PROGRAM KONFERENCJI. otwieraj cej projekt

Transkrypt

1

2

3 PROGRAM KONFERENCJI otwierajcej projekt Foresight w zakresie priorytetowych i innowacyjnych technologii zagospodarowywania odpadów pochodzcych z górnictwa wgla kamiennego 2 czerwca 2009 r. godz IBIB PAN, ul. Ks. Trojdena 4, Warszawa Moderator Robert Podgórzak, IMBiGS Powitanie goci dr Stefan Góralczyk, IMBiGS Sowo wstpne przedstawiciel Ministerstwa Gospodarki Foresight a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce dr Stefan Góralczyk, IMBiGS Prawo o odpadach wydobywczych i projekty rozporzdze wykonawczych dr Beata B. Kopotek, Departament Gospodarki Odpadami, Ministerstwo rodowiska Konsekwencje dla przemysu wydobywczego wynikajce z nowych uregulowa prawnych dr Jan Dulewski, Z-ca Dyrektora Departamentu Ochrony rodowiska i Gospodarki Zoem Wyszy Urzd Górniczy Czyste Technologie Wglowe (CTW) nowe podejcie do problemu prof. dr hab. in. Wiesaw Blaschke, Instytut Gospodarki Surowcami i Energi PAN Przerwa kawowa / Lunch Projekt Foresight gówne cele, obszary tematyczne, struktura organizacyjna, eksperci kluczowi Ewa bikowska, IMBiGS Aktualne kierunki zagospodarowania odpadów przeróbczych wgla kamiennego prof. dr hab. in. Aleksander Lutyski - Politechnika lska, Wydzia Górnictwa i Geologii oraz prof. dr hab. in. Wiesaw Blaschke, Instytut Gospodarki Surowcami i Energi PAN Technologie odpadowe z udostpniania wgla kamiennego prof. dr hab. in. Wiesaw Kozio, dr in. Zbigniew Piotrowski, Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia Górnictwa i Geoinynierii Dowiadczenia IMBiGS w wykorzystaniu odpadów z górnictwa wgla kamiennego dr in. Adam Mazela, IMBiGS Dowiadczenia wiatowe w zagospodarowaniu odpadów z górnictwa wgla kamiennego prof. dr hab. in. Jan Palarski, Politechnika lska, Wydzia Górnictwa i Geologii Rola gmin górniczych w aspekcie nowych uregulowa prawnych Tadeusz Chrószcz, Przewodniczcy Zarzdu Stowarzyszenia Gmin Górniczych w Polsce Podsumowanie i dyskusja dr Stefan Góralczyk, IMBiGS

4 Szanowni Pastwo informuj, e realizowany przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego, Akademi Górniczo-Hutnicz i Politechnik lsk projekt: Foresight w zakresie priorytetowych i innowacyjnych technologii zagospodarowywania odpadów pochodzcych z górnictwa wgla kamiennego, zosta objty trzema honorowymi patronatami, których udzielili: Minister Gospodarki p. Waldemar Pawlak, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego p. prof. Barbara Kudrycka, Minister rodowiska p. Maciej Nowicki. Dodatkowo, Minister Gospodarki p. Waldemar Pawlak obj swoim patronatem konferencj inaugurujc projekt. Patronaty te, s dla nas wielkim zaszczytem oraz uznaniem tematyki projektu jako istotnego dla rozwoju gospodarki, nauki i ochrony rodowiska. dr Stefan Góralczyk Koordynator projektu

5 Informacja o projekcie Foresight w zakresie priorytetowych i innowacyjnych technologii zagospodarowania odpadów pochodzcych z górnictwa wgla kamiennego Potrzeba realizacji projektu Ingerencja czowieka w zasoby przyrody poza korzyciami pyncymi z pozyskiwaniem surowców ma wiele implikacji. Elementem ubocznym o najwikszym negatywnym oddziaywaniu na rodowisko w wikszoci przypadków staj si odpady. Wprowadzane w ostatnich latach zmiany prawa nakierowane s na wykorzystanie wtórne wytworzonych odpadów i zobowizuj przemys do niwelowania negatywnych skutków swojej dziaalnoci. wiadomo, e zagospodarowanie odpadów pogórniczych przy odpowiednich technologiach i warunkach ekonomicznych moe by rentowne dla firm zajmujcych si ich odzyskiem, jest podstaw podejmowania dziaa rozwojowych. Poszukiwanie nowych technologii i zastosowa wtórnych dla odpadów staje si, zatem obowizkiem wiadomie funkcjonujcej gospodarki. Streszczenie projektu Istotnym problemem gospodarki odpadami w Polsce, wymagajcym jak najszybszego rozwizania s odpady pochodzce z przemysu wydobywczego. W Polsce odpady pochodzce z przemysu wydobywczego, gównie wgla kamiennego (grupa 01) stanowi ok. 60% odpadów przemysowych. Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego, jako interdyscyplinarna jednostka badawczo-rozwojowa dziaajca m.in. w obszarze gospodarki odpadami poprzez realizacj niniejszego projektu wychodzi naprzeciw problemowi zagospodarowywania odpadów pochodzcych z górnictwa wgla kamiennego. Tematyka projektu dotyczy technologii przetwarzania wybranych rodzajów odpadów górniczych, a realizacja polega bdzie na zidentyfikowaniu priorytetowych i innowacyjnych technologii zagospodarowywania odpadów pochodzcych z brany górnictwa wgla kamiennego oraz jednoczesne wskazanie scenariuszy ich rozwoju w oparciu o przyjte kryteria. Realizacja projektu, oprócz wyboru najlepszych technologii oraz wskazania scenariuszy ich rozwoju, przyczyni si równie do osignicia innych wymiernych celów, w tym najwaniejsze: wzmocnienie potencjau sektora B+R, wzmocnienie innowacyjnoci i konkurencyjnoci przedsibiorstw dziaajcych w brany odpadów górniczych oraz zacienienie wspópracy pomidzy sektorem nauki a sektorem przedsibiorstw. Projekt wykazuje zgodno z celami szczegóowymi Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, w szczególnoci z zwikszeniem roli nauki w rozwoju gospodarczym, wzrostem konkurencyjnoci polskiej gospodarki oraz zwikszeniem innowacyjnoci przedsibiorstw. Projekt zgodny jest z celem osi priorytetowej 1, jakim jest zwikszenie znaczenia sektora nauki w gospodarce poprzez okrelenie priorytetowych kierunków bada naukowych i prac rozwojowych, które w perspektywie wieloletniej wpyn na przyspieszenie tempa rozwoju spoeczno-gospodarczego, podniesienie potencjau badawczo-rozwojowego

