Metodologia badań ilościowych CATI

Transkrypt

1 Poznań, dnia 16/08/017 roku ZAŁĄCZNIK NR 1 do Zapytania Ofertowego z dnia 16 sierpnia 017 roku, dotyczącego realizacji zadań w ramach projektu pn. Potrzeby kadrowe przedsiębiorców aglomeracji poznańskiej na tle kierunków społecznogospodarczego rozwoju regionu. Diagnoza, prognoza, monitoring. Metodologia badań ilościowych CATI 1. Metodologia doboru próby w badaniach ilościowych CATI wersja metodologii uwzględniająca warstwę mikroprzedsiębiorstw 1.1. Definicja badanej populacji Badaną populację stanowią wszystkie podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON (tj. osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, a także jednostki lokalne wymienionych podmiotów), posiadające siedzibę albo lokalny oddział na terenie: Poznania, lub w gminach powiatu poznańskiego: o Buk, o Czerwonak, o Dopiewo, o Kleszczewo, o Komorniki, o Kostrzyn, o Kórnik, o Luboń, o Mosina, o Murowana Goślina, o Pobiedziska, 1

2 o Puszczykowo, o Rokietnica, o Stęszew, o Suchy Las, o Swarzędz, o Tarnowo Podgórne. W definicji badanej populacji wymaga się również określenia ram czasowych, do których jest ona odnoszona. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się przyjęcie zasady, że badana populacja obejmować będzie wszystkie podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w REGON według stanu z dnia przeprowadzonego losowania próby. 1.. Operat doboru próby Konsekwencją przyjętej definicji badanej populacji, jest utożsamienie populacji z rejestrem REGON prowadzonym przez GUS. A zatem operatem doboru próby przedsiębiorstw aglomeracji poznańskiej będzie rejestr REGON. Zasady funkcjonowania tego operatu określają odpowiednie przepisy o statystyce publicznej (Dz. U. z 01 r., poz. 591, z późn. zm., Dz. U. Nr 69, poz. 763 z późniejszymi zmianami). Zgodnie z zasadami udostępniania operatu REGON, urzędy statystyczne zobowiązane są do nieodpłatnego przekazania informacji z REGON m.in. organom administracji rządowej oraz jednostkom samorządu terytorialnego. Losowanie próby, zgodnie z normami GUS, prowadzone jest przez wojewódzkie oddziału GUSu. Zamówienie na wylosowanie próby należy zatem złożyć do: Urzędu Statystycznego w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 7/ Poznań, pokój 110, 113 tel , 31, 33, 334, lub 354 Zakres informacji o podmiotach gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON powinien obejmować przynajmniej: numer identyfikacyjny REGON, nazwę podmiotu, adres siedziby,

3 numer telefonu i faksu siedziby, adres poczty elektronicznej oraz strony internetowej (dane te w zakresie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą nie są udostępniane podmiotom nieupoważnionym do bezpłatnego uzyskania danych z rejestru REGON, a zatem jednostka samorządu terytorialnego będzie upoważniona do pełnego dostępu do w/w informacji. Jest to szczególnie ważne w kontekście realizacji badań w oparciu o technikę wywiadów telefonicznych), formę prawną, formę własności, wykonywana działalność, w tym rodzaj przeważającej działalności, datę powstania, datę rozpoczęcia działalności, szacowaną liczbę pracowników. W przekazanym zapotrzebowaniu na wylosowanie próby należy przekazać informację o liczbie podmiotów, jakie należy wylosować z każdej warstwy populacji. Szczegółowe informacje o wielkości prób badawczych oraz ich rozwarstwieniu podane zostaną poniżej Schemat doboru próby Zgodnie z danymi GUS za rok 013 obejmującymi informacje o liczbie podmiotów gospodarki narodowej wg rejestru REGON, struktura populacji w gminach tworzących aglomerację poznańską ukazuje na znaczną dominację przedsiębiorstw ulokowanych w granicach administracyjnych Poznania. Cechą charakterystyczną struktury przedsiębiorstw jest również znaczna dominacja mikro przedsiębiorstw (zatrudniających do 9 osób) obejmujących ponad 95% wszystkich podmiotów, wśród których dominują osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Odpowiednio 4% całości tworzą przedsiębiorstwa od 10 do 49 pracowników, a niespełna 1% przedsiębiorstwa zatrudniające 50 osób i więcej. Tabela. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w Poznaniu oraz powiecie poznańskim według rejestru REGON (liczebność populacji) oraz struktura populacji według oddziału terytorialnego i wielkości zatrudnienia (dane GUS za rok 013) Warstwy populacji Liczebność populacji Rozkład warstw w populacji m. Poznań razem ,5% Od 0 do 9 pracowników ,4% Od 10 do 49 pracowników ,7% Od 50 do 49 pracowników 71 0,7% 50 pracowników i więcej 16 0,% Powiat poznański razem ,5% 3

