W POROZUMIENIU Z DZIECKIEM

Transkrypt

1 W POROZUMIENIU Z DZIECKIEM Materiały dla rodziców z warsztatów Wspomaganie rozwoju mowy małego dziecka Opracowały: Marta Sobiczewska Anna Matejek Agnieszka Modrzewska

2 DEKALOG AKTYWNEGO RODZCA: 1. Włącz się do świadomej i systematycznej obserwacji dziecka. 2. Analizuj przyrost jego umiejętności językowo komunikacyjnych, w wypadku słabego przyrostu skontaktuj się z zaufanym specjalistą lekarzem pediatrą, logopedą, nauczycielem. 3. Zawsze mów zrozumiale do dziecka bądź najlepszym przykładem starannej mowy i wymowy ucz je powtarzać. 4. Często nagradzaj dziecko uśmiechem, gestem, słowem, ale też wyznaczaj granice. 5. Jak najwcześniej czytaj dziecku naucz je obcować z książkami i dbać o nie. 6. Często żartuj z dzieckiem, ucz je wyliczanek i prostych piosenek. 7. Zapewnij dziecku wiele okazji do ruchu, zabawy i pracy twórczej stwórz warunki do rysowania i malowania. 8. Dbaj o odpowiednią dietę dziecka zróżnicowaną, wzbogaconą o witaminy, mikro-i makroelementy. 9. W razie obserwowanych trudności rozwojowych, edukacyjnych dziecka pamiętaj o konsultacji z pedagogiem lub psychologiem. 10. Szanuj indywidualność dziecka i ucz je samodzielności w każdej dziedzinie życia. Prawidłowy rozwój mowy dziecka jest podstawą kształtowania się i rozwoju jego osobowości. Dlatego tak ważne z punktu widzenia ogólnego rozwoju dziecka jest zadbanie o prawidłowy rozwój jego mowy. Podstawa rozwoju mowy kształtuje się już w okresie płodowym. Bardzo ważne dla rozwoju mowy dziecka jest karminie piersią. Dziecko karmione piersią w naturalny sposób usprawnia język i wargi (narządy, których sprawność warunkuje prawidłowy rozwój mowy), ćwiczy oddychanie przez nos, dzięki czemu jest mniej narażane na infekcje górnych dróg oddechowych, żuchwa ma odpowiednie warunki wzrostu ku przodowi, co sprzyja prawidłowej budowie zgryzu. Zanim dziecko nauczy się wyrażać swoje myśli, musi przejść wiele etapów, podczas których stopniowo zdobywa umiejętność koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia mowy artykułowanej.

