Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głosek ciszących ś,ź,ć,dź

Transkrypt

1 Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy Każde zaburzenie mowy posiada swoją specyfikę i wymaga odpowiedniego postępowania. Prowadząc terapię wad wymowy należy pamiętać, że obok ćwiczeń oddechowych nieodzownym elementem pracy nad prawidłową wymową jest usprawnienie narządów artykulacyjnych. Podczas ćwiczeń w domu trzeba pamiętać, że: - są one koniecznym elementem terapii logopedycznej i powinny być wykonywane precyzyjnie, dokładnie i bez pośpiechu - należy je wykonywać systematycznie przynajmniej raz dziennie -warto ćwiczyć przed lustrem, ponieważ kontrola wzrokowa jest bardzo pomocna zwłaszcza przy trudniejszych ćwiczeniach -należy ćwiczyć wraz z dzieckiem pokazując prawidłowy wzorzec - trzeba wybierać porę i miejsce, które będzie sprzyjało ćwiczeniom dostosowując je do upodobań temperamentu i możliwości dziecka Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głosek ciszących ś,ź,ć,dź Wadliwa realizacja głosek szeregu ciszącego nazywana jest seplenieniem lub sygmatyzmem. Najczęściej spotyka się międzyzębową i boczną realizację głosek ś,ź,ć,dź lub też zastępowanie szeregu ciszącego szeregiem syczącym. Przyczyny nieprawidłowej realizacji głosek ciszacych: -nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy -niska sprawność motoryczna narządów mowy -upośledzenie słuchu -niedostateczne różnicowanie dźwięków -naśladowanie złych wzorców -choroby górnych dróg oddechowych - dysfunkcje oddechowe Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek ciszących: Ćwiczenia grzbietu języka: -kształtowanie umiejętności głośnego ssania cukierka, środek grzbietu języka ćwiczącego dziecka całkowicie przylegał do podniebienia twardego -lizanie talerza posmarowanego czymś smacznym np. miodem, dżemem -wylizywanie środkiem języka wnętrza kieliszka do koniaku lub kubeczka - język na gumce - ćwiczenie polegające na przyklejeniu powierzchni języka do podniebienia twardego i jednoczesne poruszanie żuchwą w górę i w dół - koci grzbiet wypychanie dolnych ząbków językiem i wyginanie jego grzbietu ku górze -lizanie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów i dziąseł -naprzemienne dotykanie czubkiem języka, przy otwartych ustach górnych i dolnych dziąseł od wewnątrz -liczenie językiem dolnych zębów od wewnątrz Ćwiczenia warg: -cmokanie ustami w różnym ułożeniu -nakładanie górnej wargi na dolną i odwrotnie -zwijanie warg do wewnątrz -układanie warg jak przy u, a następnie i - żabka - naprzemienne zamykanie i otwieranie środkowej części warg przy zaciśniętych kącikach -zbieranie z talerzyka ciasteczek,chrupek, owoców samymi wargami bez pomocy rąk -puszczanie baniek mydlanych, -dmuchanie do naczynia z wodą przez rurkę, -rozdmuchiwanie wacików -dmuchanie koralików

2 - rozdmuchiwanie za pomocą słomki ziarenek kaszy, ryżu, soli -udawanie śmiechu w różnych tonacjach,na przemian głośno i cicho hhiiii,hiiii,hiiii -udawanie konia: hihihi,ihihihihi -wymawianie szeptem a potem głośno iiiii,jjjj,hihihih Należy pamiętać, że w przypadku międzyzębowej realizacji głosek ciszących nie są wskazane ćwiczenia angażujące język na zewnątrz jamy ustnej, a jedynie te, które wykonuje się za zębami. Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głosek syczących s,z,c,dz Wadliwa realizacja głosek szeregu syczącego [s,z,c,dz] nazywana jest seplenieniem lub sygmatyzmem. Najczęściej spotyka się międzyzębową i boczną realizację głosek s, z, c, dz. Natomiast w przypadku paraseplenienia najpowszechniejsza jest zamiana tych głosek na: ś, ź, ć, dź lub sz, ż, cz, dż. Przyczyny nieprawidłowej realizacji głosek syczących: -nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy -niska sprawność motoryczna narządów mowy -upośledzenie słuchu -niedostateczne różnicowanie dźwięków -naśladowanie złych wzorców -choroby górnych dróg oddechowych - dysfunkcje oddechowe Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek syczących: Ćwiczenia języka -układanie szerokiego języka na dnie jamy ustnej i przy lekko otwartej buzi - swobodnie układanie bezwładnego języka na dolnej wardze- spłaszczonego i rozszerzonego tak, by jego boki dotykały kącików warg - delikatne żucie brzegów języka zębami trzonowymi -wodzenie języka za dolnymi zębami -wypychanie czubkiem języka dolnych zębów -liczenie od wewnątrz dolnych zębów od wewnątrz -wysuwanie szerokiego języka z jemy ustnej, a następnie cofanie, język powinien być tak szeroki, aby jego brzegi dotykały zębów trzonowych - wysuwanie szerokiego języka daleko na brodę - lizanie talerza posmarowanego czymś, co trudno zlizać np..nutellą -oblizywanie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów; -dotykanie czubkiem języka wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy z równoczesnym wybrzmiewaniem głoski e ; -zlizywanie czubkiem języka dżemu lub masła czekoladowego z dolnych dziąseł; - wymiatanie śmieci energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów. Ćwiczenia warg -rozchylanie warg jak w uśmiechu wargi płaskie, przylegają do zębów (zęby widoczne); -rozciąganie warg do uśmiechu i wymawianie głoski i ; -pokazywanie szerokiego uśmiechu, a następnie ściąganie ust, jak przy głosce u. -naprzemienny uśmiech z pokazywaniem zębów, a następnie zasłanianiem ich wargami; -układanie ust do uśmiechu i powrót do pozycji neutralnej; -wydawanie odgłosów z rozciągniętymi kącikami ust: kozy me, me; barana be, be; kurczątka pi, pi; śmiechu hi, hi; straży pożarnej eo,eo,eo -przeciągłe wymawianie iii iii -dmuchanie na chorągiewki i wiatraczki; - tańczący płomyczek dmuchanie na płomień świecy w odległości niepozwalającej zdmuchnąć płomyka, lecz wyginać go; -dmuchanie na papierowe łódki pływające w misce z wodą;

3 -zawody kto dmuchnie dalej zdmuchiwanie kulek waty z ręki; -wydmuchiwanie baniek mydlanych; -dmuchanie na papierowe ozdoby zawieszone na nitkach o różnej długości ponad głową ćwiczącego; - wyścigi samochodowe dmuchanie na papierowe kulki po wytyczonej trasie narysowanej na podłodze; - mecz piłkarski przedmuchiwanie piłeczki pingpongowej do osoby siedzącej na przeciwko; - gotowanie wody dmuchanie przez rurkę do wody, aby tworzyły się pęcherzyki powietrza; -nadmuchiwanie balonów, zabawek i piłek; -próby gwizdania; -zdmuchiwanie lekkiego przedmiotu z ręki, np. piórka, kłębka waty, papierowej kulki; -rozdmuchiwanie: chrupek, ryżu, kaszy, pociętej gąbki lub kawałków styropianu; -gra na instrumentach muzycznych: organkach, trąbce, gwizdku; -gra na grzebieniu owiniętym cienką bibułą; -dmuchanie na piórko, aby unosiło się ponad głową osoby ćwiczącej; -rozdmuchiwanie plamki farby wodnej na podkładce z tworzywa. Należy pamiętać, że w przypadku międzyzębowej realizacji głosek syczących nie są wskazane ćwiczenia angażujące język na zewnątrz jamy ustnej, a jedynie te, które wykonuje się za zębami. Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głosek szumiących sz,ż,cz,dż Wadliwa realizacja głosek szeregu szumiącego sz,ż,cz,dż nazywana jest seplenieniem lub sygmatyzmem. W praktyce głoski szumiące sz, ż, cz, dż najczęściej są zamieniane na ich łatwiejsze odpowiedniki z pozostałych dwóch szeregów bądź deformowane międzyzębowo, z bocznym poszumem lub wymawiane dorsalnie (szczelina tworzy się wówczas między grzbietem języka a wałkiem dziąsłowym zaś czubek jest na dole). Przyczyny nieprawidłowej realizacji głosek szumiących: -nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy -niska sprawność motoryczna narządów mowy -upośledzenie słuchu -niedostateczne