4 Od 0 do 9 pracowników ,6% Od 10 do 49 pracowników ,5% Od 50 do 49 pracowników 379 0,7% 50 pracowników i więcej 53 0,1% Ogółem ,0% Tak wyraźna dominacja mikro przedsiębiorstw stanowi wyzwanie na etapie ustalenia schematu losowania próby badawczej. Gdyby bowiem w próbie badawczej zachować rzeczywiste proporcje warstw wynikające z rozkładów populacji, to utrudnione byłoby jakiekolwiek sensowne wnioskowanie o rozkładach analizowanych cech w mniej licznych warstwach populacji. Z tego względu metodologia badawcza przewiduje losowanie większej, niż wynika z rozkładu populacyjnego, firm zatrudniających pow. 10 pracowników. Za takim schematem losowania przemawia podstawowy argument, a mianowicie, iż rozwarstwienie populacji pozostaje stosunkowo prostą oraz niezwykle efektywną metodą poprawy precyzji wnioskowania statystycznego w mniej licznych warstwach próby, pozwalającą jednocześnie na kontrolowanie liczebności podmiotów z uwagi na liczbę zatrudnionych osób. Innymi słowy, ponieważ populacja przedsiębiorstw charakteryzuje się dominacją warstwy przedsiębiorstw mikro (stanowią one ponad 95% całości), to szanse wylosowania podmiotów zatrudniających 10 osób i więcej, są znacznie mniejsze niż wynika to z wielkości zatrudnienia. Niebezpieczeństwa wynikające z doboru prostego najlepiej ograniczyć poprzez zastosowane doboru warstwowego nieproporcjonalnego, tzn. losowania mniejszej, niż wynika to z rozkładów populacyjnych, liczby mikro przedsiębiorstw. Zachowana powinna zostać przy tym proporcja przedsiębiorstw w warstwach populacji z uwagi na siedzibę firmy (m. Poznań vs. powiat poznański). Zastosowane zostanie zatem losowanie warstwowe (według miejsca zarejestrowania przedsiębiorstwa oraz wielkości zatrudnienia) z losowaniem przedsiębiorstw nieproporcjonalnym do liczby podmiotów wyróżnionych z uwagi na liczbę pracujących osób. Przyjęty schemat doboru próby wiąże się ze zdefiniowaniem dwóch zmiennych warstwujących populację. Pierwszą z nich jest wielkość przedsiębiorstwa: mikro, tj. zatrudniające od 0 9 osób, małe, tj. zatrudniające od osób, 4

5 średnie, tj. zatrudniające od osób, duże, zatrudniające pow. 50 osób. Z kolei druga zmienna warstwująca powinna identyfikować miejsce siedziby firmy lub jej lokalnego oddziału: m. Poznań, gminy powiatu poznańskiego. Tabela. Rekomendowany udział przedsiębiorstw z wyróżnionych warstw populacji w próbie badawczej Warstwy populacji Rekomendowany rozkład warstw w próbie badawczej m. Poznań razem 66,5% Od 0 do 9 pracowników 85,0% Od 10 do 49 pracowników 10,0% Od 50 do 49 pracowników 3,0% 50 pracowników i więcej,0% Powiat poznański razem 33,5% Od 0 do 9 pracowników 85,0% Od 10 do 49 pracowników 10,0% Od 50 do 49 pracowników 3,0% 50 pracowników i więcej,0% Ogółem 100,0% Rekomendowany schemat doboru próby wiąże się z koniecznością zastosowania procedury ważenia danych wyrównujących szanse losowania podmiotów gospodarczych z poszczególnych warstw do rzeczywistych szans wynikających z ich udziału w populacji. Taki rodzaj wag nazywa się w metodologii badań sondażowych mianem design-weights i ustala jako iloraz proporcji wszystkich podmiotów w warstwie (informacje o rozkładzie liczby podmiotów znajdują się w Banku Danych Lokalnych GUS) oraz proporcji wylosowanych podmiotów z danej warstwy. Wzorcowe wartości wag design-weights dla rekomendowanego schematu doboru próby zawiera poniższa tabela. Tabela. Wartości wag design-weights wynikające ze schematu doboru próby Warstwy populacji Rzeczywisty rozkład warstw w populacji Rekomendowany rozkład warstw w próbie m. Poznań razem 66,5% 66,5% - Od 0 do 9 pracowników 94,4% 85,0% 1,111 Od 10 do 49 pracowników 3,7% 10,0% 0,370 Od 50 do 49 pracowników 0,7% 3,0% 0,33 50 pracowników i więcej 0,%,0% 0,100 Powiat poznański razem 33,5% 33,5% - Od 0 do 9 pracowników 95,6% 85,0% 1,15 Od 10 do 49 pracowników 3,5% 10,0% 0,350 5 Wartość wagi design-weight

6 Od 50 do 49 pracowników 0,7% 3,0% 0,33 50 pracowników i więcej 0,1%,0% 0,050 W bazie danych wynikowych z badan CATI należy stworzyć zmienną design-weight i każdemu podmiotowi gospodarki narodowej wylosowanemu z operatu REGON przyporządkować odpowiednią wartość wagi. Dla przykładu, każdemu z podmiotów z m. Poznań o wielkości zatrudnienia od 0 do 9 pracowników trzeba przypisać wagę 1,111; każdemu podmiotowi z m. Poznań o wielkości zatrudnienia od 10 do 49 pracowników należy przypisać wagę 0,370, itd... Terenowa realizacja badań CATI.1. Schemat terenowej realizacji próby Zgodnie z metodologią projektu badawczego w schemacie terenowej realizacji próby badawczej zakłada się zastosowanie tzw. próby realizowanej do wyczerpania. Idea takiego sposobu przeprowadzenia badania polega na tym, że nie dopuszcza się możliwości zamiany podmiotu wylosowanego z bazy na jakiś inny, tj. dobrany w zamian. Stosowanie próby zastępczej nie ma żadnego uzasadnienia merytorycznego i nie poprawia w ogóle jakości prowadzonych badań. W celu zwiększenia szans przeprowadzenia wywiadu z przedsiębiorstwami wylosowanymi do próby badawczej rekomenduje się schemat polegający na podejmowaniu wielokrotnych prób nawiązania kontaktu oraz realizacji wywiadu z wylosowanymi podmiotami. W odniesieniu do każdej dobranej jednostki podejmowane powinny być przynajmniej 3 próby nawiązania kontaktu, po których dopiero można uznać, iż realizacja wywiadu nie ma szans dojść do skutku. Dla każdego wylosowanego podmiotu ewentualną przyczyną niezrealizowania wywiadu mogą być: błędne dane adresowe (niemożliwość skontaktowania się), niedostępność w całym okresie przeznaczonym na badanie, odmowa udziału w badaniu. W wylosowanych przedsiębiorstwach wywiady prowadzone powinny być z właścicielem, współwłaścicielem firmy, menedżerem lub z kimś wskazanym przez w/w osoby. W trakcie terenowej realizacji badań CATI należy zastosować następujące procedury kontroli prowadzonych wywiadów: 6

