Ks. An drzej Kobyliƒski

Transkrypt

1 201 Studia P ockie tom XXiX/2001 Ks. An drzej Kobyliƒski ETY KA DE KA LO GU A POL SCY ZWO LEN NI CY PRO GRA MU OÂWIE CE NIO WE GO Jan Pa we ii jest oj cem na szej nie pod le g o Êci. to za sad ni czo po przez Je go po - s u g Bo a opatrz noêç spra wi a, e w Pol sce na ro dzi a si So li dar noêç i na na - szej zie mi roz po czà si upa dek ko mu ni zmu, zwieƒ czo ny je sie nià lu dów i zbu - rze niem Mu ru Ber liƒ skie go. 2 czerw ca 1979 ro ku pol ski Pa pie roz po czà swo jà dzie wi cio dnio wà piel grzym k do oj czy zny. By o to dzie wi ç dni, któ re zmie ni y Êwiat. Roz nie co na zo sta a re wo lu cja du cha, któ ra przy go to wa a pod wa li ny pod póê niej szà re wo lu cj spo ecz nà i po li tycz nà So li dar no Êci. Prze mia na serc i su - mieƒ Po la ków pod czas dzie wi ciu dni Pa pie a w czerw cu 1979 ro ku umo li wi a po wsta nie NSZZ So li dar noêç. czte ry sta czter dzie Êci osiem dni za uwa a Geo r ge We igel po od lo cie Ja na Paw a ii z pod kra kow skie go lot ni ska w Ba li cach pe wien nie gdyê bez ro bot ny elek - tryk na zwi skiem Lech Wa sa pod pi sa po ro zu mie nie w gdaƒ skiej stocz ni im. Le ni na ogrom nym d u go pi sem z wi ze run kiem uêmiech ni te go Pa pie a pa miàt - kà z pa pie skiej piel grzym ki w czerw cu 1979 ro ku 1. tak ro dzi si no wy i wol ny duch nad Wi s à i na Êwie cie. czy oj ciec Âwi ty ma Êwia do moêç te go, e jest oj cem na szej nie pod le g o Êci? Wol no nam my Êleç, e tak. Nie zwy k ym po twier dze niem te go fak tu by o za koƒ - cze nie wi zy ty w pol skim par la men cie pod czas piel grzym ki do oj czy zny w 1999 ro ku. Po prze mó wie niu Pa pie a par la men ta rzy Êci za cz li Êpie waç pol ski hymn. Zna my je go s o wa: Marsz, marsz dà brow ski, z zie mi w o skiej, do Pol ski. Za two im prze wo dem z à czym si z na ro dem. Gdy uci ch y s o wa hym nu, Jan Pa we ii wy po wie dzia jed no krót kie zda nie ko men ta rza: Nikt nie przy pusz cza, e w ta kim umun du ro wa niu. tych kil ka pro stych s ów jest ja kàê ge nial nà me ta fo rà na szej naj now szej hi sto rii. Ge ne ra w bia ej su tan nie, z zie mi w o skiej, bez ar mii i dy wi zji, ja ko oj ciec na szej nie pod le g o Êci. Je Êli Jan Pa we ii jest oj cem pol skiej nie pod le g o Êci, to je go piel grzym ka z 1991 ro ku po win na byç ja kimê wiel kim ogól no na ro do wym Êwi tem, ja kimê po wszech - nym dzi k czy nie niem. Prze cie Pa pie przy je d a po raz pierw szy do Pol ski wol nej 1 G. Weigel, Âwia dek na dziei, kra ków 2000, s. 410.

2 202 ks. an drzej kobyli Ski i nie pod le g ej! ow szem, cià gle ist nia jesz cze sejm kon trak to wy wy bra ny w czerw - cu 1989 ro ku, ale na ród mia ju swe go pre zy den ta wy bra ne go w wol nych wy bo - rach. Mo na by o si spo dzie waç, e Pol ska b dzie cze kaç na oj ca Âwi te go, e - by Mu po dzi ko waç za wol noêç i nie pod le g oêç. Z pew no Êcià wie lu ka to li ków y wi o w swo ich ser ca ta kie uczu cia. ale w ko men ta rzach po prze dza jà cych piel - grzym k trud no od na leêç wà tek, e przy by wa ten, któ ry jest oj cem na szej wol no - Êci i nie pod le g o Êci. co wi cej, ju przed przy jaz dem mó wio no, e b dzie to naj trud niej sza wi zy ta Pa pie a we w a snym kra ju. Jan Pa we ii mia sko men to waç te prze wi dy wa nia krót ko: Zo ba czy my. Nie ste ty, prze wi dy wa nia si spraw dzi y. Sam oj ciec Âwi - ty wspo mi na jàc po dwóch la tach piel grzym k do oj czy zny z 1991 ro ku, w ksià ce Prze kro czyç próg na dziei na pi sa nie zwy kle gorz kie s o wa: kie dy pod czas ostat - nich od wie dzin w Pol sce wy bra em ja ko te mat ho mi lii de ka log oraz przy ka za nie mi o Êci, wszy scy pol scy zwo len ni cy pro gra mu oêwie ce nio we go po czy ta li mi to za z e. Pa pie, któ ry sta ra si prze ko ny waç Êwiat o ludz kim grze chu, sta je si dla tej men tal no Êci per so na non gra ta 2. W tej wy po wie dzi Pa pie a jest przede wszyst kim wie le bó lu. Lecz przez kil ka na st p nych lat nie do cze ka a si ona omó wieƒ i ko men ta rzy, na któ re z pew no Êcià za s u gu je. Mi mo e cho dzi o czas za le d wie sprzed kil ku lat, nie pró bu je si okre - Êliç, kim sà oraz gdzie i jak dzia a jà owi pol scy zwo len ni cy pro gra mu oêwie ce nio - we go, któ rzy uzna