6 zapewniajcego rozwój i transfer technologii w wybranych kierunkach innowacyjnoci oraz zacienienie wspópracy sektora nauki z gospodark poprzez umoliwienie racjonalnego wykorzystania wyników bada w praktyce. Odpady górnicze nalece do grupy odpadów przemysowych, bez wzgldu na to jak daleko zaawansowana zostanie technika i technologia wydobycia, zawsze bd ubocznymi produktami dziaalnoci wydobywczej na terenie kopa. rednio na jedn wydobyt ton wgla przypada od 200 do 300 kg odpadów. Wedug danych WUS Katowice w 2007 r. górnictwo wgla kamiennego wytworzyo 30,5 mln ton odpadów, a zdeponowanych w rodowisku pozostae blisko 570 mln Mg. Ze wzgldu na rozmieszczenie zó i regionów eksploatacji wgla, zwaowiska tych odpadów s skoncentrowane na stosunkowo niewielkim obszarze zagbi wglowych. Najwikszy problem zwizany jest z czynnymi kopalniami, produkujcymi tysice ton odpadów w cigu jednej doby. Odpady takie s na ogó inertne, a wic same w sobie nie stanowi a tak wielkiego niebezpieczestwa. Jednake tak olbrzymia ich ilo stwarza powane problemy ze skadowaniem oraz zagospodarowaniem Gówn przyczyn powstawania odpadów w ostatnich dziesicioleciach by zy system zarzdzania gospodark, który nie wyksztaci mechanizmów skaniajcych przedsibiorstwa do racjonalnego wykorzystania surowców, cznie z odpadami. Zgromadzono potne ich iloci nie zastanawiajc si nad ich przetwarzaniem ani wzbogacaniem. Skutki takiej polityki szczególnie day si we znaki ekosystemowi Górnego lska. W ostatnich latach okrelono zasady racjonalnego postpowania z odpadami wedug nastpujcej hierarchii: zapobieganie powstawaniu odpadów; wykorzystanie odpadów, których nie udao si unikn; unieszkodliwienie odpadów, których powstaniu nie udao si zapobiec oraz których nie udao si wykorzysta. Dotychczasowe regulacje oraz rozwizania systemowe polskiej gospodarki nie na wszystkich odcinkach dostosowane s do przyjtych rozwiza i dlatego istniej jeszcze bariery ograniczajce sprawne funkcjonowanie gospodarki odpadami pochodzcymi z brany wydobywczej. W wietle aktualnie obowizujcych przepisów wymagane jest spojrzenie na problem zagospodarowywania odpadów z nowej perspektywy. Technologie przemysu wydobywczego stosowane obecnie w Polsce umoliwiaj ograniczony sposób wykorzystania odpadów. Uwzgldniajc fakt, i projekty naukowców spotykaj si z dobrym przyjciem w rodowisku górniczym, naley podj dziaania suce budowie nowej strategii gospodarki odpadami pochodzcymi z górnictwa. Gówne cele projektu Gównym celem projektu jest identyfikacja wiodcych technologii zagospodarowania odpadów górniczych o znaczeniu strategicznym, których rozwój w nastpnych 20 latach bdzie priorytetowy dla Polski oraz opracowanie scenariuszy ich rozwoju poprzez zastosowanie usystematyzowanej metodyki badawczej. Istotnym jest

7 równie wskazanie priorytetów inwestycyjnych w sferze bada i rozwoju technologicznego, zmiana orientacji nauki i sytemu innowacji, wzmocnienie polskiego potencjau sfery badawczo-rozwojowej oraz przedsibiorstw sektora publicznego i prywatnego funkcjonujcych w sektorze gospodarczego wykorzystania odpadów pochodzcych z przemysu wydobywczego, poprzez rozwój i wdraanie metodyki foresight w zakresie innowacyjnych technologii zagospodarowywania odpadów. Konsorcjum realizujce projekt Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego Warszawa Zakad Górnictwa Skalnego Centrum Gospodarki Odpadami dr in. Stefan Góralczyk; Koordynator Projektu IMBiGS mgr Ewa bikowska; Kierownik Lokalny - IMBiGS dr in. Adam Mazela; Branowy Specjalista Wiodcy IMBiGS dr in. Ireneusz Baic; Branowy Specjalista Wiodcy IMBiGS Jednostka realizuje i koordynuje obszar priorytetowy Technologie odpadowe wydobywcze wgle kamiennego Politechnika lska - Gliwice Wydzia Górnictwa i Geologii prof. Aleksander Lutyski; Branowy Specjalista Wiodcy P prof. Wiesaw Blaschke; Branowy Specjalista Wiodcy P Jednostka realizuje i koordynuje obszar priorytetowy Technologie odpadowe przeróbcze wgla kamiennego Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie Wydzia Górnictwa i Geoinynierii prof. dr hab. in. Wiesaw Kozio, Branowy Specjalista Wiodcy AGH dr in. Zbigniew Piotrowski; Branowy Specjalista Wiodcy AGH Jednostka realizuje i koordynuje obszar priorytetowy Technologie odpadowe z udostpniania wgla kamiennego

8 Streszczenia referatów oraz prezentacje wprowadzajce

9 dr Jan Dulewski mgr Tomasz Dulewski Wyszy Urzd Górniczy Departamentu Ochrony rodowiska i Gospodarki Zoem Konsekwencje dla przemysu wydobywczego wynikajce z nowych uregulowa prawnych dotyczcych odpadów Aby w peni uzmysowi sobie konsekwencje dla przedsibiorców górniczych wynikajce z nowych uregulowa prawnych w zakresie ochrony rodowiska naley najpierw scharakteryzowa wielko i rónorodno przemysu wydobywczego w Polsce. Godnym podkrelenia jest przy tym fakt, e w ostatnim okresie czasu najbardziej dynamicznie zmieniajce si akty prawne dotycz gospodarki odpadami. W 2008 roku na terenie Polski funkcjonowao 5444 zakadów górniczych, które zatrudniay ponad 170 tysice pracowników. Odpady powstajce przy poszukiwaniu, wydobyciu i wzbogacaniu rud oraz innych surowców mineralnych zostay w katalogu odpadów zaliczone do grupy 01. Z danych Gównego Urzdu Statystycznego z 2007 roku wynika, e w caym kraju przemys ogóem wytworzy 124,4 mln ton odpadów, w tym 54% czyli ok. 70 mln ton odpadów górniczych. Najbardziej istotnym w ostatnim czasie aktem prawnym dotyczcym gospodarki opadami z punktu widzenia interesów przedsibiorców górniczych bya ustawa o odpadach wydobywczych z dnia 10 lipca 2008 roku. Ustawa ta definiuje po raz pierwszy takie definicje poj jak: przemys wydobywczy, odpady wydobywcze, odpady przeróbcze, przeróbka, obiekt unieszkodliwiania odpadów i hada. W niniejszym referacie skupiono si gównie na podstawowych obowizkach przedsibiorców oraz przyszych aktach wykonawczych niezbdnych dla funkcjonowania ustawy. Jednym z najwaniejszych instrumentów prawnych, jaki wprowadzia ustawa o odpadach wydobywczych, jest program gospodarowania odpadami wydobywczymi, który stanowi podstawowy dokument zawierajcy najistotniejsze informacje o tych odpadach. Jest on przygotowywany przez posiadacza odpadów na samym pocztku jego dziaalnoci, zwizanej z wytwarzaniem odpadów lub ich zagospodarowaniem. Program zawiera przede wszystkim charakterystyk odpadów, informacje o procesach ich wytwarzania i przeróbki, a take zagospodarowania polegajcego na ich odzysku lub unieszkodliwianiu w przeznaczonym do tego celu obiekcie. W przypadku obiektu unieszkodliwiania odpadów podstawowym zagadnieniem pozostaje klasyfikacja tego obiektu, a wic zaliczeniu go, bd nie, do kategorii A. Klasyfikacja ta przeprowadzana jest w oparciu o wyniki tzw. oceny ryzyka obiektu. Program musi opisywa skutki, jakie dla rodowiska i zdrowia ludzi bdzie powodowao unieszkodliwianie odpadów a take instrumenty prewencyjne z tym zwizane. Trzeba ponadto wskaza m.in. technologie i rodki suce zapobieganiu powstawania