7 1. Analiza formalna oraz testowanie skryptów / poprawności działania elektronicznych wersji narzędzia badawczego, w tym reguł przejść pomiędzy pytaniami oraz pytań filtrujących.. Przeprowadzenie szkolenia teleankieterów. 3. Stały nadzór supervisora nad przebiegiem wywiadów. 4. Nagrywanie wywiadów (także nieefektywnych) w celu weryfikacji: 1) poprawności prowadzenia wywiadu; ) poprawności stosowania się do procedur określających liczbę oraz częstotliwość prób nawiązania kontaktu z przedstawicielami wylosowanych przedsiębiorstw; 3) poprawności stosowania zasad klasyfikujących wylosowane jednostki do zbioru respondentów (przedsiębiorstw, z którymi udało się zrealizować wywiady) oraz zbioru jednostek niedostępnych (przedsiębiorstw, dla których wywiady nie zostały przeprowadzone). 5. Dzienne raportowanie o liczbie wywiadów efektywnych oraz nieefektywnych, w tym przesyłanie dokładnych informacji o wylosowanych przedsiębiorstwach w zakresie: 1) liczby podjętych prób nawiązania kontaktu (0, 1,, itd.) ) efektach realizacji wywiadu (zrealizowano wywiad/ wywiad nie został zrealizowany) 3) powodach niezrealizowania wywiadu, w tym: a) błędach operatów uniemożliwiających identyfikację przedsiębiorstwa b) definitywnych odmowach udziału w badaniu, bez szans na kontynuowanie c) czasowej odmowie udziału w badaniu, z szansą na powtórną realizację, wraz z informacją o przewidywanym terminie ponownego kontaktu d) czasowej niedostępności (niepodjęciu rozmowy), wraz z informacją o przewidywanym terminie ponownego kontaktu. 7

8 .. Wielkość próby badawczej oraz poziom błędu statystycznego wersja dla badań uwzględniających warstwę mikroprzedsiębiorstw Rekomenduje się, aby wielkość zrealizowanej próby badawczej wynosiła co najmniej N=600 podmiotów gospodarczych. Ponieważ najlepszym schematem terenowej realizacji próby pozostaje, jak już zostało wskazane, jest prowadzenie badań bez możliwości zamiany respondentów z próby na innych, to w liczebności próby wylosowanej należy uwzględnić przewidywany wskaźnik realizowalności próby (tj. liczbę podmiotów wylosowanych do próby umniejszoną o odsetek przedsiębiorstw niedostępnych, jak też błędne dane operatu. Realnym wydaje się założenie 30-to procentowej realizacji próby. W takiej sytuacji z operatu REGON należałoby wylosować próbę co najmniej 000 podmiotów. Tabela. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wylosowana do badań CATI Warstwy populacji Liczebność próby Rekomendowany rozkład warstw w próbie m. Poznań razem ,5% Od 0 do 9 pracowników ,0% Od 10 do 49 pracowników ,0% Od 50 do 49 pracowników 40 3,0% 50 pracowników i więcej 7,0% Powiat poznański razem ,5% Od 0 do 9 pracowników ,0% Od 10 do 49 pracowników 67 10,0% Od 50 do 49 pracowników 0 3,0% 50 pracowników i więcej 15,0% Ogółem ,0% Maksymalną wielkość statystycznego błędu wnioskowania statystycznego (oznaczonego jako d), dla danej realizacji próby badawczej, przy założeniu współczynnika ufności równego 95%, należy wyznaczyć ze wzoru: d = ±1,96 (1 n N ) 1 4(n 1), gdzie: n jest liczebnością zrealizowanej próby badawczej; N jest liczebnością populacji (liczbę podmiotów gospodarki narodowej w populacji należy ustalić odwołując się do danych GUS). 8

9 W przypadku realizacji zakładanych 600 wywiadów wielkość błędu statystycznego (dla populacji liczącej elementy) wyniesie ±3,99pp..3. Wyznaczenie wartości wag post-stratyfikacyjnych oraz wag końcowych Wagi korygujące post-realizacyjną strukturę próby: Po zakończeniu badania należy ustalić różnice w strukturze próby wylosowanej oraz zrealizowanej. Odmienność takich rozkładów wynikać będzie z niepełnej realizacji próby (np. odmów udziału w badaniu) które mogą być odmienne w kolejnych warstwach i oddziaływać na jakość pomiaru. Konieczne jest zatem post-realizacyjne ważenie danych korygujące uzyskane rozkłady do rozkładów w próbie wylosowanej Wagi takie, nazywane będą dalej jako nonresponse-weights. Przykładowe obliczenia wartości wag post-realizacyjnych zawiera poniższa tabela: 9

