Janina Waszczuk CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM. G d y n i a

Transkrypt

1 Janina Waszczuk CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM G d y n i a

2 Pro jekt ok ad ki: Artur Tarasiewicz Re dak tor pro wa dzà cy: Agata Latuszek Re dak cja j zy ko wa: Marzena Miloch Re dak cja gra ficz na i sk ad: Maciej Laska Ko rek ta: Zespó Co py ri ght by Wy daw nic two Pe da go gicz ne OPE RON Sp. z o.o. & Janina Waszczuk Gdynia 2009 Wszel kie pra wa za strze o ne. Ko pio wa nie w ca o Êci lub we frag men tach bez zgo dy wy daw cy za bro nio ne. 7-9/V Wy daw ca: Wy daw nic two Pe da go gicz ne OPE RON Sp. z o.o Gdy nia, ul. Hut ni cza 3 tel. centrali e -ma il: in fo@ope ron.pl ron.pl ISBN:

3 3 Spis treêci: I. Wst p 4 II. Regulamin pracowni i przepisy BHP 5 III. Wykaz doêwiadczeƒ i odczynników oraz szk a i sprz tu laboratoryjnego 6 IV. Proponowana siatka godzin 11 V. Wymagania na poszczególne oceny propozycja przedmiotowego systemu oceniania (PSO) 12 VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 23 VII. Sprawdzian diagnozujàcy opanowanie wiadomoêci i umiej tnoêci po szkole podstawowej 46 VIII. Przyk adowe sprawdziany 50 IX. Scenariusz zaj ç pozalekcyjnych W drówka w krain chemii 64 X. Propozycje gier dydaktycznych 67 XI. Literatura 71

4 4 I. Wst p Prze wod nik dla na uczy cie la sta no wi je den z ele men tów obu do wy dy dak tycz nej pod r cz ni ka Che mia 1. Pod r cz nik dla gim na zjum au tor stwa Ma rii Bar ba ry Szcze pa - niak, Bo e ny Kup czyk i Wie s a wy No wak. Do ka de go to mu pod r cz ni ka Wy daw nic two Pe da go gicz ne OPE RON przy go to wa o oprócz prze wod ni ka rów nie sce na riu sze lek cji, fo lio gra my i ste reo gra my oraz fil my edu ka cyj ne. Ze staw edu ka cyj ny za wie ra tak e pro gram na ucza nia che mii w gim na zjum, zgod ny z no wà pod sta wà pro gra mo wà, któ ry mo na za pro po no waç do re ali za cji w swo jej szko le. Wszyst kie ele men ty ze sta wu edu ka cyj ne go wza jem nie si uzu pe nia jà i sà prze - zna czo ne dla na uczy cie li pra cu jà cych z pod r cz ni ka mi Wy daw nic twa Pe da go gicz ne go OPE RON. Po rad nik ma byç po moc ny na uczy cie lo wi che mii w pla no wa niu pra cy oraz w a Êci wej i efek tyw nej re ali za cji bie à cych za daƒ zwià za nych z pro wa dze niem za j ç z ucznia mi. Za mie szo ny plan wy ni ko wy czy wy ma ga nia na po szcze gól ne oce ny to tyl ko pro po zy - cje, któ re mo na do sto so waç do po trzeb kla sy oraz mo li wo Êci in dy wi du al nych ucznia. Pro po no wa ny plan wy ni ko wy uwzgl d nia za le ce nia MEN do ty czà ce mo ni to ro - wa nia re ali za cji pod sta wy pro gra mo wej. y cz sa mych suk ce sów. Mam na dzie j, e prze wod nik umo li wi Paƒ stwu osià gni - cie pe nej sa tys fak cji z pra cy za wo do wej.

5 5 II. Re gu la min pra cow ni i prze pi sy BHP 1 1. W pra cow ni che micz nej ucznio wie mo gà prze by waç tyl ko w obec no Êci na uczy - cie la. 2. Ka dy uczeƒ zaj mu je w pra cow ni sta e miej sce, wy zna czo ne na po czàt ku ro ku szkol ne go. 3. Obo wiàz kiem ucznia jest utrzy my wa nie czy sto Êci w miej scu pracy. 4. Wszyst kie do Êwiad cze nia na le y prze pro wa dzaç zgodnie z in struk cjà po da nà przez na uczy cie la. 5. Sub stan cje w pra cow ni na le y trak to waç ja ko tru ci zny. Nie wol no ich do ty kaç ani braç do ust. 6. Pod czas spraw dza nia za pa chu ba da nej sub stan cji, na le y kie ro waç jej pa ry ru - chem wa chlu jà cym d o ni w stro n no sa. 7. Pod czas ogrze wa nia sub stan cji, wylot pro bów ki na le y skie ro waç tam, gdzie nie ma ni ko go. 8. Ka de uszko dze nie sprz tu lub szk a la bo ra to ryj ne go na le y zg a szaç na uczy cie lo wi. 9. Na czy nia z che mi ka lia mi za raz po u y ciu na le y za my kaç w a Êci wym kor kiem. Nie wol no do pu Êciç do po mie sza nia che mi ka liów. 10. Reszt ki nie bez piecz nych sub stan cji na le y zbie raç do prze zna czo nych do te go po jem ni ków. 11. Nie wol no wrzu caç do zle wu st u czo ne go szk a i sub stan cji sta ych, któ re mo gà spo wo do waç za pcha nie prze wo dów ka na li za cyj nych. 12. Z pra cow ni nie wol no wy no siç ad nych sub stan cji che micz nych. 13. W pra cow ni nie wol no jeêç ani trzymaç yw no Êci na sto ach. 14. Wszel kie ska le cze nia i opa rze nia na le y natychmiast zg a szaç na uczy cie lo wi. 15. Po opusz cze niu pra cow ni uczeƒ, któ ry wy ko ny wa doêwiadcze nia, musi do k ad - nie umyç r ce. 1 Przed sta wio ny re gu la min pra cow ni che micz nej zo sta uj ty w ten spo sób, aby mo na by o z nie go sko rzy staç w nie zmie nio nej for mie. War to jed nak za zna czyç, e jest to au tor - ska pro po zy cja, któ rà na uczy ciel mo e zmo dy fi ko waç w za le no Êci od swo ich po trzeb.

6 6 III. Wy kaz do Êwiad czeƒ i od czyn ni ków oraz szk a i sprz tu la bo ra to ryj ne go Po ni ej za miesz czo no wy kaz czter dzie stu czte rech do Êwiad czeƒ wraz z po trzeb ny mi do ich wy ko na nia od czyn ni ka mi oraz po da no te ma ty lek cji, w cza sie któ rych na le y prze pro wa dziç wy mie nio ne do Êwiad cze nia. Do Êwiad cze nia, któ re sà uwzgl d nio ne w pod sta wie pro gra mo wej ozna czo no li te - ra mi: PP. I. Sub stan cje i ich w a Êci wo Êci Lek cja 1.3. Po zna je my sub stan cje che micz ne 1. Do Êwiad cze nie 1: Ba da nie w a Êci wo Êci sub stan cji (PP) Od czyn ni ki: miedê blasz ka, e la zo blasz ka, drut, wo da, gli ce ry na Lek cja 1.4. Ziar ni sta bu do wa ma te rii 2. Do Êwiad cze nie 1: Ob ser wo wa nie mie sza nia si wo dy i de na tu ra tu Od czyn ni ki: wo da, de na tu rat 3. Do Êwiad cze nie 2: Ob ser wo wa nie mie sza nia si gro chu i ma ku Pro duk ty: groch, mak 4. Do Êwiad cze nie 3: Ob ser wo wa nie za cho wa nia si cia a sta e go w cie czy Od czyn ni ki: wo da, man ga nian po ta su(vii) 5. Do Êwiad cze nie 4: Ba da nie roz prze strze nia nia si za pa chu amo nia ku Od czyn ni ki: amo niak (roz twór wod ny ok. 25%) Lek cja 1.5. Sub stan cje pro ste i z o o ne 6. Do Êwiad cze nie 1: Ogrze wa nie cu kru Od czyn ni ki: sa cha ro za Lek cja 1.6. Ba da my w a Êci wo Êci me ta li i nie me ta li 7. Do Êwiad cze nie 1: Ba da nie w a Êci wo Êci wy bra nych pier wiast ków che micz nych Od czyn ni ki: o ów, glin, cynk, e la zo, siar ka, fos for czer wo ny, jod Lek cja 1.7. G stoêç sub stan cji 8. Do Êwiad cze nie: Spraw dze nie, czy me ta le o ta kiej sa mej ob j to Êci ma jà ta kà sa mà ma s In ne: sztab ki ró nych me ta li o ta kiej sa mej ob j to Êci Lek cja 1.8. Przy go to wu je my i roz dzie la my mie sza ni ny nie jed no rod ne 9. Do Êwiad cze nie 1: Otrzy my wa nie i roz dzie la nie mie sza ni ny siar ki i e la za Od czyn ni ki: siar ka, opi ki e la za, wo da

7 III. Wykaz doêwiadczeƒ Do Êwiad cze nie 2: Otrzy my wa nie i roz dzie la nie mie sza ni ny wo dy i pia sku (PP) Od czyn ni ki: wo da, pia sek, bi bu a fil tra cyj na 11. Do Êwiad cze nie 3: Otrzy my wa nie mie sza ni ny wo dy i ole ju (PP) Od czyn ni ki: wo da Pro duk ty spo yw cze: olej ja dal ny Lek cja 1.9. Roz dzie la my mie sza ni ny jed no rod ne 12. Do Êwiad cze nie 1: Roz dzie la nie mie sza ni ny przez od pa ro wa nie sk ad ni ka (PP) Od czyn ni ki: wo da, chlo rek so du 13. Do Êwiad cze nie 2: Roz dzie la nie wod ne go roz two ru siar cza nu(vi) mie dzi(ii) Od czyn ni ki: wo da, 5 hy drat siar cza nu(vi) mie dzi(ii) 14. Do Êwiad cze nie 3: Ho dow la krysz ta ów Od czyn ni ki: wo da, 5 hy drat siar cza nu(vi) mie dzi(ii) 15. Do Êwiad cze nie 4: Roz dzie la nie mie sza nin wie lo sk ad ni ko wych me to dà chro - ma to gra fii Od czyn ni ki: kwas octo wy, bi bu a fil tra cyj na In ne: ma zak 16. Do Êwiad cze nie 5: Od dzie la nie barw ni ka me to dà ad sorp cji (PP) Od czyn ni ki: wo da In ne: w giel le kar ski, atra ment 17. Do Êwiad cze nie 6: Otrzy my wa nie i roz dzie la nie mie sza ni ny kre dy i so li ka - mien nej (PP) Od czyn ni ki: wo da, w glan wap nia (kre da strà co na), chlo rek so du III. Re ak cje che micz ne Lek cja 3.1. Ja kim prze mia nom ule ga jà sub stan cje che micz ne? 18. Do Êwiad cze nie 2: Ba da nie prze mian sub stan cji (PP) Od czyn ni ki: pa ra fi na In ne: ka wa ek kre dy 19. Do Êwiad cze nie 3: Ogrze wa nie jo du Od czyn ni ki: jod 20. Do Êwiad cze nie 4: Spa la nie ma gne zu i ogrze wa nie cu kru (PP) Od czyn ni ki: ma gnez wstà ka, sa cha ro za Lek cja 3.3. Pra wo za cho wa nia ma sy 21. Do Êwiad cze nie 1: Ob ser wa cja zmia ny ma sy re agen tów pod czas prze bie gu re ak cji Od czyn ni ki: siar ka, e la zo py Lek cja 3.7. Ty py re ak cji che micz nych 22. Do Êwiad cze nie 1: Roz k ad wo dy pod wp y wem prà du elek trycz ne go (PP) Od czyn ni ki: wo da, kwas siar ko wy(vi) (ok. 96%) 23. Do Êwiad cze nie 2: Ogrze wa nie mie sza ni ny cyn ku i siar ki (PP) Od czyn ni ki: cynk py, siar ka 24. Do Êwiad cze nie 3: Za cho wa nie si ma gne zu wo bec pa ry wod nej Od czyn ni ki: wo da, ma gnez wiór ki 25. Do Êwiad cze nie 4: Re ak cja wo do ro tlen ku so du z chlor kiem mie dzi(ii) Od czyn ni ki: wo do ro tle nek so du, chlo rek mie dzi(ii) (roz twór ok. 30%), wo da

8 8 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM Lek cja 3.8. Ener gia w re ak cjach che micz nych 26. Do Êwiad cze nie 1: Ob ser wa cja zmia ny tem pe ra tu ry pod czas re ak cji cyn ku z kwa sem sol nym Od czyn ni ki: wo da, kwas sol ny (ok. 36%), cynk gra nul ki IV. Po wie trze mie sza ni na ga zów Lek cja 4.1. Sk ad ni ki po wie trza 27. Do Êwiad cze nie 1: Ba da nie sk a du po wie trza (PP) In ne: Êwiecz ka Lek cja 4.3. Tlen i je go w a Êci wo Êci 28. Do Êwiad cze nie 1: Otrzy my wa nie tle nu i ba da nie je go w a Êci wo Êci (PP) Od czyn ni ki: wo da, man ga nian(vii) po ta su 29. Do Êwiad cze nie 2: Wy kry wa nie tle nu (PP) Lek cja 4.4. Tlen w przy ro dzie 30. Do Êwiad cze nie 1: Spa la nie siar ki Od czyn ni ki: siar ka 31. Do Êwiad cze nie 2: Ogrze wa nie blasz ki mie dzia nej Od czyn ni ki: blasz ka mie dzia na Lek cja 4.5. Ko ro zja i spo so by jej zwal cza nia 32. Do Êwiad cze nie 1: Ba da nie wp y wu ró nych czyn ni ków na szyb koêç pro ce su ko ro zji Od czyn ni ki: wo da de sty lo wa na, kwas octo wy, chlo rek so du, wo da wo do cià go wa Lek cja 4.6. Tlen ki w na szym oto cze niu 33. Do Êwiad cze nie 1: Ba da nie za cho wa nia si so du w po wie trzu Od czyn ni ki: sód me ta licz ny 34. Do Êwiad cze nie 2: Ga sze nie wap na pa lo ne go Od czyn ni ki: tle nek wap na, wo da Lek cja 4.7. Ba da my w a Êci wo Êci tlen ku w gla(iv) 35. Do Êwiad cze nie: Ba da nie w a Êci wo Êci tlen ku w gla(iv) (PP) Od czyn ni ki: wo da ga zo wa na, wo da, tle nek wap nia, bi bu a fil tra cyj na, mar mur gryz, kwas sol ny (ok. 36%) Lek cja 4.8. Ba da my w a Êci wo Êci wo do ru 36. Do Êwiad cze nie 1: Otrzy my wa nie wo do ru i ba da nie je go w a Êci wo Êci (PP) Od czyn ni ki: kwas sol ny (36%), ma gnez, wo da V. Wo da i roz two ry wod ne Lek cja 5.1. Wo da naj po pu lar niej szy zwià zek che micz ny 37. Do Êwiad cze nie 1: Ba da nie obec no Êci wo dy w mà ce Pro duk ty spo yw cze: mà ka 38. Do Êwiad cze nie 2: Ogrze wa nie w p o mie niu pal ni ka krysz ta ków siar cza nu(vi) mie dzi(ii) Od czyn ni ki: 5 hy drat siar cza nu(vi) mie dzi(ii)