10 poarów w obiektach, zakres i sposób monitoringu obiektów, opis sposobu ich zamknicia wraz z rekultywacj zdegradowanego terenu. Posiadacz odpadów musi uzyska decyzj zatwierdzajc program, któr waciwy organ wydaje po zasigniciu opinii waciwego dyrektora okrgowego urzdu górniczego i waciwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Zasadnicza cz ustawy o odpadach wydobywczych powicona jest regulacjom dotyczcym zasad prowadzenia obiektu unieszkodliwiania odpadów Prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wymaga uzyskania zezwolenia. Jest ono wydawane przez waciwy organ na czas oznaczony, nie duszy ni 10 lat i zaley od posiadania zatwierdzonego programu gospodarowania odpadami, decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach wraz z raportem o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko, a w przypadku skadowania odpadów niebezpiecznych lub innych odpadów wydobywczych w obiekcie, który ma by zaklasyfikowany do kategorii A, od posiadania gwarancji finansowej lub jej ekwiwalentu. Ten ostatni instrument prawny ma suy zapewnieniu wykonania wszystkich obowizków zwizanych z prowadzeniem obiektu równie po jego zamkniciu przez podmiot go prowadzcy, a take dostpu do rodków finansowych potrzebnych na zamknicie obiektu i rekultywacj zdegradowanego przez niego terenu. Decyzja wyraajca zgod na zamknicie obiektu musi m.in. okrela sposób tego zamknicia, dat zaprzestania przyjmowania odpadów do skadowania, harmonogram dziaa dotyczcych zamknicia i rekultywacji terenu Nie zwalnia to jednak taki podmiot z innych obowizków, takich jak np. utrzymanie obiektu po zamkniciu oraz prowadzenie jego monitoringu. Naley jednak zaznaczy, e wyrobiska poeksploatacyjne, w których odpady wydobywcze lub inne s lokowane w celach rekultywacyjnych lub technologicznych, nie s obiektami unieszkodliwiania odpadów i stosuje si do tej dziaalnoci przepisy Prawa geologicznego i górniczego, ustawy o odpadach oraz przepisy wykonawcze do tych ustaw. Nie mniej istotne s zapisy kocowe ustawy zawarte w rozdziaach 10 i 11 czyli w zmianach w przepisach obowizujcych oraz w przepisach przejciowych i kocowych. Generalnie przeomowe dla przedsibiorców prowadzcych obiekty unieszkodliwiania odpadów bd daty 1 maja 2012 roku i 1 maja 2014 roku, kiedy to zacznie obowizywa gwarancja finansowa na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów (rok 2014) i wszystkie przemieszczane masy ziemne oraz skalne stan si w sensie prawnym penoprawnymi odpadami wydobywczymi (rok 2012). Aby ustawa o odpadach wydobywczych moga w peni funkcjonowa niezbdne jest wydanie na jej podstawie odpowiednich aktów wykonawczych w postaci rozporzdze. Dlatego te w ustawodawca zobowiza w omawianej ustawie Ministra waciwego do spraw rodowiska do wydania 12 aktów wykonawczych, z czego 3 w sposób obligatoryjny. Do chwili obecnej adnego takiego aktu nie wydano. Powodem perturbacji w tej sprawie jest brak szczegóowego odniesienia si do spraw stricte technicznych w przepisach dyrektywy 2006/21/WE w sprawie gospodarowania odpadami pochodzcymi z przemysu wydobywczego, która stanowia podstaw implementacji jej do prawa polskiego.

11 Zagadnienia techniczne w myl artykuu 22 wymienionej wyej dyrektywy miay by uregulowane w specjalnych decyzjach wykonawczych Komisji Europejskiej do 1 maja 2008 roku. Zgodnie z dyrektyw 2006/21/WE w pierwszej kolejnoci opracowane miay by kwestie: charakterystyki odpadów wydobywczych, interpretacji definicji odpadów obojtnych, a take zasady klasyfikacji obiektów unieszkodliwiania odpadów. Projekty decyzji w tych sprawach, jak równie projekt decyzji w sprawie gwarancji finansowych, oraz przekazywania informacji do kompetentnych organów zostay ju przygotowane, a ich przyjcie przez Komisj Europejsk nastpio w kwietniu 2009 roku. Decyzje te zostay ogoszone w Dziennikach Urzdowych Unii Europejskiej L 101,L 102 i L 110. Wszystkie te decyzje obliguj pastwa czonkowskie do dziaania w zgodnoci do ich zapisów, a tym samym do jak najszybszej ich transpozycji. prof. dr hab. in. Wiesaw Blaschke Politechnika lska Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi PAN Czyste technologie wglowe: nowe podejcie do problemu Celem amerykaskiego programu Technologii Czystego Wgla (ang. Clean Coal Technology) jest opracowanie nowych i udoskonalenie znanych technologii w caym cyklu uytkowania wgla. Gówne kierunki tego programu obejmuj nastpujce etapy: 1. oczyszczanie wgla przed spalaniem wraz z przygotowaniem mieszanek wglowych o jakoci gwarantujcej utrzymanie limitów emisji 2. eliminacja szkodliwych domieszek wgla w trakcie spalania przez doskonalenie metod spalania 3. oczyszczanie spalin. Rozszerzenie tego programu to nowe konwersje wgla zgazowanie, upynnianie, piroliza. Na etapie 1 s realizowane nastpujce dziaania: czysta eksploatacja wgla, wzbogacanie wgla, urednianie parametrów jakociowych, selektywne mielenie, tworzenie mieszanek wglowo-wapiennych.

12 Procesy klasycznego wzbogacania wgla (usuwanie skay ponej i wysokopopioowych przerostów z urobku wglowego) obejmuj: - wzbogacanie w separatorach cieczy cikiej, - wzbogacanie w osadzarkach, - wzbogacanie w cyklonach cieczy cikiej, - wzbogacanie w separatorach zwojowych (spirale), - wzbogacanie flotacyjne. Gbokie wzbogacanie wgla to przygotowanie ultraczystych wgli z koncentratów przeróbczych. W tym celu stosowane s: - wzbogacanie elektrostatyczne, - wzbogacanie metod flokulacji selektywnej, - aglomeracja oraz aglomeracja selektywna, - ugowanie bakteryjne (wzbogacanie biologiczne), - wzbogacanie chemiczne (ugowanie). Gówne przyczyny powstawania odpadów przeróbczych to: wyczerpywanie si pokadów wgla o niskim zanieczyszczeniu, zanieczyszczanie urobku podczas urabiania i transportu pod ziemi, zwikszanie udziau wgla mechanicznie wzbogacanego, wzrastajce wymagania uytkowników co do jakoci wgla. Odpady powstae podczas wzbogacania wgla mog by wykorzystane w nastpujcych obszarach: 1. Odpady po wzbogacaniu grawitacyjnym: podsadzka górnicza, budowa dróg i budownictwo ziemne, rolnictwo, rekultywacja terenu, materiay ogniotrwae, koncentraty siarczkowe (piryty powglowe), ceramika budowlana, dodatki do cementu, dodatki do materiaów wicych, tlenek glinu i inne tlenkowe zwizki glinu, wypeniacze porowate, materiay cierne. 2. Odpady po wzbogacaniu flotacyjnym: budowa dróg i budownictwo ziemne, rolnictwo, ceramika budowlana, uzupenianie wsadu przy produkcji cementu, uzupenianie wsadu przy produkcji materiaów wicych, wylewki kamienne, wypeniacze porowate.