10 Tabela. Wartości wag nonresponse-weights wynikające z niepełnej realizacji próby przykład dla badań CATI uwzględniających warstwę mikroprzedsiębiorstw Warstwy populacji Rekomendowany rozkład warstw w próbie Rzeczywisty rozkład warstw w próbie zrealizowanej Wartość wagi nonresponseweight wylosowanej m. Poznań razem 66,5% 66,5% - Od 0 do 9 pracowników 85,0% 9,0% 0,94 Od 10 do 49 pracowników 10,0% 7,0% 1,49 Od 50 do 49 pracowników 3,0% 0,5% 6, pracowników i więcej,0% 0,5% 4,000 Powiat poznański razem 33,5% 33,5% - Od 0 do 9 pracowników 85,0% 91,0% 0,934 Od 10 do 49 pracowników 10,0% 6,0% 1,667 Od 50 do 49 pracowników 3,0%,0% 1, pracowników i więcej,0% 1,0%,000 Podobnie jak w przypadku wag design-weights, tak i w przypadku wag nonresponse-weights należy w zbiorze danych wynikowych utworzyć nową zmienną w której zapisywana będzie informacja o wartości wagi. Przykładowo, każdemu podmiotowi z m. Poznań i wielkości zatrudnienia od 0 do 9 pracowników należałoby przyporządkować wagę nonresponse równą 0,94, itd. Analogiczny sposób wyznaczania wielkości wag stosuje się dla badań wyłączających warstwę mikroprzedsiębiorstw. Waga końcowa powinna uwzględniać oba typy zastosowanych wag (w przypadku badania wyłączającego warstwę mikroprzedsiębiorstw, uwzględnić trzeba będzie jedynie wagę wynikającą z niepełnej realizacji próby). Należy zatem wyznaczyć iloczyn wag design weights oraz nonresponse weights (wiąże się to z koniecznością utworzenia w bazie danych nowej zmiennej oraz przemnożeniu kolumny design weights oraz nonresponse weights. Ponieważ wartość wagi nie może zmieniać liczebności próby, to wagi końcowe muszą zostać znormalizowane według wzoru: gdzie: w i = n w i n i=1 w i, n jest liczebnością zrealizowanej próby badawczej w i jest wagą końcową przyporządkowaną każdemu podmiotowi ze zrealizowanej części próby badawczej. 10

11 3. Procedury analizy oraz metody prezentacji wyników badań CATI 3.1. Rozkład liczebności Tworzenie rozkładu liczebności dla wyników pomiaru dowolnej zmiennej X polega na przyporządkowaniu: wszystkim wartościom zmiennej dyskretnej X 1, X,..., X k lub przedziałom klasowym ~ ~ ~ X 1, X,..., X k zawierającym wartości zmiennej ciągłej, odpowiadających im liczebności oraz procentów. Rozkład liczebności przyjmuje najczęściej postać tabeli lub wykresu. 3.. Współczynnik korelacji rangowej Spearmana Współczynnik korelacji rangowej określa poziom współzależności dwóch zmiennych i definiuje się go jako: gdzie: ρ = 1 6 n i=1 d i, n(n 1) n jest liczebnością próby badawczej d oznacza różnicę pomiędzy rangą zmiennej 1 i. Właściwości współczynnika korelacji rangowej Spearmana: 1) współczynnik ten przyjmuje wartości pomiędzy -1 a +1; ) wartość zero występuje jeżeli między badanymi zmiennymi nie zachodzi zależność; 3) im wartość bliższa -1 lub +1 tym siła związku jest większa; 4) jeżeli wartość współczynnika korelacji jest większa od zera to oznacza, że między badanymi zmiennymi zachodzi zależność wprost proporcjonalna; 5) jeżeli wartość współczynnika korelacji jest mniejsza od zera to oznacza, że między badanymi zmiennymi zachodzi zależność odwrotnie proporcjonalna. 6) można przyjąć, że wartość współczynnika korelacji rangowej - Spearmana przekłada się w następujący sposób na siłę związku między badanymi zmiennymi: a) jeżeli 0,3; 0, 3 to można przyjąć, że między badanymi zmiennymi zależność jest słaba;fg b) jeżeli 0,5; 0,3) lub ( 0,3; 0, 5 to można przyjąć, że między badanymi zmiennymi zachodzi średnia zależność; 11

12 c) jeżeli 0,5 lub 0,5 to można przyjąć, że między badanymi zmiennymi zachodzi silna zależność. 7) współczynnik można stosować, gdy liczebność próby odpowiadająca każdej zmiennej jest większa lub równa 5 ( 3.3. Test niezależności chi-kwadrat n 5 ). Wersja dla zmiennych dychotomicznych Testem niezależności chi-kwadrat bada się, czy dwie zmienne są ze sobą powiązane (zależą od siebie) w sensie stochastycznym. Układ hipotez przyjmuje postać: H0: Nie zachodzi zależność pomiędzy zmiennymi H1: ~H0 Pobierając N elementową próbę losową oraz ustalając dla każdej jednostki statystycznej w próbie wartości I oraz II zmiennej, otrzymuje się tabelę krzyżową zawierającą wartości I oraz II zmiennej: gdzie N=a+b+c+d. Zmienna 1 Zmienna a b 1 c d Statystyka testowa przyjmuje postać: n( ad bc), ( a b)( a c)( c d)( b d) a obszar krytyczny D: 1 : ), gdzie ; 1 ; jest wartością odczytaną z tablic rozkładu chi- kwadrat. Dla poziomu istotności 0, 05 można przyjąć 3, 84. 1;0,05 Wersja dla zmiennych wielowartościowych: Test ten stosuje się wówczas, jeżeli chce się zbadać, czy istnieje zależność stochastyczna pomiędzy dwiema zmiennymi. Poziom pomiaru zmiennej może być w zasadzie dowolny, ale zmienne muszą być skategoryzowane (tzn. mieć skończoną liczbę wartości). Test ten nie nadaje się zatem dla zmiennych ciągłych lub quasi-ciągłych i w praktyce wykorzystuje się go dla zmiennych nominalnych lub co najwyżej porządkowych. Zakłada się ponadto, że przynajmniej jedna ze zmiennych przyjmuje więcej niż dwie różne wartości. Układ hipotez jest następujący: 1

