1.1. ius speciale - uprawnienie o charakterze szczególnym (przysługujące określonym podmiotom)

Transkrypt

1 1.1 ius civile - prawo obywatelskie (odnoszące się do obywateli Rzymu) - akt. prawo cywilne in ius vocatio - na wezwanie sądu ius naturale - prawo natury (uniwersalne wartości dla wszystkich, racjonalne zasady) ius gentium - prawo narodów ius sanguinis - prawo krwi ius soli - prawo ziemi ius commune - prawo wspólne ius publicum - prawo publiczne ius privatum - prawo prywatne ius in personam - uprawnienie przysługujące względem konkretnej osoby (dłużnika) występujące w stosunkach zobowiązaniowych ius in rem - uprawnienie względem rzeczy, skuteczne względem wszystkich osób, które ją naruszają, przysługuje właścicielowi ius cogens - uprawnienie bezwzględnie obowiązujące ius dispositivum - uprawnienie względnie obowiązujące ius generale - uprawnienie o charakterze ogólnym, powszechnym ius speciale - uprawnienie o charakterze szczególnym (przysługujące określonym podmiotom) ius disponendi - prawo rozporządzania obiektem ius possidendi - prawo do posiadania i faktycznego władania obiektem ius fruendi - prawo do pobierania pożytków czerpania korzyści z posiadanej własności ius acquisitum - prawo do nabywania rzeczy (ius a...) ius quaesitum - prawo do nabywania rzeczy (ius q...) ius avocandi - uprawnienie do odwołania się do sądu ius apellationis - uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia w procesie cywilnym ius provocationis - uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia (w procesie karnym) ius cavendi - uprawnienie do podjęcia działań prewencyjnych ius coercendi - prawo nakładania kar; uprawnienie do karania ius gladii - prawo miecza, uprawnienie do orzekania i wykonania kary śmierci privilegium - przywilej (p...) ius singulare - przywilej (ius...) privilegium causae - uprzywilejowanie traktowanie w trakcie procesu (p.. c..)

2 privilegium exigendi - uprzywilejowanie traktowanie w trakcie procesu (p.. e..) privilegium favorabile - przywilej przysługujący określonej grupie podmiotów privilegia fisci - przywileje skarbowe (np. fundacje) 1.2 ius publicum privatorum pactis mutari non potest - prawo publiczne nie może być zmieniane przez umowy osób prywatnych privatorum conventio iuri publico non derogat - prywatna umowa nie uchyla prawa publicznego ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi contra ius fasque - przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu fas est - jest rzeczą godziwą per fas et nefas - wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi ius est ars boni et aequi - prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe ius respicit aequitatem - prawo ma na względzie sprawiedliwość ius et fraus numquam cohabitant - prawo i działanie podstępnie nigdy nie współdziałają summum ius, summa iniuria - najwyższe prawo najwyższym bezprawiem dura lex, sed lex - surowe prawo, ale prawo 2.1 lex falcidia - ustawa falcydyjska lex humana - prawo ludzkie lex contractus - prawo właściwe dla umowy której dotyczy postępowanie argumentum a maiori ad minus - argument z większego na mniejsze argumentum a minori ad maius - argument z mniejszego na większe argumentum a contrario - wnioskowanie z przeciwieństw argumentum a simili - argument z podobieństwa argumentum per analogia - argument z analogii argumentum ex silentio - argument z milczenia lex imperfecta - ustawa niedoskonała lex minus quam perfecta - ustawa mniej jak doskonała lex perfecta - ustawa doskonała lex plus quam perfecta - ustawa więcej niż doskonała lex causae - porządek prawny właściwy dla danej sprawy lex domicilii - prawo właściwe dla miejsca zamieszkania podmiotu lex fori - prawo sądu, który rozpatruje daną sprawę

3 lex loci actus - prawo miejsca dokonania działania lex loci celebrationis - prawo miejsca dokonania aktu uroczystego lex loci contractus - prawo miejsca, w którym została zawarta umowa lex patriae - prawo ojczyste obywatela lex rei sitae - prawo miejsca położenia rzeczy (nieruchomości) 2.2 non omne, quod licet, honestum est - nie wszystko, co jest dozwolone, jest godziwe corpus iuris civilis - zbiór prawa cywilnego (nazwa zbioru prawa rzymskiego) lex posterior derogat legi priori - ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą lex posterior generalis non derogat legi priori speciali - ustawa późniejsza ogólna nie uchyla ustawy wcześniejszej szczegółowej lex specialis derogat legi generali - ustawa szczegółowa uchyla ustawę ogólną lex superior derogat legi inferiori - ustawa nadrzędna uchyla ustawę podrzędną lex retro non agit - prawo nie działa wstecz lex prospicit, non respicit - ustawa patrzy w przyszłość, a nie w przeszłość cessante ratione legis cessat ipsa lex - gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc sama ustawa lex iniusta non est lex - niesłuszne prawo nie jest prawem inter arma silent leges - pośród wojen prawa milczą 3.1 bonum - dobro, majątek, mienie (l. poj) bona - dobra, majątek, mienie (l. mn.) res corporales - rzeczy materialne res incorporales - rzeczy niematerialne obligatio - zobowiązanie obligationes - zobowiązania dominium - własność d... proprietas - własność p... iura in re aliena - prawa na rzeczy cudze possessio - posiadanie (faktyczne władanie rzeczą) ius quod ad personas pertinet - prawo, które dotyczy osób (reguluje stosunki rodzinne) matrimonium - małżeństwo coniux/marita/uxor - żona coniux/maritus/vir - mąż