li Ja na Paw a ii za per so na non gra ta w je go w a snym kra ju. to w a Ênie oni po czy ta li oj cu Âwi te mu za z e pod j cie pro ble ma ty ki de ka lo gu i przy ka za nia mi o Êci 3. oczy wi Êcie ten wà tek piel grzym ki nie mo e przy s o niç ogrom ne go pi k na i do - bra, któ re po da ro wa dzie si ç lat te mu pol skiej zie mi, tak e Ma zow szu, Na miest - nik chry stu sa. Pa mi ta my mi lio ny lu dzi uczest ni czà cych w spo tka niach z oj cem Âwi tym. Nie mo e my za po mnieç ra do Êci p y nà cej ze s u cha nia Pio tra na szych cza sów, mà dro Êci na ucza nia i po czu cia so li dar no Êci. Jed nak oprócz Po la ków ko - cha jà cych i s u cha jà cych oj ca Âwi te go by li te i ta cy, któ rych on sam na zy wa zwo len ni ka mi pro gra mu oêwie ce nio we go. Spró buj my roz ja Êniç t myêl. Kli mat Przed przy jaz dem Pa pie a nie któ rzy twier dzi li, e piel grzym ka jest nie po trzeb - na, e przyj dzie mniej lu dzi, bo spo e czeƒ stwo jest po dzie lo ne, a ko Êció stra ci au to ry tet. Mie siàc przed przy jaz dem oj ca Âwi te go mia y miej sce przed gma - chem Sej mu nie wiel kie an ty ko Êciel ne de mon stra cje. Spo e czeƒ stwo pol skie prze - cho dzi o w tam tym cza sie g bo ki pro ces trans for ma cji ustro jo wej i go spo dar czej. 2 Jan Pawe ii, Prze kro czyç próg na dziei, Lu blin 1994, s Por. W. chrostowski, Wia ra i nie wia ra. Pró ba cha rak te ry sty ki kli ma tu du cho we go prze o - mu ty siàc le ci, w: a. ko by liƒ ski (red.), Wdzi cz noêç i na dzie ja. ko Êció ka to lic ki w Pol sce na prze o mie ty siàc le ci, P ock 2000, s. 27.

3 ety ka de ka Lo Gu a PoL Scy ZWo LeN Ni cy PRo GRa Mu oâwie ce Nio We Go 203 oprócz wie lu po zy tyw nych zmian by y tak e po wa ne trud no Êci. W wie lu mia - stach za my ka no za k a dy pra cy. W nie któ rych pol skich ro dzi nach y o si go rzej ni przed od zy ska niem nie pod le g o Êci. By o spo ro za wo du i roz go ry cze nia. ko - mu ni Êci bar dzo zr cz nie za cz li obar czaç ko Êció od po wie dzial no Êcià za ne ga tyw - ne stro ny trans for ma cji. to jed nak nie zna czy, e na stà pi w Pol sce ja kiê gwa tow - ny spa dek za ufa nia do ko Êcio a. Ba da nia opi nii pu blicz nej prze pro wa dzo ne w kwiet niu 1991 ro ku po ka zu jà, e 75% Po la ków ufa o woj sku, 69 % ko Êcio o wi, 64% po li cji. Mo na po wie dzieç, e czas przed piel grzym kà by cza sem ogól no pol skiej de - ba ty Êwia to po glà do wej. Wy da je si, e kli mat pa nu jà cy w Pol sce przed przy jaz - dem oj ca Âwi te go le piej od da jà na sze spo ry ide owe ni pro ble my eko no micz ne. Pod sta wo we py ta nie do ty czy o kszta tu pol skiej de mo kra cji. Spie ra no si za sad - ni czo o mo ral ny i du cho wy kszta t iii RP. do naj wa niej szych te ma tów go rà co dys ku to wa nych przez Po la ków na prze - o mie lat osiem dzie sià tych i dzie wi ç dzie sià tych na le a y na st pu jà ce za gad nie nia: spór o po wrót na ucza nia re li gii do szkó ; pro blem roz dzia u ko Êcio a od paƒ stwa; py ta nie o kszta t neu tral no Êci Êwia to po glà do wej paƒ stwa; udzia ko Êcio a w y ciu pu blicz nym; dys ku sja na te mat pro jek tu usta wy o ochro nie dzie ci nie na ro dzo nych. Gdy cho dzi o ostat nie za gad nie nie, to do k ad nie 16 ma ja 1991 ro ku, tu przed przy jaz dem oj ca Âwi te go, sejm kon trak to wy, po noc nej burz li wej dys ku sji, od - rzu ci se nac ki pro jekt usta wy o ochro nie y cia po cz te go, a tak e po rzu ci po mys re fe ren dum w tej spra wie. Wo kó sto sun ku do tych kwe stii Êwia to po glà do wych dzie li a si Pol ska. Ro dzi y si dwa obo zy ide owe. W tym spo rze kszta to wa y si dwa od r b ne spo so by my Êle nia o mo ral no Êci, re li gii, wi zi na ro do wej. Mi osz Ja ko przy k ad my Êle nia po st po we go, po le micz ne go z ko Êcio em, chcia bym przy wo aç tekst cze s a wa Mi o sza Paƒ stwo wy zna nio we?, któ ry uka za si mie siàc przed piel grzym kà. W d u gim i Êwiet nie na pi sa nym ar ty ku le pol ski No bli sta pod - kre Êla dra ma tycz noêç wspó cze sne go kry zy su wia ry, któ re go isto tà jest ero zja wy - obraê ni re li gij nej. Je go zda niem ero zja do ty czy przede wszyst kim re li gij no Êci wer - ty kal nej, czy li re la cji wie rzà cych z trans cen den cjà, a mniej re li gij no Êci