13 H0: Nie zachodzi zależność pomiędzy zmiennymi H1: ~H0 Zakłada się, że zmienna I przyjmuje r różnych wartości, a zmienna II przyjmuje s różnych wartości. Pobierając n elementową próbę losową oraz ustalając dla każdej jednostki statystycznej w próbie wartości I oraz II zmiennej, otrzymuje się następującą tabelę krzyżową (tabelę liczebności obserwowanych): Zmienna 1 r 1 n11 n1 n1r A1 Zmienna 1 n1 n nr A s ns1 ns nsr As B1 B Br gdzie dla A oznaczają sumy wartości w wierszach, a B oznaczają sumy wartości w kolumnach. Czyli zapisując całość formalnie otrzymuje się, że i{1,,..., s} A n n... n i i1 i ir oraz j{1,,..., r} B n n... n j 1 j j sj. Ponadto, dla każdego elementu n ij (czyli każdej liczebności A B obserwowanej) w tej tabeli oblicza się wartości n~ i j ij (tzw. liczebność oczekiwaną), n gdzie n jest wielkością całej próby. Wówczas statystka testowa przyjmuje postać: s r n ij n n~, a obszar odrzuceń hipotezy H0 jest postaci D:,( r1)( s1) ; ), gdzie i1 j1,( r1)( s1) ij jest wartością odczytaną z tablic rozkładu chi-kwadrat Test Manna-Whitneya Test Manna-Whitneya można stosować wtedy, gdy: 1) Badana zmienna charakteryzuje się ilorazowym lub przedziałowym poziomem pomiaru, ale jednocześnie nie charakteryzuje się rozkładem normalnym, czyli nie można stosować testu dla średniej; 13

14 ) Badana zmienna charakteryzuje się porządkowym poziomem pomiaru (choć właściwe wymaga się, by miała dowolny rozkład ciągły). Test Manna-Whitneya powinno się stosować dla socjologicznych skal pomiarowych. Ponieważ test Manna-Whitneya jest testem nieparametrycznym, to układ hipotez dotyczy podobieństwa rozkładów zmiennej w obu grupach porównawczych. Układ hipotez jest zatem następujący: H0: F1(x)= F(x) co oznacza, że w obu grupach rozkład zmiennej jest jednakowy H1: ~H0 co jest zaprzeczeniem hipotezy H0 i oznacza, że rozkład zmiennej w grupie I jest inny, niż w grupie II. W celu weryfikacji takiego układu hipotez postępuje się zgodnie z następującymi zasadami: 1) Obserwacje z obu grup porównawczych porządkuje się łącznie od najmniejszej do największej i nadaje rangi; ) Oblicza się sumy rang dla I oraz II grupy. Sumy rang oznaczamy odpowiednio w grupie I jako R1, a grupie II jako R; 3) Oblicza się dwie wartości: a. U n n 1 n1 ( n1 1) R 1 oraz U n n 1 n ( n 1) R ; 4) Wybiera się mniejszą z wartości U oraz U i oznacza przez U min U; U min ; 5) Dalej postępuje się w zależności od dwóch przypadków: 6) Przypadek 1` Jeżeli n 1 0 i n 0, to: U min, tzn. 7) Hipotezę zerową (H0) odrzuca się jeżeli U min U; 0, gdzie U ; 0 przy danym poziomie istotności α jest wartością odczytaną z tablic rozkładu Manna-Whitneya. Gdy U min U;0, to nie ma podstaw do odrzucenia H0. 8) Przypadek ` Jeżeli n 1 0 lub n 0, to: 14

15 n1n U min 9) Obliczamy statystykę testową: U n1n ( n1 n 1) 1 dla poziomu =0,05 postać D : (-;-1,96><1,96;+ )., a obszar krytyczny przyjmuje 3.5. Test Kruskala-Wallisa Test Kruskala-Wallisa można stosować wtedy, gdy: Badana zmienna charakteryzuje się ilorazowym lub przedziałowym poziomem pomiaru, ale jednocześnie nie charakteryzuje się rozkładem normalnym, czyli nie można stosować testu analizy wariancji; Badana zmienna charakteryzuje się ilorazowym lub przedziałowym poziomem pomiaru, charakteryzuje się rozkładem normalnym, ale jednocześnie nie jest spełniony warunek homogeniczności wariancji; Badana zmienna charakteryzuje się porządkowym poziomem pomiaru (choć właściwe wymaga się, by miała dowolny rozkład ciągły). Test Kruskala-Wallisa powinno się stosować dla socjologicznych skal pomiarowych. Ponieważ test Kruskala-Wallisa jest testem nieparametrycznym, to układ hipotez dotyczy podobieństwa rozkładów zmiennej w badanych grupach porównawczych. Układ hipotez jest zatem następujący: H0: F1(x)= F(x)= = Fk(x) co oznacza, że we wszystkich grupach rozkład zmiennej jest jednakowy H1: ~H0 co jest zaprzeczeniem hipotezy H0 i oznacza, że w przynajmniej jednej grupie rozkład zmiennej odbiega od rozkładu w pozostałych grupach. W celu weryfikacji takiego układu hipotez postępuje się zgodnie z następującymi zasadami: 1) Zakłada się porównywanie k grup (k>); ) Z każdej grupy pobiera się próbę losową o liczebnościach n1, n,, nk. Razem ma się zatem n= n1 + n + + nk obserwacji. 3) Obserwacje ze wszystkich grup porównawczych porządkuje się łącznie od najmniejszej do największej i nadaje rangi; 15

