w okresach największego niedoboru. Możliwości retencjonowania wody są zróżnicowane w poszczególnych gminach powiatu szczycieńskiego. Generalnie, możliwości te na terenie powiatu są dość duże, stosunkowo tanie, ale nadal słabo wykorzystywane, chociaż to jeden z podstawowych i najprostszych sposobów poprawy sytuacji w zakresie zaopatrzenia lokalnego rolnictwa, ochrony bioróżnorodności i piękna krajobrazu w naturalnych ekosystemach. Opracowanie zawiera opis możliwości retencjonowania wód powierzchniowych w gminie Dźwierzuty w powiecie szczycieńskim. 2. Ogólna charakterystyka gminy 2.1. Położenie, wybrane dane o gminie Gmina Dźwierzuty leży w południowej części województwa warmińsko mazurskiego. Graniczy od północy z gminą Biskupiec (powiat olsztyński) i Sorkwity (powiat mrągowski), od południa z gminą Szczytno, od południowego - wschodu z gminą Świętajno, od zachodu z gminą Pasym. Połączenie z Olsztynem zapewnia droga powiatowa nr 1476 N i krajowa nr 53. Gmina zajmuje obszar 263,34 km 2, co stanowi 1,09% województwa warmińsko mazurskiego. W jej skład wchodzi 19 sołectw, 41 miejscowości. Mieszkańcy Teren gminy zamieszkuje 6688 osób przy średnim zaludnieniu 25,4 osób/km 2. W gminie zarejestrowanych jest 301 osób bezrobotnych. 3

4 Gmina Dźwierzuty stanowi obszar atrakcyjny turystycznie ze względu na swoje uwarunkowania naturalne (jeziora, lasy, niski stopień zanieczyszczenia środowiska, obszary chronionego krajobrazu). Duży odsetek lasów i wód powierzchniowych stwarza dobre warunki do rozwoju wszystkich form wypoczynku oraz rekreacji. Na terenie gminy nie ma rozwiniętego przemysłu; dość dobrze rozwinięta jest sieć usług i handel. Infrastruktura Wodociągi i kanalizacje (wg stanu na dzień r.) wyszczególnienie sieć (km) podłączeń szt. zdroje uliczne zużycie wody (tys.m 3 ) wodociągi 209, ,3 kanalizacje 73, ,3 Rolnictwo Gmina Dźwierzuty jest gminą typowo rolniczą. Zatrudnienie w rolnictwie znajduje 80% mieszkańców. W gminie większość gleb rolniczych zalicza się do dobrych (III i IV klasa bonitacyjna). W produkcji przeważa uprawa zbóż i chów trzody chlewnej. Użytki rolne zajmują obszar ha co stanowi 58,16% powierzchni gminy. W poniższej tabeli przedstawiono udział użytków rolnych i lasów w ogólnej powierzchni gminy (dane wg. stanu na r.). Wyszczególnienie Powierzchnia gminy ogółem razem grunty orne Użytki rolne w tym sady łąki trwałe pastwiska trwałe ha % ,59 41,09 0,04 4,74 10,72 27,05 Lasy 2.2. Warunki naturalne Rzeźbę terenu gminy Dźwierzuty ukształtowało ostatnie zlodowacenie, erozja wietrzna i wodna oraz działalność człowieka. Charakteryzuje się ona znacznym urozmaiceniem. Powierzchnia jest pagórkowata, o deniwelacjach dochodzących do 30 m. Dobrze rozwinięta sieć hydrograficzna w postaci cieków podstawowych i sieci rowów melioracyjnych. Tereny przyległe do cieków podstawowych to płaskie łąki o podłożu torfowym. Tereny wyniesione to grunty gliniaste. Teren opada od północy w kierunku południowym i wschodnim. Najwyższe wzniesienie 196,6 m n.p.m. jest położone w okolicach 4