różnicowanie dźwięków -naśladowanie złych wzorców -choroby górnych dróg oddechowych - dysfunkcje oddechowe Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek szumiących: Ćwiczenia języka: -klaskanie językiem naśladowanie odgłosu konia uderzającego kopytami o bruk; - liczenie ząbków dotykanie czubkiem języka górnych zębów po wewnętrznej stronie, podczas szerokiego otwierania jamy ustnej; - mycie zębów oblizywanie językiem górnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a następnie otwartych ustach; - zaczarowany język przytrzymanie przez kilka sekund czubka języka na podniebieniu przy szeroko otwartych ustach; - krasnoludek zagląda do gardła cofanie języka w głąb jamy ustnej, zaczynając od górnych zębów, a kończąc na podniebieniu miękkim; -zlizywanie czubkiem języka z podniebienia, np. kawałka czekolady lub gumy rozpuszczalnej, kremu czekoladowego, mleka w proszku (przy szeroko otwartych ustach); -ssanie czubkiem języka na podniebieniu małego pudrowego cukierka, musującej witaminy C, opłatka lub naśladowanie ssania pożywienia; -przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków z wgłębieniem w środku; - język malarzem język to pędzel, którego czubkiem dzieci mają naśladować malowanie różnych wzorów (kropek, kółek, linii, kwadratów, trójkątów). Moczenie pędzla w farbie oznacza dotykanie

4 czubkiem języka wałka dziąsłowego. Płukanie pędzla to oblizywanie językiem dolnych dziąseł od wewnętrznej strony; - słoń dosięganie językiem (jak słoń trąbą) do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony; - wahadełko kierowanie czubka języka w kąciki ust; - młotek wbijamy gwoździe w ścianę uderzając o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa; - schodki czubek języka dotyka górnych jedynek, górnej wargi, a następnie nosa (buzia otwarta); -oblizywanie językiem podniebienia - oblizywanie górnych zębów i wargi -ostrzenie czubka języka o górne siekacze - masowanie czubkiem języka wałka dziąsłowego ( należy zwracać uwagę, by ćwiczenia te były wykonywane przez dziecko z dużą precyzją i przy szeroko otwartych ustach) -żucia brzegów języka włożonych między zęby trzonowe, -zakładania tzw. szerokiego języka na górną wargę (język ma przykryć czerwień wargi), -sięgania tzw. szerokim językiem do nosa i oblizywania płaszczyzny powyżej górnej wargi -ćwiczenia w szybkim powtarzaniu głoski l-l-i-l..., przy szeroko otwartych ustach, Ćwiczenia warg: - przesadna realizacja samogłosek A-U,A-U,A-U,E-O,E-O,E-O -zbieranie z talerzyka za pomocą samych warg drobnych ciasteczek, lub cukierków -ssanie dolnej a następnie górnej wargi -przytrzymywanie ustami wysuniętymi do przodu wąsów z rurki lub ołówka -nadymanie policzków w balonik -przesadnie długie wymawianie e-u,e-u,e-u -wydawanie odgłosów (muuuu,ku-ku,hau-hau-hau,puku-puku,tup-tup,bum-bum) -dmuchanie przez słomkę na piórka, kuleczki, piłeczki -dmuchanie przez słomkę na rozlaną po kartonie farbę itp -nadymanie policzków w balonik Należy pamiętać, że w przypadku międzyzębowej realizacji głosek szumiących nie są wskazane ćwiczenia angażujące język na zewnątrz jamy ustnej, a jedynie te, które wykonuje się za zębami. Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głoski l Lambdacyzm to nieprawidłowa realizacja głoski l, która bywa opuszczana, zastępowana przez inne głoski np. j, ł,a także wymiana w sposób międzyzębowy lub leniwy z czubkiem języka przy dolnych dziąsłach. Przyczyny lambdacyzmu: -nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych, głównie języka (zbyt duży, gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe), anomalie podniebienia twardego (podniebienie gotyckie), anomalie zgryzowe (zgryz otwarty) -niska sprawność motoryczna języka, -naśladowanie nieprawidłowych wzorców, -niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głoski l Na początkowym etapie terapii głoski l stosuje się wszystkie ćwiczenia motoryczne, których celem jest doprowadzenie do pionizacji języka, np.: -oblizywanie czubkiem języka wałka dziąsłowego przy szeroko otwartych ustach -kląskanie -wodzenie czubkiem języka po podniebieniu na boki -wodzenie czubkiem języka po podniebieniu w tył i w przód -wodzenie czubkiem języka po podniebieniu w kółeczko -stukanie czubkiem języka w podniebienie

