Informator logopedyczny dla rodziców

Transkrypt

1 Informator logopedyczny dla rodziców Należy do dobrego wychowania dzieci, ażeby dobrze wykształcić narzędzie mowy, ażeby dzieci nauczyć każde słowo doskonale, wyraźnie i często wymawiać. I to będzie pierwsza nauka, którą dzieci Powinny odebrać od matki, ojca I wychowawców. J. ŚNIADECKI Korygowanie wad wymowy, wymaga systematycznych ćwiczeń. Należy ćwiczyć codziennie ok. 5 min.

2 Mowa ludzka Mowa ludzka jest nie tylko kluczem do wiedzy, jest ona także ważnym czynnikiem kształtującym osobowość ludzką. Jest związana z psychiką człowieka, z jego myśleniem. Mowa kształtuje się w procesie myślenia, bierze w nim udział, kształtuje myślenie, a nawet je modyfikuje. Nie jest ona jednak zdolnością wrodzoną. Dziecko rozwijające się w izolacji od mowy głosowej, nie będzie umiało się nią posługiwać. Mowę należy rozumieć jako wytwór ludzkiego rozumu, który na przestrzeni wieków, przy użyciu określonego systemu umownych znaków - dźwięków z czasem przybrały formę współczesnej nam mowy, dążył do stworzenia możliwości wyrażania myśli, uczuć i przeżyć. Mowa jako środek porozumiewania się jest wspólną dla wszystkich ludzi na świecie. Ukształtowanie mowy dziecka musi odbywać się w otoczeniu innych ludzi, od których dziecko uczy się słów i sposobu ich wypowiadania, sposobu łączenia w zdania, tworzące system słownego komunikowania się z otoczeniem. Słowa kierowane do małego dziecka są przez nie kodowane. Im więcej i częściej osłuchuje się ono z serdecznymi wypowiedziami rodziców i opiekunów, tym szybciej zaczyna mówić. A więc rozwój mowy odbywa się wówczas, kiedy dziecko ma możliwości obcowania z mową. Mówienie do dziecka zostawia ślady w ośrodku słuchowym mowy, który mieści się w lewej półkuli kory mózgowej u praworęcznych. Mowę dziecka koduje jego najbliższe otoczenie. Mówiąc do dziecka zapisujemy na jego czystej karcie jaką jest mózg, ślady mowy głosowej. Po utrwaleniu się pewnej liczby śladów słyszanych wzorców mowy, dziecko zaczyna próbować odtwarzać je. Wymawianie określonych dźwięków odbywa się dzięki zaangażowaniu pewnej grupy mięsni. Informacje o ich pracy są przekazywane do ośrodków czuciowych mowy w mózgu. Ośrodek czuciowy mowy wykształca się jednocześnie z ośrodkiem ruchowym mowy. W tym samym czasie rozwijają się połączenia pomiędzy ośrodkiem słuchowym mowy i innymi ośrodkami, które odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego ( przede wszystkim z ośrodkiem wzrokowym ). W tym też czasie dziecko zaczyna kojarzyć poznawane przedmioty z posłyszanymi dźwiękami, które stanowią ich nazwy.

3 Najważniejsze zjawiska występujące w procesie kształtowania i rozwoju mowy dziecka. Okres kształtowania Zjawiska występujące w danym okresie i rozwoju mowy Okres W rozwoju płodu narządy mające służyć mówieniu prenatalny wykształcają się stosunkowo wcześnie. (od poczęcia Na trzy pierwsze miesiące życia przypada prawdopodobnie do narodzin ) Ukształtowanie się ucha jako narządu słuchu, a także strun głosowych. Wiąże się z tym wczesny odbiór przez płód bodźców akustycznych. Niektórzy badacze twierdzą, że dziecko reaguje na silniejsze zewnętrzne bodźce dźwiękowe obronnymi ruchami( kurczenie się ciała płodu ). Okres Wokalizacja odruchowa melodii Głużenie ( od 0-1 roku Gaworzenie urodzenia ) Echolalia fizjologiczna Rozumienie mowy Okres Zjawisko onomatopei; wypowiadanie pierwszych słów ; wyrazu wymawianie samogłosek: a, o, u, i, y, e ; (1-3 rok ) spółgłosek: p, pi, b, bi, m., mi, t, d, n, l ; wymawianie około 300 słów, przy znacznie bardziej obszernym słowniku biernym Okres Najbardziej gwałtowny rozwój słownictwa, opanowanie zdania około 1000 słów; ( 2-3 rok ) Stopniowe swobodne posługiwanie się mową za pomocą zdań złożonych, mowa w 80% zrozumiała dla otoczenia; Wymawianie samogłosek ę i ą, spółgłosek: w, wi, f, fi, ś, ź, ć, Przybliżony czas występowania 0-6 tygodnia 2-6 miesiąc 6-9 miesiąc 9-11 miesiąc miesiąc miesiąc miesiąc miesiąc 3 lata