3 Mówienie jest sprawnością, która kształtuje się wolniej i z większym trudem niż inne sprawności motoryczne. Rozwija się ono zgodnie z dojrzewaniem różnych części aparatu mowy. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych samych prawideł. Zdrowe, normalnie słyszące i normalnie rozwijające się dziecko przyswaja sobie mowę w ciągu pierwszych 5-6 lat. W rozwoju mowy dziecka występują następujące okresy: 1. Okres melodii 0 do 1 roku życia 2. Okres wyrazu 1 2 rok życia 3. Okres zdania 2 3 rok życia 4. Okres swoistej mowy dziecka 3 7 rok życia Rozwój mowy dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową przebiega mniej harmonijnie. U dzieci tych występują te same rodzaje wad wymowy co u dzieci normalnych, ale są one bardziej złożone, nawarstwione, występują zespoły wad. Częstość występowania wad wymowy jest uzależniona od stopnia upośledzenia umysłowego, tzn. wady wymowy występują częściej u dzieci głębiej upośledzonych, niż u dzieci z lżejszym upośledzeniem i są cięższe i bardziej skomplikowanie. Najczęstsze wady mowy u dzieci upośledzonych umysłowo to : dysglosja, dysartria, afazja, jąkanie i wady środowiskowe. DYSGLOSJA- jest to zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności. Różnego rodzaju anomalie warg, języka, zgryzu czy podniebienia miękkiego uniemożliwiają normalną wymowę. DYZARTRIA- jest to zaburzenie artykulacyjne, które polega na zniekształcaniu dźwięków mowy lub niemożności ich wytwarzania na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narządy mowne ( artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe ). AFAZJA- częściowa lub całkowita utrata umiejętności posługiwania się językiem spowodowana uszkodzeniem tych struktur mózgowych, które uczestniczą w procesie mowy. Zaburzenia zależą od wieku dziecka, od stadium rozwojowego jego mowy i od stopnia przyswajania umiejętności pisania i czytania. Uszkodzenie mózgu może być spowodowane u dziecka urazem czaszki, chorobami zakaźnymi ( ospa, odra, krztusiec, grypa ), chorobę Heinego-Medina lub zapalenie opon mózgowych. JĄKANIE - jest jedną z najczęściej występujących wad wymowy. Przejawia się zaburzeniem płynności mowy (rytmu, tempa ), na skutek występowania skurczów mięśni biorących udział w mowie. WADY ŚRODOWISKOWE- powstają w środowisku społecznym, w którym dziecko żyje. To ono dostarcza im wzorców i pobudza je do mówienia. Zaburzenia mowy pochodzenia środowiskowego mogą być spowodowane różnymi czynnikami: - brak podniet do mówienia bywa często przyczyną opóźnienia rozwoju mowy. U dziecka

4 pozbawionego kontaktów z ludźmi mowa może się w ogóle nie rozwijać ; - nieodpowiednie wzorce głosek, wyrazów, form gramatycznych, akcentowania, intonacji, czy rytmu są naśladowane i przyswajane przez dziecko, a więc wady mowy występujące u rodziców lub rodzeństwa mogą się pojawiać w mowie dziecka. Wymienione wady mowy często nie mają żadnego związku z upośledzeniem umysłowym, wręcz odwrotnie- mogą one pogłębiać upośledzenie umysłowe (a nawet być jego przyczyną ), jeśli powodują opóźnienie rozwoju mowy. U dzieci upośledzonych umysłowo reedukacja mowy trwa znacznie dłużej i wymaga wiele pracy i cierpliwości ze strony logopedy i rodziców. MASAŻ LOGOPEDYCZNY wg E. STECKO 1. Czoło, policzki, górną wargę, brodę masujemy kilkakrotnie w kierunku stawów żuchwowo - skroniowych, - wykonując ruchy koliste palcami wskazującymi - obszczypujemy - uciskamy punktami 2. Od kącików oczu palcami wskazującymi i środkowymi uciskając robimy "łezki" do kości żuchwy - 3x. 3. Kości policzkowe uciskamy od nasady nosa w kierunku skroni - 3x. 4. Kości żuchwy ujmujemy kciukami i palcami wskazującymi. Ruchem płynnym, ciągłym masujemy poczynając od środka brody w kierunku uszu - kilka razy. 5. Wargi. Kciukami podpieramy żuchwę aż do naturalnego ułożenia szczęk, palcami wskazującymi rozciągamy i ściągamy czerwień warg, obszczypujemy, wykonujemy ruchy jak przy cmokaniu, następnie jak przy wymawianiu: pa, ga,ma. Na koniec uciskamy punkt pod brodą oraz 3 punkty nad górną i pod dolną wargą. 6. Całą twarz głaszczemy lekko uciskając kciukami zamknięte powieki. Masujemy kciukami punkty na skroniach na wysokości kącika oka i szyszynkę - punkt między brwiami.