9 III. Wykaz doêwiadczeƒ... 9 Lek cja 5.2. Wo da ja ko roz pusz czal nik 39. Do Êwiad cze nie 1: Ba da nie roz pusz cza nia si ró nych sub stan cji w wo dzie (PP) Od czyn ni ki: chlo rek so du, sa cha ro za, ben zy na eks trak cyj na Pro duk ty spo yw cze: mà ka, bia ko ja ja ku rze go, olej ja dal ny 40. Do Êwiad cze nie 2: Roz pusz cza nie ole ju w wo dzie Od czyn ni ki: ben zy na eks trak cyj na Pro duk ty spo yw cze: olej ja dal ny 41. Do Êwiad cze nie 3: Ba da nie czyn ni ków, od któ rych za le y szyb koêç roz pusz - cza nia sub stan cji sta ych w wo dzie (PP) Od czyn ni ki: sa cha ro za, wo da Lek cja 5.3. Roz pusz czal noêç sub stan cji 42. Do Êwiad cze nie 1: Roz pusz cza nie ró nych sub stan cji w wo dzie Od czyn ni ki: chlo rek so du, sa cha ro za, 5 hy drat siar cza nu(vi) mie dzi(ii) 43. Do Êwiad cza nie 2: Ba da nie roz pusz czal no Êci azo ta nu(v) po ta su w ró nych tem pe ra tu rach Od czyn ni ki: wo da, azo tan(v) po ta su 44. Do Êwiad cze nie 3: Wp yw tem pe ra tu ry na roz pusz cza nie tlen ku w gla(iv) w wo dzie mi ne ral nej In ne: wo da ga zo wa na Po ni ej po da no wy kaz wszyst kich od czyn ni ków po trzeb nych do wy ko na nia za miesz czonych w pod r cz ni ku do Êwiad czeƒ oraz spis szk a i sprz tu la bo ra to ryj ne go. Wy ka zy te majà one umo li wiç w a Êci we za pla no wa nie pra cy zgod nie z no wà pod sta wà pro gra mo wà, któ ra za k a da opa no wa nie przez ucznia pod sta wo wych czyn no Êci prak tycz nych: Uczeƒ bez piecz nie po s u gu je si pro stym sprz tem la bo ra to ryj nym i pod sta wo wy mi od czyn - ni ka mi che micz ny mi; pro jek tu je i prze pro wa dza pro ste do Êwiad cze nia che micz ne. Spis wszyst kich od czyn ni ków nie zb d nych do wy ko na nia do Êwiad czeƒ za - miesz czo nych w pod r cz ni ku: me ta le: miedê (blasz ka, drut), e la zo (blasz ka, opi ki, py ), cynk (py, gra nul ki), glin, o ów, ma gnez (wiór ki, wstà ka), de na tu rat, wo da de sty lo wa na amo niak (roz twór 25%), man ga nian(vii) po ta su, siar ka, fos for czer wo ny, 5 hy drat siar cza nu(vi) mie dzi(ii), pa ra fi na, jod, kwas siar ko wy(vi) (ok. 96%), wo do ro tle nek so du, chlo rek mie dzi(ii) (roz twór ok. 30%), kwas sol ny (ok. 36%), ben zy na eks trak cyj na,

10 10 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM tle nek wap nia, w glan wap nia gryz mar mu ro wy, w glan wap nia (kre da strà co na), sa cha ro za, chlo rek so du, bi bu a fil tra cyj na. In ne sub stan cje i pro duk ty spo yw cze: groch, mak, cu kier, pia sek, olej, sól ka mien na, ocet, w giel le kar ski, kre da, wo da ga - zo wa na, ja jo ku rze. Wy kaz na czyƒ la bo ra to ryj nych: pro bów ki a ro od por ne, zlew ki, szal ki Pe trie go, szkie ka ze gar ko we, cy lin dry mia ro we, lej ki, ba giet ki, roz dzie la cze, pa row ni ce, kol by de sty la cyj ne, ch od ni ce, moê dzie rze, kry sta li za to ry, rur ki szkla ne, pro bów ki z bocz nym tu bu sem, Wy kaz sprz tu la bo ra to ryj ne go: pal ni ki la bo ra to ryj ne, wa ga la bo ra to ryj na, trój no gi, sta ty wy, me ta lo we a py do sta ty wów, szczyp ce me ta lo we, sta ty wy do pro bó wek, a py do pro bó wek, y ecz ki do spa laƒ, ter mo me try, trój kà ty por ce la no we, kor ki gu mo we i w e gu mo we, elek tro dy. In ne: ma za ki, u czyw ka, Êwiecz ki.

11 11 IV. Pro po no wa na siat ka go dzin Pro po no wa na siat ka go dzin nie uwzgl d nia lek cji po wtó rze nio wych oraz spraw dzia - nów wia do mo Êci. Roz dzia 1. Sub stan cje i ich w a Êci wo Êci 2. We wn trz na bu do wa ma te rii 3. Re ak cje che micz ne 4. Po wie trze mie sza ni na ga zów 5. Wo da i roz two ry wod ne Ra zem Licz ba go dzin prze zna czo nana re ali za cj po szcze gól nych roz dzia ów

12 12 V. Wy ma ga nia na po szcze gól ne oce ny pro po zy cja przed mio to we go sys te mu oce nia nia (PSO) Wy ma ga nia na po szcze gól ne oce ny zo sta y sfor mu o wa ne dla ka de go dzia u. Ma jà one cha rak ter spi ral ny, co ozna cza, ze na przy k ad wy ma ga nia wy mie nio ne w dzia le Sub stan cje i ich w a Êci wo Êci obo wià zu jà przez ca y cykl na ucza nia che mii w gim na - zjum. I. Sub stan cje i ich w a Êci wo Êci Wy ma ga nia na oce n do pusz cza jà cà zna pra cow ni che micz nà, wy li cza za sa dy pra wi d o we go i bez piecz ne go za cho wa nia si w pra cow ni che micz - nej, sto su je za sa dy bez piecz nej pra cy w pra cow ni che micz nej, roz po zna je pod sta wo we de mon stro wa ne szk o la bo ra to ryj ne, wy li cza w a Êci wo Êci fi zycz ne, wy mie nia zmy s y po ma ga jà ce iden ty fi ko waç sub stan cje che micz ne, od czy tu je z ta blic che micz nych in for ma cje o w a Êci wo Êciach fi zycz nych sub stan cji, wy mie nia sta ny sku pie nia ma te rii, wy mie nia zja wi ska po twier dza jà ce ziar ni stà bu do w ma te rii, dzie li sub stan cje na pro ste i z o o ne, po da je przy k a dy pier wiast ków i zwiàz ków che micz nych, zna po dzia pier wiast ków na me ta le i nie me ta le, po da je przy k a dy me ta li i nie me ta li, zna wzór na g stoêç sub stan cji, zna jed nost ki ma sy, ob j to Êci i g sto Êci, pra wi d o wo pod sta wia da ne do wzo ru na g stoêç sub stan cji, od czy tu je z ta blic che micz nych po trzeb ne da ne, po da je przy k a dy mie sza nin nie jed no rod nych i jed no rod nych, spo rzà dza mie sza ni ny jed no rod ne i nie jed no rod ne, de fi niu je po j cia: mie sza ni na sub stan cji, mie sza ni na nie jed no rod na, mie sza ni na jed - no rod na, roz ró nia mie sza ni ny jed no rod ne od nie jed no rod nych, wy mie nia me to dy roz dzie la nia mie sza nin jed no rod nych i nie jed no rod nych.

13 Wymagania na poszczególne oceny Wy ma ga nia na oce n do sta tecz nà po da je zna cze nie wy bra nych pik to gra mów, na zy wa pro ste czyn no Êci la bo ra to ryj ne, de fi niu je po j cia: ma te ria, sub stan cja, w a Êci wo Êci fi zycz ne, che micz ne, opi su je w a Êci wo Êci wska za nej sub stan cji, wy mie nia w a Êci wo Êci ty po we dla po szcze gól nych sta nów sku pie nia, opi su je ró ni ce mi dzy pier wiast kiem a zwiàz kiem che micz nym, po s u gu je si sym bo la mi che micz ny mi: H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg, okre Êla w a Êci wo Êci me ta li i nie me ta li, wy mie nia ce chy cha rak te ry stycz ne dla me ta li, wy mie nia me tal, któ ry wy st pu je w tem pe ra tu rze po ko jo wej w sta nie cie k ym, wy mie nia me ta le, któ re ma jà in nà bar w ni srebr na, prze pro wa dza bar dzo pro ste ob li cze nia z wy ko rzy sta niem po j ç: ma sa, g stoêç, ob - j toêç, pra wi d o wo sto su je od czy ta ne da ne z ta blic che micz nych, de fi niu je po j cia: sà cze nie, se dy men ta cja, de kan ta cja, kry sta li za cja, de sty la cja, od - pa ro wa nie roz pusz czal ni ka. Wy ma ga nia na oce n do brà wy ja Ênia po j cie pik to gra mu, wy mie nia za sto so wa nie po zna ne go szk a la bo ra to ryj ne go, wy mie nia w a Êci wo Êci kil ku wska za nych sub stan cji i wska zu je te spo Êród nich, któ re sà cha rak te ry stycz ne dla da nej sub stan cji, wy ja Ênia za po mo cà ry sun ku, na czym po le ga jà pro ce sy: top nie nia, pa ro wa nia i skra - pla nia, wy ja Ênia, na czym po le ga zja wi sko dy fu zji, roz pusz cza nia, mie sza nia, zmia ny sta nu sku pie nia, wy ja Ênia spo sób two rze nia sym bo li che micz nych, bez b d nie po s u gu je si sym bo la mi che micz ny mi, wy ja Ênia ró ni ce mi dzy pier wiast kiem a zwiàz kiem che micz nym, od ró nia me ta le od nie me ta li na pod sta wie ich w a Êci wo Êci, wy ja Ênia zwià zek mi dzy za sto so wa nia mi da nej sub stan cji a jej w a Êci wo Êcia mi, prze pro wa dza ob li cze nia z wy ko rzy sta niem po j ç: ma sa, g stoêç, ob j toêç, wy ja Ênia po j cia: se dy men ta cja, de kan ta cja, sà cze nie (fil tra cja), de fi niu je po j cia: chro ma to gra fia, ad sorp cja, wy li cza w a Êci wo Êci sk ad ni ków sub stan cji po zwa la jà ce za sto so waç da nà me to d do ich roz dzia u, wy mie nia w a Êci wo Êci sk ad ni ków mie sza ni ny, dzi ki któ rym mo na jà roz dzie liç me - to dà de sty la cji, opi su je bu do w ze sta wu do de sty la cji. Wy ma ga nia na oce n bar dzo do brà okre Êla zna cze nie wszyst kich pik to gra mów, pro jek tu je i prze pro wa dza pro ste do Êwiad cze nie che micz ne,

14 14 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM roz po zna je bez b d nie de mon stro wa ne szk o la bo ra to ryj ne, opi su je bez b d nie w a Êci wo Êci fi zycz ne wska za nej sub stan cji, iden ty fi ku je po zna nà sub stan cj na pod sta wie po da nych w a Êci wo Êci fi zycz nych, pro jek tu je do Êwiad cze nia po twier dza jà ce ziar ni stoêç ma te rii, pro jek tu je do Êwiad cze nie po zwa la jà ce stwier dziç, czy da na sub stan cja jest pro sta, czy z o o na, pro jek tu je do Êwiad cze nie po zwa la jà ce zba daç w a Êci wo Êci me ta li i nie me ta li, prze pro wa dza ob li cze nia z wy ko rzy sta niem po j ç: ma sa, g stoêç, ob j toêç z za mia - nà jed no stek ma sy, pro jek tu je do Êwiad cze nie, któ re na le y prze pro wa dziç, aby roz dzie liç po da nà mie - sza ni n, pro jek tu je do Êwiad cze nie po zwa la jà ce roz dzie liç mie sza ni n (np. kre dy i so li ka mien - nej) za po mo cà za sto so wa nia kil ku me tod. Wy ma ga nia na oce n ce lu jà cà bie rze udzia i od no si suk ce sy w kon kur sach szkol nych i po zasz kol nych, sa mo dziel nie po sze rza swo jà wie dz, ko rzy sta jàc z ró nych êró de in for ma cji, roz wià zu je za da nia i pro ble my w spo sób no wa tor ski i ory gi nal ny, roz wià zu je za da nia z wy ko rzy sta niem po j ç: g stoêç, ma sa, ob j toêç ze za mia nà jed - no stek ob j to Êci i g sto Êci. II. We wn trz na bu do wa ma te rii Wy ma ga nia na oce n do pusz cza jà cà wska zu je, ja ki ro dzaj dro bin na zy wa my ato ma mi, wy mie nia czàst ki wcho dzà ce w sk ad ato mu, opi su je bu do w ato mu (jà dro i krà à ce wo kó nie go elek tro ny), de fi niu je licz b ato mo wà i ma so wà, de fi niu je po j cia: izo top, war to Êcio woêç po da je przy k a dy izo to pów, zna po j cia: po w o ka wa len cyj na i elek tro ny wa len cyj ne, wy mie nia na pod sta wie uk a du okre so we go ga zy szla chet ne, dzie li izo to py na na tu ral ne i sztucz ne oraz trwa e i pro mie nio twór cze, wy mie nia dzie dzi ny y cia, w któ rych zna la z y za sto so wa nie izo to py pro mie nio twór cze, przed sta wia skut ki dzia a nia pro mie nio wa nia na or ga ni zmy y we, de fi niu je pra wo okre so wo Êci, po tra fi po daç po o e nie pier wiast ka w uk a dzie okre so wym i od wrot nie, po tra fi wska zaç me ta le i nie me ta le w uk a dzie okre so wym, od czy tu je z uk a du okre so we go pod sta wo we in for ma cje o pier wiast kach (sym bol, na zw, licz b ato mo wà, ma s ato mo wà), po da je przy k a dy czà ste czek, in ter pre tu je za pi sy ta kie, jak np. O 2, 2 O, 2 O 2, wie, e atom, tra càc elek tro ny, zy sku je nad miar a dun ków do dat nich i sta je si jo - nem do dat nim, wie, e atom, przyj mu jàc elek tro ny, zy sku je nad miar a dun ków ujem nych i sta je si jo nem ujem nym,

15 Wymagania na poszczególne oceny po da je przy k a dy zwiàz ków o bu do wie jo no wej, roz ró nia wzo ry su ma rycz ne i struk tu ral ne, pi sze wzo ry su ma rycz ne na pod sta wie wzo rów kre sko wych zwiàz ków che micz nych, od czy tu je war to Êcio wo Êci pier wiast ków ze wzo ru struk tu ral ne go (kre sko we go), usta la na pod sta wie mo de lu wzo ry czà ste czek, zna po j cie ma sy czà stecz ko wej, za pi su je na pod sta wie mo de lu od po wied nie ilo Êci czà ste czek i ato mów. Wy ma ga nia na oce n do sta tecz nà de fi niu je po j cie pier wiast ka che micz ne go, po da je cha rak te ry sty k czà stek bu du jà cych atom, po da je za le noêç mi dzy licz bà pro to nów i elek tro nów w ato mie, po da je czàst ki, któ re wcho dzà w sk ad jà dra, de fi niu je po j cia: po w o ka elek tro no wa, ma sa ato mo wa (ja ko Êred nia mas ato mów da ne go pier wiast ka z uwzgl d nie niem je go sk a du izo to po we go), wspól na pa ra elek tro no wa, wià za nie jo no we, ob li cza licz b neu tro nów, zna jàc licz b ato mo wà i ma so wà izo to pu, za pi su je sym bo licz nie izo to py pier wiast ków, za zna cza w za pi sie kon fi gu ra cji elek tro no wej po w o k wa len cyj nà i elek tro ny wa len - cyj ne, opi su je pro mie nio wa nie α, β i γ, de fi niu je zja wi sko pro mie nio twór czo Êci na tu ral nej, de fi niu je po j cia: okres po o wicz ne go roz pa du, wià za nie ato mo we (ko wa len cyj ne), wie, kto jest twór cà uk a du okre so we go, wie, e rzàd po zio my uk a du okre so we go to okres, a pio no wy to gru pa, wie, e gru py 1, 2 i od 13 do 18 to gru py g ów ne, na pod sta wie uk a du okre so we go po da je licz b po w ok i licz b elek tro nów wa len - cyj nych ato mów, po da je wzo ry su ma rycz ne i struk tu ral ne czà ste czek: wo do ru, chlo ru, azo tu, dwu - tlen ku w gla, wo dy, chlo ro wo do ru, amo nia ku, po da je wzo ry ka tio nów i anio nów, pi sze wzór su ma rycz ny zwiàz ku na pod sta wie zna nej war to Êcio wo Êci pier wiast ków, pi sze wzór su ma rycz ny na pod sta wie na zwy tlen ku, de fi niu je po j cie ma sy czà stecz ko wej, ob li cza ma s czà stecz ko wà zwiàz ków o pro stej bu do wie, ob li cza licz by ato mów po szcze gól nych pier wiast ków na pod sta wie za pi su, np. 2H 2, 3 CO. Wy ma ga nia na oce n do brà wy ja Ênia, dla cze go zo sta a wpro wa dzo na ato mo wa jed nost ka ma sy, wy ja Ênia bu do w ato mu, wy mie nia ozna cze nia li te ro we po w ok elek tro no wych (K, L, M, N...), okre Êla licz b czà stek wcho dzà cych w sk ad ato mu za pi sa ne go sym bo lem na pod - sta wie A i Z za pi su je za po mo cà sym bo lu E atom do wol ne go izo to pu, zna jàc licz by czà stek bu - du jà cych atom,