4 dź, ń, k, ki, g, gi, ch, chi, j, ł, s, z, dz, czasem pojawienie się głosek : sz, cz, ż, dż, a także r. Okres swoistej mowy dziecka ( 3-5 rok ) Neologizmy, Hiperpoprawność, Okres pytań, może wystąpić niepłynność mówienia; Pojawienie się lub utrwalenie głosek: sz, cz, ż, r; Pod koniec okresu swoistej mowy dziecka następuje różnicowanie takich głosek jak: s, z, c, dz ś, ź, ć, dź - sz, ż, cz, dż oraz i- l r; Mowa nie jest jeszcze doskonała, występują przestawienia dźwięków (metatezy ),uproszczenia grup spółgłoskowych, Wypadanie dźwięków (elizje ),skróty wyrazowe, zlepki wyrazowe ; Dziecko wymawia poprawnie wszystkie głoski; buduje zdania poprawne gramatycznie. 3 5 rok 3 5 rok Dojrzałość Szkolna ( 6 rok ) Dziecko mówi zupełnie poprawnie, zachowuje właściwy akcent, rytm i melodię. Rozpoczęcie nauki szkolnej powoduje radykalne zmiany w życiu dziecka. Musi ono sprostać nowym zadaniom, związanym z rygorem szkolnym np. ograniczeniom spontanicznych wypowiedzi i swobody ruchu. Jeśli posługuje się gwarą - musi nauczyć się języka literackiego. Często dziecko dowiaduje się dopiero w szkole, że ma zaburzoną artykulację i próbuje pokonać tę barierę, utrudniającą mu wiele czynności szkolnych, związanych z mówieniem, czytaniem, pisaniem i rozumieniem ( np. nowych zwrotów, dłuższych wyrazów ). Dzieci prezentują bardzo różną dojrzałość psychofizyczną, społeczną i emocjonalną. W klasie znajdują się dzieci o nieharmonijnym rozwoju, nadpobudliwe i zahamowane. 6 lat - podjęcie nauki szkolnej

5 Czynności szkolne zaczynają różnicować dzieci pod względem możliwości opanowania materiału programowego. Te nowe (zasygnalizowane zaledwie ) sytuacje powodują, że część dzieci nie jest w stanie, lub z wielkim trudem, przystosowuje się do nowych warunków. Napotykane trudności powodują wzrost napięcia emocjonalnego, lęk przed szkołą, wycofanie się z aktywnego życia klasy itd. tworząc zespół objawów zwanych kryzysem szkolnym. Jego przejawy są bardzo różne, nierzadko bardzo złożone. Dotyczą również mowy. Jest to najczęściej niepłynność mówienia. Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo? Najważniejsze zalecenia dotyczące wczesnej profilaktyki: - Wypowiedzi osób najbliższych powinny być poprawne. Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. - W okresie kształtowania się mowy dziecko nie powinno kontaktować się z osobami, które mają wady wymowy, ponieważ wadliwa wymowa otoczenia wywołuje i utrwala wadliwą mowę dziecka. - Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. W przypadku, gdy brak takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch. - Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy. - Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać by kilkakrotnie powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę. Hamuje to chęć do mówienia. - Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie oglądanie wspólne filmów i rozmawianie na ich temat. - Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą powodować niedosłuch, a następnie dyslalię. - Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy ( rozszczepy warg, podniebie-