4 matrimonium legitimum - małżeństwo zgodne z prawem, skuteczne matrimonium putativum - małżeństwo domniemane, nieważne parentes/genitores - rodzice ascendentes - wstępni descendentes - zstępni cognatus - krewny ze wspólnym przodkiem affinis - powinowaty (krewny małżonka) creditor - wierzyciel debitor - dłużnik obligatio ex contractu - zobowiązanie wynikające z umowy obligatio ex delicto - zobowiązanie wynikające z czynu niedozwolonego obligatio quasi ex contractu - zobowiązanie jak gdyby wynikające z umowy obligatio quasi ex delicto - zobowiązanie jak gdyby wynikające z czynu niedozwolonego obligatio ex lege - zobowiązanie powstające z mocy samego prawa obligatio naturalis - zobowiązania naturalne (nie wymuszalne w sądzie) obligatio civilis - zobowiązania cywilne (można wymusić w oparciu o prawo) obligatio in solidum - zobowiązanie ciąży na solidarnej grupie (odpow. -łączna) obligatio pro rata - zobowiązanie rozpada się na ileś podmiotów causa - sprawa / przyczyna, powód jakiegoś zdarzenia causa obligandi vel acquirendi - podstawa powstania zobowiązania nabycia causa solvendi - podstawa świadczenia causa donandi - podstawa dokonania darowizny causa civilis - sprawa cywilna causa criminalis - sprawa karna causa cognita - sprawa rozpoznana, zakończona iusta causa possidendi - słuszna podstawa objęcia w posiadanie iusta causa traditionis - słuszna podstawa przeniesienia własności 3.2 nulla poena sine lege - nie ma kary bez ustawy nullum crimen sine poena - nie ma przestępstwa bez kary benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur - ustawy powinny być interpretowane szerzej, aby została zachowana ich wola in legibus magis simplicitas quam difficultas placet - w prawie podoba się bardziej prostota niż złożoność ubi lex non distinguit nec nos distinguere debemus - tam, gdzie ustawa nie

5 rozróżnia i my nie powinniśmy rozróżniać lege non distinguente nec nostrum est distinguere - tam, gdzie ustawa nie rozróżnia i my nie powinniśmy rozróżniać (lege non...) in maiore minus est - w tym, co większe jest to, co mniejsze mater semper certa est - matka jest zawsze pewna pater est quam nuptiae demonstrant - za ojca uważa się tego, na kogo wskazuje małżeństwo volenti non fit iniuria - chcącemu nie dzieje się krzywda dies interpellat pro homine - dzień pozywa za człowieka 4.1 culpa - wina dolus - zły zamiar, podstęp dolus directus - zamiar bezpośredni dolus coloratus - zamiar zabarwiony (z motywem) dolus eventualis - zamiar ewentualny dolus premeditatus - zamiar z premedytacją (dokładnie zaplanowany) dolus repentinus - zamiar nagły, gwałtowny dolus subsequens - zamiar powstający w trakcie, następstwo culpa neglegentia - wina zaniedbania neglegentia - zaniedbanie culpa lata - ciężkie niedbalstwo culpa levis - lżejsze niedbalstwo, lekkomyślność culpa in concreto - niedołożenie staranności takiej jak w swoich własnych sprawach culpa in abstracto - wina abstrakcyjna (wynikająca z abstrakcyjnego wzorca) culpa in contrahendo - wina w kontraktowaniu (nierzetelne postępowanie podczas zawierania umowy) culpa in custodiendo - wina w nadzorze (np. nad dzieckiem) culpa in eligendo - wina w wyborze (odpowiedzialność za podwykonawców) casus - przypadek, zdarzenie przypadkowe casus fortuitus - przypadek losowy casus mixtus - przypadek mieszany casus sentit dominus - skutki przypadku odczuwa właściciel casus a nullo praestantur - z powodu przypadku nie można od nikogo domagać się odszkodowania vis maior - siła wyższa vis absoluta - siła absolutna