16 16 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM po tra fi za pi saç kon fi gu ra cj elek tro no wà ato mów wska za nych pier wiast ków w for - mie sche ma tu mo de lu ato mu, mo de lu uprosz czo ne go i sym bo licz ne go za pi su, usta la licz b pro to nów i neu tro nów w ato mie da ne go izo to pu, okre Êla zdol noêç prze ni ka nia pro mie nio wa nia przez os o ny, opi su je bu do w uk a du okre so we go, ro zu mie po j cia: gru pa, okres, wie, ja ka jest za le noêç mi dzy licz bà po rzàd ko wà a ato mo wà, wie, ja ka jest za le noêç mi dzy po o e niem pier wiast ka w uk a dzie okre so wym a licz - bà elek tro nów wa len cyj nych je go ato mów (dla grup g ów nych), na pod sta wie uk a du okre so we go po da je kon fi gu ra cj elek tro no wà ato mów pier - wiast ków o licz bie ato mo wej od 1 do 20, okre Êla po o e nie pier wiast ka w uk a dzie okre so wym na pod sta wie zna jo mo Êci kon - fi gu ra cji elek tro no wej ato mu te go pier wiast ka, wy ja Ênia po j cie czà stecz ki, opi su je, czym ró ni si atom od czà stecz ki ry su je wzo ry elek tro no we (krop ko we i kre sko we) po zna nych sub stan cji, za pi su je w po sta ci rów na nia po wsta wa nie ka tio nu i anio nu na przy k a dzie so du, ma - gne zu, gli nu, chlo ru, siar ki, wy mie nia w a Êci wo Êci zwiàz ków o wià za niach jo no wych, ry su je wzo ry kre sko we na pod sta wie zna nych war to Êcio wo Êci pier wiast ków, wie, ja ka jest war to Êcio woêç wo do ru i tle nu, ob li cza war to Êcio woêç pier wiast ka w tlen ku na pod sta wie je go wzo ru su ma rycz ne go, po da je na zw sys te ma tycz nà tlen ku, ob li cza ma s czà stecz ko wà wska za nych zwiàz ków che micz nych. Wy ma ga nia na oce n bar dzo do brà okre Êla rzàd wiel ko Êci roz mia rów ato mów, po da je za le noêç mi dzy gra mem a ato mo wà jed nost kà ma sy, de fi niu je po j cie nu kle ony, zna hi sto rycz ne i wspó cze sne teo rie bu do wy ato mu, ob li cza mak sy mal nà licz b elek tro nów miesz czà cà si na po w o ce, ob li cza Êred nià ma s ato mo wà, zna jàc sk ad izo to po wy, wy ja Ênia ró ni ce w bu do wie ato mów izo to pów wo do ru, wy ja Ênia ro l elek tro nów wa len cyj nych, opi su je kon fi gu ra cj elek tro no wà ga zów szla chet nych, wy ja Ênia bier noêç che micz nà he low ców, wy mie nia czyn ni ki, któ re wp y wa jà na od dzia y wa nie pro mie nio wa nia na or ga nizm ludz ki, oma wia wk ad Ma rii Sk o dow skiej -Cu rie w ba da nia nad pro mie nio twór czo Êcià, wska zu je po do bieƒ stwo bu do wy pier wiast ków ja ko jed nà z przy czyn u o e nia ich w uk a dzie okre so wym, okre Êla zmia ny ak tyw no Êci me ta li i nie me ta li w ob r bie gru py i okre su, wy ja Ênia zwià zek po mi dzy po do bieƒ stwem w a Êci wo Êci pier wiast ków za pi sa nych w tej sa mej gru pie uk a du okre so we go a bu do wà ato mów i licz bà elek tro nów wa - len cyj nych, wy mie nia w a Êci wo Êci zwiàz ków o wià za niach ko wa len cyj nych,

17 Wymagania na poszczególne oceny przed sta wia spo sób po wsta wa nia czà ste czek wo do ru, tle nu, azo tu, chlo ru, chlo ro - wo do ru, wo dy, amo nia ku, dwu tlen ku w gla, przed sta wia me cha nizm two rze nia wià za nia jo no we go, po rów nu je w a Êci wo Êci zwiàz ków o bu do wie jo no wej i ko wa len cyj nej, wy ja Ênia, co przed sta wia wzór su ma rycz ny, a co wzór struk tu ral ny, okre Êla mak sy mal nà war to Êcio woêç pier wiast ka wzgl dem tle nu i wo do ru na pod - sta wie po o e nia pier wiast ka w uk a dzie okre so wym (dla pier wiast ków grup g ów nych). Wy ma ga nia na oce n ce lu jà cà bie rze udzia i od no si suk ce sy w kon kur sach szkol nych i po zasz kol nych, sa mo dziel nie po sze rza swo jà wie dz, ko rzy sta jàc z ró nych êró de in for ma cji, roz wià zu je za da nia i pro ble my w spo sób no wa tor ski i ory gi nal ny, przed sta wia sa mo rzut ne roz pa dy pro mie nio twór cze α i β, ob li cza iloêç nie trwa e go izo to pu, któ ra po zo sta nie po okre Êlo nym cza sie. III. Re ak cje che micz ne Wy ma ga nia na oce n do pusz cza jà cà de fi niu je po j cia: zja wi sko fi zycz ne, prze mia na che micz na, sub stra ty, pro duk ty, re - agen ty, re ak cje eg zo ener ge tycz ne i re ak cje en do ener ge tycz ne, wy mie nia zja wi ska fi zycz ne i re ak cje che micz ne to wa rzy szà ce y ciu co dzien ne mu, po da je treêç praw za cho wa nia ma sy i sta o Êci zwiàz ku che micz ne go, zna po j cie rów na nia re ak cji che micz nej, wy mie nia za sa dy za pi sy wa nia rów na nia re ak cji che micz nej, wie, kie dy rów na nie re ak cji jest za pi sa ne po praw nie, wy mie nia ty py re ak cji che micz nych, wska zu je sub stra ty, pro duk ty i re agen ty w ró nych ty pach re ak cji, wy mie nia przy k a dy re ak cji eg zo ener ge tycz nych i en do ener ge tycz nych, wy mie nia za sto so wa nie re ak cji spa la nia, któ re to wa rzy szà y ciu co dzien ne mu. Wy ma ga nia na oce n do sta tecz nà za pi su je ob ser wa cje z prze pro wa dzo nych do Êwiad czeƒ, wy mie nia ob ja wy re ak cji che micz nej, wy ja Ênia po j cia zwià za ne ze sta na mi sku pie nia ma te rii: sub li ma cja i re su bli ma cja, top nie nie, krzep ni cie, pa ro wa nie, skra pla nie, wy ko nu je bar dzo pro ste ob li cze nia zwià za ne z wy ko rzy sta niem pra wa za cho wa nia ma sy, wska zu je ró ni ce mi dzy zwiàz kiem che micz nym a mie sza ni nà, wy ko nu je bar dzo pro ste ob li cze nia opar te na pra wie sta o Êci sk a du, po s u gu je si po j cia mi: in deks ste chio me trycz ny i wspó czyn nik ste chio me trycz ny, do bie ra wspó czyn ni ki w pro stych rów na niach re ak cji, wy mie nia efek ty to wa rzy szà ce re ak cjom che micz nym, po da je przy k a dy ró nych ty pów re ak cji, za pi su je s ow nie prze bieg re ak cji syn te zy, ana li zy, wy mia ny.

18 18 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM Wy ma ga nia na oce n do brà wy ja Ênia ró ni c mi dzy zja wi skiem fi zycz nym a prze mia nà che micz nà, for mu u je wnio ski z prze pro wa dzo nych do Êwiad czeƒ, zna po j cie mo la, wy ja Ênia zna cze nie pra wa za cho wa nia ma sy, ob li cza ma sy sub stra tów lub pro duk tów otrzy ma nych w wy ni ku zaj Êcia re ak cji che - micz nej, ob li cza sto su nek ma so wy pier wiast ków w da nym zwiàz ku che micz nym, wy ja Ênia zna cze nie pra wa sta o Êci sk a du w y ciu co dzien nym, wy ko nu je pro ste ob li cze nia zwià za ne z pra wem sta o Êci sk a du, wy ja Ênia po j cie rów na nia re ak cji che micz nej, od czy tu je rów na nie re ak cji che micz nej, do bie ra wspó czyn ni ki ste chio me trycz ne do wol nà me to dà, wy ja Ênia, co to zna czy, e rów na nie re ak cji che micz nej jest na pi sa ne po praw nie, wy ja Ênia po j cia: syn te za, ana li za, wy mia na, roz ró nia re ak cje eg zo -ien do ener ge tycz ne na pod sta wie za pi su s ow ne go. Wy ma ga nia na oce n bar dzo do brà pro jek tu je do Êwiad cze nia ilu stru jà ce zja wi sko fi zycz ne i re ak cj che micz nà, udo wad nia, dla cze go da ny pro ces jest zja wi skiem fi zycz nym lub prze mia nà che micz nà, ob li cza ob j to Êci sub stan cji bio rà cych udzia w re ak cji che micz nej, de fi niu je po j cie mo la, po s u gu je si in ter pre ta cjà mo lo wà sym bo lów i wzo rów che micz nych, za pi su je prze bieg re ak cji che micz nej, u y wa jàc sym bo li pier wiast ków i wzo rów zwiàz - ków che micz nych, uk a da rów na nie re ak cji, któ re jest za pi sa ne s ow nie, uk a da rów na nia re ak cji np: roz k a du wo dy, syn te zy siarcz ku cyn ku, pro jek tu je do Êwiad cze nia po ka zu jà ce prze bieg re ak cji syn te zy, ana li zy i wy mia ny, za - pi su je ob ser wa cje i for mu u je wnio ski, pi sze od po wied nie rów na nia tych re ak cji. Wy ma ga nia na oce n ce lu jà cà bie rze udzia i od no si suk ce sy w kon kur sach szkol nych i po zasz kol nych, sa mo dziel nie po sze rza swo jà wie dz, ko rzy sta jàc z ró nych êró de in for ma cji, roz wià zu je za da nia i pro ble my w spo sób no wa tor ski i ory gi nal ny, ob li cza licz by mo li ato mów i czà ste czek, wy ko rzy stu jàc licz b Avo ga dro, usta la wzór zwiàz ku che micz ne go na pod sta wie sto sun ku ma so we go pier wiast ków w tym zwiàz ku, ob li cza pier wiast ko wy sk ad pro cen to wy zwiàz ków che micz nych. IV. Po wie trze to mie sza ni na ga zów Wy ma ga nia na oce n do pusz cza jà cà wie, e po wie trze to jed no rod na mie sza ni na ga zów, wy mie nia sk ad ni ki po wie trza, któ rych za war toêç pro cen to wa jest nie zmien na w d u - gich od st pach cza su,

19 Wymagania na poszczególne oceny wy mie nia w a Êci wo Êci po wie trza, dzie li re ak cje na re ak cje prze bie ga jà ce szyb ko i wol no, od czy tu je z uk a du okre so we go pod sta wo we in for ma cje o azo cie, tle nie i wo do rze (sym bol, na zw, licz b ato mo wà, ma s ato mo wà), po da je przy k a dy spa la nia i utle nia nia, wy mie nia czyn ni ki po wo du jà ce ko ro zj, wy mie nia spo so by za po bie ga nia ko ro zji, wy li cza w a Êci wo Êci tlen ków e la za, wap nia i gli nu, wy li cza za sto so wa nie tlen ków e la za, wap nia i gli nu, wy mie nia w a Êci wo Êci i za sto so wa nie tlen ku w gla(iv), tle nu, wo do ru i azo tu, wie, e mie sza ni na wo do ru i po wie trza jest mie sza ni nà wy bu cho wà, wy mie nia êró d a za nie czysz czeƒ po wie trza oraz spo so by ochro ny po wie trza przed za nie czysz cze nia mi. Wy ma ga nia na oce n do sta tecz nà wy mie nia sk ad ni ki, któ rych za war toêç pro cen to wa w po wie trzu ule ga zmia nom, po da je za war toêç pro cen to wà tle nu i azo tu w po wie trzu, opi su je do Êwiad cze nie, któ re udo wad nia ist nie nie po wie trza, de fi niu je re ak cje spa la nia i utle nia nia, opi su je obieg tle nu w przy ro dzie, opi su je zna cze nie pro ce su fo to syn te zy, de fi niu je po j cie ko ro zji, opi su je zna cze nie pro ce su ko ro zji w y ciu co dzien nym i prze my Êle, de fi niu je po j cia: tle nek, tle nek me ta lu oraz tle nek nie me ta lu, opi su je zna cze nie dwu tlen ku w gla dla or ga ni zmów y wych, wie, w ja kiej po zy cji na le y trzy maç otwar te na czy nie z wo do rem i tle nem, wie, gdzie wy st pu jà ga zy szla chet ne, wy mie nia w a Êci wo Êci i za sto so wa nie ga zów szla chet nych, wy li cza czyn ni ki po wo du jà ce po wsta wa nie dziu ry ozo no wej. Wy ma ga nia na oce n do brà pro jek tu je do Êwiad cze nie po zwa la jà ce stwier dziç, e po wie trze jest mie sza ni nà ga zów, od czy tu je z uk a du okre so we go pier wiast ków i in nych êró de in for ma cje o azo cie, tle nie i wo do rze, okre Êla spo sób iden ty fi ka cji tle nu, ana li zu je sche mat obie gu tle nu w po wie trzu, wy mie nia spo so by otrzy my wa nia tle nu, wy ja Ênia, dla cze go me ta le ko ro du jà, wy mie nia czyn ni ki przy spie sza jà ce ko ro zj, wy mie nia spo so by otrzy my wa nia tlen ków, opi su je pro ces utle nia nia tlen ków, pro jek tu je do Êwiad cze nie po zwa la jà ce otrzy maç tle nek w gla(iv), pro jek tu je do Êwiad cze nie po zwa la jà ce zi den ty fi ko waç tle nek w gla(iv), pro jek tu je do Êwiad cze nie po zwa la jà ce zi den ty fi ko waç wo dór, wy ja Ênia po j cie dziu ry ozo no wej.