13 mgr Ewa bikowska Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego Projekt Foresight w zakresie priorytetowych i innowacyjnych technologii w zakresie zagospodarowywania odpadów pochodzcych z górnictwa wgla kamiennego gówne cele, obszary tematyczne, struktura organizacyjna, eksperci kluczowi. Projekt realizowany jest przez konsorcjum skadajce si z: Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego, Akademi Górniczo Hutnicza im. Stanisawa Staszica oraz Politechnik lsk. Realizacja projektu foresight obejmuje trzy obszary priorytetowe. Koordynacj nad kadym obszarem obejmie jedna jednostka: 1. Technologie odpadowe wydobywcze wgle kamiennego IMBiGS 2. Technologie odpadowe przeróbcze wgla kamiennego Politechnika lska 3. Technologie odpadowe z udostpniania wgla kamiennego Akademia Górniczo- Hutnicza. Etapy realizacji projektu: 1. Powoanie struktur zarzdzania projektem i uruchomienie projektu Etap I realizacji projektu obejmowa bdzie równie: Organizacj konferencji otwierajcej projekt (kick-off-meeting). Celem konferencji jest zainteresowanie najszerszego grona osób dziaajcych w brany odpadów górniczych, szczególnie przedstawicieli Ministerstw: Gospodarki, rodowiska i Nauki, jednostek samorzdowych, instytucji naukowych, przedsibiorstw oraz organizacji pozarzdowych. Utworzenie portalu Internetowego Foresight-OGWK 2. Badanie i diagnoza stanu obecnego rozwoju technologii, w zakresie zagospodarowywania odpadów w górnictwie Zadanie w ramach etapu II polega bdzie na badaniu i analizie potencjau innowacyjnych firm oraz sfery B+R i koncentrowa si bdzie na przeprowadzeniu analizy obecnego stanu rozwoju technologii w przyjtych 3 obszarach priorytetowych:

14 Technologie odpadowe wydobywcze wgle kamiennego Technologie odpadowe przeróbcze wgla kamiennego Technologie odpadowe z udostpniania wgla kamiennego. 3. Opracowanie metodyki oceny kompetencji oraz wybór Kluczowych Ekspertów W III etapie realizacji projektu zostan wybrani Kluczowi Eksperci (EK). Zakada si wybór 12 ekspertów do kadego obszaru priorytetowego, wybrani EK powinni by specjalistami w danym obszarze priorytetu, posiada teoretyczn i praktyczn wiedz eksperck. W ramach dziaania zostan wybrani równie Eksperci dodatkowi do kadego obszaru priorytetowego ich zadaniem bdzie wspieranie EK w pracach nad metod Delphi. Dodatkowi Eksperci bd wybierani sporód grupy docelowej reprezentujcej: przedstawicieli jednostek samorzdowych, przedsibiorców, rodowiska nauki, organizacji pozarzdowych i spoecznych po 50 osób do kadego obszaru tematycznego. 4. Badanie kluczowych kierunków rozwoju w obszarze zagospodarowania odpadów z górnictwa wgla kamiennego. Czwarty etap realizacji projektu stanowi jego rdze i dotyczy przeprowadzenia bada wg zrónicowanych metodologii kadego z obszarów pod ktem kluczowych kierunków rozwoju technologii zagospodarowywania odpadów dla zdynamizowania zrównowaonego rozwoju oraz poprawy jakoci ycia polskiego spoeczestwa. 5. Wstpna weryfikacja wyników bada poprzez konsultacje spoeczne W tym etapie planuje si przeprowadzenie 3 spotka konsultacji spoecznych organizowanych przez 3 partnerów projektu odpowiedzialnych za realizacj poszczególnych obszarów tematycznych projektu. Zadaniem tego etapu jest konsultacja wyników bada rozwojowych przeprowadzonych w etapie IV i pozyskanie spoecznej akceptacji dla wypracowanych rezultatów. 6. Synteza wyników bada i prognozowanie moliwych scenariuszy W ramach tego dziaania nastpi podsumowanie bada przeprowadzonych w ramach poprzednich dziaa, wybór kluczowych scenariuszy rozwoju technologii zagospodarowywania odpadów górniczych. Na podstawie wyników bada otrzymanych podczas poprzednich etapów projektu, ze szczególnym uwzgldnieniem wyników metody Delphi oraz matrycy wpywów, podjte zostan dziaania zwizane z prognozowaniem moliwych scenariuszy rozwoju wybranych obszarów tematycznych technologii zagospodarowania odpadów górniczych. 7. Upowszechnianie wyników bada wraz z wynikami projektu W ramach zadania przewiduje si organizacj konferencji zamykajcej projekt, na której zostan przedstawione rezultaty projektu, planuje si pozyska jak najszerszy odbiór

15 spoeczny dla zainteresowanych rodowisk. W ramach tego etapu planuje si równie wydanie raportu podsumowujcego rezultaty projektu (1000 egz.). Gównym efektem projektu bdzie wskazanie scenariuszy rozwoju priorytetowych i innowacyjnych technologii w brany zagospodarowywania odpadów z górnictwa wgla kamiennego oraz wypracowanie spójnej strategii rozwoju brany zagospodarowywania odpadów z górnictwa wgla kamiennego. Wskanikami weryfikujcym cel projektu bd opracowane scenariusze rozwoju priorytetowych i innowacyjnych technologii zagospodarowywania odpadów z górnictwa wgla kamiennego oraz opracowany raport nt. strategii rozwoju brany zagospodarowywania odpadów z górnictwa wgla kamiennego. prof. dr hab. in. Aleksander Lutyski prof. dr hab. in. Wiesaw Blaschke Politechnika lska Aktualne kierunki zagospodarowania odpadów przeróbczych wgla kamiennego Zagadnienia zagospodarowania odpadów pochodzcych z górnictwa kamiennego naley rozpatrywa w kontekcie zakoczonego w 2008 roku badania foresight Scenariusze rozwoju technologicznego przemysu wydobywczego wgla kamiennego. We wszystkich merytorycznych zadaniach tego projektu rozpatrywano zagadnienia przeróbki wgla. Dokonano przegldu technologii przeróbki wgla stosowanych w górnictwie, oceniono ich innowacyjno i nakrelono scenariusze rozwoju. W 41 zakadach przeróbczych kopal wgla kamiennego stosowane s nastpujce metody wzbogacania wgla: wzbogacanie wgla energetycznego o uziarnieniu powyej 20 (10)mm 11 zakadów; wzbogacanie wgla energetycznego o uziarnieniu powyej 0,1 mm 16 zakadów; wzbogacanie wgla energetycznego o penym zakresie uziarnienia 8 zakadów; wzbogacanie wgla kokosowego o penym zakresie uziarnienia 6 zakadów (5 z tych zakadów wzbogaca take wgle dla energetyki). Przewiduje si, e do 2020 r wszystkie zakady przeróbki bd wzbogacay wgiel energetyczny w penym zakresie, przy czym do 2015 technologia ta wprowadzone zostanie w 24 zakadach.