5 -zlizywanie z podniebienia przyklejonego tam uprzednio kawałka czekolady, Flipsa,opłatka lub kropeki Nutelli -przytrzymywanie na wałku dziąsłowym za pomocą czubka języka rodzynki lub ziarenka preparowanego ryżu przy jednoczesnym opuszczaniu żuchwy Można też wykonywać wszystkie ćwiczenia języka wskazane przy terapii głoski r, jednak należy pamiętać, że w przypadku międzyzębowej realizacji głoski l nie są wskazane ćwiczenia angażujące język na zewnątrz jamy ustnej, a jedynie te, które wykonuje się za zębami. Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głoski r Reranie lub rotacyzm to nieprawidłowa realizacja głoski r, która bywa opuszczana, zastępowana przez inne głoski np. j, l,a także wymiana w sposób zdeformowany obcy polskiej fonetyce np. gdy nie drży czubek języka,a jego środek lub uaktywnia się języczek podniebienny. Przyczyny rerania: -nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych, głównie języka (zbyt duży, gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe),anomalie podniebienia twardego (podniebienie gotyckie), anomalie zgryzowe (zgryz otwarty), -niska sprawność motoryczna języka, niedostateczna pionizacja -naśladowanie nieprawidłowych wzorców, -niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków Przy terapii rerania najistotniejsze jest usprawnienie motoryki czubka języka i jego pionizacja, dlatego większość ćwiczeń przygotowujących do wywołania głoski, to ćwiczenia motoryczne języka. Nieodzowne są też ćwiczenia oddechowe oraz ćwiczenia warg, których wibracje często pomagają w wywołaniu głoski r. Ćwiczenia języka przygotowujące do wywołana głoski r: Ćwiczenia języka: - kląskanie czubkiem języka o podniebienie twarde - wysuwanie szerokiego języka z buzi bez dotykania zębów -odklejanie językiem chrupek kukurydzianych z podniebienia -zlizywanie czubkiem języka z przedniej części podniebienia czekolady, nutelli, kropli miodu, itp. - przytrzymywanie czubkiem języka na podniebieniu, zaraz za wałkiem dziąsłowym rodzynki lub ziarenka preparowanego ryżu -delikatne przygryzanie czubka języka zębami -wypychanie czubka języka przez mocno zaciśnięte wargi - energicznie stukanie czubkiem języka o wałek dziąsłowy przy otworzonej buzi (podobnie jak przy głosce l ) -szybkie i wielokrotne uderzanie językiem o górną wargę -przytrzymywanie czubka języka przyklejonego do wałka dziąsłowego przy jednoczesnym opuszczaniu żuchwy - przemienne stukanie czubkiem języka w wałek dziąsłowy i miejsce nad górną wargą przy rozchylonych ustach -szybkie unoszenie i opuszczanie języka (w kierunku górnych i dolnych zębów), przy szeroko otwartych ustach i nieruchomej żuchwie czesanie języka (wysuwanie i wsuwanie go między lekko rozwarte zęby) ostrzenie czubka języka o górne zęby, przy szeroko otwartych ustach - liczenie górnych zębów czubkiem języka - wykonywanie czubkiem języka na podniebieniu kropek, kółeczek, kreseczek itp. - precyzyjne oblizywanie czubkiem języka górnej wargi - precyzyjne dotykanie czubkiem języka kącików ust