ho ry zon tal nej, czy li ob rz dów, prak tyk re li gij nych i dzia al no Êci spo ecz nej. W per spek ty wie Mi o sza pod sta wo wa tro ska ko Êcio a po win na do ty czyç po g - bia nia re li gij no Êci wer ty kal nej. Stàd te je go bar dzo ostra kry ty ka pod ad re sem pol skie go du cho wieƒ stwa. au tor Ro dzin nej Eu ro py oskar a ko Êció w Pol sce o dà e nie do stwo rze nia paƒ stwa wy zna nio we go. Swo im ar ty ku em Mi osz w à czy si do dys ku sji, któ ra si wów czas to czy a. opo wie dzia si za Êci Êle prze strze ga nym roz dzia em ko Êcio a od paƒ stwa, skry - ty ko wa po wrót re li gii do szkó i pro jekt usta wy o ochro nie dziec ka po cz te go. Mo e tak si zda rzyç pi sze au tor Znie wo lo ne go umy s u e kler b dzie ce le bro - wa ob rz d na ro do wy, kro piàc, Êwi càc, eg zor cy zmu jàc, oêmie sza jàc si za ra zem

4 204 ks. an drzej kobyli Ski swo im t pie niem sek su, a tym cza sem b dzie po st po wa o wy drà a nie si re li gii od we wnàtrz i za pa r dzie siàt ków lat Pol ska sta nie si kra jem rów nie ma o chrze Êci - jaƒ skim jak an glia czy Fran cja, z do dat kiem an ty kle ry ka li zmu, któ re go za cie - k oêç b dzie pro por cjo nal na do w a dzy kle ru i je go pro gra mu paƒ stwa wy zna nio - we go 4. Mi osz ma ra cj, gdy cho dzi o ero zj wy obraê ni re li gij nej. ale zu pe nie ab sur - dal na jest je go kry ty ka ko Êcio a i oskar a nie go o dà e nie do stwo rze nia paƒ stwa wy zna nio we go. Za je go s o wa mi kry je si in ne ro zu mie nie re li gii, re li gii prze y wa - nej we wn trz nie, bez two rze nia kul tu ry i cy wi li za cji chrze Êci jaƒ skiej. to w a Ênie nisz cze nie wia ry w sfe rze pu blicz nej pro wa dzi do ero zji re li gij no Êci wer ty kal nej. Bar dzo wy raê nym g o sem kon ser wa tyw nym i bro nià cym chrze Êci jaƒ skiej wi zji y cia spo ecz ne go by o sym po zjum teo lo gicz ne Quo va dis ec c le sia Po lo no - rum?, któ re od by o si na kul dwa mie sià ce przed przy jaz dem Pa pie a do oj - czy zny. W trak cie ob rad sym po zjal nych ks. prof. cze s aw Bart nik po wie dzia, e paƒ stwo nie mo e byç neu tral ne Êwia to po glà do wo ani, co gor sze, ate istycz ne. Stwier dzi, e co raz bar dziej, tak e w Êro do wi skach ka to lic kich, sze rzo na jest nie - na wiêç do in sty tu cji ko Êciel nych i do ety ki chrze Êci jaƒ skiej. Pro gram oêwie ce nio wy Po prze mia nach 1989 ro ku Po la cy pod j li trud ne dzie o bu do wy de mo kra cji, re for my go spo dar ki, wy pro wa dze nia Pol ski z za pa Êci cy wi li za cyj nej i okre Êle nia na no wo na szej na ro do wej to sa mo Êci. Spór ten to czy si przez ca e la ta dzie wi ç - dzie sià te. tak e dzi siaj zda je si byç za sad ni czym kry te rium po dzia u ide owe go na sze go spo e czeƒ stwa. Mo na po wie dzieç, e isto tà pol skiej woj ny kul tur lat dzie wi ç dzie sià tych XX wie ku by spór kul tu ry li be ral no -le wi co wej z kul tu rà re li - gij no -kon ser wa tyw nà. Po oba le niu ko mu ni zmu na sza na ro do wa to sa moêç, two rzo na przez wie ki na fun da men cie war to Êci re li gij nych, tra dy cyj nych i na ro do wych, któ re zna la z y jak - e pi k ny wy raz w po wsta niu So li dar no Êci, zo sta a pod da na zde cy do wa nym na ci skom kul tu ry li be ral no -le wi co wej. Na sza tra dy cja na ro do wa jest to sa ma z pol sko Êcià, zwy cza ja mi, oby cza ja mi, wy cho wa niem do pa trio ty zmu, re li gij no - Êcià, wi zià z ko Êcio em, wspól nà pa mi cià hi sto rycz nà. Na to miast ko ry fe usze kul tu ry li be ral no -le wi co wej uzna jà na ro do wà tra dy cj, ka to li cyzm, przy wià za nie do ko Êcio a, to sa moêç du cho wà i wspól nà pa mi ç hi sto rycz nà za prze kleƒ stwo, êró d o wszel kie go z a i prze szko d na dro dze bu do wa nia no wo cze sne go spo e - czeƒ stwa. dla te go sta ra jà si je wy ko rze niç i w ten spo sób do pro wa dziç do zmia - ny du cho wej i na ro do wej to sa mo Êci Po la ków. t woj n kul tur nad Wi s à do - brze ob ra zu je me ta fo ra spo ru ja sno gro du z ciem no gro dem. Pro jekt kul tu ry li be ral no -le wi co wej za sad ni czo uto sa mia si z pro gra mem oêwie ce nio wym. Mo na wi c po wie dzieç, e pol scy zwo len ni cy pro gra mu 4 cz. Mi osz, Paƒ stwo wy zna nio we?, Ga ze ta Wy bor cza, ma ja 1991, s. 9.