16 4) Oblicza się sumy rang dla każdej grupy. Sumy rang odpowiednio w grupie I oznacza się jako R1, a w grupie II jako R, itd. aż do grupy k-tej, gdzie sumę rang oznacza się przez Rk. 1 R1 R R k 5) Statystyka testowa przyjmuje postać: H... 3( n 1), n( n 1) n n n a. a obszar odrzuceń hipotezy H0 przyjmuje postać D:, ; ), 1 k 1 k b. gdzie, k 1 jest wartością odczytaną z tablic rozkładu chi-kwadrat. 16

17 4. Narzędzie badawcze w ramach badań CATI Wprowadzenie Badanie do którego wylosowana została Pana/Pani firma jest elementem diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej w aglomeracji poznańskiej. Celem głównym przedsięwzięcia jest dostarczenie przedstawicielom jednostek samorządu terytorialnego wiedzy w zakresie potrzeb kadrowych pracodawców funkcjonujących na terenie gmin aglomeracji poznańskiej. Pana/Pani firma została wylosowana z rejestru REGON prowadzonego przez GUS. Przeprowadzane badanie ma charakter w pełni anonimowy, a wyniki prezentowane będą wyłącznie w postaci zbiorczych tabel statystycznych. Czy może Pan/Pani poświęcić swój czas i odpowiedzieć na kilka pytań dotyczących przedsiębiorstwa? Tak 1 [kontynuować wywiad] Nie [umówić kolejną rozmowę telefoniczną] Nie, ale są szanse na późniejszą realizację [przerwać wywiad] Część I. Ocena tendencji na regionalnym i aglomeracyjnym rynku pracy Pytanie 1. Jak ocenia Pan/Pani obecną sytuację gospodarczą w województwie wielkopolskim w porównaniu z poprzednim rokiem? Poprawiła się 3 Pozostała bez zmian Pogorszyła się 1 Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 Pytanie. Jak ocenia Pan/Pani obecną sytuację gospodarczą w swojej firmie w porównaniu z poprzednim rokiem? Poprawiła się 3 Pozostała bez zmian Pogorszyła się 1 Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 Pytanie 3. Jak aktualnie ocenia Pan/Pani kondycję swojej firmy? Bardzo dobrze 5 Dobrze 4 Przeciętnie 3 Raczej źle Bardzo źle 1 Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 Pytanie 4. Czy w ciągu najbliższych 1 miesięcy spodziewa się Pan/Pani, że w P. firmie płace: Wzrosną 1 Spadną Utrzymają się na obecnym poziomie 3 Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 17

18 Pytanie 5. Jak ocenia Pan/Pani perspektywy firmy/ instytucji na najbliższe trzy lata? Firma będzie się rozwijać 1 Firma utrzyma się na obecnym poziomie rozwoju Firma będzie ograniczać swoją działalność 3 Firma zostanie zlikwidowana 4 Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 Pytanie 6_filtr. Czy Pana/Pani firma przeżywa aktualnie jakieś problemy? Tak 1 [zadać pytanie 6] Nie [przejść do pytania 7] Pytanie 6. Czy Pana/Pani firma przeżywa aktualnie: [możliwość wskazania maksymalnie trzech odpowiedzi, rotować kolejność problemów poza ostatnią odpowiedzią inne problemy ] Problemy z kredytowaniem 1 Problemy z płynnością finansową Problemy z brakiem pracowników 3 Problemy z wysokimi kosztami/obciążeniami płac składkami ZUS i NFZ 4 Problemy z obniżonym popytem na produkty/usługi firmy 5 Problemy z obniżonym eksportem 6 Problemy z kooperacją (niewiarygodni kooperanci) 7 Inne problemy, jakie? [zakodować wypowiedź] 8 Pytanie 7. Czy spodziewa się Pan/Pani polepszenia wyników finansowych z ubiegłego roku? Tak 1 Nie Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 Odmowa odpowiedzi [nie czytać] 77 Pytanie 8_filtr. Czy spodziewa się Pan/Pani jakichś problemów związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa w najbliższych 1 miesiącach? Tak 1 przejść do pyt. 8 Nie przejść do pyt. 9 Pytanie 8. Jakich problemów związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa spodziewa się Pan/Pani w najbliższym 1 miesięcznym okresie? [możliwość wskazania maksymalnie trzech odpowiedzi, rotować kolejność problemów poza ostatnią odpowiedzią inne problemy ] Problem z kredytowaniem 1 Problem z płynnością finansową Problem z brakiem pracowników 3 Problem z wysokimi kosztami/obciążeniami płac składkami ZUS i NFZ 4 Problem z obniżonym popytem na produkty/usługi firmy 5 Problem z obniżonym eksportem 6 Problem z kooperacją (niewiarygodni kooperanci) 7 Inne problemy, jakie? [zakodować wypowiedź] 8 18