5 7. Język u niemowląt i małych dzieci masujemy malutkim palcem, a u starszych palcem wskazującym. Rozpoczynamy od czubka języka i ruchami kolistymi posuwamy się w głąb, do wystąpienia odruchu wymiotnego - 3x. 8. Podniebienie - masujemy tak jak język - od dziąseł do wystąpienia odruchu wymiotnego - 3x. 9. masujemy całą powierzchnię podjęzykową, szczególnie zwracając uwagę na wędzidełko. Następnie wywijamy czubek języka ku górze i przesuwamy go na boki (jak przy mieszaniu pokarmu). 10. Dziąsła (u niemowlęcia) masujemy obciągając w kierunku przeciwnym do kierunku wyrastania zębów, u dzieci uzębionych, masujemy punktowo powierzchnie boczne, zewnętrzną lub wewnętrzną. 11. Po wykonaniu masażu dziąseł kładziemy dziecku w okolicy zębów trzonowych kawałek biszkopta, banana w celu zaobserwowania, czy dziecko podejmuje żucie, a także aby dostarczyć mu bodźców smakowych jako wyników żucia. 12. Płatki uszu masujemy zaczynając od góry ku dołowi, kończąc pociągnięciem do góry, na dół i w bok. Masaż wykonujemy trzy razy. 13. W czasie snu masujemy łydki oraz wykonujemy jednoczesne zginanie stóp w kierunku twarzy i z powrotem (kilka razy). Na etapie ćwiczeń biernych należy uczulić dzieci na istotne znaczenie oddychania przez nos - wielokrotnie w ciągu dnia przytrzymujemy dziecku żuchwę w prawidłowym położeniu - dziecko wykonuje kilka razy wdech i wydech przez nos.

6 Ćwiczenia buzi i języka Ćwiczenia usprawniające narządy mowy a więc język, wargi i podniebienie przygotowują do prawidłowego mówienia. Dzieci mają naturalną skłonność do wielokrotnego powtarzanie ulubionych zabaw. Jeśli potraktujemy ćwiczenie jako zabawę, będzie ono dla dziecka czystą przyjemnością. Rola dorosłego polega na pokazaniu poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka do pracy przez chwalenie za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne. Należy ćwiczyć krótko, ale częściej. Pamiętajmy, że czas trwania i liczbę powtórzeń należy dostosować do indywidualnych możliwości dziecka. Na początku należy wykonywać ćwiczenia z dzieckiem przed lustrem, kiedy potrafi już wykonać je bez kontroli, można wykorzystywać każdą nadarzająca się okazję: spacer do parku, jazdę samochodem czy drogę do przedszkola. Ćwiczenia logopedyczne zaczynamy od najprostszych stopniowo zwiększając ich trudność. Na początku wykorzystaj naturalne okazje, aby pogimnastykować aparat mowy: Kiedy dziecko ziewa nie gań go, lecz poproś, aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając usta. Gdy na talerzu został ulubiony sos lub rozpuszczone lody - pozwól mu wylizać go językiem. To ćwiczenie mniej eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka. Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponuj mu, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze. Po śniadaniu posmaruj maluchowi wargi miodem, kremem czekoladowym lub mlekiem w proszku i poproś, aby zlizał je dokładnie jak miś czy kotek Przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponuj dziecku liczenie zębów lub witanie się z nimi w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno. Przy rysowaniu sprawdź czy twój maluch potrafi narysować kółko (językiem dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust). Żucie pokarmów, dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie, cmokanie, puszczanie baniek mydlanych a nawet wystawianie języka to też ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.