5 ety ka de ka Lo Gu a PoL Scy ZWo LeN Ni cy PRo GRa Mu oâwie ce Nio We Go 205 oêwie ce nio we go, o któ rych mó wi oj ciec Âwi ty, to twór cy i obroƒ cy kul tu ry li be ral no -le wi co wej lub mó wiàc jesz cze ina czej: zwo len ni cy mo ral nej i du cho wej mo der ni za cji pol skie go spo e czeƒ stwa. ce za ry Mi chal ski mó wi o gru bej trój ce ga zet edu ku jà cych Po la ków w kwe stii tak ro zu mia nej mo der ni za cji: Ga ze t Wy - bor czà, Po li ty k i Nie. au tor Po wro tu cz o wie ka bez w a Êci wo Êci sta now czo pod kre Êla, e oczy wi Êcie tych ga zet ze so bà nie uto sa mia, bo ob s u gu jà prze cie zu pe nie ró nà klien te l i ma jà w na szej spo ecz nej pe da go gi ce do wy pe nie nia zu - pe nie ró ne funk cje 5. Jed nak e w po dej Êciu do za sad ni czych za gad nieƒ mo ral - nych i Êwia to po glà do wych wy st pu je mi dzy ty mi Êro do wi ska mi za dzi wia jà ca zbie noêç. Jak ro zu mieç po j cie pro gra mu oêwie ce nio we go? Jak ro zu mieç oêwie ce nie? W sen sie hi sto rycz nym jest ono epo kà od po o wy wie ku XVii do re wo lu cji fran - cu skiej. oêwie ce nie to tak e, a mo e przede wszyst kim, pe wien pro jekt my Êlo wy, pro jekt kul tu ro wy. ce lem te go pro jek tu by o idàc za s yn nà kan tow skà de fi ni - cjà oêwie ce nia uwol nie nie ludz ko Êci ze sta nu nie doj rza o Êci i do pro wa dze nie jej do au to no micz ne go u y wa nia ro zu mu. ta po sta wa du cho wa po ja wia si w dzie - jach z ró nym na si le niem co naj mniej od epo ki Re ne san su, zdo by wa umy s y w okre sie oêwie ce nia i a do na szych dni po zo sta je cz Êcià oêwie ce nio we go dzie - dzic twa. Nie ma Bi blii pro gra mu oêwie ce nio we go. Mo na jed nak od kryç je go g ów - ne za o e nia in ter pre tu jàc dzie a ta kich au to rów jak kant, Wol ter, Ro us se au, Hob bes czy Loc ke, ale tak e Rawls, Bob bio, Ha ber mas czy ko a kow ski. Pod sta - wo we fi la ry pro jek tu oêwie ce nio we go to ne ga cja chrze Êci jaƒ skiej kon cep cji grze - chu pier wo rod ne go, prze ko na nie o na tu ral nej do bro ci cz o wie ka, ne ga cja ce lo wo - Êci na tu ry ludz kiej, mo ral noêç opar ta o nor my, któ re cz o wiek sam so bie na da je, Êwiec koêç paƒ stwa, mi to lo gi za cja idei po st pu, za stà pie nie re li gii ob ja wio nych re - li già na tu ral nà re li già cz o wie czeƒ stwa 6. Wie lu my Êli cie li wska zu je na ra dy kal nà sprzecz noêç po mi dzy pro jek tem oêwie ce nio wym a praw dà ewan ge lii. Sà te chrze Êci ja nie, któ rzy pra gnà bu do waç so li dar noêç wszyst kich lu dzi do brej wo li. W obec nej epo ce ni hi li zmu dà à oni do usta le nia pew ne go wspól ne go zbio ru pod sta wo wych war to Êci, wo kó któ rych mo na by bu do waç sze ro kà ko ali cj. Sk a da a by si ona pi sze Pa we Li sic ki z jed nej stro ny z osób re li gij nych, z dru giej zaê obej mo wa a by tych wszyst kich, któ rzy przy zna jà si do nie re li gij ne go, hu ma ni stycz ne go dzie dzic twa oêwie ce nia. ci, któ rzy dà à do stwo rze nia ta kiej ko ali cji, zda jà si nie wi dzieç, e dro gie nam po j cia jak wol noêç su mie nia, pra wa cz o wie ka czy god noêç oso by sta jà si 5 Por. c. Michalski, Mi li cjan ci mo der ni za cji, y cie 28 ma ja 2001, s. 16. Na si mi li cjan ci mo der ni za cji pra gnà pi sze Mi chal ski aby Êmy uwie rzy li, e na Za cho dzie dzie je si to sa mo, co u nas, tyl ko bar dziej. Na przy k ad je Êli u nas te le wi zje prze Êci ga jà si w wul gar no Êci i agre - sji, bry tyj skie BBc, fran cu skie tf2 czy nie miec kie Sa t1 po win ny emi to waç od ra na do wie - czo ra ró o we se rie. Nic b d niej sze go rze czy wi stoêç wy glà da ca kiem ina czej (tam e). 6 Por. e. Bieƒkowska, Spór o dzie dzic two eu ro pej skie. Mi dzy Êwi tym i Êwiec kim, War sza - wa 1999, s. 7-38; k. Michalski (red.), oêwie ce nie dzi siaj, kra ków 1999.