20 20 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM Wy ma ga nia na oce n bar dzo do brà wy ja Ênia pro ces de sty la cji skro plo ne go po wie trza ja ko êró d a ró nych ga zów, opi su je ro l azo tu w przy ro dzie, pro jek tu je do Êwiad cze nie, za po mo cà któ re go mo na otrzy maç azot z po wie trza i zba daç je go w a Êci wo Êci, pro jek tu je do Êwiad cze nie po zwa la jà ce otrzy maç tlen, pi sze rów na nia re ak cji otrzy my wa nia tle nu, za pi su je s ow nie pro ces fo to syn te zy i utle nia nia bio lo gicz ne go, wy ja Ênia pro ces pa sy wa cji, opi su je go spo dar k me ta la mi (tech no lo gia tem bo), pi sze rów na nia re ak cji otrzy my wa nia tlen ków, utle nia nia tlen ków, otrzy my wa nia wo - do ru, spa la nia wo do ru, otrzy my wa nia tlen ku w gla(iv), de fi niu je po j cie ka ta li za to ra, pro jek tu je do Êwiad cze nie po zwa la jà ce otrzy maç wo dór, wy ja Ênia, dla cze go ga zy szla chet ne sà ma o ak tyw ne che micz nie, wy ja Ênia po j cia: efekt cie plar nia ny, smog, glo bal ne ocie ple nie kwa Êne desz cze, okre Êla, ja kie za gro e nia mo gà wy ni kaç z glo bal ne go ocie ple nia, pla nu je spo sób po st po wa nia po zwa la jà cy chro niç po wie trze przed za nie czysz cze - niem. Wy ma ga nia na oce n ce lu jà cà bie rze udzia i od no si suk ce sy w kon kur sach szkol nych i po zasz kol nych, sa mo dziel nie po sze rza swo jà wie dz, ko rzy sta jàc z ró nych êró de in for ma cji, roz wià zu je za da nia i pro ble my w spo sób no wa tor ski i ory gi nal ny, prze ja wia ak tyw nà po sta w wo bec za gro eƒ Êro do wi ska przy rod ni cze go, wy mie nia na zwi ska uczo nych, któ rzy po raz pierw szy skro pli li po wie trze, roz wià zu je che mo gra fy. V. Wo da i roz two ry wod ne Wy ma ga nia na oce n do pusz cza jà cà wy mie nia, w ja kiej po sta ci wy st pu je wo da w przy ro dzie, wy mie nia w a Êci wo Êci wo dy, zna po j cia: roz pusz czal nik, roz twór, sub stan cja roz pusz czo na, wy mie nia przy k a dy sub stan cji roz pusz czal nych i trud no roz pusz czal nych w wo dzie ze swo je go naj bli sze go oto cze nia, de fi niu je po j cia: roz pusz czal noêç, roz twór na sy co ny i nie na sy co ny, ko rzy sta z krzy wej roz pusz czal no Êci dla cia sta ych i ga zów, de fi niu je st e nie pro cen to we, za pi su je wzór opi su jà cy st e nie pro cen to we, ob li cza st e nie pro cen to we sub stan cji, ma jàc po da nà ma s sub stan cji i ma s roz - two ru, de fi niu je po j cia: roz twór roz cieƒ czo ny i st o ny, opi su je ró ni ce mi dzy roz two rem roz cieƒ czo nym a st o nym, de fi niu je za t a nie i roz cieƒ cza nie roz two ru,

21 Wymagania na poszczególne oceny wy ja Ênia, ja kie zna cze nie ma wo da dla or ga ni zmów y wych, wy mie nia ró ne ro dza je wód, wy mie nia êró d a i ro dza je za nie czysz czeƒ wód, pro po nu je spo so by ra cjo nal ne go go spo da ro wa nia wo dà. Wy ma ga nia na oce n do sta tecz nà opi su je bu do w czà stecz ki wo dy, przed sta wia wzór su ma rycz ny i kre sko wy wo dy, od ró nia roz two ry w a Êci we, ko lo idy i za wie si ny, po da je przy k a dy sub stan cji, któ re nie roz pusz cza jà si w wo dzie, two rzàc ko lo idy i za wie si ny, wy mie nia czyn ni ki, ja kie wp y wa jà na szyb koêç roz pusz cza nia sub stan cji sta ych w wo dzie, opi su je ró ni ce mi dzy roz two rem na sy co nym i nie na sy co nym, wie, jak z roz two ru na sy co ne go otrzy maç nie na sy co ny i od wrot nie, wy mie nia czyn ni ki wp y wa jà ce na roz pusz czal noêç cia sta ych i ga zów w wo dzie, ob li cza st e nie pro cen to we sub stan cji, ma jàc po da nà ma s sub stan cji i ma s roz - pusz czal ni ka, wy mie nia ko lej ne czyn no Êci, ja kie na le y wy ko naç w ce lu przy go to wa nia roz two ru o okre Êlo nym st e niu, wie, jak zmniej szyç st e nie roz two ru, wie, jak zwi k szyç za t e nie roz two ru, oma wia wy st po wa nie wo dy s o nej i s od kiej w przy ro dzie. Wy ma ga nia na oce n do brà przed sta wia wzór elek tro no wy wo dy, pro jek tu je do Êwiad cze nie ma jà ce na ce lu wy kry cie wo dy w pro duk tach po cho dze - nia ro Êlin ne go i mi ne ra ach, wy ja Ênia zna cze nie mniej szej g sto Êci lo du ni wo dy dla or ga ni zmów y wych, wy ja Ênia po j cia: roz pusz czal nik, roz twór, sub stan cja roz pusz czo na, pro jek tu je do Êwiad cze nia wy ka zu jà ce wp yw ró nych czyn ni ków na szyb koêç roz - pusz cza nia sub stan cji sta ych w wo dzie, wy ja Ênia ró ni c po mi dzy roz pusz cza niem a roz pusz czal no Êcià, ry su je krzy we roz pusz czal no Êci, opi su je ró ni ce mi dzy roz two rem st o nym i roz cieƒ czo nym, ob li cza st e nie pro cen to we roz two ru z prze li cze niem jed no stek ma sy, ob li cza ma s sub stan cji i ma s roz pusz czal ni ka, ma jàc po da ne st e nie pro cen to we i ma s roz two ru, oma wia obieg wo dy w przy ro dzie, wy ja Ênia po j cia: uty li za cja, re cy kling, pla nu je spo sób usu ni cia z wo dy na tu ral nej nie któ rych za nie czysz czeƒ, wy ja Ênia przy czy n zmniej sze nia st e nia roz two ru, wy ja Ênia przy czy n za t e nia roz two ru. Wy ma ga nia na oce n bar dzo do brà wy ja Ênia po j cie: di pol, hi gro sko pij noêç, aso cja cja, wo da kry sta li za cyj na, wy ja Ênia, jak po lar noêç czà stecz ki wo dy wp y wa na jej w a Êci wo Êci,

22 22 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM wy ja Ênia, po s u gu jàc si wia do mo Êcia mi o bu do wie sub stan cji, dla cze go roz drob nie - nie, mie sza nie i pod wy szo na tem pe ra tu ra zwi k sza jà szyb koêç roz pusz cza nia wi k - szo Êci sub stan cji sta ych w wo dzie, wy ja Ênia zja wi sko sto ka Tyn dal la, wy ja Ênia zwià zek mi dzy roz pusz cza niem si w roz pusz czal ni ku pew nych sub stan cji a bu do wà roz pusz czal ni ka i sub stan cji roz pusz cza nej, ob li cza, ko rzy sta jàc z krzy wej roz pusz czal no Êci, st e nie pro cen to we roz two ru na sy - co ne go w po da nej tem pe ra tu rze, ob li cza iloêç sub stan cji, któ rà mo na roz pu Êciç w da nej ilo Êci wo dy w po da nej tem - pe ra tu rze, wy mie nia czyn no Êci, ja kie po wi nien wy ko naç, aby spo rzà dziç wy kres krzy wej roz - pusz czal no Êci, ob li cza st e nie pro cen to we sub stan cji, ma jàc po da nà ma s sub stan cji, g stoêç i ob j toêç roz pusz czal ni ka, ob li cza ma s sub stan cji i ob j toêç roz pusz czal ni ka, ma jàc po da ne st e nie pro cen - to we i ma s roz two ru, ob li cza st e nie pro cen to we roz two ru, je e li jest po da na g stoêç i ob j toêç roz two - ru oraz ma sa sub stan cji roz pusz czo nej, wy ja Ênia, ja kie za gro e nia wy ni ka jà z za nie czysz czeƒ wo dy, wy ja Ênia ró ni c mi dzy wo dà de sty lo wa nà a wo dà wy st pu jà cà w przy ro dzie. Wy ma ga nia na oce n ce lu jà cà bie rze udzia i od no si suk ce sy w kon kur sach szkol nych i po zasz kol nych, sa mo dziel nie po sze rza swo jà wie dz, ko rzy sta jàc z ró nych êró de in for ma cji, roz wià zu je za da nia i pro ble my w spo sób no wa tor ski i ory gi nal ny, ob li cza st e nie pro cen to we roz two ru po wsta e go przez za g sz cze nie, roz cieƒ cze - nie roz two ru, zmie sza nie roz two rów o ró nym st e niu, wy ja Ênia po j cie eu tro fi za cji.

23 VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy Zgodnie z podstawà programowà nauczyciel jest odpowiedzialny za jej realizacj oraz monitorowanie toku kszta cenia. W zwiàzku z tym w proponowanym planie wynikowym zamieszczono odpowiednià kolumn, która zawiera odniesienie do podstawy programowej gimnazjum. Wymagania na ocen celujàcà nie zosta y wyszczególnione w wymaganiach ponadpodstawowych. Znajdujà si one w przedmiotowym systemie oceniania z chemii. W ostatniej rubryce mo na zaznaczaç na przyk ad daty i kolejny numer zrealizowanej lekcji w danej klasie. 1. Substancje i ich w aêciwoêci Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela Bezpieczeƒstwo i higiena pracy w pracowni chemicznej. Regulamin pracowni chemicznej 1 przepisy BHP regulamin pracowni oznakowanie niebezpiecznych substancji piktogramy zna pracowni chemicznà zna zasady prawid owego i bezpiecznego zachowania si w pracowni chemicznej podaje znaczenie wybranych piktogramów stosuje zasady bezpiecznej pracy w pracowni chemicznej wyjaênia poj cie piktogramu okreêla znaczenie wszystkich piktogramów 2. Podstawowy sprz t i szk o laboratoryjne 1 nazwy i zastosowanie ryjneg pokaz podstawowych czynnoêci laboratoryjnych: ogrzewanie i sàczenie i szk a laboratoryjnegboratoryjne wego sprz tu podstawo- laboratoryjne nazywa proste czynnoêci demonstrowane szk o la- rozpoznaje podstawowe sprz t i szk o laboratoryjne wymienia podstawowy znanego szk a laboratoryjnego wymienia zastosowanie poznanego ryjne monstrowane szk o laborato- rozpoznaje bezb dnie de- czy w probówce) miczne (np. ogrzewanie cieczy proste doêwiadczenie che- projektuje i przeprowadza 23

24 Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela Poznajemy substancje chemiczne 1 materia a substancja cj i miczne substancjgajàce zyczne i che- w aêciwoêci fizyczne chemiczna nych substancji o w aêciwoêciach fizycznych micznych informacje odczytuje z tablic chemicznych substancj opisuje w aêciwoêci fizyczne wskazanej sub- stancji zidentyfikowaç wymienia zmys y poma- wylicza w aêciwoêci fizyczne zyczne i chemiczne stancja, w aêciwoêci fistancj definiuje poj cia: sub- Êci wskazanej substancji opisuje bezb dnie w aêciwo- dla danej substancji które sà charakterystyczne i wskazuje te spoêród nich, wskazanych substancji wymienia w aêciwoêci kilku nych w aêciwoêci fizycznych na podstawie poda- identyfikuje poznanà sub- elaza cukru, màki, wody, miedzi tów np. soli kamiennej, nych na co dzieƒ produkzyczne nymi sk adnikami stosowamiczne substancji b dàcych g ów opisuje w aêciwoêci 4. Ziarnista budowa materii 1 wewn trzna budowa skupienia zmiany stanu szanie si cieczy, w cieczach, mieszanie cia sta ych rozpuszczanie si materii: dyfuzja, ziarnistà budow potwierdzajàce zjawiska fizyczne materii dow materii twierdzajàce ziarnistà bu- wymienia zjawiska potwierdzajàce stanów skupienia powe dla poszczególnych wymienia w aêciwoêci typowe materii wymienia stany skupienia definiuje poj cie materii plania wyjaênia, na czym polegajà zjawiska: dyfuzji, rozpuszczania, mieszania, zmiany stanu skupienia twierdzajàce ziarnistoêç madow projektuje doêwiadczenia pojàce terii topnienia, parowania i skraplania na czym polegajà procesy: wyjaênia za pomocà rysunku, ziarnistoêç materii doêwiadczenia potwierdza- stanu skupienia; planuje czania, mieszania, zmiany zjawisko dyfuzji, rozpusz- t umaczy, na czym polega ziarnistà budow materii; nie si substancji; opisuje 1.3. obserwuje miesza- 5. Substancje proste i z o one 1 substancje proste ne (zwiàzki substancje z o one (pierwiastki) wiastków i zwiàzków podaje przyk ady pier- ste i z o one dzieli substancje na pro- a z o ona na substancja jest prosta, czy zwalajàce stwierdziç, czy da- projektuje doêwiadczenie pozwalajàce zwiàzkiem chemicznym mi dzy pierwiastkiem 1.4. wyjaênia ró nice 24 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

25 prostà a z o onà mi dzy substancjà wykazanie ró nic miczna symbolika chemiczna chemiczne) Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, nych: H, O, N, Cl, S, C, P, pierwiastków chemicznych: pos uguje si symbolami kiem chemicznym pierwiastkiem a zwiàz- opisuje ró nice mi dzy chemicznych wyjaênia sposób tworzenia symboli chemicznych bezb dnie pos uguje si symbolami chemicznymi wyjaênia ró nice mi dzy pierwiastkiem a zwiàzkiem chemicznym 1.6. pos uguje si symbolami (zna i stosuje do zapisywania wzorów) pierwiastków: H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg 6. Badamy w aêciwoêci metali i niemetali 1 podzia pierwiastków i niemetali zyczne metali w aêciwoêci fizyczne tale i niemetale na me- okreêla w aêciwoêci metali i niemetali i niemetali wymienia cechy charakterystyczne metali wymienia metal, który w temperaturze pokojowej wyst puje w stanie ciek ym wymienia metale, które majà innà barw ni srebrna podaje przyk ady metali na metale i niemetale zna podzia pierwiastków ÊciwoÊciami nia danej substancji z jej w a- wyjaênia zwiàzek zastosowania na podstawie ich w aêciwoêci odró nia metale od niemetali metali i niemetali zwalajàce zbadaç w aêciwoêci projektuje doêwiadczenie po- w aêciwoêci metali na podstawie ich odró nia metale od niemetali ki na metale i niemetale; 1.5. klasyfikuje pierwiasttale 7. G stoêç substancji 1 zale noêç matematyczna i g stoêcià masà, obj toêcià mi dzy stancji zna jednostki masy, obj toêci i g stoêci prawid owo podstawia dane do wzoru na g stoêç substancji przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem poj ç: masa, g stoêç, obj toêç zna wzór na g stoêç sub- daniach przelicza jednostki miar w zaj toêsa, g stoêç, obj toêç z wykorzystaniem poj ç: maczenia przeprowadza obliczenia poj ç: masa, g stoêç i ob- z wykorzystaniem 1.2. przeprowadza obli- VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 25