7 Następnie proponujemy dziecku naśladowanie ruchów zwierząt i przedmiotów za pomocą warg i języka np.: Konik jedzie na przejażdżkę. Naśladuj konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania. Wilk gonił zająca i bardzo się zmęczył, wysunął język i dyszy. Wysuń język jak najdalej na brodę - pokaż dyszącego wilka. Huśtawka unosi się do góry, a potem wraca na dół. Wysuń język przed zęby i poruszaj nim tak, jakby się huśtał - raz do góry w stroną nosa, raz do dołu w stroną brody. Karuzela Dzieci bardzo lubią kręcić się na karuzeli, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stroną. Wysuń obie wargi do przodu, udając ryjek świnki. Następnie połóż na górnej wardze słomkę lub ołówek i spróbuj ja jak najdłużej utrzymać. Chomik wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony. Wyobraź sobie, że twój język to żołnierz na defiladzie. Na raz - czubek języka wędruje na górną wargę, na dwa - czubek języka dotyka lewego kącika ust, na trzy - czubek języka na dolną wargę, na cztery - czubek języka przesuwamy do prawego kącika ust. Na pewno wiele razy kopałeś szeroką łopatką w piasku. Otwórz buzię i wysuń język za dolną wargę. Postaraj się, aby język był szeroki jak łopatka. Malarz maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj językiem swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła. Dzieci lubią zjeżdżać na zjeżdżalni, a ty? Spróbuj zrobić zjeżdżalnię dla krasnoludków ze swojego języka. Oprzyj czubek język za dolnymi zębami i unieś do góry jego środkową część. Musisz bardzo uważać, aby język nie wychodził przed zęby. Młotkiem wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa. Drzwi do domu otwierają się i zamykają. Wargi to nasze drzwi do domu. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają. Żyrafa wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj pociągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz. Słoń ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.. Ćwiczenia warg: na przemian robimy dzióbek i rozszerzamy usta, wydymamy, zaciskamy, rozluźniamy, masujemy wargi palcami, układamy wargi jak do wymawiania samogłosek

8 Oddalanie od siebie kącików ust wymawianie iii Zbliżanie do siebie kącików ust wymawianie uuu. Naprzemienne wymawianie i u Parskanie / wprawianie warg w drganie/. Masaż warg zębami ( górnymi dolnej wargi i odwrotnie) Wymowa samogłosek w parach: a-i, a-u, i-a, u-o, o-i, u-i, a-o, e-o itp. Wysuwanie warg w ryjek, cofanie w uśmiech. Wysuwanie warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo. Wysuwanie warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami. Ćwiczenia języka: mlaskamy układamy język w rurkę, kląskamy (jak robi konik?), wypychamy językiem policzki, układamy język w koci grzbiet, wsuwamy język pod górną i dolną wargę, przesuwamy język na boki w jamie ustnej, dotykamy czubkiem języka kolejnych zębów formujemy język szeroko i wąsko w jamie ustnej, przesuwamy czubek języka zygzakiem po podniebieniu, przesuwamy czubek języka od górnych zębów wzdłuż podniebienia. Propozycja zabaw Głaskanie podniebienia czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta. Dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego. Oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych / krążenie językiem/. Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej. Kląskanie językiem. Dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym otwarciu ust / żuchwa opuszczona/. Język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust. Rurka wargi ściągnięte i zaokrąglone unoszą boki języka. Język lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian kształt łopaty i grota. Ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej. Oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta zamknięte.

9 Ćwiczenia policzków: poruszamy policzkami jak żaba, napinamy policzki wraz z wargami, wydymamy je i wciągamy do wewnątrz, masujemy policzki dłońmi, okrężnymi ruchami. Propozycja zabaw Nadymanie policzków gruby miś. Wciąganie policzków chudy zajączek. Nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne wypuszczanie powietrza. Naprzemiennie gruby miś chudy zajączek. Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę. Ćwiczenia prawidłowego połykania / wyrobienie nawyku połykania z językiem ułożonym na wałku dziąsłowym/: Unoszenie języka na wałek dziąsłowy za górnymi zębami przy otwartych a następnie zamkniętych ustach. Lizanie czubkiem języka wałka dziąsłowego. Trzymanie czubkiem języka cukierka tik-tak przy wałku dziąsłowym, jednoczesne połykanie śliny. Ćwiczenie jak wyżej z kawałeczkiem czekolady przyklejonym do wałka dziąsłowego.

10