5 wsi Rumy. Najniższe obniżenie terenu 135,4 m n.p.m. występuje w okolicy wsi Jeleniowo nad rzeką Babant. 27,05 % powierzchni gminy stanowią lasy, których zwarte kompleksy występują w środkowej i wschodniej części gminy. Teren gminy leży w zlewni rzek: Krutynia, Rańsk, Miętkie, Dymer, Wałpusz, Sawica i Łyna. W dalszej kolejności wymienione cieki są dopływami rzeki Pisa, Omulew i Pregoła. Łączna długość cieków podstawowych wynosi 58,43 km, w tym rzeki uregulowane 29,02 km. Na terenie gminy Dźwierzuty występuje 14 naturalnych zbiorników wodnych. Największym jest jezioro Sasek Wielki o powierzchni 721,59 ha, z czego 185 ha znajduje się na terenie gminy Szczytno. Łączna powierzchnia jezior na terenie gminy Dźwierzuty wynosi 178,19 ha. Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich Rezerwaty przyrody (Kulka), Obszary chronionego krajobrazu (Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyńskiego, Spychowski Obszar Chronionego Krajobrazu oraz Obszary Natura 2000 (Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Puszcza Napiwodzko-Ramucka, Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Puszcza Piska, Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Ostoja Piska oraz Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Rzeka Babant i Jezioro Białe). Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Dźwierzuty znajduje się 7 pomników przyrody (głaz granitognejs szary w Leśnictwie Kulka, dąb szypułkowy w m. Małszewko, głaz granit szary w Zalesiu, Lipa Bartna w Leśnictwie Rańsk, jałowiec pospolity w m. Rańsk, jałowic pospolity w m. Miętkie, dąb bezszypułkowy w m. Rogale) oraz użytek ekologiczny Łąki Dymerskie. Klimat Klimat gminy uzależniony jest od jego głównych wskaźników opadów, temperatur, niedoborów wilgotności charakterystycznych dla województwa warmińsko mazurskiego. Średnie opady zamykają się w przedziale mm, charakterystycznym dla województwa. W trzydziestoleciu ( ) wynosiły 625,8 mm. Średnia temperatura miesięczna waha się od 7,6 8,9 C. Występowanie niedoborów wód w okresie wegetacyjnym ma negatywny wpływ na warunki produkcji rolniczej. Niedobory opadów i swobodny ich spływ poza okresem wegetacyjnym stopniowo doprowadzają do zmniejszania się istniejących zasobów wód powierzchniowych i gruntowych. 5

6 Jedynym ze sposobów poprawy niekorzystnego bilansu jest retencjonowanie wód powierzchniowych w różnych formach zależnych od naturalnych warunków. 3. Potencjalne możliwości magazynowania wód powierzchniowych na terenie gminy Występowanie dość dobrych gleb w północnej części gminy nie wymaga prowadzenia tam retencji (zlewnia rzeki Łyny). Dla części południowej (zlewnia środkowej Wisły) prowadzone będzie podpiętrzanie wód w zbiornikach naturalnych, a także gromadzenie jej w przydomowych stawach. 4. Uwarunkowania i ograniczenia w retencjonowaniu wód Przez gminę Dźwierzuty przebiega linia wododziałowa pomiędzy zlewnią środkowej Wisły i Łyny będącej dopływem Pregoły już na terenie Rosji. Ze względu na dość dobre warunki wodno-glebowe, konieczność retencjonowania jest mniejsza niż w innych gminach powiatu szczycieńskiego. 6

7 5. Zestawienie istniejących zbiorników wodnych na terenie gminy Dźwierzuty Lp. Nazwa zbiornika Właściciel Lokalizacja Zlewnia 1 J.Sasek Wielki 2 J.Rańskie 3 J.Babięty Wielkie 4 J. Łęsk - Łęczek 5 J. Sąpłaty (Buczek) 6 J. Małszeweckie 7 J.Orżyńskie 8 J. Dźwierzuty (Szczepankowskie) 9 J. Miętkie 10 J. Słupek 11 J.Linowskie 12 J.Zalesie Kobylocha Linowo Dąbrowa Dźwierzuty Funkcja przeznaczenie Powierzchnia ha Charakterystyka techniczna Orientacyjna głębokość m Pojemność tys. m 3 Rzeka Sawica jezioro 721,59 12, ,8 Rańsk Babant (Krutynia) jezioro 309,78 4, ,6 Jeleniowo Babant (Krutynia jezioro 264,02 24, ,0 Nowe Kiejkuty Orżyny Rzeka Wałpusz jezioro 156,04 11, ,4 Sąpłaty Rzeka Sawica jezioro 84,90 4, ,5 Dźwierzuty Rzeka Sawica jezioro 36,61 3, ,9 Orżyny Rzeka Wałpusz jezioro 32,44 4, ,5 Gisiel Struga Dźwierzucka jezioro 27,69 4, ,7 Miętkie Ciek Miętkie jezioro 26,84 2,6 697,8 Miętkie Ciek Miętkie jezioro 17,22 3,8 654,4 Linowo Rzeka Sawica jezioro 12,57 3,0 377,0 Miętkie Ciek Miętkie jezioro 9,39 2,2 206,6 13 J.Leśne SP ANR Dźwierzuty Rzeka Sawica jezioro 9,90 5,5 544,5 14 Stawy Rybne Kompania Mazurska Rańsk Rzeka Rańsk stawy rybne 19,87 0,6 119,2 15 Staw prywatny Dźwierzuty Struga Dźwierzucka staw 1,50 1,5 22,5 7