26 Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela odczytuje z tablic chemicznych potrzebne dane prawid owo stosuje odczytane dane z tablic chemicznych 8. Przygotowujemy i rozdzielamy mieszaniny niejednorodne 1 mieszaniny substancji mieszanina niejednorodna sposoby rozdzia- u mieszanin niejednorodnych: sàczenie, sedymentacja, dekantacja, metody mechaniczne (odsiew, stosowanie magnesu, rozdzielanie za pomocà rozdzielacza) definiuje poj cia: mieszanina substancji, mieszanina niejednorodna podaje przyk ady mieszanin niejednorodnych sporzàdza mieszaniny niejednorodne wymienia sposoby rozdzielania mieszaniny niejednorodnej (sàczenie, sedymentacja wraz dekantacjà) wymienia mechaniczne sposoby rozdzia u mieszanin (odsiew, stosowanie magnesu, za pomocà rozdzielacza) wyjaênia poj cia: sedymentacja, dekantacja, sàczenie (filtracja) projektuje doêwiadczenie, które nale y przeprowadziç, aby rozdzieliç podanà mieszanin (np. wody i piasku, siarki i opi ków elaza, wody i oleju) wylicza w aêciwoêci sk adników substancji pozwalajàce zastosowaç danà metod do ich rozdzia u 1.7. (fragment) opisuje cechy mieszanin niejednorodnych 1.8. (fragment) opisuje proste metody rozdzia u mieszanin i wskazuje te ró nice mi dzy w aêciwo- Êciami fizycznymi sk adników mieszaniny, które umo liwiajà ich rozdzielenie; sporzàdza mieszaniny i rozdziela je na sk adniki (np. wody i piasku, siarki i opi ków elaza, wody i oleju jadalnego) 9. Rozdzielamy mieszaniny jednorodne 2 mieszanina jednorodnnin norodnych i u mieszanin jednorodnych sposoby rozdzia- zacja, destylacja, odparo- nina jednorodna, krystalizacja, definiuje poj cia: mieszanina norodne i niejednorodne rozró nia mieszaniny jed- jednorodne sporzàdza mieszaniny jednorodnych podaje przyk ady miesza- zwalajàce rozdzieliç mieszani- projektuje doêwiadczenie ponymi i atramentu) definiuje poj cia: chromatografia, sorpcja mieszanin wody i soli, wody mieszanin jednorodnà (np. zwalajàce rozdzieliç danà projektuje doêwiadczenie po- ny, które umo liwiajà ich sk adników mieszani- dzy w aêciwoêciami fizycz- wskazuje te ró nice mi - tody rozdzia u mieszanin 1.8. opisuje proste menorodne jednorodnych szanin jednorodnych i nie opisuje cechy mie- 26 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

27 wanie rozpuszczalnika wymienia sposoby rozdzielania mieszaniny jednorodnej i i i do destylacji opisuje budow zestawu todà destylacji rym mo na jà rozdzieliç metodà ników mieszaniny, dzi ki któ- wymienia w aêciwoêci sk adników kredy i soli kamiennej) kilku metod (np. mieszanin n za pomocà zastosowania atramentu) soli kamiennej, wody soli kamiennej, kredy na sk adniki (np. wody mieszaniny i rozdziela je rozdzielenie; sporzàdza 2. Wewn trzna budowa materii Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela Atom cz Êç pierwiastka chemicznego 1 rozmiary i masy atomów atomowa jednostka masy pierwiastek zbiór atomów o takiej samej liczbie protonów wskazuje, jaki rodzaj drobin nazywamy atomami rów atomów opisuje i charakteryzuje okreêla rzàd wielkoêci rozmia (fragment) definiuje pierwiastek chemiczny wprowadzona atomowa jed- wyjaênia, dlaczego zosta a sk ad atomu wymienia czàstki wchodzàce w sk ad atomu podaje zale noêç mi dzy granostka masy podaje charakterystyk mem a atomowà jednostkà czàstek budujàcych atom masy podaje zale noêç mi dzy liczbà protonów i elektronów w atomie 2. Jak zbudowany jest atom? 1 model atomu nowe pow oki elektronowe elektrony protony neutrony jàdro atomu elektronowej definiuje poj cie pow oki wchodzà w sk ad jàdra podaje czàstki, które niego elektrony) (jàdro i krà àce wokó opisuje budow atomu wymienia oznaczenia na pow oce elektronów mieszczàcà si oblicza maksymalnà liczb wyjaênia budow atomu sne teorie budowy atomu zna historyczne i wspó czesne 2.2. opisuje i charakteryzuje sk ad atomu (jàdro: protony i neutrony, elektrony) VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 27

28 Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela literowe pow ok elektronowych (K, L, M, N...) definiuje poj cie nukleonów 3. Izotopy 1 poj cie liczby [u] ona w unitach pierwiastka wyra- izotopowego wa ona sk adu (M) jako Êrednia masa atomowa izotopy wodoru poj cie izotopu atomowej poj cie masy masowej poj cie liczby atomowej topy pierwiastków zapisuje symbolicznie izotopy i masowà definiuje poj cie izotopu podaje przyk ady izotopów definiuje poj cie masy atomowej (jako Êredniej mas atomów danego pierwiastka z uwzgl dnieniem jego sk adu izotowà, powego) oblicza liczb neutronów, znajàc liczb atomowà i masowà definiuje liczb atomowà atomów izotopów wodoru wyjaênia ró nice w budowie znajàc sk ad izotopowy oblicza Êrednià mas atomopów stawie A i Z zapisuje za pomocà symbolu E atom dowolnego izotopu, znajàc liczb czàstek budujàcych atom sanego symbolem na podstawie dzàcych w sk ad atomu zapinów, okreêla liczb czàstek wchodzàcych jego sk adu izotopowego) wiastka z uwzgl dnieniem mas atomów danego pierwiastka masy atomowej (Êrednia 1.6. definiuje poj cie wodoru w budowie atomów izoto- izotopu, wyjaênia ró nice 2.5. definiuje poj cie liczba atomowa i masowa pierwiastka, gdy dana jest nów w atomie danego elektronów i neutro ustala liczb proto- 4. Jak sà rozmieszczone elektrony w atomie? 1 konfiguracja elektronowa poj cie elektronów walencyjnych poj cie pow oki walencyjnej zna poj cia: pow oka walencyjna i elektrony walencyjne zaznacza w zapisie konfiguracji elektronowej pow ok walencyjnà i elektrony walencyjne wymienia na podstawie uk adu okresowego gazy szlachetne potrafi zapisaç konfiguracj elektronowà atomów wskazanych pierwiastków w formie modelu atomu, modelu uproszczonego i symbolicznego zapisu wyjaênia rol elektronów walencyjnych opisuje konfiguracj elektronowà gazów szlachetnych wyjaênia biernoêç chemicznà helowców 2.2. (fragment) definiuje elektrony walencyjne 28 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

29 PromieniotwórczoÊç naturalna 1 poj cie nuklidu mieniotwórczoêci znaczenie promieniotwórczoêci go rozpadu czas po owicznego pów promieniotwórczoêç naturalna promieniowanie α, β i γ trwa oêç izotopów na organizmy ywe nia promieniowania przedstawia skutki dzia ania α, β i γ definiuje zjawisko promieniotwórczoêci natural- definiuje okres po owicz- nej wymienia dziedziny ycia, nego rozpadu w których znalaz y zastosowanie izotopy promie- niotwórcze opisuje promieniowanie i promieniotwórcze ne i sztuczne oraz trwa e dzieli izotopy na naturalne nad promieniotwórczoêcià skiej-curie w badaniu omawia wk ad Marii Sk odow- izotopu promieniowania przez os ony okreêla zdolnoêç przenikania wp ywajà na oddzia ywanie wymienia czynniki, które ludzki promieniowania na organizm tronów w atomie danego ustala liczb protonów i neu- zastosowanie w których izotopy znalaz y wymienia dziedziny ycia, 2.5. (fragment) 6. Uk ad okresowy pierwiastków chemicznych. Próby klasyfikacji pierwiastków chemicznych 1 prawo okresowo- okresowego budowa uk adu Êci pierwiastków okresowym i odwrotnie pierwiastka w uk adzie potrafi podaç po o enie do 18 to grupy g ówne wie, e grupy 1, 2 i od 13 ny pionowe grupami zwano kresami, a kolumny uk adu okresowego nazwano wie, e rz dy poziome woêci definiuje prawo okresowoêci du okresowego wie, kto jest twórcà uk adu atomów (dla grup g ównych) elektronów walencyjnych jego w uk adzie okresowym a liczbà po o eniem pierwiastka wie, jaka jest zale noêç mi dzy okresowym opisuje budow uk adu okresowego wie, jaka jest zale noêç mi - rozumie poj cia: grupa, okres dzy liczbà porzàdkowà a atomowà czyn u o enia ich w uk adzie wiastków jako jednà z przy- wskazuje podobieƒstwo pier- elektronów walencyjnych a budowà atomów i liczbà grupie uk adu okresowego zapisanych w tej samej w aêciwoêci pierwiastków mi dzy podobieƒstwem 2.4. wyjaênia zwiàzek 7. Uk ad okresowy pierwiastków chemicznych jako êród o infor- 1 po o enie pierwiastka a budowa atomu dzie okresowym w uk a- odczytuje z uk adu okre- okresowym i niemetale w uk adzie potrafi wskazaç metale korzysta z uk adu okresowego podaje konfiguracj elektronowà atomów pierwiastków o liczbie atomowej 2.1. odczytuje z uk adu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach (symbol, nazw, liczb VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 29

30 Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela macji o budowie atomu sowego podstawowe informacje o pierwiastkach (symbol, nazw, liczb atomowà, mas atomowà) korzysta z uk adu okresowego podaje liczb pow ok i liczb elektronów walencyjnych atomów od 1 do 20 atomowà, mas atomowà, wyjaênia zwiàzek pomi dzy rodzaj pierwiastka metal podobieƒstwem w aêciwoêci lub niemetal) pierwiastków zapisanych 2.4. wyjaênia zwiàzek pomi dzy podobieƒstwem w tej samej grupie uk adu okresowego a budowà atomów i liczbà elektronów wa- zapisanych w tej samej w aêciwoêci pierwiastków lencyjnych grupie uk adu okresowego okreêla po o enie pierwiastka a budowà atomów i liczbà w uk adzie okresowym elektronów walencyjnych na podstawie znajomoêci konfiguracji elektronowej atomu tego pierwiastka okreêla zmiany aktywnoêci metali i niemetali w obr bie grupy i okresu 8. W jaki sposób atomy àczà si w czàsteczki? Poznajemy czàsteczki pierwiastków i zwiàzków chemicznych 2 czàsteczki czàsteczek we kreskowe wzory elektronowe kowalencyjnego rzenia wiàzania mechanizm tworzenia i Lewisa teoria Kossela chlorowodoru, amoniaku dwutlenku w gla, wody, wodoru, chloru, azotu, i strukturalne czàsteczek podaje wzory sumaryczne nej pary elektronowej czek definiuje wiàzanie atomowe (kowalencyjne) interpretuje zapisy O 2, 2 O, 2 O 2 itp. definiuje poj cie wspól- podaje przyk ady czàsteczek znanych substancji (kropkowe i kreskowe) poznanych rysuje wzory elektronowe przedstawia sposób powsta- od czàsteczki wania czàsteczek wodoru, tlenu, azotu, chloru, chlorowodoru, wody, amoniaku, dwutlenku w gla wymienia w aêciwoêci zwiàzków o wiàzaniach kowalen- cyjnych opisuje, czym ró ni si atom wyjaênia poj cie czàsteczki 2.7. opisuje, czym ró ni si atom od czàsteczki; interpretuje zapisy H 2, 2 H, 2 H 2, itp opisuje rol elektronów walencyjnych w àczeniu si atomów 2.9. na przyk adzie czàsteczek H 2, Cl 2, N 2, CO 2, H2 O, HCl, NH 3 opisuje powstawanie wiàzaƒ atomowych (kowalencyjnych) 30 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

31 Jak powstajà jony? 2 jony: kationy jonowego rzenia wiàzania mechanizm tworzenia nów i anionów wstawania katio- mechanizm powstawania i aniony ków o budowie jonowej podaje przyk ady zwiàzków i anionów definiuje poj cie wiàzania jonowego podaje wzory kationów je si jonem ujemnym adunków ujemnych i sta- elektrony zyskuje nadmiar wie, e atom, przyjmujàc si jonem dodatnim dunków dodatnich i staje trony zyskuje nadmiar a- wie, e atom, tracàc elektrony zapisuje w postaci równania powstawanie kationu i anionu na przyk adzie sodu, magnezu, glinu, chloru, siarki przedstawia mechanizm tworzenia wiàzania jonowego wymienia w aêciwoêci zwiàzków o wiàzaniach jonowych porównuje w aêciwoêci zwiàzków o budowie jonowej i kowalencyjnej definiuje poj cie jonów i opisuje jak powstajà; zapisuje elektronowo mechanizm powstawania jonów na przyk adzie Na, Mg, Al, Cl, S; opisuje powstawanie wiàzania jonowego porównuje w aêciwoêci zwiàzków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalnoêç w wodzie, temperatury topnienia i wrzenia) 10. Ustalamy wzory strukturalne i sumaryczne czàsteczek zwiàzków chemicznych 1 wartoêciowoêç definiuje poj cie wartopierwiastka ÊciowoÊci wzór sumaryczny rozró nia wzory sumaryczne i strukturalne wzór strukturalny pisze wzory sumaryczne na podstawie wzorów kreskowych zwiàzków chemicznych odczytuje wartoêciowoêci pierwiastków ze wzoru strukturalnego (kreskowego) rysuje wzory kreskowe na podstawie znanych warto- ÊciowoÊci pierwiastków wie, jaka jest wartoêciowoêç wodoru i tlenu wyjaênia, co przedstawia wzór sumaryczny, a co wzór strukturalny (fragment) definiuje poj cie wartoêciowo- Êci jako liczby wiàzaƒ, które tworzy atom, àczàc si z atomami innych pierwiastków rysuje wzór strukturalny czàsteczki zwiàzku dwupierwiastkowego (o wiàzaniach kowalencyjnych) o znanych warto- ÊciowoÊciach pierwiastków 11. Piszemy wzory sumaryczne na podstawie wartoêciowoêci pierwiastków 1 wzory sumaryczne i kreskowe na przyk adzie tlenków nazewnictwo systematyczne tlenków pisze wzór sumaryczny oblicza wartoêciowoêç pierwiastka w tlenku na podsta- zwiàzków dwupierwiastko ustala dla prostych zwiàzku na podstawie znanej wartoêciowoêci wie jego wzoru sumarycznegków: nazw na podstawie wych, na przyk adzie tlen- pierwiastków pisze wzór sumaryczny podaje systematycznà nazw wzoru sumarycznego; na podstawie nazwy tlenku okreêla maksymalnà warto- stawie nazwy; wzór suma- tlenku wzór sumaryczny na pod- ÊciowoÊç pierwiastka wzgl dem tlenu i wodoru na podtoêciowoêcryczny na podstawie warstawie po o enia pierwiastka odczytuje z uk adu VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 31

32 Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela i i pierwiastków grup g ównych) w uk adzie okresowym (dla wiastków grup 1, 2, 13, 14, 15, (wzgl dem tlenu wodoru) woêç maksymalnà dla pier- okresowego wartoêciowoêç 12. Uczymy si odczytywaç zapisane liczby atomów i czàsteczek. Masa czàsteczkowa 2 modele czàsteczedelu zapis za pomocà symboli liczby atomów i czàsteczek zwiàzków chemicznych masa czàsteczkowa mów zna poj cie masy czàsteczkowej definiuje poj cie masy czàsteczkowej oblicza liczby atomów poszczególnych pierwiastków na podstawie zapisu typu: 2 H 2,3 CO oblicza masy czàsteczkowe prostych zwiàzków chemicznych liczby czàsteczek i ato- modelu odpowiednie zapisuje na podstawie wzory czàsteczek ustala na podstawie mo- micznych wskazanych zwiàzków che- oblicza masy czàsteczkowe 3.4. oblicza masy czàsteczkowe prostych zwiàzków chemicznych 2.7. (fragment) interpretuje zapisy H, 2 H, H2 32 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