19 Część II. Potrzeby kadrowe pracodawców aglomeracji poznańskiej Pytanie 9. Jak zmienił się poziom zatrudnienia w Pana/Pani firmie w okresie ostatnich 1 miesięcy? Wzrósł 1 Nie zmienił się Zmalał 3 Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 Pytanie 10. Czy w okresie ostatnich 1 miesięcy zatrudniono nowych pracowników? Tak 1 przejść do pyt. 11 Nie przejść do pyt. 1 Pytanie 11. Które z wymienionych czynników zadecydowały o zatrudnieniu nowych pracowników? [możliwość wskazania maksymalnie trzech odpowiedzi, rotować kolejność poza ostatnią odpowiedzią inne ] Wzrost popytu na produkty/ usługi firmy 1 Wprowadzenie na rynek nowych produktów/usług firmy Wprowadzenie nowych technologii 3 Rotacja zatrudnienia 4 Potrzeba rekrutacji nowych pracowników ze specyficznymi kwalifikacjami 5 Wprowadzenie elastycznych form zatrudnienia 6 Restrukturyzacja, przemiany w firmie 7 Przejęcie innej firmy 8 Inne, jakie? [zakodować wypowiedź] 9 Pytanie 1. Czy w okresie ostatnich 1 miesięcy z firmy odeszli/zostali zwolnieni pracownicy? Tak 1 przejść do pyt. 13 następnie zadać 14 Nie przejść do pyt. 15 Pytanie 13. Z jakiego powodu zwolniono tych pracowników? [możliwość wskazania maksymalnie trzech odpowiedzi, rotować kolejność poza ostatnią odpowiedzią inne ] Spadek popytu na produkty/ usługi P. firmy 1 Ograniczenie działalności w wyniku problemów z uzyskaniem kredytu Wzrost kosztów pracy 3 Zmiana kursu walutowego 4 Niezadowolenie z pracownika 5 Niesprzyjające regulacje prawne 6 Fuzja, przejęcie przez inną firmę 7 Restrukturyzacja, przemiany w firmie 8 Odejście pracownika na własną prośbę 9 Inne, jakie? [zakodować wypowiedź] 10 19

20 Pytanie 14. Jakich stanowisk pracy dotyczyły te zwolnienia? [w ramach każdego pytania odpowiedzi Tak/Nie] Tak Nie 1. Specjalistów 1 0. Techników i inny średni personel Pracowników biurowych Pracowników usług osobistych i sprzedawców Rolników, ogrodników, leśników i rybaków Robotników przemysłowych i rzemieślników Operatorów i monterów maszyn i urządzeń Pracowników przy pracach prostych Innych, jakich? [zakodować wypowiedź] 1 Pytanie 15. Czy w ciągu najbliższych 1 miesięcy planuje się przyjąć w Pan/Pani firmie nowych pracowników? Tak 1 przejść do pyt. 16 Nie Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 0 przejść do pyt. 17 Pytanie 16. Na jakie stanowiska Pana/Pani firma będzie zatrudniać nowych pracowników? [w ramach każdego pytania odpowiedzi Tak/Nie] Tak Nie 1. Specjaliści 1 0. Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych Inne, jakie? [zakodować wypowiedź] 1 Pytanie 17. A jak Pan/Pani sądzi, na jakie stanowiska pracy będzie największe zapotrzebowanie w przedsiębiorstwach działających na terenie aglomeracji Poznańskiej? [możliwość wskazania maksymalnie trzech odpowiedzi] Tak Nie 1. Specjaliści 1 0. Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych Inne, jakie? [zakodować wypowiedź] 1 Pytanie 18. Czy ogólnie rzecz biorąc, w perspektywie najbliższych 1 miesięcy, przewiduje Pan/Pani w swojej firmie: Wzrost zatrudnienia 1

21 Spadek zatrudnienia Utrzymanie zatrudnienia na obecnym poziomie 3 Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 Część III. Oczekiwania pracodawców wobec kandydatów do pracy Pytanie 19. Które z podanych elementów przygotowania zawodowego pracowników są w Pana/Pani opinii najważniejsze przy zatrudnianiu do Pana/Pani firmy? [możliwość wskazania maksymalnie trzech odpowiedzi, rotować kolejność] 1. Doświadczenie 1. Ukończone kursy i szkolenia 3. Znajomość branży 3 4. Praktyczna umiejętność obsługi specjalistycznych maszyn i urządzeń 4 5. Znajomość języków obcych 5 6. Posiadanie prawa jazdy 6 7. Umiejętność obsługi urządzeń biurowych 7 8. Umiejętność obsługi komputera 8 9. Znajomość specjalistycznych programów komputerowych 9 Pytanie 0. Które z podanych elementów przygotowania pozazawodowego pracowników są w Pana/Pani opinii najważniejsze przy zatrudnianiu do Pan/Pani firmy? [możliwość wskazania maksymalnie trzech odpowiedzi, rotować kolejność] 1. Przedsiębiorczość 1. Umiejętność analitycznego myślenia 3. Komunikatywność 3 4. Otwartość na ludzi 4 5. Pewność siebie 5 6. Umiejętności autoprezentacji 6 Część IV. Sposoby rekrutacji nowych pracowników Pytanie 1_filtr. Czy w okresie ostatnich 1 miesięcy Pana/Pani firma rekrutowała nowych pracowników (nie dotyczy to staży)? Tak 1 [zadać pytanie 0] Nie [przejść do pytania 1] Pytanie 1. W jaki sposób Pana/Pani firma [instytucja] rekrutowała nowych pracowników w okresie ostatnich 1 miesięcy? [możliwość wskazania maksymalnie trzech odpowiedzi, rotować kolejność poza ostatnią odpowiedzią inne ] Poprzez zamieszczanie ogłoszeń prasowych 1 Poprzez zamieszczanie ogłoszeń w Internecie Zatrudnienie z polecenia 3 Korzystanie z usług urzędów pracy 4 Korzystanie z komercyjnych usług rekrutacyjnych 5 Osoba sama się zgłosiła z podaniem 6 Poprzez zamieszczanie ogłoszeń prasowych 7 Inne, jakie? [zakodować wypowiedź] 8 1