6 206 ks. an drzej kobyli Ski w my Êli oêwie ce nio wej ma ni fe sta cjà bun tu i nie za le no Êci. Nie sà ele men ta mi a du Bo e go, ale ha s a mi anar chicz nej re wo lu cji 7. W per spek ty wie Li sic kie go ta kie za - mie rze nie mu si skoƒ czyç si po ra kà. Jesz cze go rzej: fa szy wy kom pro mis mu si za cie raç sens praw dy ko Êcio a, a tym sa mym usu waç je dy ne praw dzi we le kar stwo na roz wój ni hi li zmu. De ka log Ja ko te mat czwar tej piel grzym ki do oj czy zny oj ciec Âwi ty wy bra dzie si ç Przy ka zaƒ. to w a Ênie w P oc ku Jan Pa we ii po wie dzia, e ka te che zy zwià za ne z de ka lo giem sà mo e naj lep szà przy s u gà ja kà piel grzy mu jà cy Pa pie móg od - daç swo im ro da kom 8. Na po czàt ku lat dzie wi ç dzie sià tych Pol ska bar dzo po trze bo wa a te go na ucza - nia. Po 45 la tach bru tal nej ate iza cji by li Êmy spo e czeƒ stwem zse ku la ry zo wa nym. Pol skie su mie nie by o w znacz nym stop niu scho ro wa ne, za ka o ne mo ral no Êcià so cja li stycz nà, za k a ma niem, nie uczci wo Êcià, zdra dà. Pol ska du sza po trze bo wa a od no wy. Stàd de ka log. oj ciec Âwi ty chcia tak e, aby mo ral noêç dzie si ciu Przy ka zaƒ sta a si pod sta wà a du mo ral ne go nad Wi s à i fun da men tem du cho - wym pol skiej de mo kra cji. Nie ma de mo kra cji bez ety ki. Nie ma wol no Êci bez mo - ral no Êci. oprócz ka te chez ko men tu jà cych po szcze gól ne przy ka za nia de ka lo gu oj ciec Âwi ty na wià zy wa tak e do ró nych dys ku sji, któ re to czy y si nad Wi s à. Jan Pa - we ii bar dzo wy raê nie wspar pra wo ko Êcio a do udzia u w y ciu pu blicz nym. W Lu ba czo wie mó wi wprost, e za sa da Êci s ej pry wat no Êci wia ry jest ze pchni - ciem ka to li cy zmu do get ta. Nie jest kle ry ka li za cjà dà e nie me to da mi de mo kra - tycz ny mi do wpro wa dze nia w y cie pu blicz ne za sad chrze Êci jaƒ skich. Po stu lat neu tral no Êci Êwia to po glà do wej pod kre Êli oj ciec Âwi ty jest s usz ny g ów nie w tym za kre sie, e paƒ stwo po win no chro niç wol noêç su mie nia i wy zna nia wszyst kich swo ich oby wa te li, nie za le nie od te go, ja kà re li gi lub Êwia - to po glàd oni wy zna jà. ale po stu lat, a e by do y cia spo ecz ne go i paƒ stwo we go w a den spo sób nie do pusz czaç wy mia ru Êwi to Êci, jest po stu la tem ate izo wa nia paƒ stwa i y cia spo ecz ne go i nie wie le ma wspól ne go ze Êwia to po glà do wà neu - tral no Êcià. Po trze ba wie le wza jem nej ycz li wo Êci i do brej wo li, a e by si do pra co - waç ta kich form obec no Êci te go, co Êwi te w y ciu spo ecz nym i paƒ stwo wym, któ re ni ko go nie b dà ra ni y i ni ko go nie uczy nià ob cym we w a snej oj czyê nie, a te go nie ste ty do Êwiad czy li Êmy przez kil ka dzie siàt ostat nich lat. do Êwiad czy li - Êmy te go wiel kie go, ka to lic kie go get ta, get ta na mia r na ro du. Za ra zem wi c my, ka to li cy, pro si my o wzi cie pod uwa g na sze go punk tu wi dze nia: e bar dzo wie lu 7 P. Liskicki, Praw da ko Êcio a a dzie dzic two oêwie ce nia, w: a. ko by liƒ ski (red.), dz. cyt., s Jan Pawe ii, Ho mi lia wy g o szo na pod czas Mszy Êw. w P oc ku 7 czerw ca 1991 r., w: Bo gu dzi kuj cie. du cha nie ga Êcie!, Rzym 1991, s. 205.

7 ety ka de ka Lo Gu a PoL Scy ZWo LeN Ni cy PRo GRa Mu oâwie ce Nio We Go 207 spo Êród nas czu o by si nie swo jo w paƒ stwie, z któ re go struk tur wy rzu co no by Bo ga, a to pod po zo rem Êwia to po glà do wej neu tral no Êci 9. Mi lio ny lu dzi s u cha y z mi o Êcià i ra do Êcià s ów Na miest ni ka chry stu sa. Na - to miast Êro do wi ska nie ch t ne oj cu Âwi te mu ne ga tyw nie oce nia y Je go na ucza - nie. Bar dzo ostrym prze ja wem agre sji prze ciw ko Pa pie o wi i ko Êcio o wi by a kry - ty ka w zwiàz ku z po rów na niem cmen ta rzy dzie ci nie na ro dzo nych z cmen ta rza mi mi lio nów ofiar lu do bój stwa w XX wie ku. do te go cmen ta rzy ska ofiar ludz kie - go okru cieƒ stwa w na szym stu le ciu po wie dzia oj ciec Âwi ty w Ra do miu do - à cza si in ny jesz cze wiel ki cmen tarz: cmen tarz nie na ro dzo nych, cmen tarz bez - bron nych, któ rych twa rzy nie po zna a na wet w a sna mat ka, go dzàc si lub ule ga jàc pre sji, aby za bra no im y cie, za nim jesz cze si na ro dzà 10. Pa pie skry ty - ko wa tak e bar dzo jed no znacz nie obo wià zu jà ce wów czas jesz cze pra wo abor cyj - ne: czy jest ta ka ludz ka in stan cja, czy jest ta ki par la ment, któ ry ma pra wo za le - ga li zo waç za bój stwo nie win nej i bez bron nej ludz kiej isto ty? kto ma pra wo po wie dzieç: wol no za bi jaç, na wet: trze ba za bi jaç tam, gdzie trze ba naj bar - dziej chro niç i po ma gaç y ciu? 11. Po piel grzym ce Po za koƒ cze niu piel grzym ki wy wià za a si w Pol sce bar dzo cie ka wa dys ku sja na te mat oce ny pa pie skie go na ucza nia. Wy da