6 vis - siła mora - zwłoka periculum in mora - ryzyko w czasie zwłoki periculum debitoris - ryzyko ciążące na dłużniku periculum locatoris - ryzyko ciążące na najemcy, dzierżawcy periculum emptoris - ryzyko kupującego 4.2 fur semper moram facere videtur - złodziej zawsze jest uznawany za pozostającego w zwłoce contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis - zawarcie kontraktu jest dobrowolne ale jego wykonanie jest przymusowe pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać rebus sic stantibus - w określonym stanie rzeczy venire contra factum proprium nemini licet - nie wolno występować przeciwko temu co wynika z własnych czynów tu patere legem quam fisci - powinieneś przestrzegać prawa, które uczyniłeś turpitudinem suam allegans nemo audiatur - powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany dolo facit qui petit quod redditurus est - działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić lex iubeat non disputet - prawo nakazuje, a nie dyskutuje 5.1 damnum - szkoda damnum compensare - naprawienie, wyrównanie szkody damnum emergens - rzeczywiście istniejąca szkoda (rzeczywisty uszczerbek w majątku) lucrum cessans - utracone korzyści solutio - spełnienie świadczenia, wykonanie zobowiązania res - rzecz tempus - czas locum - miejsce datio in solutum - świadczenie na zaspokojenie facultas - zdolność facultas alternativa - upoważnienie przemienne obligatio alternativa - zobowiązanie przemienne mora debitoris - zwłoka dłużnika mora solvendi - zwłoka świadczącego

7 interpellatio - wezwanie do spełnienia świadczenia mora ex rei fit - zwłoka po przekroczeniu wcześniej ustalonego terminu perpetuatio obligationis - uwiecznienie zobowiązania mora creditoris - zwłoka wierzyciela mora accipienti - zwłoka przyjmującego świadczenie contractus - umowa, kontrakt, zobowiązanie umowne contractus bilateralis - umowa dwustronna contractus multilateralis - umowa wielostronna contractus innominatus - umowa nienazwana contractus vitalitus - umowa dożywotnia contractus bonae fidei - umowa dobrej wiary contractus stricti iuris - umowa ścisłego prawa (rygorystyczna, formalna) bona fides - dobra wiara mala fides - zła wiara 5.2 prior tempore, potior iure - pierwszy w czasie lepszy w prawie mala fides superveniens nocet - późniejsza zła wiara szkodzi mala fides superveniens non nocet - późniejsza zła wiara nie szkodzi nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet - nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż posiada superficies solo cedit - powierzchnia podążą za gruntem falsa demonstratio non nocet - fałszywe (błędne) oznaczenie nie szkodzi in ambiguitas contra stipulatorem - w przypadku wątpliwości wbrew stypulującemu 6.1 dominium - władztwo, własność ius utendi et fruendi - prawo do używania i pobierania korzyści actio negatoria - powództwo negatoryjne rei vindicatio - wydobycie rzeczy (skarga celem wydobycia, odebrania rzeczy) possessio - posiadania (faktyczne władanie) corpus - przedmiot materialny (faktyczne posiadanie) animus - zamiar (nastawienie aby traktować rzecz jak swoją) possessio - posiadanie (corpus + animus) detentio - dzierżenie (corpus bez animus) bonae fidei possessor - posiadacz w dobrej wierze

8 malae fidei possessor - posiadacz w złej wierze fides - wiara fides publica - wiara publiczna fiducia - powiernictwo fictio iuris - fikcja prawna hereditas - spadek hereditas ex testamento - dziedziczenie testamentowe hereditas contra tabulas - dziedziczenie wbrew testamentowi hereditas ab intestato - dziedziczenie beztestamentowe successio - wstąpienie w czyjąś sytuację prawną successio universalis - wstąpienie w całość praw successio singularis - wstąpienie w określone prawo testamentum - testament testamentum allographum - testament alograficzny (przy świadkach) testamentum ruptum - testament nieważny 6.2 ne eat ultra petita partium - sędzia nie powinien wychodzić ponad żądanie stron in dubio pro reo - w przypadku wątpliwości na korzyść oskarżonego reus in exceptione actor est - pozwany podnoszący zarzut staje się powodem ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat - dowód ciąży na tym co twierdzi, a nie na tym co przeczy audiatur et altera pars - niech będzie wysłuchana i druga strona actor sequitur forum rei - powód podąża za sądem pozwanego nemo iudex sine actore - nie ma sędziego bez powoda nemo est iudex in propria causa - nikt nie jest sędzią we własnej sprawie iudex suspectus - sędzia podejrzany iudex non calculat - sędzia nie liczy iura novit curia - sąd zna prawo testamentum holographum - testament holograficzny (własnoręczny) testamentum per relationem - testament mistyczny (odwołujący się do innego dokumentu)