6 Ćwiczenia warg: naśladowanie odgłosów z otoczenia: odczucia zimna brr, brr, brr; ruszającego motocykla brum, brum, brum; parskania konia prr, prr, prr -energiczne pionowe poruszanie warg palcem -parskanie wargami z językiem wysuniętym między nimi Przy terapii głoski r należy koniecznie zwrócić uwagę na sposób w jaki dziecko realizuje głoskę l, bo często reranie jest konsekwencją jej zaburzenia. Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głosek k,g Wadliwa realizacja głosek k,g zwana jest kappacyzmem i gammacyzmem Najczęściej spotykaną wadliwą realizacją tych głosek jest zastępowanie ich przez głoski t,d. Niekiedy zdarza się również omijanie głoski, albo realizacja h Przyczyny kappacyzmu i gammacyzmu: -niska sprawność ruchowa języka -zła praca języka, zwłaszcza jego tylnej części, wynikająca z ograniczonych możliwości fizjologicznych Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek tylnojęzykowych k,g Sposób powstawania głosek k,g wymaga określonej sprawności tylnych partii mięśni języka i tylnej ściany gardła.w związku z tym na etapie wstępnym przeprowadza się ćwiczenia polegające na unoszeniu języka i tworzeniu jego zwarcia z podniebieniem twardym oraz na opuszczaniu go na dno jamy ustnej tak, aby doszło do wysklepienia grzbietu języka w tylnej części jamy ustnej i wytworzenia się w tym miejscu zwarcia. Ćwiczenia wstępne, usprawniające motorykę narządów mowy: - wysuwanie i chowanie języka w głąb jamy ustnej (usta szeroko otwarte, język nie powinien dotykać zębów) - opieranie czubka języka o dolne zęby, unoszenie środka języka do podniebienia miękkiego i twardego - ssanie cukierka. - mlaskanie środkiem języka, przyssanie języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach -picie przez długą słomkę bardzo gęstych napojów np.jogurtu -lizanie lizaka językiem mocno wysuniętym z buzi -udawanie ziewania, swobodnie przy nisko opuszczonej żuchwie: wdech przez nos, wydech ustami przy szeroko otwartej jamie ustnej - krótkie wymawianie samogłosek przy otwartych szeroko ustach - odtajanie zamarzniętej szyby - mocno przedłużone chuchanie - chuchanie na ręce, bo zmarzły - naśladowanie odgłosów zwierząt, (np. przeciąganie dźwięku muuuu, hu-hu-hu,miauuuu) - naśladowanie śmiechu różnych ludzi np. he, he, he, he, (staruszki); ha, ha, ha, ha, (kobiety) ; ho, ho, ho, ho, (mężczyzny) ; hi, hi, hi, hi, (dziewczynki) -ziewanie długie i przesadne -wdychanie powietrza nosem i wydychanie ustami, podczas szerokiego otwierania ust -przysysanie drobnych papierków przez rurkę i przenoszenie ich na plansze - chrapanie na wdechu i na wydechu

7 Ćwiczenia przygotowujące do wywołania głosek f,w Głoski f,w są najczęściej zastępowane głoskami p,b lub h,ł,j,zdarza się też,że w ich miejsce pojawiają się głoski s,z Przyczyny wadliwej realizacji głosek f,w -osłabiona motoryczna sprawność warg -wady zgryzu -dysfunkcje oddechowe Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek wargowo zębowych f,w Ćwiczenia warg: -przygryzanie dolnej wargi -ssanie dolnej wargi -zbieranie z talerzyka za pomocą samych warg drobnych ciasteczek, lub cukierków -przeczesywanie dolnej wargi zębami -naprzemienne zaokrąglanie i spłaszczanie warg -półuśmiechy (przemienne naciąganie jednego kącika ust) -chowanie warg do środka - studzenie brody - dmuchanie do dołu przy schowanej dolnej wardze -dmuchanie na gorącą herbatę -dmuchanie przez słomkę itp. logopeda mgr Monika Wrzos Bibliografia: * Danuta Antos, Genowefa Demel, Irena Styczek Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy *Elżbieta Chmielewska Zabawy logopedyczne i nie tylko : poradnik dla nauczycieli i rodziców *Barbara Czarnik Obrazkowe ćwiczenia logopedyczne dla przedszkolaków *Genowefa Demelowa Elementy logopedii *Izabela Jackowska Buzi gimnastyka w wierszykach. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy u dzieci Kinga Kozłowska Wady wymowy możemy usunąć *Ewa Morkowska Izometryczne ćwiczenia warg, języka i żuchwy *Iwona Michalak-Widera Śmieszne minki dla chłopczyka i dziewczynki *Iwona Rutkowska- Błachowiak Gimnastyka buzi na wesoło