je si, e Jan Pa we ii mó wiàc w ksià ce Prze kro czyç próg na dziei o pol skich zwo len ni kach pro gra mu oêwie ce - nio we go mia na uwa dze tak e t dys ku sj. Po ja wi y si w niej bar dzo wy raê ne prze ja wy my Êle nia oêwie ce nio we go Pierw szy przy k ad, to da wid War szaw ski, pu bli cy sta Ga ze ty Wy bor czej, przy j ty w trak cie piel grzym ki przez oj ca Âwi te go ja ko je den z przed sta wi cie li wspól no ty y dow skiej. kil ka dni po od lo cie Pa pie a ostro skry ty ko wa Je go wi zj wol no Êci. o wol no Êci i jej zwiàz ku z praw dà mó wi Jan Pa we ii w olsz ty nie. Zda - niem oj ca Âwi te go po za praw dà wol noêç nie jest wol no Êcià. Jest po zo rem. Jest na wet znie wo le niem. a od tej praw dy, ja kà czy ni cz o wiek, ja kà sta ra si kszta to - waç swe y cie i wspó y cie z in ny mi, pro wa dzi dro ga do Praw dy, któ rà jest chry - stus. Pro wa dzi dro ga do wol no Êci, do któ rej chry stus nas wy zwo li. ta ka jest per - spek ty wa na szych cza sów. Po mi dzy wol no Êcià, do któ rej chry stus nas wy zwo li i sta le wy zwa la, a odej Êciem od chry stu sa w imi tak cz sto bar dzo g o Êno pro - pa go wa nej wol no Êci. Wol noêç, do któ rej chry stus nas wy zwo li, to jed na dro ga. dru ga dro ga to wol noêç od chry stu sa. Bo cz sto si tu taj sto su je s o wa po zor ne, mó wi si kle ry ka lizm, an ty kle ry ka lizm, a na dnie cho dzi o to jed no: wol noêç, 9 Jan Pawe ii, Ho mi lia pod czas Mszy Êw. w Lu ba czo wie 3 czerw ca 1991 r., w: Bo gu dzi - kuj cie, dz. cyt., s Jan Pawe ii, Ho mi lia wy g o szo na pod czas Mszy Êw. w Ra do miu 4 czerw ca 1991 r., w: Bo - gu dzi kuj cie, dz. cyt., s tam e, s. 100.

8 208 ks. an drzej kobyli Ski do któ rej chry stus nas wy zwo li, czy te wol noêç od chry stu sa? to sà dwie dro - gi, któ ry mi idzie i pój dzie na pew no eu ro pa. (...) i przed na mi rów nie otwie ra si ta dwo istoêç, ta al ter na ty wa. Wol noêç, do któ rej chry stus nas wy zwa la, wol noêç przez praw d. al bo te wol noêç od chry stu sa 12. W swo im tek Êcie War szaw ki g bo ko nie zga dza si z Pa pie em. Je go zda niem pa pie ska an ty no mia jest fa szy wa. Pu bli cy sta Ga ze ty Wy bor czej pi sze, e pod - czas piel grzym ki Pol ska wy my ka a si Pa pie o wi z ràk. to nie by bunt czy pro - test. kraj, z któ re go Jan Pa we ii chcia uczy niç ba z dla wiel kiej re ewan ge li za cji eu ro py, na pra wy eu ro py zgod nie z chrze Êci jaƒ skim wzor cem, po pro stu nie by zbyt nio za in te re so wa ny tà pro po zy cjà 13. Zda niem War szaw skie go eu ro pa chrze - Êci jaƒ ska, Pol ska chrze Êci jaƒ ska, tak jak je de fi niu je Pa pie, mo li we sà je dy nie na gru zach eu ro py i Pol ski de mo kra tycz nej. W per spek ty wie War szaw skie go nie mo na po go dziç pa pie skiej wi zji wol no Êci z du chem de mo kra cji. Pa pie l ka si pi sze pu bli cy sta Ga ze ty e zmar nu je my hi sto rycz nà szan s, szan s bu do wy paƒ stwa, w któ rym wszyst ko: kon sty tu cja i go spo dar ka, Êrod ki prze ka zu i szko a, pra wo ro dzin ne i ar mia, za ko rze nio ne b dzie w na ucza - niu ko Êcio a, któ ry chro ni cz o wie ka przed z ym u y ciem wol no Êci. Za pew nia nas, e w ta kim paƒ stwie nie b dzie nie spra wie dli wo Êci i krzyw dy, k am stwa i prze mo cy i e za ra zem wszy scy yç b dà mo gli zgod nie ze swo im su mie niem. Wàt pi kon ty nu uje War szaw ski by pierw sze za pew nie nie mo na by o spe niç, nie mam naj mniej szej wàt pli wo Êci, e dru gie nie mo e byç praw dzi we. ( ) Mam wi c pew noêç, e u y wa jàc s ów Ja na Paw a ii zmar nu je my t hi sto rycz nà szan s, e nie b dzie my bu do waç ko lej nej uto pii. L kam si je dy nie, e dro ga ku nor mal no Êci b dzie nie po trzeb nie d u ga i trud na, na zna czo na cier pie niem lu dzi za stra sza nych i zmu sza nych, by wy bie raç wol noêç chry stu sa. Smut ny i bo le sny kon flikt wo kó abor cji, któ ry s o wa Pa pie a roz nie ci y na no wo, jest te go pierw - szym przy k a dem 14. dru gi przy k ad, to Bar ba ra Sta nosz, obec nie re dak tor pi sma Bez do gma tu. Pa ni Sta nosz od nio s a si do dys ku sji na te mat pol skiej de mo kra cji. Jej zda niem spór o to, czy ma my byç spo e czeƒ stwem do ro s ych lu dzi, uk a da jà cych wza jem - ne sto sun ki we dle w a sne go ro zu mu, w a snych in tu icji mo ral nych i w a snej wo li ogra ni czo nej tyl ko po trze ba mi kom pro mi su czy te spo e czeƒ stwem uf nych dzie ci pro wa dzo nych za r ce przez na masz czo ne au to ry te ty ten spór b dzie trwa na dal 15. Po la tach 12 Jan Pawe ii, Ho mi lia wy g o szo na pod czas Mszy Êw. w olsz ty nie 6 czerw ca 1991 r., w: Bo gu dzi kuj cie, dz. cyt., s d. Warszawski, Wol noêç praw dzi wa i wol noêç zwy czaj na, Ga ze ta Wy bor cza, 13 czerw ca 1991, s tam e. 15 B. Stanosz, Spór trwa na dal, Ga ze ta Wy bor cza, 14 czerw ca 1991, s. 14.