22 Część V. Uczestnictwo pracowników w kształceniu ustawicznym Pytanie. Czy w ciągu ostatnich 1 miesięcy Pana/Pani pracownicy uczestniczyli w dodatkowych szkoleniach? Tak 1 [zadać pytanie, 3] Nie [przejść do pytania 4] Pytanie 3. Kto był organizatorem tych szkoleń? [w ramach każdego pytania odpowiedzi Tak/Nie] Tak Nie 1. Pracodawca we własnym zakresie 1 0. Powiatowy Urząd Pracy Wojewódzki Urząd Pracy Organizacja pozarządowa Inna instytucja, jaka? [zakodować] 1 Pytanie 4. Czy jest Pan/Pani zadowolony z efektów szkolenia? Tak 1 Nie Część VI. Współpraca przedsiębiorstw z instytucjami rynku pracy Pytanie 5. Czy Pana/Pani firma współpracuje lub współpracowała z instytucjami wspierającymi rynek pracy? Tak 1 [zadać pytanie 5, 6, 7] Nie [przejść do pytania 8] Pytanie 6. Z jakimi podmiotami/ instytucjami wspierającymi rynek pracy Pana/Pani firma do tej pory współpracowała? [w ramach każdego pytania odpowiedzi Tak/Nie] Tak Nie 1. Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu 1 0. Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu Organizacja pozarządowa Biuro Karier Szkoła lub uczelnia Ochotniczy Hufiec Pracy Komercyjne agencje zatrudnienia Inne, jakie? [zakodować] 1 Pytanie 7. Jakich obszarów dotyczyła ta współpraca? [w ramach każdego pytania odpowiedzi Tak/Nie] Tak Nie 1. Pośrednictwo pracy 1 0. Udział w szkoleniach Udział w konferencji Doradztwo w zakresie pozyskiwania środków z funduszy europejskich Doradztwo w zakresie prawa pracy Staże i praktyki 1 0

23 7. Inne, jakie? [zakodować] 1 Pytanie 8. Jak ogólnie ocenia Pan/Pani współpracę z instytucjami rynku pracy? Zdecydowanie pozytywnie 1 Raczej pozytywnie Raczej negatywnie 3 Zdecydowanie negatywnie 4 Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 Odmowa odpowiedzi [nie czytać] 77 Część VII. Współpraca przedsiębiorstw z instytucjami edukacyjnymi Pytanie 9. Czy Pana/Pani firma współpracuje lub współpracowała z instytucjami edukacyjnymi? Tak 1 [zadać pytanie 9, 30, 31] Nie [przejść do pytania M1] Pytanie 30. Z jakimi podmiotami/ instytucjami edukacyjnymi Pan/Pani firma do tej pory współpracowała? [w ramach każdego pytania odpowiedzi Tak/Nie] Tak Nie 1. Szkoły zawodowe 1 0. Szkoły wyższe Kuratorium oświaty Ośrodki szkoleń zawodowych Ośrodki doradztwa zawodowego Inne, jakie? [zakodować] 1 Pytanie 31. Jakich obszarów dotyczyła ta współpraca? [w ramach każdego pytania odpowiedzi Tak/Nie] Tak Nie 1. Pośrednictwo pracy 1 0. Udział w szkoleniach Udział w konferencji Doradztwo w zakresie pozyskiwania środków z funduszy europejskich Doradztwo w zakresie prawa pracy Staże i praktyki Inne, jakie? [zakodować] 1 Pytanie 3. Jak ogólnie Pan/Pani ocenia współpracę z instytucjami rynku pracy? Zdecydowanie pozytywnie 1 Raczej pozytywnie Raczej negatywnie 3 Zdecydowanie negatywnie 4 Trudno powiedzieć [nie czytać] 0 Odmowa odpowiedzi [nie czytać] 77 3

24 Część VIII. Charakterystyki przedsiębiorstw metryczka wywiadu M1. Powiat (kodowanie automatyczne z operatu REGON) Poznań 1 Powiat poznański M (wersja pytania dla badań CATI uwzględniających warstwę mikroprzedsiębiorstw). Wielkość zatrudnienia w przedsiębiorstwie (kodowanie automatyczne z operatu REGON) i więcej 4 M3. Czy w Pana/Pani firmie posiadają udziały osoby zagraniczne (osoby fizyczne zamieszkałe zagranicą lub firmy zarejestrowane zagranicą)? Tak 1 Nie M4. Czy Pana/Pani firma eksportuje? Tak 1 Nie M5. Czy Pana/Pani firma importuje? Tak 1 Nie M6. Jaki był przychód netto firmy w roku ubiegłym? Do zł zł zł zł zł zł 6 Powyżej zł 7 Odmowa odpowiedzi [nie czytać] 77 4