16 W wyniku wzbogacania wgla powstaj odpady przeróbcze gruboziarniste, drobnoziarniste i flotacyjne: odpady gruboziarniste cechuj si jednorodnym skadem mineralogiczny, ziarnami o wymiarach od 20 do 200 mm, zawartoci substancji wglowej w granicach 5 15%, zawartoci siarki cakowitej poniej 1 % i zawartoci wilgoci 4 6%; odpady drobnoziarniste cechuj si jednorodnym skadem mineralogiczny, ziarnami do 20 mm, zawartoci substancji wglowej wiksz ni odpady gruboziarniste, wysz zawartoci siarki cakowitej i wysz zawartoci wilgoci; odpady flotacyjne cechuj si bardzo drobnymi ziarnami, wysok zawartoci siarki cakowitej i wilgoci, wysokim poziomem zawartoci substancji wglowej oraz pozostaociami procesu flotacji (odczynniki flotacyjne) i procesu sedymentacji (flokulanty). Odpady przeróbczych wykorzystywane s gównie w: technologiach górniczych, budowie dróg, budownictwie ziemnym, rolnictwie, rekultywacji terenów, ceramice budowlanej, produkcji cementu i materiaów wicych, przemyle chemicznym (koncentraty siarczkowe) oraz jako wypeniacze porowate. Zadaniami projektu foresight w zakresie odpadów przeróbczych bdzie: identyfikacja technologii zagospodarowania odpadów i ocena poziomu ich innowacyjnoci (zgodnie z przyjtymi kryteriami tej oceny i ustalonymi wagami, stanowicymi ocen istotnoci tych kryteriów), ocena zaawansowania technicznego analizowanych technologii zagospodarowania odpadów oraz wytypowanie technologii rozwojowych o wysokim stopniu innowacyjnoci. Najbardziej rozpowszechnionymi technologiami wzbogacania grawitacyjnego wgla w zakadach s: separacja we wzbogacalnikach z ciecz cik (puczkach ziarnowych) oraz wzbogacanie w osadzarkach wodnych (puczkach miaowych). W sumie w 41 zakadach przeróbczych pracuj puczki ziarnowe i puczki miaowe rónego typu, które wzbogacaj wgiel kamienny powyej 20 (10) mm oraz od 0,1 (0,5) lub (0,3) do 20 (10) mm. Do wzbogacania drobniejszych klas wgla stosuje si inne metody. Takie wzbogacanie prowadzi si w: hydrocyklonach (7 zakadów), cyklonach z ciecz cik (3 zakady), wzbogacalnikach spiralnych (7 zakadów). Najdrobniejsze klasy ziarnowe wzbogacane s we flotownikach (14 zakadów; 8 w kopalniach wgla energetycznego i 6 w kopalniach wgla koksowego). W zakadach przeróbczych wgli energetycznych mona wyróni: podstawowy system technologiczny, w którym w cieczy cikiej wzbogacana jest tylko klasa ziarnowa mm (w projekcie foresight oznaczono j jako PME1); udoskonalony system technologiczny, w którym klasa ziarnowa mm wzbogacana jest w cieczy cikiej, a klasa ziarnowa 20 0,1 mm w orodku wodnym (PME2); zmodernizowany system technologiczny, w którym wgiel wzbogacany jest w penym zakresie uziarnienia: w cieczy cikiej klasa mm, w orodku wodnym klasa 20 0,5 mm i w procesie flotacji klasa 0,5 0 mm (PME3).

17 prof. dr hab. in. Wiesaw Kozio dr in. Zbigniew Piotrowski Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica Wydzia Górnictwa i Geoinynierii Aktualne kierunki zagospodarowywania odpadów z udostpniania wgla kamiennego Górnictwo wgla kamiennego w Polsce, pomimo systematycznie zmniejszanego wydobycia, cigle wytwarza najwiksz ilo odpadów przemysowych. Strategia dziaalnoci górnictwa wgla kamiennego w Polsce w latach , w rozdziale dotyczcym oddziaywania górnictwa wgla kamiennego na rodowisko naturalne, jako priorytetowe wymienia ograniczenie iloci wytwarzanych odpadów górniczych wraz z kontynuacj moliwie maksymalnego ich zagospodarowania na powierzchni i w wyrobiskach podziemnych kopal. W artykule, w tabelach sporzdzonych w oparciu o dane GUS, zestawiono iloci wytwarzanych odpadów górniczych, a take przedstawiono wskaniki ich udziau w stosunku do wydobycia wgla kamiennego. Zwrócono uwag na ponad 500 mln ton odpadów z górnictwa podziemnego, które znajduj si na rónego typu skadowiskach powierzchniowych. Dla wybranych kopal wykazano iloci odpadów pochodzcych z robót przygotowawczych i udostpniajcych wraz z obliczonymi procentowymi udziaami tych odpadów w caej masie wytwarzanych odpadów. Przedstawiono ogóln charakterystyk mineralogicznopetrograficzn ska, z których s zbudowane odpady górnicze. Okoo 85% odpadów powglowych ma charakter iowcowo muowcowy, dlatego te szerzej opisano te dwa rodzaje ska oraz piaskowce. W dalszej czci artykuu omówiono kierunki zagospodarowania odpadów z robót udostpniajcych i przygotowawczych. Opis zilustrowano schematem obejmujcym podstawowe kierunki. Przedstawiono moliwoci wykorzystania tych odpadów w technologiach górnictwa podziemnego. Zwrócono uwag na technologie, które pozwalaj na wykorzystanie tych odpadów bez koniecznoci ich wywoenia na powierzchni. Odpady górnicze s szeroko wykorzystywane w rónych technologiach stosowanych na powierzchni. S materiaem dla drogownictwa do budowy podbudów, nawierzchni parkingów, chodników, czy dróg technologicznych. Wykorzystuje si je w rónego typu robotach inynierskich, takich jak budowa obwaowa przeciwpowodziowych, czy korpusów nasypów komunikacyjnych. Stanowi surowiec dla produkcji materiaów budowlanych. Popularnym sposobem zagospodarowania tych odpadów jest niwelacja i rekultywacja terenów zdewastowanych dziaalnoci przemysu, w tym take górnictwa. W oparciu o tak zestawione informacje jest moliwe, w ramach realizowanego projektu foresight, dokonanie analizy kierunków i wybór optymalnych sposobów wykorzystywania

18 odpadów górniczych. Wykorzystanie to powinno by zgodne z nowoczesnymi strategiami ochrony rodowiska zalecajcymi przede wszystkim redukcj odpadów u róda poprzez zapobieganie i minimalizacj ich powstawania, a w dalszej kolejnoci ich recyrkulacj wewntrz i na zewntrz kopalni. dr in. Adam Mazela Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego Zakad Górnictwa Skalnego Dowiadczenia IMBIGS w wykorzystaniu odpadów z górnictwa wgla kamiennego IMBIGS prowadzi badania w zakresie opracowywania nowych technik przeróbki odpadów pokopalnianych na materiay budowlane we wspópracy z Jastrzbsk Spók Wglow: kopalnie KWK Borynia, KWK Jas-MOS, KWK Pniówek i KWK Zofiówka, Katowickim Holdingiem Wglowym: kopalnie KWK Murcki, KWK Staszic, KWK Wesoa, KWK Wieczorek, KWK Wujek Ruch lsk i KWK Wujek Ruch Wujek oraz Poudniowym Koncernem Weglowym: kopalnie ZG Sobieski i ZG Janina. IMBIGS zajmuje si zagospodarowaniem: odpadów wydobywczych pochodzcych z robót górniczych i przygotowawczych, o ile dadz si wyodrbni (19% odpadu); odpadów przeróbczych obejmujcych materia skalny wydobyty wraz z urobkiem i oddzielany w procesach wzbogacania kopaliny, tj sortowania, rozdrabniania, pukania, flotacji (ponad 80 % odpadu); odpadów wtórnych przeróbczych pozostaoci po przetwórstwie kopaliny gównej, powstajce w procesach wytwarzania produktów handlowych (1% odpadu). Aby stwierdzi czy skaa ponna to odpad czy surowiec, ustalono rodzaje ska w odpadach i ich waciwoci. Na podstawie bada laboratoryjnych stwierdzono, e przywglowa skaa ponna róni si pod wzgldem parametrów fizyko-mechanicznych, zawartoci wgla, a czsto skadu petrograficznego, w zalenoci od miejsca pozyskania odpadu, miejsca pochodzenia (kopalnia, poziom wydobycia), technologii wzbogacania (mechaniczna, ciecze cikie, osadzarki pulsacyjne, flot, inne), skadu litologicznego i zawartoci zanieczyszcze oraz wielu innych okolicznoci technicznych. Niestety praktycznie wszystkie rodzaje odpadów przywglowych s najczciej sprowadzane w kopalni do jednego strumienia jako odpad kocowy tworzc mieszanin wszystkich