9 ety ka de ka Lo Gu a PoL Scy ZWo LeN Ni cy PRo GRa Mu oâwie ce Nio We Go 209 Bar dzo prze ni kli wà dia gno z Pol ski lat dzie wi ç dzie sià tych przed sta wi Zdzi - s aw kra sno d b ski w ar ty ku le O czym mo na dys ku to waç w de mo kra cji?, któ ry uka za si w Zna ku na po czàt ku 2000 ro ku. kra sno d b ski pod da je su ro wej kry ty ce wer sj de mo kra cji li be ral nej, któ rà w na szym kra ju na po czàt ku lat dzie - wi ç dzie sià tych uzna no za je dy nie mo li wà, a wr cz zba wien nà. W iii Rze czy po - spo li tej li be ra lizm zo sta po trak to wa ny na der se lek tyw nie. Z li be ra li zmu prze j to przede wszyst kim ide plu ra li zmu ja ko ce chy no wo cze sne go, de mo kra tycz ne go spo e czeƒ stwa oraz neu tral noêç paƒ stwa wo bec Êwia to po glà dów, wo bec kon cep cji do bre go y cia. W kon se kwen cji zda niem au to ra ar ty ku u O czym mo na dys ku - to waç w de mo kra cji? w Pol sce lat dzie wi ç dzie sià tych na stà pi a mar gi na li za cja zna cze nia tra dy cji, pry wa ty za cja re li gii, re zy gna cja z mo ral ne go fun da men tu y - cia spo ecz ne go, kry zys po czu cia wi zi na ro do wej. kra sno d b ski pod kre Êla, e spo e czeƒ stwa za chod nie sà cià gle jesz cze spo e - czeƒ stwa mi zin te gro wa ny mi przez uzna wa ne przez wi k szoêç nor my i wspól nà kul tu r : sà tak e wspól no ta mi na ro do wy mi, opar ty mi na po czu ciu wi zi z po - przed ni mi po ko le nia mi, utrzy mu jà cy mi swà zmie nia jà cà si to sa moêç w cza - sie 16. Na przy k ad spo e czeƒ stwo ame ry kaƒ skie jest bar dziej tra dy cyj ne i bar dziej re li gij ne ni pol skie, a w Niem czech in sty tu cjo nal na ro la ko Êcio a jest sil niej sza ni w Pol sce. Wie le spo e czeƒstw za chod nio eu ro pej skich jest na sta wio nych bar - dziej na cjo na li stycz nie ni spo e czeƒ stwo pol skie. Re li gia jest w znacz nie wi k - szym stop niu obec na w y ciu pu blicz nym i po li tycz nym Sta nów Zjed no czo nych ni w na szym kra ju. W wie lu kra jach uro czy sto Êci upa mi t nia jà ce prze sz oêç, rocz ni ce, Êwi ta re li gij ne in te gru jà spo e czeƒ stwa i two rzà po czu cie wi zi na ro do - wej. Wy star czy wska zaç na sza cu nek ame ry ka nów dla fla gi na ro do wej czy ich pe - en pa to su pa trio tyzm, aby za smu ciç si na szà for mà Êpie wa nia hym nu na ro do we - go czy spo so bem Êwi to wa nia 11 Li sto pa da. Ne ga tyw nie od dzia u jà cym na pol skà de mo kra cj spo so bem my Êle nia za - uwa a kra sno d b ski by o i jest przed sta wia nie jej ja ko ustro ju wy klu cza jà ce go sub stan cjal ne de ba ty, któ re do ty czà, po pierw sze, na szej to sa mo Êci zbio ro wej; po dru gie, war to Êci oraz norm mo ral nych, któ re po win ny obo wià zy waç wszyst kich; po trze cie wresz cie, kwe stii od po wie dzial no Êci za g o szo ne po przed nio po glà dy i po pe nio ne czy ny oraz w ogó le in te gral no Êci osób pe nià cych funk cje pu blicz ne. Ró ne mo de le de mo kra cji tak na praw d ni gdy nie by y w Pol sce sze ro ko dys ku - to wa ne, dla te go nie po strze e nie wy o ni a si kon cep cja de mo kra cji li be ral nej, w któ rej po win ni Êmy uda waç, e za po mnie li Êmy, co pi sa li i ro bi li na si wspó o by - wa te le, i aby nie pod wa aç ustro ju nie po win ni Êmy do cie kaç, czy kie dyê nie po - pe ni li prze st pstw; de mo kra cji, w któ rej nie mo na mó wiç o wspól nych nor mach mo ral nych i re gu ach, gdy jest to gwa ce nie in dy wi du al nych wol no Êci, w któ rej re li gia zw asz cza re li gia wi k szo Êci po win na byç tyl ko pry wat nym upodo ba - 16 Z. krasnod bski, o czym mo na dys ku to waç w de mo kra cji?, Znak 2000 nr 1, s tam e, s. 41.