6 nia, wady zgryzu lub uzębienia ), konieczne jest zapewnienie opieki lekarza specjalisty gdyż wady te są przyczyna zaburzeń mowy. - Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Prowadzi to często do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania. - Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiać nieprawidłowo. Tworzymy u dziecka w ten sposób błędne nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania. Jeśli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać, a nie robi tego, należy zasięgnąć porady logopedy. Propozycje ćwiczeń usprawniających narządy artykulacyjne Ćwiczenia warg - przesadnie wyraźne wymawianie samogłosek u i ( przy u wargi ściągnięte do przodu, przy i kąciki ust cofnięte) zabawa w naśladowanie syreny. - Wymawianie samogłosek a o przy szeroko otwartych ustach; - Przesadnie wyraźne wymawiane wymawianie a- o u; - Cmokanie ( dziecko udaje, że stara się rozłączyć sklejone wargi); - Utrzymywanie ołówka między nosem a warga górną ( zabawa w wąsy); - Przesuwanie ściągniętych warg na prawo na lewo; - Czesanie dolnymi zębami wargi górnej i na odwrót; - Parskanie wargami ( zabawa w motor); - Gwizdanie; - Przerzucanie powietrza z jednego policzka do drugiego ( zabawa w naśladowanie czynności płukania ust wodą ); - Nabieranie powietrza pod wargą dolną, potem górną ); - Dmuchanie na płomień świecy, kulkę papieru; - Wciąganie i nadymanie policzków ( zabawa w udawanie grubaska i chudzielca ); - Ssanie wargi dolnej, potem górnej; - Cofanie raz jednego raz drugiego kącika ust;

7 - Masowanie rozciągniętych, napiętych warg palcami od środka na boki; - Granie palcami na wargach; - Gwałtowne rozwieranie zaciśniętych warg ( zabawa w pyszczek ryby); - Wyrywanie kartki papieru z zaciśniętych warg; - Mocne wymawianie sylab pa... pa.. pa...- kartka trzymana przed dziecka ustami powinna odskakiwać; - Unoszenie wargi górnej przy zamkniętych zębach, podobnie wypuszczanie wargi dolnej; - Nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ( zabawa w dziurawy balonik). Ćwiczenia języka Rozpoczynamy od obszernych ruchów języka na zewnątrz jamy ustnej, z przechodzeniem do ruchów drobniejszych wewnątrz; - oblizywanie warg usta szeroko otwarte (można wargi posmarować kremem czekoladowym) - wysuwanie języka do przodu i cofanie w głąb jamy ustnej ( bez kontaktu z wargami); - dotykanie językiem wargi górnej, dolnej, - wahadełko kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania językiem warg i zębów; - klaskanie językiem zabawa w konika; - oblizywanie zębów usta szeroko otwarte; - mlaskanie czubkiem i środkiem języka; - wypychanie językiem policzków ( udawanie ssania cukierka ); - otwieranie i zamykanie zębów bez odrywania języka od podniebienia; - wyraźne wymawianie i a, bez poruszania brodą, przy szeroko otwartych ustach; - przeciskanie języka między zębami; - wymawianie głoski t t t... przez uderzanie końcem języka o podniebienie; podobnie z głoską d naśladowanie odgłosu strzelania z karabinu, - wymawianie sylab la, la, la... lo, lo, lo... le, le, le... poruszanie jedynie językiem -nie brodą ( usta szeroko otwarte); naciskanie językiem na podniebienie ( usta otwarte) zwalnianie nacisku Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie - ziewanie z opuszczoną nisko dolną szczęką; - kaszlenie z wysuniętym na zewnątrz językiem;

8 - płukanie gardła ciepłą wodą, tzw. gulgotanie; - chrapanie na wdechu i wydechu; - wymawianie głosek g, k z samogłoskami, - oddychanie wyłącznie przez usta lub wyłącznie przez nos; - ssanie smoczka; - głębokie oddychanie wdech nosem, wydech ustami usta cały czas otwarte, - przenoszenie skrawków papieru za pomocą słomki ( wciąganie powietrza); - wciąganie policzków. Informacje zebrała i przygotowała Logopeda szkolny Małgorzata Stefańska