19 rodzajów skay i wymiarów (poza muami). Gdyby mona pozyskiwa selektywnie skay ponne o podobnych waciwociach, technologia ich przeróbki na materiay budowlane byaby najefektywniejsza. Na podstawie wieloletnich bada prowadzonych przez IMBIGS dotyczcych zagospodarowania odpadów skalnych, wypracowano metodyk bada, która jest stosowana jako standardowa dla doboru technologii przeróbki ska odpadowych towarzyszcych kopalinie gównej. Metodyka ta opiera si na autorskich procedurach dla nastpujcych etapów: 1. Pobranie kamienia przywglowego z biecej produkcji z wzów technologicznych, w których powstaje odpad. 2. Przeprowadzenie bada wasnoci odpadu w laboratorium. 3. Wykonanie w skali laboratoryjnej na rzeczywistych wielkociach ziaren bada procesów przeróbki w celu odseparowania zanieczyszcze organicznych (ziaren z wglem), poprawy waciwoci mechanicznych ziaren i odseparowania metod klasyfikacji ziaren czystych od zanieczyszczonych i kolejno sabych od mocnych, a na samym kocu dobrych wg wymiarów. Ustalenie wytycznych dla bada przemysowych. 4. Dokonanie wstpnej kwalifikacji uzyskanych rodzajów ska typu: odpad, skaa saba, mocna, czysta/zanieczyszczona organicznie (ocena wg odpowiednich norm, co do wasnoci i przewidywanego zastosowania). 5. Wybór i weryfikacja technologii przeróbki na badawczej linii przemysowej wg ustalonych wytycznych z bada laboratoryjnych. Uzyskanie w wyniku bada wytycznych do opracowania zaoe technologii - w skali przemysowej. 6. Opracowanie zaoe optymalizacji technologii przeróbki ska ponnych w skali przemysowej. 7. Opracowanie zaoe technologiczno-konstrukcyjnych dla technologii przeróbki w skali przemysowej. Dla oceny przydatnoci nowych kruszyw z recyklingu s wykonywane badania podstawowych waciwoci surowców i kruszyw powglowych uzyskanych wg metodologii wasnej. Wyniki dobrych technologii s wdraane. Przykadowe wnioski z bada wskazuj, e: Kruszywo ze skay ponnej moe by stosowane jako dodatek do podbudowy mieszanek do betonu asfaltowego przy zastosowaniu domieszki kruszyw o wysokiej mrozoodpornoci dla uzyskania sumarycznej mrozoodpornoci < 4. Podobne mieszanki mog by stosowane jako kruszywo do betonu przy zastosowaniu odpowiednich dodatków i ulepszaczy poprawiajcych jako gotowego wyrobu. Wyprodukowane z przywglowej skay ponnej kruszywa drobne mona zastosowa do podbudowy z betonu asfaltowego z mieszankami SMA i BBTM.

20 Zgodnie z wytycznymi zawartymi w normie PN-EN kruszywo wyprodukowane z przywglowej skay ponnej moe by z powodzeniem stosowane w technologiach, gdzie skutecznie ogranicza si wpyw warunków rodowiskowych poprzez izolacj warstw podbudów od wilgoci. Badania odpadów powglowych dotycz równie muów po flotacji wgla. Muy zawierajce substancje palne, mog poprzez syntez termiczna z osadami ciekowymi suy jako surowiec do produkcji poszukiwanych sztucznych kruszyw lekkich. Przykadowe wnioski z bada syntezy termicznej muów stanowi, e spiek, w którym wszystkie zwizki nieorganiczne z odpadów i metale cikie s wbudowane w sie krystaliczn krzemianu, ma struktur porowat, wynikajc z wypalenia czci organicznych z osadów ciekowych i wgla muów po flotacji wgla. Wielko i ilo porów wpywa na takie parametry jak gsto, nasikliwo i waciwoci mechaniczne otrzymywanego kruszywa sztucznego. Dodatek muów wglowych w produkcji kruszyw sztucznych potwierdza moliwo uzyskania nowego, bezpiecznego kruszywa sztucznego w oparciu o metod stosowan dotychczas do innego rodzaju odpadów. Osignite parametry fizykomechaniczne dla nowego rodzaju kruszyw w muów powglowych s znacznie lepsze od parametrów keramzytu. Nowa technologia bdzie weryfikowana w skali przemysowej po zbudowaniu instalacji ¼ technicznej do bada tego typu technologii. W planach dalszych prac badawczych IMBIGS jest: 1. Budowa modelowej w skali ¼ technicznej linii do termicznej obróbki odpadów pokopalnianych. 2. Badania technologii termicznej obróbki odpadów pokopalnianych w celu odzysku energii z wgla wbudowanego w struktur skay i zagospodarowania oczyszczonych z organiki kruszyw przepalonych oraz kruszyw sztucznych. 3. Badania waciwoci i kierunków zastosowania przepalonych kruszyw powglowych oraz kruszyw sztucznych z muów powglowych. 4. Rozwój dalszych technologii przeróbki odpadów powglowych na drodze mechanicznej.

21 Projekt: Foresight w zakresie priorytetowych i innowacyjnych technologii zagospodarowywania odpadów pochodzcych cych z górnictwag wgla kamiennego 1 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa g wgla w kamiennego w Polsce Dr Stefan Góralczyk Koordynator Projektu Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego Warszawa 2

22 1. Wstp W dniu 31 lipca 2007 r. Rada Ministrów przyja dokument Strategia dziaalnoci górnictwa wgla kamiennego w Polsce w latach W strategii okrelono, e: celem polityki Pastwa w stosunku do sektora górnictwa g wgla kamiennego jest racjonalne i efektywne gospodarowanie zoami wgla znajdujcymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tak, aby zasoby te suyy s y kolejnym pokoleniom Polaków. 3 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Wstp Do osignicia celu strategicznego konieczna jest realizacja dziaa, które powinny uwzgldnia m.in.: podjcie przez spóki wglowe dziaa zwizanych zanych ze zwikszeniem przychodów poprzez racjonalne gospodarowanie produktami ubocznymi i odpadami (np( np.. metan, skaa a ponna, p woda, zom) z om). Racjonalne i efektywne gospodarowanie zoami wgla kamiennego to równie dziaania podejmowane w celu wykorzystania kopalin towarzyszcych (tzw. skaa ponna), a take wykorzystanie gospodarcze wszystkich tych odpadów powstajcych w trakcie udostpniania zó, wydobycia i uszlachetniania wgla. 4 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

23 Wstp Brak kompleksowej polityki dot. gospodarczego wykorzystania odpadów ma znaczcy wpyw na: stay wzrost jednostkowy kosztów produkcji wgla kamiennego, co bezporednio ksztatuje sytuacj ekonomiczno-finansow tego górnictwa w 2006 r. koszt ten wyniós 174,71 z/t, a w styczniu 2009 r. 235,91 z/t (wzrost o 35% ); degradacj rodowiska przez zajmowanie nowych terenów, przeksztacaniem powierzchni terenu i krajobrazu, zanieczyszczaniem atmosfery (pylenie); powstawanie konfliktów formalnoprawnych zwizanych z przestrzeganiem obowizujcego prawa w zakresie odpadów, wzrost kosztów transportu i skadowania odpadów i ponoszonych z tego tytuu opat rodowiskowych. 5 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu 2. Obecny stan prawny Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych Dz. U. nr 138, poz. 865 z dn. 31 lipca 2008 r. dokonuje w zakresie swojej regulacji wdroenia zapisów dyrektywy 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. Obowizywanie nowych przepisów prawnych w zakresie odpadów wydobywczych spowodowao piln konieczno caociowego rozwizania problemu odpadów w górnictwie wgla kamiennego i ich gospodarczego wykorzystania. 6 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