10 210 ks. an drzej kobyli Ski niem i w któ rej mu si my uda waç, e nic nas kul tu ro wo i hi sto rycz nie nie à czy po - za ra ma mi kon sty tu cji 17. W kon se kwen cji wpro wa dze nia w Pol sce se lek tyw nej wer sji li be ra li zmu, zgod - nie z któ rà mu si my rze ko mo wy bie raç mi dzy pro de mo kra tycz nym ko smo po li - ty zmem a na cjo na li zmem, pro win cjo nal no Êcià i kse no fo bià, w a sna tra dy cja jest po strze ga na ja ko szpet na prze szko da na dro dze ku Êwie tla nej prze sz o Êci. tra dy cyj nà kul tu r pol skà ma za stà piç no wa pro de mo kra tycz na i pro ryn ko wa kul tu ra, któ ra ma byç kul tu rà ko smo po li tycz nà, zse ku la ry zo wa nà i pro za chod - nià. Zmia na kul tu ro wa mia a by po le gaç na eks pan sji owych wzor ców ko smo - po li tycz nych, zse ku la ry zo wa nych i pro za chod nich. Na tym mia a by po le gaç mo - der ni za cja pol skiej kul tu ry i uczy nie nie jej bar dziej li be ral nà. W per spek ty wie kra sno d b skie go glo bal na kul tu ra ko smo po li tycz na jest kul tu rà y wià cà si mo ty wa mi in nych kul tur, kul tu rà bez pa mi ci i bez zwiàz ku z cza sem i miej scem, a wi c nie mo e byç êró d em to sa mo Êci. Nie mo e za stà piç kul tur na ro do wych i lo kal nych, któ re nie sà przy tym ani her me tycz nie za mkni - te, ani po zba wio ne uni wer sal nych tre Êci. dla te go te ta ka kul tu ra nie mo e sta no - wiç pod sta wy czy je Êli kto wo li nad bu do wy de mo kra cji, na wet naj bar dziej li - be ral nej. Jak do tàd de mo kra cje opie ra jà si na kul tu rach na ro do wych i nie wi daç, co mo g o by je za stà piç 18. My Êlàc o przy sz o Êci od czwar tej piel grzym ki oj ca Âwi te go do oj czy zny mi ja 10 lat. Za ry so wa ny wów czas doêç wy raê nie kon flikt po mi dzy re li gij nà wi zjà Êwia ta i cz o wie ka a pro - jek tem oêwie ce nio wym jest cià gle ak tu al ny. Z pew no Êcià naj bli sze la ta b dà cza - sem ostrych spo rów obroƒ ców mo ral no Êci de ka lo gu ze zwo len ni ka mi pro gra mu oêwie ce nio we go. obok ró nych nur tów post mo der ni zmu jest to nie wàt pli wie pod sta wo we wy zwa nie in te lek tu al ne dla lu dzi wie rzà cych w na szym kra ju. Po t - ny wp yw po li tycz ny i me dial ny zwo len ni ków pro jek tu oêwie ce nio we go pro wa dzi do g bo kich zmian mo ral nych i kul tu ro wych Po la ków. Mo der ni za cja pro wa dzi do se ku la ry za cji po staw i spo so bu my Êle nia. Nie wàt pli wie w wie lu kr gach po st - pu je ero zja wia ry. Po trze ba mà drej dia gno zy te go pro ce su i obro ny lu dzi wie rzà - cych przed nie Êwia do mym cz sto przyj mo wa niem war to Êci kul tu ry oêwie ce nio - wej. Przy sz oêç pol skie go ka to li cy zmu w du ym stop niu za le y od w a Êci we go wy bo ru sprzy mie rzeƒ ca w woj nie kul tu ry le wi co wo -li be ral nej z kul tu rà kon ser wa - tyw no -re li gij nà. 10 lat te mu w ko sza li nie, roz po czy na jàc czwar tà piel grzym k do oj czy zny, Jan Pa we ii za war w kil ku zda niach sens swo jej wi zy ty. Niech te s o wa po zo sta nà z na mi ja ko Êwia t o w ciem no Êci, ja ko zew su mie nia, któ ry nas bu dzi ze snu. Mó - wi oj ciec Âwi ty: Stàd, znad Ba ty ku, pro sz was, wszy scy moi Ro da cy, Sy no - wie i cór ki wspól nej oj czy zny, aby Êcie nie po zwo li li roz biç te go na czy nia, któ re 18 tam e, s

11 ety ka de ka Lo Gu a PoL Scy ZWo LeN Ni cy PRo GRa Mu oâwie ce Nio We Go 211 za wie ra Bo à Praw d i Bo e Pra wo. Pro sz, aby Êcie nie po zwo li li go znisz czyç. aby Êcie skle ja li je z po wro tem, je Êli po p ka o. (...) oto de ka log: dzie si ç s ów. od tych dzie si ciu pro stych s ów za le y przy sz oêç cz o wie ka i spo e czeƒstw. Przy - sz oêç na ro du, paƒ stwa, eu ro py, Êwia ta. S o wa two je, Pa nie, sà praw dà. Pa nie, uêwi ç nas w praw dzie (por. J 17, 17) 19. SOMMARIO Nella cultura contemporanea molto radicato il proggetto illuministico che per tanti pensatori (Bobbio, Habermas, Rawls) rimane 1 unica prospettiva dello sviluppo di tutta la nostra civilt. col pensiero illuministico si scontra fortemente il pensiero cattolico. Per il mondo cattolico l eredit dell illuminismo una delle sfide più importanti. Per i cattolici in Polonia questo scontro delle idee si manifestato molto chiaramente durante la visita del Santo Padre Giovanni Paolo ii nel il Papa che ha voluto ricordare alla Polonia libera e indipendente la morale del decalogo si sentito rifiutato dai difensori del proggetto illuministico in Polonia. Questo evento segna nel nostro paese negli anni novanta l inizio dello scontro della cultura tradizionale-religiosa con la cultura liberale di sinistra. 19 Jan Pawe ii, Ho mi lia pod czas Mszy Êw. w ko sza li nie 1 czerw ca 1991 r., w: Bo gu dzi kuj - cie, dz. cyt., s. 19.