8 Łupowo Stankowo Miętkie Jeleniewo Olszewki Maz. Targowo Olszewki Targowo UG Dźwierzuty Łupowo Struga Dźwierzucka zbiornik 0,07 1,3 0,9 UG Dźwierzuty Stankowo Rzeka Sawica zbiornik 0,04 2,0 0,8 UG Dźwierzuty Miętkie Rzeka Wałpusz zbiornik 0,60 2,0 12,0 UG Dźwierzuty Jeleniewo Ciek Miętkie zbiornik 0,05 0,6 0,3 UG Dźwierzuty Olszewki Maz. Rzeka Sawica zbiornik 0,05 0,6 0,3 UG Dźwierzuty Targowo Rzeka Rańsk zbiornik 0,06 1,0 0,6 UG Dźwierzuty Olszewki Maz. Olszewki Maz. zbiornik 0,10 2,0 2,0 UG Dźwierzuty Targowo UG Dźwierzuty zbiornik 0,10 2,0 2,0 6. Zestawienie istniejących budowli hydrotechnicznych na terenie gminy Dźwierzuty Lp. Nazwa budowli 1 Przepusto-zastawka PP-5 Właściciel Użytkownik ZMiUW Olsztyn R/O Szczytno Administracja (wieś, miasto) Dźwierzuty Lokalizacja Hydrologiczna (zlewnia cieku podstawowego) Struga Dźwierzucka km Wysokość piętrzenia 0,80 Przeznaczenie Regulacja stosunków wodnych na przyległym terenie 2 Przepusto-zastawka PP-5 ZMiUW Olsztyn R/O Szczytno Targowo Struga Dźwierzucka km ,80 Regulacja stosunków wodnych na przyległym terenie 8

9 6.1. Zestawienie istniejących obiektów na terenie gminy Dźwierzuty 3/Zst/264/281702_2 4/Zst/265/281702_2 5/Zst/265/281702_2 Piętrzenie wód rzeki Rańsk na jazie na potrzeby stawów rybnych Rańsk Retencja na potrzeby stawów rybnych wody wysiąkowe, hodowla ryb Retencja na potrzeby stawów rybnych wody wysiąkowe i powierzchniowe, hodowla ryb 7. Koncepcje budowy obiektów małej retencji Ukształtowanie terenu gminy Dźwierzuty jest bardziej zróżnicowane niż innych gmin powiatu szczycieńskiego. Występuje tutaj linia wododziałowa oddzielająca północną część gminy do zlewni Łyny i Pregoły i południową do środkowej Wisły. Z tego powodu koncepcje budowy obiektów małej retencji są dość ograniczone. Skupiać się będą głównie na stabilizacji wody w naturalnych zbiornikach (istniejące jeziora) oraz gromadzeniu wód w niewielkich stawach wykorzystywanych do celów hodowli ryb. Występowanie gleb gliniastych dość dobrze utrzymujących wilgoć nie wymaga planowania większej ilości obiektów małej retencji. 1/Jst/265/281702_2 Planowana zastawka - stabilizacja zwierciadła wody jez. Szczepankowskie 9

10 8. Zestawienie istniejących obiektów na terenie gminy Dźwierzuty Symbol obiektu 3/Zst/264/281702_2 4/Zst/265/281702_2 5/Zst/265/281702_2 Nazwa obiektu stawy rybne Rańsk stawy rybne Dźwierzuty Stawy Sąpłaty Lokalizacja obiektu obręb Rańsk, gm. Dźwierzuty obręb Dźwierzuty, gm. Dźwierzuty obręb Sąpłaty, gm. Dźwierzuty Zlewnia rzeka Babant rzeka Sawica rzeka Sawica Budowla jaz, staw Funkcja obiektu retencja, hodowla ryb, nawadnianie Koszty orientacyjne (tys. zł) Charakterystyka techniczna obiektu Dodatkowa pojemność retencyjna (tys. m 3 ) Orientacyjna głębokość (m) Powierzchnia zwierciadła wody (ha) ,5 340 Właściciel Kampania Mazurska Pasym staw hodowla ryb osoba prywatna przepustozastawka, grobla, staw hodowla ryb, rekreacja ,77 1,2 5,73 osoba prywatna 9. Zestawienie planowanych obiektów na terenie gminy Dźwierzuty Charakterystyka techniczna obiektu Symbol obiektu Nazwa obiektu Lokalizacja obiektu Zlewnia Budowla Funkcja obiektu Koszty orientacyjne (tys. zł) Dodatkowa pojemność retencyjna (tys. m 3 ) Orientacyjna głębokość (m) Powierzchnia zwierciadła wody (ha) Właściciel 1/Jst/265/281702_2 zastawka - jez. Szczepankowskie obręb Gisiel, gm. Dźwierzuty rzeka Sawica zastawka retencja, stabilizacja zwierciadła wody Skarb Państwa - ZMiUW 10