24 Obecny stan prawny Celem ustawy jest zapobieganie powstawaniu odpadów w przemyle wydobywczym, ograniczanie ich niekorzystnego wpywu na rodowisko oraz ycie i zdrowie ludzi, przez wprowadzenie: 1. zasad gospodarowania odpadami wydobywczymi oraz niezanieczyszczon gleb, 2. zasad prowadzenia obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, 3. procedur zwizanych z uzyskiwaniem zezwole i pozwole zwizanych z gospodark odpadami wydobywczymi, 4. procedur zwizanych z zapobieganiem powanym wypadkom w obiektach unieszkodliwiania odpadów wydobywczych kategorii A. 7 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Obecny stan prawny Ustawa kadzie duy nacisk na odzysk odpadów (recykling), co oznacza, e odpady bd musiay zosta poddane procesom odzysku na instalacjach, a nie jak dotychczas poza instalacjami. Program Ochrony rodowiska Województwa lskiego do 2015 r., zawiera zapisy dotyczce odzyskania wartoci terenów poprzemysowych i zdegradowanych. Tymi te wytycznymi kierowa si bd wadze samorzdowe miast i gmin. 8 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

25 3. Wielko nagromadzenia odpadów z górnictwag wgla kamiennego Systematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego Odpady z górnictwa wglowego dzieli si ogólnie na trzy grupy, biorc pod uwag ich charakterystyk techniczn oraz procesy eksploatacyjne i technologiczne: 1. odpady górnicze, 2. przeróbcze, 3. wtórne przeróbcze. 9 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Systematyka odpadów z górnictwa g wgla kamiennego Odpady górnicze, zwane równie wydobywczymi, to skay pochodzce z robót górniczych i przygotowawczych, udostpniajcych zoe kopaliny gównej, przede wszystkim skay nadkadu i przewarstwie. Odpady przeróbcze obejmuj materia skalny wydobyty wraz z urobkiem i oddzielany w procesach wzbogacania kopaliny (np. w trakcie sortowania, rozdrabniania, pukania, flotacji). Odpady wtórne przeróbcze to pozostaoci po przetwórstwie kopaliny gównej, powstajce w procesach wytwarzania produktów handlowych (w tym muy wglowe). 10 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

26 Skrócony opis petrograficzny ska przywglowych Skaa upek Opis skaa osadowa, detrytyczna barwy czarnej, rzadziej ciemnoszarej, o teksturze warstwowanej (upkowej), aleurytowo-pelitowej, róna miszo warstw (fot. 1.) Uwagi odporno mechaniczna do niska, oddzielno upkowa Muowiec skaa osadowa, detrytyczna barwy ciemnoszarej do czarnej, lita, o teksturze bezkierunkowej, zbitej, masywnej, aleurytowej (fot. 2.); sporadycznie w skale pojawiaj si buy syderytowe (sferosyderyt skaa osadowa, wglanowa barwy szaro-brunatnej do brunatno-ótej o wysokiej gstoci, tekstura zbita, masywna, bezkierunkowa, fot. 3.) skaa o rónej odpornoci mechanicznej, zaley od zawartoci wgla Piaskowiec skaa osadowa, detrytyczna barwy jasno- do ciemnoszarej, lita, o teksturze bezkierunkowej, rzadziej lekko warstwowanej, zbitej, masywnej, psamitowej (fot. 4.), czasem z domieszk frakcji psefitowej skaa o do duej odpornoci mechanicznej, w duej mierze zaley od spoiwa piaskowca (im bardziej ilasta, tym mniejsza odporno) 11 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Skrócony opis petrograficzny ska przywglowych upek przywglowy Muowiec przywglowy Syderyt (sferosyderyt) Piaskowiec przywglowy 12 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

27 Ilo wytwarzanych surowców odpadowych z górnictwa wgla kamiennego Sporód ok. 124,4 mln t wytworzonych w Polsce w 2007 r. odpadów du grup 34,4 mln t, czyli ponad 26% stanowiy odpady mineralne powstajce przy wydobyciu i przetwarzaniu wgla 13 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa Poka pulpit.scf wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Ilo wytwarzanych surowców odpadowych z górnictwa wgla kamiennego Procentowy udzia rodzajów odpadów wytwarzanych w kopalniach wgla kamiennego Górnolskiego Zagbia Wglowego w 2007 r. 14 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

28 Iloci wytwarzane i sposoby gospodarowania odpadami z wydobycia i przetwarzania wgla oraz surowców skalnych Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów Ogóem Powstajce przy pukaniu i oczyszczaniu kopalin Z flotacyjnego wzbogacania rud metali nieelaznych Mieszanki popioowo-ulowe z mokrego odprowadzania odpadów paleniskowych Mieszaniny popioów lotnych i odpadów staych z wapniowych metod odsiarczania gazów Odpady wytworzone w cigu roku Ogóem (mln t) 124,4 34,4 30,7 6,8 3,9 Poddane odzyskowi (%) 76,4 92,1 72,9 23,3 96,2 Unieszkodliwianie (%) Razem Deponowane na (mln t) skadowiskach wasnych i innych (mln t) 20,1 15,6 4,6 27,1 71,9 3,7 4,5 27,1 71,9 0,1 Magazynowane czasowo (%) 3,5 3,3-4,8 0,1 Odpad dotychczas nagromadzone na skadowiskach wasnych (mln t) 1735,2 553,1 585,9 241,8 - Popioy lotne z wgla 4,5 98,7 0,4 0,3 0,9 18,8 Odpady z flotacyjnego wzbogacania wgla, 1) Z wydobywania innych kopalin ni rudy metali ule, popioy paleniskowe i pyy z kotów 2,3 1,9 2,4 1) Wielko uwzgldniona w grupie odpadów powstajcych przy pukaniu i oczyszczaniu odpadów 91,3 96,8 94,1 0,2 1,1 1,2 0,2 1,0 0,5-2,1 4,7 44,4 54,9 18,1 15 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Moliwe kierunki wykorzystania przywglowych surowców w wtórnych Budownictwo hydrotechniczne i inynieryjne Produkcja wyrobów budowlanych i ogniotrwaych W rolnictwie jako nawóz lub podoe Przy odzysku wgla, oraz jako surowiec niskoenergetyczny (muy) do spalania w elektrowniach Jako podsadzka i materia uszczelniajcy w robotach inynierskich 16 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

29 Aktualny stan gospodarki odpadami Pomimo wysokiego poziomu odzysku i unieszkodliwiania (poza skadowaniem) odpadów z wydobycia i przetwarzania wgla oraz surowców skalnych, na aktualny zy stan gospodarki odpadami wpywa kilka czynników. Nale do nich: wadliwa struktura gospodarki (priorytet wykonania planu wydobycia i przeróbki, rabunkowa gospodarka zoami, dominacja przemysu paliwowo-energetycznego, nadmierna koncentracja górnictwa na wybranych obszarach i zajmowanie coraz to nowych terenów pod skadowiska. 17 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Inne czynniki wpywajce na zy stan gospodarki odpadami niedostatek technicznie, ekologicznie i ekonomicznie sprawdzonych technologii przeróbki kopalin i odzysku surowców odpadowych, brak wystarczajcych mechanizmów ekonomicznych sprzyjajcych odzyskowi surowców odpadowych, bariera kapitaowa przy wprowadzaniu nowoczesnych rozwiza technologicznych w eksploatacji i przeróbce kopalin, brak penego zbilansowania odpadów skadowanych i nagromadzonych na nieewidencjonowanych skadowiskach, brak jednolitego systemu informacji o odpadach. 18 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