33 3. Reakcje chemiczne Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela Jakim przemianom ulegajà substancje chemiczne? 1 zjawisko fizyczne nà mianà chemicznà zycznym a przemiczna, zjawiskiem fizycznym ró nice mi dzy cja) chemiczna przemiana (reakcja) Êwiadczeƒ definiuje poj cia: zjawisko substraty, pro- fizyczne i przemiana chemianà wymienia objawy reakcji dukt chemicznej wyjaênia poj cia zwiàzane ze stanami skupienia materii (sublimacja i resublimacja, topnienie, krzepnni cie, parowanie, skraplanie) wymienia zjawiska fizyczne i reakcje chemiczne towarzyszàce yciu codziennemu z przeprowadzonych do- zapisuje obserwacje nym lub przemianà chemicz- proces jest zjawiskiem fizycznym udowadnia, dlaczego dany i reakcj chemicznà strujàce zjawisko fizyczne projektuje doêwiadczenia ilu- mianà chemicznà wiskiem fizycznym a przemianà wyjaênia ró nic mi dzy zjazycznego wadzonych doêwiadczeƒ formu uje wnioski z przeprowadzonych chemicznà wisko fizyczne i reakcj Êwiadczenia ilustrujàce zjawisko ka; planuje i wykonuje doduktstrujàce cych w otoczeniu cz owiechemicznej chemicznych zachodzà- zjawisk fizycznych i reakcji micznej; podaje przyk ady i reakcji che- w przebiegu zjawiska fi opisuje ró nice 2. Poj cie mola 1 mol jako miara licznoêci materii zna poj cie mola definiuje poj cie mola pos uguje si interpretacjà molowà symbolów i wzorów chemicznych 3. Prawo zachowania masy 1 prawo zachowania masy znaczenie i zastosowanie prawa zachowania masy podaje treêç prawa zachowania masy wykonuje proste obliczenia zwiàzane z wykorzystaniem prawa zachowania masy wyjaênia znaczenie prawa zachowania masy oblicza masy substratów lub produktów otrzymanych w wyniku zajêcia reakcji chemicznej 3.4. (fragment) dokonuje prostych obliczeƒ zwiàzanych z zastosowaniem prawa zachowania masy VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 33

34 Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela obliczenia chemiczne oblicza obj toêci substancji bioràcych udzia w reakcji chemicznej 4. Prawo sta oêci sk adu 1 treêç prawa sta- oêci sk adu zwiàzku chemicznego znaczenie i zastosowanie prawa sta oêci sk adu zwiàzku chemicznego ró nice mi dzy zwiàzkiem chemicznym a mieszaninà obliczenia chemiczne podaje treêç prawa sta o- Êci sk adu zwiàzku chemicznego wskazuje ró nice mi dzy zwiàzkiem chemicznym a mieszaninà wykonuje bardzo proste obliczenia oparte na prawie sta oêci sk adu oblicza stosunek masowy 3.4. (fragment) dokonuje prostych obliczeƒ zwià- pierwiastków w danym zwiàzku chemicznym zanych z zastosowaniem wyjaênia znaczenie prawa prawa sta oêci sk adu sta oêci sk adu w yciu codziennym wykonuje proste obliczenia zwiàzane z prawem sta oêci sk adu 5. Piszemy równania reakcji chemicznych 1 równanie reakcji chiometrycznych i indeksów stechiometrycznych wspó czynników w okreêlaniu çwiczenia akcji chemicznej. nie przebiegu reakcji czyt i modelowanie zapis, bilans, odczyt metryczny czynnik stechio- indeks i wspó czynnik chemicznej metryczny i wspó czynnik stechiometryczny indeks stechiometryczny pos uguje si poj ciami: akcji chemicznej zna poj cie równania reakcji chemicznej odczytuje równanie reakcji ków chemicznych pierwiastków i wzorów zwiàzków micznej, u ywajàc symboli zapisuje przebieg reakcji chemicznej, akcji chemicznej wyjaênia poj cie równania reakcji niach reakcji chemicznych wspó czynniki w równa (fragment) dobiera 34 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

35 åwiczymy dobieranie wspó czynników w równaniach reakcji chemicznych 2 çwiczenia w dobieraniu naƒ reakcji delowaniu równaƒ czytywaniu i mo- çwiczenia w odczytywaniu akcji chemicznej w równaniach reakcji czynników wspó owania reakcji w prostych równaniach dobiera wspó czynniki nie cji jest zapisane popraw- wie, kiedy równanie reakcji równania reakcji wymienia zasady konstru- re jest zapisane s ownie uk ada równanie reakcji, któ- jest napisane poprawnie równanie reakcji chemicznej wyjaênia, co to znaczy, e todà chiometryczne dowolnà me- dobiera wspó czynniki ste- niach reakcji chemicznych wspó czynniki w równa (fragment) dobiera 7. Typy reakcji chemicznych 1 zjawiska fizyczne pów reakcji z okreêlaniem typów chemicznych równaƒ reakcji prawid owy zapis nym typy reakcji chemicznych: synte- za, analiza i wymiana s owny zapis reakcji: substraty, produkty, reagentnych akcjom chemicznym towarzyszàce reakcjom typach reakcji dukty i reagenty w ró - wskazuje substraty, pronie reakcji syntezy, analizy zapisuje s ownie przebieg typów reakcji podaje przyk ady ró nych wymienia typy reakcji nym chemicznych szàce reakcjom chemicz- wymienia efekty towarzyszàce równania tych reakcji uje wnioski, pisze odpowiedniki zapisuje obserwacje i formu- syntezy, analizy i wymiany, projektuje doêwiadczenia wody, synteza siarczku cynku dane w postaci, np: rozk ad uk ada równania reakcji po- analiza, wymiana wyjaênia poj cia: synteza, wnioski typy reakcji i formu uje doêwiadczenia ilustrujàce chemicznych; obserwuje w równaniach reakcji dukty; dobiera wspó czyn- wskazuje substraty i pro- odpowiednie równania; typów reakcji i zapisuje podaje przyk ady ró nych syntezy, analizy i wymiany; na czym polega reakcja 3.2. (fragment) opisuje, 8. Energia w reakcjach chemicznych 1 energia w reakcjach cji spalania stosowanie reak- znaczenie i zastosowanie nych reakcje egzoi endoenergecji tyczne chemicz- nemu warzyszà yciu codziennemu reakcji spalania, które to- wymienia zastosowanie i endoenergetycznych egzoenergetycznych wymienia przyk ady reaktyczne doenergetyczne egzoenergetyczne i en- definiuje poj cia: reakcje rozró nia reakcje egzo- i endoenergetyczne na podstawie zapisu s ownego 3.3. definiuje poj cia: reakcje egzoenergetyczne (jako reakcje, którym towarzyszy wydzielanie si energii do otoczenia, np. procesy spalania) i reakcje endoenergetyczne (do przebiegu których energia musi byç dostarczona, np. procesy rozk adu pieczenie ciasta) VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 35

36 4. Powietrze to mieszanina gazów Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela Sk adniki powietrza 1 powietrze jako mieszanina jednorodna podstawowe sk adniki powietrza w aêciwoêci powietrza gazów wymienia w aêciwoêci powietrza wymienia sk adniki, których zawartoêç procento- wa jest niezmienna w d ugich odst pach czasu powietrza wymienia sk adniki, których zawartoêç procentowa w powietrzu ulega zmianom podaje zawartoêç procentowà tlenu i azotu w powietrzu opisuje doêwiadczenie, które udowadnia istnienie powietrza jednorodnà mieszaninà wie, e powietrze jest êród o ró nych gazów skroplonego powietrza jako wyjaênia proces destylacji zów wietrze jest mieszaninà gazów zwalajàce stwierdziç, e powuje projektuje doêwiadczenie pozwalajàce trza sk ad i w aêciwoêci powietrza jest mieszaninà; opisuje twierdzajàce, e powietrze doêwiadczenie po wykonuje lub obser- 2. Azot g ówny sk adnik powietrza 1 w aêciwoêci i zastosowanie azo- azotu wymienia w aêciwoêci tu odczytuje z uk adu okresowego podstawowe informacje o azocie wymienia zastosowanie azotu odczytuje z uk adu okresowego pierwiastków i innych êróde informacje o azocie projektuje doêwiadczenie, za pomocà którego mo na otrzymaç azot z powietrza i zbadaç jego w aêciwoêci opisuje rol azotu w przyrodzie 4.2. (fragment) opisuje w aêciwoêci fizyczne i chemiczne azotu, odczytuje z uk adu okresowego pierwiastków i innych êróde wiedzy informacje o azocie; planuje i wykonuje doêwiadczenia dotyczàce badania w aêciwoêci azotu 36 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

37 Tlen i jego w a- ÊciwoÊci 1 w aêciwoêci i zastosowanie w przyrodzie obieg tlenu tlenu otrzymywanie tlenu wywaç tlen w probówce wie, jak nale y przechowywaç nu wylicza zastosowanie tlenu formacje o tlenie sowego podstawowe informacje odczytuje z uk adu okrewego wymienia w aêciwoêci tlenu tlenu okreêla sposób identyfikacji zwalajàce otrzymaç tlen projektuje doêwiadczenie po- êróde informacje o tlenie pierwiastków i innych odczytuje z uk adu okreso- Êci tlenu tyczàce badania w aêciwo- konuje doêwiadczenia do- nie; planuje i planuje i wytyczàce wiedzy informacje o tlezwalajàce wiastków i innych êróde z uk adu okresowego pier- miczne tlenu, odczytuje w aêciwoêci fizyczne i che (fragment) opisuje 4. Tlen w przyrodzie 1 wyst powanie w przyrodzie obieg tlenu dzie sposoby otrzymywania tlenu szybkie i powolne àczenie si tlenu z innà substancjà tlenu w przyrodzie su fotosyntezy opisuje znaczenie procesu i wolno i utleniania definiuje reakcje spalania i utleniania podaje przyk ady spalania w przyrodzie opisuje obieg tlenu przebiegajàce szybko dzieli reakcje na reakcje pisze równania reakcji otrzywania wania tlenu zapisuje s ownie proces foto- mywania tlenu nego syntezy i utleniania biologicz- wymienia sposoby otrzymy- nu w powietrzu analizuje schemat obiegu tlenu w przyrodzie 4.4. (fragment) pisze tlenu równania reakcji otrzymy opisuje obieg tlenu 5. Korozja i sposoby jej zwalczania 1 korozja metali przed korozjà sposoby ochrony biegania korozji wymienia sposoby zapobiegania dziennym i przemyêle su korozji w yciu coszajàce opisuje znaczenie procesu dujàce korozj wymienia czynniki powodujàce definiuje poj cie korozji (technologia tembo) opisuje gospodark metalami wyjaênia proces pasywacji korodujà korozj wymienia czynniki przyspietów wyjaênia, dlaczego metale przed rdzewieniem im sk adzie elazo zawierajàcych w swodziennym by zabezpieczania produk- elaza i proponuje sposo opisuje rdzewienie 6. Tlenki w naszym otoczeniu 1 podzia tlenków na tlenki metali i tlenki niemetali sposoby otrzymywania tlenków tlenki wapnia, definiuje poj cia tlenek, wymienia sposoby otrzymywania tlenków tlenek metalu oraz tlenek niemetalu pisze równania reakcji otrzymywania tlenków wylicza w aêciwoêci tlenków elaza, wapnia i glinu opisuje proces utleniania wylicza zastosowanie tlenków tlenków elaza, pisze równania reakcji 4.8. wymienia zastosowania tlenków wapnia, elaza, glinu VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 37

38 Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela elaza i glinu oraz ich zastosowanie wapnia i glinu utleniania tlenków definiuje poj cie katalizatora 7. Badamy w aêciwoêci tlenku w gla(iv) 1 w aêciwoêci i zastosowanie tlenku w gla(iv) otrzymywanie tlenku w gla(iv) identyfikacja tlenku w gla(iv) wymienia w aêciwoêci projektuje doêwiadczenie pozwalajàce otrzymaç tlenek równania reakcji otrzymy (fragment) pisze i zastosowanie tlenku w gla(iv) w gla(iv) wania: tlenku w gla(iv) opisuje znaczenia dwutlenku w gla dla organizwalajàce zidentyfikowaç tle (fragment) opisuje projektuje doêwiadczenie po- (np. spalanie w gla) zmów ywych nek w gla(iv) w aêciwoêci fizyczne i chemiczne tlenku w gla(iv); pisze równania reakcji otrzymywania tlenku w gla(iv) planuje i wykonuje do- Êwiadczenia dotyczàce badania w aêciwoêci dwutlenku w gla 8. Badamy w aêciwoêci wodoru 1 otrzymywanie, w aêciwoêci i zastosowanie wodoru czynie z wodorem y trzymaç otwarte naczynie wie, w jakiej pozycji nale- szaninà wybuchowà ru i powietrza jest miezwalajàce wie, e mieszanina wodoru formacje o wodorze sowego podstawowe in- odczytuje z uk adu okresowego i zastosowanie wodoru wymienia w aêciwoêci dór pisze równania reakcji otrzymywania wodoru i jego sparu lania zidentyfikowaç wodorze; projektuje doêwiadczenie po- zwalajàce otrzymaç wodór projektuje doêwiadczenie po- êróde informacje o wodorze wego pierwiastków i innych odczytuje z uk adu okresowego z badania w aêciwoêci wodo- doêwiadczenia dotyczàce planuje i wykonuje wiedzy informacje o woszaninà wiastków i innych êróde uk adu okresowego pier- miczne wodoru, odczytuje w aêciwoêci fizyczne i che (fragment) opisuje 9. Gazy szlachetne 1 charakterystyka helowców wie, gdzie wyst pujà gazy szlachetne wymienia w aêciwoêci i zastosowanie gazów szlachetnych zapisuje konfiguracj elektronowà atomów helu, neonu gazy szlachetne sà bardzo 4.3. wyjaênia, dlaczego i argonu ma o aktywne chemicznie; wyjaênia, dlaczego gazy szlachetne sà ma o aktywne che- wymienia ich zastosowania micznie 38 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

39 Zanieczyszczenie powietrza 1 êród a zanieczyszczeƒ czyszczeniam przed zanieczyszczeniamniami powietrza sposoby ochrony trza zagro enie cywilizacyjne: dziura ozonowa, globalne ocieplenie, smog, kwaêne deszcze powieczyszczeƒ czyszczeniami ny powietrza przed zanie- wymienia sposoby ochro- ozonowej jàce powstawanie dziury wylicza czynniki powodujàce powietrza wymienia êród a zanie- ocieplenia planuje sposób post powania pozwalajàcy chroniç po- wietrze przed zanieczyszczenietrze gà wynikaç z globalnego okreêla, jakie zagro enia mogà kwaêne deszcze nowa, globalne ocieplenie, plarniany, smog, dziura ozolega wyjaênia poj cia: efekt cie wymienia êród a, wi kszaniu rodzaje i skutki zanieczysz- sposób post powania poczeƒ powietrza; planuje przed zanieczyszczezwalajàcy chroniç powie- soby zapobiegania jej ponowa, ozonowej; proponuje spo- powstawanie dziury 4.5 opisuje, na czym potrza 5. Woda i roztwory wodne Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela Woda najpopularniejszy zwiàzek chemiczny 1 budowa czàsteczki dzi wody w przyrodzidy wyst powanie zyczne wody w aêciwoêci fizyczne sekwencje wody i jego konsekwencje w czàsteczce typ wiàzaƒ wody wymienia w aêciwoêci wody ki wody przedstawia wzór sumaryczny i kreskowy wody wyst puje woda w przy- wymienia, w jakiej postaci rodzie opisuje budow czàstecz- organizmów ywych g stoêci lodu ni wody dla wyjaênia znaczenie mniejszej nia roêlinnego i minera ach w produktach pochodze- majàce na celu wykrycie wonia projektuje doêwiadczenie w aêciwoêci wy wody przedstawia wzór elektrono- steczki wody wp ywa na jej wyjaênia, jak polarnoêç czàda krystalizacyjna groskopijnoêç, asocjacja, wo- wyjaênia poj cie: dipol, hi- budow czàsteczki wody 5.1. (fragment) opisuje VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 39

40 Lp. Temat lekcji Liczba jednostek lekcyjnych TreÊci nauczania Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania szczegó owe z podstawy programowej Notatki nauczyciela Woda jako rozpuszczalnik 2 poj cia: roztwór, rozpuszczania jàce na szybkoêç czynniki wp ywajàce czalne w wodzie i trudno rozpuszczalne substancje atwo w aêciwe idy i roztwory zawiesiny, koloidy puszczani puszczona, roz- substancja rozpuszczona, rozpuszczalnik, sta ych w wodzie rozpuszczania substancji wp ywajà na szybkoêç wymienia czynniki, jakie rzàc koloidy i zawiesiny czajà si w wodzie, tworzàc stancji, które nie rozpusz- podaje przyk ady substancji, we, koloidy i zawiesiny odró nia roztwory w aêciwe, bli szego otoczenia w wodzie ze swojego najnie, i trudno rozpuszczalnych stancji rozpuszczalnych wymienia przyk ady sub- rozpuszczona nik, roztwór, substancja zna poj cia: rozpuszczalnik, cji rozpuszczanej wà rozpuszczalnika i substancji pewnych substancji a budowà nia si w rozpuszczalniku wyjaênia zwiàzek rozpuszczania wyjaênia, pos ugujàc si wiapuszczalnikiem, puszczona domoêciami o budowie substancji, dlaczego rozdrobnie- mieszanie i podwy szona temperatura zwi kszajà szybkoêç rozpuszczania wi kszo- Êci substancji sta ych w wocji, projektuje doêwiadczenia wyloidy dzie czynników na szybkoêç roz- kazujàce wp yw ró nych puszczania substancji sta ych w wodzie wyjaênia zjawisko sto ka Tyndalldzie nik, roztwór, substancja roz- wyjaênia poj cia: rozpuszczal- substancji sta ych w wo- na szybkoêç rozpuszczania wp yw ró nych czynników doêwiadczenia wykazujàce 5.3. planuje i wykonuje i zawiesiny si w wodzie, tworzàc ko- które nie rozpuszczajà podaje przyk ady substanrzàc roztwory w aêciwe; czajà si w wodzie, two- substancji, które rozpusznych nie; podaje przyk ady a dla in- nych substancji jest rozpuszczanistancji dlaczego woda dla jed (fragment) wyjaênia, 3. RozpuszczalnoÊç substancji 1 rozpuszczalnoêç ne i nienasycone roztwory nasycone rozpuszczalnoêci analiza wykresów a rozpuszczanie rozpuszczalnoêç zów w wodzie cia sta ych i gazów sycony i odwrotnie conego otrzymaç niena- wie, jak z roztworu nasyconego i nienasyconym roztworem nasyconym opisuje ró nice mi dzy sycony i nienasycony puszczalnoêç, roztwór na- definiuje poj cia: rozpuszczalnoêç, wyjaênia ró nic pomi dzy rozpuszczaniem a rozpuszczalnoêcià wymienia czynnoêci, jakie powinien wykonaç, aby sporzàdziç wykres krzywej rozpuszczalnoêci rysuje krzywe rozpuszczalno- Êci 5.1. bada zdolnoêç do rozpuszczania si ró nych substancji w wodzie 5.5. odczytuje rozpuszczalnoêç substancji z wykresu jej rozpuszczalnoêci 5.4. (fragment) opisuje ró nice pomi dzy roztworem nasyconym 40 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

41 wymienia czynniki wp ywajàce na rozpuszczalnoêç cia sta ych i gazów w wodzie korzysta z krzywej rozpuszczalnoêci dla cia sta- ych i gazów oblicza iloêç substancji, którà mo na rozpuêciç w danej ilo- Êci wody w podanej temperaturze i nienasyconym 4. St enie procentowe roztworów 2 st enie roztworcentowe, i rozcieƒczony roztwór st ony st enie procentowe roztworu st enie procentowe a rozpusz- czalnoê i mas rozpuszczalnika podanà mas substancji towe substancji majàc oblicza st enie procentowe i mas roztworu podanà mas substancji towe substancji majàc oblicza st enie procen- st enie procentowe zapisuje wzór opisujàcy ny, roztwór rozcieƒczony roztwór st o- definiuje st enie pro- oblicza st enie procentowe cieƒczonym mas substancji, g stoêç substancji, majàc podanà i obj toêç rozpuszczalnika oblicza, korzystajàc z krzywej rozpuszczalnoêci, st enie procentowe roztworu nasycone- go w podanej temperaturze oblicza st enie procentowe roztworu z przeliczeniem jednostek masy oblicza st enie procentowe roztworu, je eli podana jest g stoêç i obj toêç roztworu oraz masa substancji rozpuszczonej roztworem st onym i roz- opisuje ró nice pomi dzy onym rem rozcieƒczonym, st - ró nice pomi dzy roztworem 5.4. (fragment) opisuje su rozpuszczalnoêci) (z wykorzystaniem wykre- w danej temperaturze roztworu nasyconego cza st enie procentowe sa roztworu, g stoêç; obli- masa rozpuszczalnika, maczalnoêtowe centowe, masa substancji, niem poj ç: st enie pro- obliczenia z wykorzysta (fragment) prowadzi 5. Przygotowywanie roztworów o okreêlonym st eniu procentowym 1 przygotowywanie roztworów o okreêlonym st eniu wymienia kolejne czynno- Êci, jakie nale y wykonaç w celu przygotowania roztworu o okreêlonym st eniu i mas roztworu podane st enie procentowe j toêç rozpuszczalnika, majàc oblicza mas substancji i obj toêç i mas roztworu dane st enie procentowe s rozpuszczalnika, majàc po- oblicza mas substancji i mas sa roztworu, g stoêç masa rozpuszczalnika, ma- centowe, masa substancji, niem poj ç: st enie procentowe, obliczenia z wykorzysta (fragment) prowadzi VI. Rozk ad materia u i plan wynikowy 41

42 Zmiana st enia procentowego roztworów 1 przyczyny czalnika mieszanie roztworów wanie rozpuszczalnika stancji, odparowanie dodatek substancji, ania roztworów: przyczyny zat - puszczalnika dodawanie rozpuszczalnika enia roztworów: zmniejszania st - nie roztworu wie, jak zwi kszyç st enie roztworu wie, jak zmniejszyç st enie cieƒczanie roztworu definiuje zat anie i rozcieƒczanie roztworu wyjaênia przyczyn zat enia szenia st enia roztworu wyjaênia przyczyn zmniej- sa roztworu masa rozpuszczalnika, ma- centowe, masa substancji, niem poj ç: st enie pro- obliczenia z wykorzysta (fragment) prowadzi 7. Rola i zastosowanie wody 1 obieg wody w przyrodzie znaczenie wody dla organizmów ywych wyst powanie wody w przyrodzie woda destylowana a wodociàgowa ywych wymienia ró ne rodzaje wód omawia wyst powanie wody s odkiej i s onej w przyrodzie ma woda dla organizmów wyjaênia, jakie znaczenie st pujàcà w przyrodzie dà destylowanà a wodà wywania wyjaênia ró nic mi dzy wodà rodzie omawia obieg wody w przyrodzie wodà racjonalnego gospodaro proponuje sposoby 8. Zanieczyszczenia wód 1 czynniki wp ywajàce na zanieczyszczenia wód eutrofizacja uzdatnianie wód sposoby usuwania zanieczyszczeƒ wody sposoby przeciw dzia ania zanieczyszczeniom wód wodà nalnego gospodarowania proponuje sposoby racjonalnego zanieczyszczeƒ wód wymienia êród a i rodzaje zanieczyszczeƒ z wody naturalnej niektórych planuje sposób usuni cia nikajà z zanieczyszczeƒ wody wyjaênia, jakie zagro enia wywania cja, utylizacja, recykling wyjaênia poj cia: eutrofizacja, wodà racjonalnego gospodaro proponuje sposoby 42 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM

43 43 VII. Sprawdzian diagnozujàcy opanowanie wiadomoêci i umiej tnoêci po szkole podstawowej Sprawdzian zosta opracowany na podstawie obecnie obowiàzujàcej podstawy programowej z przedmiotu przyroda. Jego celem jest zdiagnozowanie wiedzy i umiej tnoêci uczniów po szkole podstawowej. Ocena tego sprawdzianu pozwoli na zaplanowanie pracy z uczniami w klasie pierwszej gimnazjum i w aêciwe ocenienie przyrostu ich wiedzy z chemii pod koniec roku szkolnego. Wiem, e nic nie wiem, czyli nie wiem, e coê wiem Sprawdzian na wejêciu Sprawdzian sk ada si z 18 pytaƒ. Liczba punktów jakà, mo na uzyskaç za ka de zadanie jest podana przy numerze zadania. àcznie za sprawdzian mo na uzyskaç 40 punktów. Powodzenia! 1. Woda jest jednà z najbardziej rozpowszechnionych substancji na Ziemi. Jest niezb dna do ycia. Jednak 96% zasobów wód na Ziemi to wody s one. 3% to wody s odkie uwi zione w lodowcach i làdolodach. Pozosta a woda s odka znajduje si w rzekach, jeziorach i êród ach. Cz owiek potrzebuje oko o 2,5 litra wody s odkiej dziennie. Na podstawie powy szego tekstu odpowiedz na podane pytania. (3 pkt) a) Ile procent wód na Ziemi stanowià wszystkie wody s odkie?... b) Ile procent wód na Ziemi stanowià wody s odkie wype niajàce rzeki, jeziora i êród a?... c) Ile wody dziennie potrzebuje 10 osób? Wymieƒ dwie w aêciwoêci wody. (1 pkt)

44 GCN1-NP-043_ /22/09 10:10 AM Page 44 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM 3. Podaj przyk ad zagro enia, jakie stanowi dla cz owieka zanieczyszczona woda. (1 pkt) 4. Podaj wspólnà cech gazów i cieczy. (1 pkt) 5. Podpisz rysunki, u ywajàc podnych okreêleƒ. (3 pkt) gaz, ciecz, cia o sta e Wypisz z podanego wykazu w aêciwoêci cia sta ych. (2 pkt) drganie drobin, silne przyciàganie drobin, brak kszta tu, drobiny u o one blisko, drobiny u o one daleko od siebie, szybki ruch drobin, powolne ruchy drobin, drobiny u o one ÊciÊle 7. JaÊ otworzy flakon perfum. Zapach najpierw poczu y osoby znajdujàce si blisko Jasia, a po pewnym czasie wype ni ca e pomieszczenie. Podaj nazw opisanego zjawiska. (1 pkt) 8. Uzupe nij podane zapisy przemian chemicznych, wpisujàc w puste miejsca nazwy odpowiednich substancji. (3 pkt) siarczek elaza tlen + elazo dwutlenek w gla 9. Podaj dwa przyk ady zjawisk fizycznych. (2 pkt)......

45 VII. Sprawwdzian diagnozujàcy Uzupe nij tabel, wybierajàc odpowiednie substancje spoêród podanych. (4 pkt) woda, w giel, azot, elazo, kreda, dwutlenek w gla, tlenek elaza, chlor Substancje proste Substancje z o one 11. Podaj po jednym zastosowaniu wymienionych substancji. (3 pkt) Z oto... Chlor... Kreda Opisz doêwiadczenie, które dowodzi, e tlen jest niezb dny do spalania. (1 pkt) Wymieƒ trzy sk adniki powietrza. (1 pkt) Uzupe nij tabel, wybierajàc odpowiednie mieszaniny spoêród podanych. (3 pkt) woda z solà, woda z piaskiem, elazo z siarkà, woda z octem, woda z olejem, woda z alkoholem Mieszaniny jednorodne Mieszaniny niejednorodne 15. Opisz sposób, za pomocà którego rozdzielisz na sk adniki podanych mieszanin: (3 pkt) Woda z cukrem......

46 46 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM Fasola z ry em Piasek i elazne gwoêdzie Dobierz do przedstawionych modeli odpowiadajàce im nazwy substancji chemicznych. (3 pkt) woda, tlen, elazo Oblicz obj toêç prostopad oêcianu, którego kraw dzie majà wymiary: 10 cm, 2 cm i 5 cm. (2 pkt) 18. Uzupe nij zdania wed ug podanego wzoru. (3 pkt) 1 centymetr to 10 milimetrów 1 kilogram to... gramów. 1 metr to... centymetrów. 1 decymetr to... centymetrów. 1 decymetr to... milimetrów. 1 tona to... kilogramów. 1 kilometr... to metrów.

47 47 VIII. Przyk adowe sprawdziany Sprawdzian I. Substancje i ich w aêciwoêci Przeczytaj uwa nie treêç zadaƒ. Liczba punktów, które mo esz otrzymaç za rozwiàzanie zadania, jest podana po jego treêci. Za prawid owe rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo esz uzyskaç maksymalnie 30 punktów. Ostatnie zadanie, bez numeru, jest dodatkowe. 1. Nazwij podane szk o i sprz t laboratoryjny. (2 pkt) Podaj trzy zjawiska potwierdzajàce ziarnistà budow materii. (3 pkt) Z wymienionych w aêciwoêci wypisz te, które odnoszà si do metali. (3 pkt) przewodzà ciep o, nie przewodzà pràdu elektrycznego, sà gazami, majà po ysk, za wyjàtkiem rt ci sà cia ami sta ymi, sà kowalne 4. W poni szym s owie sà ukryte symbole pierwiastków chemicznych. Znajdê trzy symbole pierwiastków i podaj ich nazwy. (3 pkt) STOLICA Przyporzàdkuj definicje odpowiednim poj ciom, wpisujàc w tabelk litery umieszczone przy definicjach. (3 pkt) A. Wydzielenie si kryszta ów substancji chemicznej. B. Oddzielenie cia a sta ego od cieczy przez zlanie cieczy znad osadu.

48 48 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM C. Rozdzielenie mieszaniny wykorzystujàce ró nice w temperaturach wrzenia poszczególnych sk adników. D. Oddzielanie cia sta ych od cieczy za pomocà przelewania przez sàczek. Sàczenie Krystalizacja Destylacja 6. PrzekreÊl zdania nieprawdziwe. (4 pkt) Cukier jest substancjà prostà. Woda jest zwiàzkiem chemicznym. Siarka jest niemetalem o ó tej barwie. Tlen jest substancjà z o onà. 7. Oblicz mas bry ki z ota, której obj toêç wynosi 1,5 cm 3, je eli g stoêç tego metalu wynosi 19,28 g/cm 3. (4 pkt) 8. Cukier i sól kuchenna to substancje sta e, barwy bia ej, rozpuszczalne w wodzie. Podaj w aêciwoêç, która pozwala odró niç te substancje. (1 pkt) 9. Podaj zastosowanie pipety i rozdzielacza. (2 pkt) 10. Zaprojektuj doêwiadczenie pozwalajàce rozdzieliç mieszanin opi ków elaza, kredy i cukru. Wymieƒ kolejne czynnoêci. Nazwij zastosowane metody rozdzielania. Narysuj odpowiednie schematy zestawów szk a i sprz tu laboratoryjnego. (6 pkt) CzynnoÊci: Zastosowane metody: Schematy zestawów szk a i sprz tu laboratoryjnego:

49 VIII. Przyk adowe sprawdziany 49 Zadanie dodatkowe W szczelnym pojemniku w kszta cie walca zgromadzono hel. Oblicz obj toêç tego pojemnika w litrach, je eli masa zgromadzonego helu wynosi 0,1 kg. G stoêç helu w temperaturze 25 C i pod normalnym ciênieniem atmosferycznym wynosi 0,00016 g/cm 3. Zaprojektuj pojemnik w kszta cie prostopad oêcianu, w którym zmieêci si taka sama obj toêç helu w tych samych warunkach ciênienia i temperatury. Punktacja 1. Za ka dà prawid owà nazw po 1 pkt (razem 2 pkt) 2. Za ka de prawid owo wymienione zjawisko po 1 pkt (razem 3 pkt) 3. Za wybranie: 3 w aêciwoêci 3 pkt 2 w aêciwoêci 2 pkt 1 w aêciwoêci 1 pkt za wybranie jednej b dnej w aêciwoêci 0 pkt za ca e zadanie 4. Za ka dy poprawny symbol i nazw pierwiastka po 1 pkt (razem 3 pkt) 5. Za ka dà prawid owo dobranà par po 1pkt (razem 3 pkt) 6. Za okreêlenie prawdziwoêci ka dego zdania po 1 pkt (razem 4 pkt) 7. Za podanie wzoru na g stoêç 1 pkt Za podanie wzoru na mas 1 pkt (Uwaga: Je eli uczeƒ poda jedynie przekszta cony wzór na mas otrzymuje 2 pkt). Za prawid owe podstawienie 1 pkt Za poprawne obliczenia i prawid owy wynik wraz z jednostkà 1 pkt Razem 4 pkt 8. Za podanie cechy ró niàcej 1 pkt 9. Za ka de prawid owo podane zastosowanie po 1 pkt (razem 2 pkt) 10. Za podanie nazwy metody oddzielenia elaza od mieszaniny 1 pkt Za narysowanie poprawnego schematu oddzielania elaza 1 pkt Za podanie nazwy metody oddzielenia kredy od mieszaniny 1 pkt Za narysowanie poprawnego schematu oddzielania kredy 1 pkt Za podanie nazwy metody oddzielenia cukru od mieszaniny 1 pkt Za narysowanie poprawnego schematu oddzielania cukru 1 pkt Zadanie dodatkowe to zadanie na ocen celujàcà.

50 50 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM Sprawdzian II. Wewn trzna budowa materii Przeczytaj bardzo uwa nie treêç zadaƒ. Liczba punktów, które mo esz otrzymaç za rozwiàzanie zadania, jest podana po jego treêci. Za prawid owe rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo esz uzyskaç maksymalnie 40 punktów. Ostatnie zadanie, bez numeru, jest dodatkowe. gazy szlachetne He 1 4, hel 2 B C N O F Ne 10,811 12, , , , ,1797 bor w giel azot tlen fluor neon Al Si P S Cl Ar 26, , , ,066 35, ,948 glin krzem fosfor siarka chlor argon Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr 63,546 65,39 69,723 72,61 74, ,96 79,904 83,80 miedê cynk gal german arsen selen brom krypton OkreÊl po o enie cynku w uk adzie okresowym. (1 pkt) 2. Na podstawie uk adu okresowego podaj: a) liczb i mas atomowà chloru (1 pkt) b) nazwy i symbole dwóch gazów szlachetnych (1 pkt) c) liczb elektronów i protonów w atomie tlenu (1 pkt) d) symbol pierwiastka znajdujàcego si w 16 grupie i 3 okresie (1 pkt) e) liczb pow ok elektronowych atomów krzemu i helu (1 pkt) f) liczb elektronów walencyjnych atomu argonu (1 pkt) g) konfiguracj elektronowà atomu tlenu (1 pkt) h) maksymalnà wartoêciowoêç fosforu wzgl dem tlenu i wodoru (2 pkt) 3. Uzupe nij tabel. (5 pkt) Zapis Liczba protonów Liczba neutronów Liczba elektronów adunek jàdra 40 Ca

51 VIII. Przyk adowe sprawdziany Opisz powstanie wiàzaƒ atomowych w czàsteczce azotu. Napisz wzór sumaryczny i strukturalny czàsteczki azotu. (3 pkt) 5. Narysuj mechanizm powstawania anionu siarczkowego. (3 pkt) 6. U ó wzór sumaryczny tlenku miedzi(i) i tlenku o owiu(iv). (2 pkt) Nazwij podane tlenki. (2 pkt) Cu 2 O... PbO Oblicz mas czàsteczkowà podanych zwiàzków chemicznych. (2 pkt) SiO 2 ip 4 O Przyporzàdkuj definicje do odpowiednich poj ç, wpisujàc w tabel litery umieszczone przy definicjach. (4 pkt) A. Najmniejsza iloêç pierwiastka chemicznego zachowujàca jego w aêciwoêci chemiczne. B. Atomy tego samego pierwiastka ró niàce si liczbà neutronów w jàdrze. C. Jest elektrycznie oboj tna i sk ada si z przynajmniej dwóch atomów, które sà ze sobà trwale po àczone za pomocà wiàzania chemicznego. D. Zbiór atomów o tej samej liczbie atomowej. E. Przestrzeƒ, w której prawdopodobieƒstwo znalezienia elektronu o zbli onej wartoêci energii jest najwi ksze. Izotopy Pow oka elektronowa Czàsteczka Atom 10. Podaj wzory sumaryczne zwiàzków chemicznych o podanych wzorach strukturalnych. (2 pkt) O B O O C O B O......

52 52 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM 11. Ustal wzory sumaryczne czàsteczek zwiàzków chemicznych, których modele przedstawiono na rysunkach. (2 pkt) O O S O H S H Napisz, co oznaczajà nast pujàce zapisy chemiczne. (4 pkt) 2 H K... 5 H 2 O... Cl Podaj trzy przyk ady zastosowania izotopów promieniotwórczych. (1 pkt)... Zadanie dodatkowe Okres po owicznego rozpadu izotopu 14 C wynosi 5730 lat. Izotop 14 C jest u ywany do okreêlania wieku znalezisk archeologicznych. W czasie ycia w organizmie ywym sà przyswajane zwiàzki z w glem 14 C i odk adane wewnàtrz tkanek. Po Êmierci w giel rozpada si i na podstawie jego zawartoêci okreêla si wiek znalezisk. Oblicz, ile tego izotopu pozostanie po up ywie lat, je eli masa poczàtkowa próbki izotopu wynosi a 1 mg. Punktacja 1. Za poprawnà odpowiedê 1 pkt 2. Za ka dà poprawnà odpowiedê w podpunkach a h po 1 pkt (razem 8 pkt) Za poprawne okreêlenie wartoêciowoêci wzgl dem tlenu 1 pkt Za poprawne okreêlenie wartoêciowoêci wzgl dem wodoru 1 pkt 3. Za ka de dwie prawid owo uzupe nione luki w tabeli po 1 pkt (razem 5 pkt) 4. Za poprawny opis 1 pkt Za poprawne wzory po 1 pkt Razem 3 pkt 5. Za poprawny wzór elektronowy atomu siarki 1 pkt Za poprawny wzór elektronowy jonu siarki 1 pkt Za poprawny zapis mechanizmu powstawania jonu 1 pkt 6. Za ka dy poprawny wzór po 1 pkt (razem 2 pkt) 7. Za ka dà poprawnà nazw po 1 pkt (razem 2 pkt) 8. Za ka dà prawid owo obliczonà mas czàsteczkowà wraz z jednostkà po 1 pkt (razem 2 pkt) 9. Za ka dà dobranà par po 1 pkt (razem 4 pkt) 10. Za ka dy poprawny wzór po 1 pkt (razem 2 pkt) 11. Za ka dy poprawny wzór po 1 pkt (razem 2 pkt) 12. Za ka dà poprawnà interpretacj zapisu po 1 pkt 13. Za podanie trzech przyk adów zastosowania 1 pkt Zadanie dodatkowe to zadanie na ocen celujàcà.

53 VIII. Przyk adowe sprawdziany 53 Sprawdzian III. Reakcje chemiczne Przeczytaj bardzo uwa nie treêç zadaƒ. Liczba punktów, które mo esz otrzymaç za rozwiàzanie zadania, jest podana po jego treêci. Za prawid owe rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo esz uzyskaç maksymalnie 30 punktów. Ostatnie zadanie, bez numeru, jest dodatkowe. 1. OkreÊl typy podanych reakcji chemicznych. (3 pkt) 2 Cu + O 2 2 CuO... CaCO 3 CaO + CO 2... Zn + 2 HCl ZnCl 2 + H Napisz nazwy substratów podanej reakcji chemicznej. (2 pkt) C + O 2 CO 2 3. Podaj po jednym przyk adzie reakcji egzoenergetycznej i endoenergetycznej. (2 pkt) Reakcja egzoenergetyczne:... Reakcja endoenergetyczna: Z podanego tekstu wypisz po dwa przyk ady przemian chemicznych i fizycznych. (4 pkt) ycie na Ziemi jest zwiàzane z przemianami, którym ulegajà substancje chemiczne. Na co dzieƒ mamy do czynienia z wieloma takimi procesami. Sà nimi na przyk ad korozja metali, topnienie lodów, palenie Êwieczki, rozdrabianie kredy, parowanie wody. Przemiany fizyczne:... Przemiany chemiczne: PrzekreÊl zdania nieprawdziwe. (4 pkt) W wyniku reakcji chemicznej dochodzi do tworzenia lub zrywania wiàzaƒ chemicznych. Je eli substratami pewnej przemiany by y cynk i tlen, których masa wynosi a 40,5 g, to masa produktów tej przemiany chemicznej, w uk adzie zamkni tym, wynosi 40,5 g. Sublimacja to przemiana gazu w cia o sta e. Magnez z tlenem àczy si w stosunku masowym 3 : 2, co oznacza, e 6 g tlenu po- àczy si z 4 g magnezu. 6. Dobierz wspó czynniki w nast pujàcych równaniach reakcji chemicznych. (5 pkt) a). Cu +. S. Cu 2 S b)... K +... Cl 2... KCl c)... Ag 2 O... Ag +... O 2 d)... CH O 2... CO H 2 O e)... N H 2... NH 3

54 54 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM 7. Oblicz stosunek masowy siarki do tlenu w zwiàzku SO 3. Podaj nazw tego zwiàzku chemicznego. Zapisz obliczenia. (3 pkt) Masa atomowa siarki wynosi 32 u, a masa tlenu 16 u. 8. Do przedstawionego na rysunku doêwiadczenia u ó równanie reakcji chemicznej, a nast pnie dobierz wspó czynniki stechiometryczne. (4 pkt) rt ç tlenek rt ci(ii) tlen Spalono 2,4 g magnezu i otrzymano 4 g tlenu magnezu. Oblicz obj toêç zu ytego tlenu z dok adnoêcià do liczb ca kowitych, wiedzàc, e jego g stoêç wynosi 0,0013 g/cm 3 w temperaturze 25 C i pod ciênieniem 1013 hpa. (2 pkt) Zadanie dodatkowe elazo z tlenem mo e po àczyç si w stosunku masowym 21 : 8. Ustal wzór sumaryczny tego zwiàzku chemicznego. Zapisz obliczenia.

55 VIII. Przyk adowe sprawdziany 55 Punktacja: 1. Za ka de poprawne wpisanie typu przemiany po 1 pkt (razem 3 pkt) 2. Za poprawne podanie nazwy ka dego substratu po 1 pkt 3. Za ka dy poprawny przyk ad po 1 pkt (razem 2 pkt) 4. Za ka dy prawid owy wybór przemiany fizycznej lub chemicznej po 1 pkt (razem 4) 5. Za ka dà poprawnà ocen prawdziwoêci zdania po 1 pkt (razem 4 pkt) 6. Za prawid owo dobrane wspó czynniki w ka dym podpunkcie po 1 pkt (razem 5 pkt) 7. Za poprawne podanie nazwy 1 pkt Za zastosowanie prawid owej metody obliczeƒ 1 pkt Za poprawny wynik 1 pkt 8. Za poprawne napisanie wzorów reagentów reakcji po 1 pkt (razem 3 pkt) Za poprawne dobranie wspó czynników stechiometrycznych 1 pkt 9. Za zastosowanie prawid owej metody obliczeƒ 1 pkt Za poprawny wynik wraz z jednostkà 1 pkt Zadanie dodatkowe to zadanie na ocen celujàcà.

56 56 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM Sprawdzian IV. Powietrze to mieszanina gazów Przeczytaj bardzo uwa nie treêç zadaƒ. Liczba punktów, które mo esz otrzymaç za rozwiàzanie zadania, jest podana po jego treêci. Za prawid owe rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo esz uzyskaç maksymalnie 30 punktów. Ostatnie zadanie, bez numeru, jest dodatkowe. 1. Na przedstawionym diagramie ko owym wpisz w odpowiednie miejsca nazwy gazów, które wchodzà w sk ad powietrza. (4 pkt) 78%... 0,9% 0,1% % Podaj cztery w aêciwoêci azotu. (2 pkt) 3. W dwóch jednakowych probówkach znajdujà si : w jednej tlen, a w drugiej powietrze. Opisz sposób post powania, który pozwoli na rozró nienie tych gazów. (1 pkt) 4. PrzekreÊl zdania nieprawdziwe. (5 pkt) Wodór jest najl ejszym gazem. Dwutlenek w gla jest gazem o g stoêci mniejszej od g stoêci powietrza. Gazy szlachetne sà bardzo ma o aktywne chemicznie. Tlen dobrze rozpuszcza si w wodzie. Mieszanina dwóch obj toêci wodoru i jednej obj toêci tlenu to mieszanina wybuchowa, zwana piorunujàcà.

57 VIII. Przyk adowe sprawdziany Przyporzàdkuj definicje do odpowiednich poj ç, wpisujàc w tabelk litery umieszczone przy definicjach. (4 pkt) A. Proces niszczenia metali i ich stopów. B. Zwiàzki tlenu z innymi pierwiastkami. C. Przestrzeƒ w stratosferze, w której zawartoêç O 3 jest bardzo niska. D. Proces pokrywania si powierzchni metalu cienkà warstwà w asnego tlenku. E. Gwa towne àczenie si tlenu z innymi substancjami po àczone z wydzielaniem ciep a i Êwiat a. Spalanie Korozja Tlenki Dziura ozonowa 6. Uzupe nij poni sze równania reakcji chemicznej. Dobierz wspó czynniki stechiometryczne. (9 pkt) SO O 2. Fe 2 O 3... NO NO 2... KClO 3... KCl Uczeƒ przez rurk wdmuchiwa wydychane z p uc powietrze do naczynia z wodà wapiennà. Po pewnym czasie zaobserwowa zm tnienie zawartoêci naczynia. Sformu uj odpowiedni wniosek wynikajàcy z tego doêwiadczenia. (1 pkt) 8. Podaj dwa przyk ady sposobów zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza atmosferycznego. (2 pkt) 9. Uzupe nij poni szà tabel. (1 pkt) Przyk ad gazu szlachetnego Zastosowanie 10. Wymieƒ trzy sposoby zabezpieczenia metali przed korozjà. (1 pkt) Zadanie dodatkowe Rozwià chemograf u ó odpowiednie równania reakcji chemicznych. CaCO 3 $ A + B + E X + Y + Z $ SO 3 $ Ca(OH) 2 $

58 58 CHEMIA 1 PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM Punktacja 1. Za ka de prawid owe uzupe nienie na diagramie po 1 pkt (razem 4 pkt) 2. Za podanie 2 lub 3 w aêciwoêci 1 pkt Za podanie 4 w aêciwoêci 2 pkt (W wypadku podania jednej w aêciwoêci nieprawdziwej 0 pkt za ca e zadanie). 3. Za poprawny opis identyfikacji 1 pkt 4. Za ka dà poprawnà ocen prawdziwoêci zdania po 1 pkt (razem 5 pkt) 5. Za ka dà poprawnie przyporzàdkowanà definicj po 1 pkt (razem 4 pkt) 6. Za poprawne wpisanie wzorów substancji w równaniach reakcji po 1 pkt (razem 5 pkt) Za prawid owe dobranie wspó czynników w ka dej reakcji chemicznej po 1 pkt (razem 4 pkt) 7. Za poprawny wniosek 1 pkt 8. Za ka dy poprawny przyk ad zastosowania po 1 pkt (razem 2 pkt) (W wypadku podania jednego nieprawdziwego zastosowania 0 pkt za ca e zadanie). 9. Za poprawne uzupe nienie tabeli 1 pkt 10. Za podanie trzech prawid owych sposobów zabezpieczenia metali 1 pkt Zadanie dodatkowe to zadanie na ocen celujàcà.

59 VIII. Przyk adowe sprawdziany 59 Sprawdzian V. Woda i roztwory wodne Przeczytaj bardzo uwa nie treêç zadaƒ. Liczba punktów, które mo esz otrzymaç za rozwiàzanie zadania, jest podana po jego treêci. Za prawid owe rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo esz uzyskaç maksymalnie 30 punktów. Ostatnie zadanie, bez numeru, jest dodatkowe. 1. Narysuj wzór sumaryczny i elektronowy wody. (2 pkt) 2. Podaj po jednym przyk adzie substancji dobrze rozpuszczajàcej si w wodzie i praktycznie nierozpuszczajàcej si w wodzie. (2 pkt) 3. Oblicz st enie procentowe roztworu, je eli po odparowaniu do sucha 200 g tego roztworu otrzymano 10 g suchej pozosta oêci. (2 pkt) 4. Wymieƒ trzy czynniki, które przyspieszajà rozpuszczanie si w wodzie substancji sta ych. (1 pkt) 5. Uzupe nij schemat. (3 pkt) PODZIA MIESZANIN ze wzgl du na: wielkoêç czàstek substancji rozproszonej