30 Pozytywne trendy w gospodarce odpadami nowe uregulowania prawne Unii Europejskiej, dotyczce m.in. odpadów wydobywczych dyrektywa 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r., nowe uregulowania prawne w Polsce Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych, regulacje regionalne i samorzdowe dot. rodowiska - Programy Ochrony rodowiska. Nowe prawo jasno okrela zasady postpowania powania z odpadami. Nakadaada obowizki ich zagospodarowywania na wytwórc rców oraz przewiduje sankcje karne za jego nieprzestrzeganie. 19 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu 4. Jako odpadów dla ich gospodarczego zagospodarowania Waciwoci przywglowej skay y ponp onnej (PSP) Charakterystyczn cech mineralnego odpadu z górnictwa wgla kamiennego jest due zrónicowanie mineralno-petrograficzne. Poszczególne skay charakteryzuj si odmiennymi waciwociami fizykomechanicznymi, co decyduje gównie o waciwociach uytkowych. Waciwoci surowca s determinowane: wyksztaceniem litologicznym, miejscem pozyskania (roboty udostpniajce, eksploatacja, przeróbka), zawartoci wgla. 20 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

31 Poprawa parametrów jakociowych ska ponnych w celu ich gospodarczego wykorzystania Do poprawy parametrów jakociowych ska ponych dla ich gospodarczego wykorzystania, konieczne jest stosowanie procesów przeróbczych. Celem przeróbki mechanicznej jest: eliminacja przerostów wgla, eliminacja ska litologicznie sabych, eliminacja innych zanieczyszcze i wtrce, poprawa tekstury ska. 21 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Wyniki wstpnych bada laboratoryjnych dla rónych r rodzajów ska Rodzaj dominujcego materiau skalnego Uszla che tnia nie LA M DE Rodzaj badania Nasikliwo (%) Mrozoodporno (%) Gsto (g/cm 3 ) Kategoria ** Piaskowiec przywglowy nie tak (20)* (40) 1,4 1,6 2, ,5 (5,5) 2,6 2,7 2,6 x KR3 KR6 upek przywglowy nie tak (39) (86) 2,7 5,0 4, (69,0) 2,2 2,3 2,4 x KR1 KR2 Iowiec i muowiec przywglowy nie tak (30) (58) 1,7 2,0 2, (16,5) 2,4 2,6 2,5 x KR3 KR6 * wyniki w nawiasach dotycz przeróbki w dwóch wzach przeróbczych ** dla kruszywa grubego dla podbudowy z betonu asfaltowego wg WT-1 (bez wymagania mrozoodpornoci) 22 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

32 Wyniki bada laboratoryjnych dla rónych r rodzajów ska Przedstawione wyniki wskazuj, e po zastosowaniu przeróbki mechanicznej wikszo produktów odznacza si korzystnymi waciwociami. Wstpna ocena otrzymanych kruszyw wskazuje, e po uszlachetnieniu mona je stosowa: jako podbudowy drogowe, w rónych kategoriach dróg od KR1 do KR6. 23 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu 5. Propozycje dziaa w obszarze wykorzystania surowców towarzyszcych z górnictwa g wgla kamiennego dla gospodarki 1. Opracowanie Kompleksowego programu zagospodarowania odpadów z górnictwa wgla kamiennego, w tym: opracowanie bazy danych; ocena stanu techniki i innowacyjnych technologii; opracowanie lub dobór odpowiednich technologii i zestawów maszyn do przeróbki odpadów powglowych (skaa ponna); opracowanie lub dobór odpowiednich technologii i zestawów maszyn do przeróbki energononych odpadów poflotacyjnych i muów powglowych; ustalenie róde finansowania wdroe. 24 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

33 2. Powoanie konsorcjum naukowo-przemys przemysowego do realizacji tego programu 3. Umieszczenie w rzdowych programach restrukturyzacji górnictwa wglowego w oraz energetyki odpowiednich zapisów dot. odpadów w i ich wykorzystania 4. Utworzenie i realizacja, przy wsparciu Ministerstwa Gospodarki, projektów w badawczych dotyczcych: cych: opracowania alternatywnych technologii gospodarczego wykorzystania odpadów z górnictwa wgla kamiennego, okrelenie moliwoci wczenia do krajowego bilansu paliw istniejcych odpadowych depozytów muów wglowych, opracowanie modelu wspópracy midzysektorowej pomidzy wszystkimi uczestnikami zaangaowanymi w proces wytwarzania i zagospodarowania odpadów z górnictwa wgla kamiennego. 25 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu W realizacj zaproponowanych dziaa wpisuje si równie projekt badawczy pt.: Foresight w zakresie priorytetowych i innowacyjnych technologii w zakresie zagospodarowywania odpadów pochodzcych z górnictwa wgla kamiennego. Bdzie on jednym z narzdzi do realizacji zaproponowanych wczeniej dziaa. 26 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

34 6. Cele i zadania projektu badawczego Foresight... Foresight... Myl przewodni projektu jest: wskazanie priorytetów inwestycyjnych w sferze bada irozwoju technologicznego, zmiana orientacji nauki i sytemu innowacji, wzmocnienie polskiego potencjau sfery badawczo-rozwojowej, wzmocnienie przedsibiorstw sektora publicznego i prywatnego funkcjonujcych w sektorze gospodarczego wykorzystania odpadów pochodzcych z przemysu wydobywczego, rozwój i wdraanie metodyki foresight w zakresie odpadów. 27 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Gównymi celami projektu s: 1. identyfikacja wiodcych technologii zagospodarowania odpadów górniczych o znaczeniu strategicznym, których rozwój w nastpnych 20 latach bdzie priorytetowy dla Polski, 2. wytyczenie podstawowych kierunków dziaa w zakresie gospodarki tymi odpadami poprzez: umieszczenie w rzdowych programach restrukturyzacji górnictwa wglowego oraz energetyki odpowiednich zapisów dot. odpadów i ich wykorzystania; 28 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

35 Gównymi celami projektu s (cd( cd): okrelenie moliwoci wczenia do krajowego bilansu paliw istniejcych odpadowych depozytów muów wglowych; opracowanie modelu wspópracy midzysektorowej pomidzy wszystkimi uczestnikami zaangaowanymi w proces wytwarzania i zagospodarowania odpadów z górnictwa wgla kamiennego. 29 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Realizacja projektu Projekt obejmuje trzy obszary priorytetowe. Koordynacj nad kadym obszarem prowadzi jedna jednostka: technologie odpadowe wydobywcze wgla kamiennego IMBiGS; technologie odpadowe przeróbcze wgla kamiennego Politechnika lska; technologie odpadowe z udostpniania wgla kamiennego Akademia Górniczo-Hutnicza. 30 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

36 Efekty projektu (do osignicia) : wskazanie scenariuszy rozwoju priorytetowych i innowacyjnych technologii w brany zagospodarowywania odpadów z górnictwa wgla kamiennego; wypracowanie spójnej strategii rozwoju brany zagospodarowywania odpadów z górnictwa wgla kamiennego. Podsumowanie prac w ramach projektu Raport: Strategia rozwoju brany y zagospodarowywania odpadów z górnictwa g wgla kamiennego. 31 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu Dzikuj za uwag Dr Stefan Góralczyk s.goralczyk@imbigs.org.pl ogwk.pl 32 Foresight, a problematyka odpadów z górnictwa wgla kamiennego w Polsce - Dr Stefan Góralczyk, IMBiGS, Koordynator projektu

37 1 PRZEPISY O ODPADACH WYDOBYWCZYCH Beata B. Kopotek Warszawa, 2 czerwca 2009 r. Plan prezentacji 1. Przepisy Unii Europejskiej. 2. Przepisy polskie. 2

38 2 Przepisy UE 1 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/21/WE z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie gospodarowania odpadami pochodzcymi z przemysu wydobywczego oraz zmieniajca dyrektyw 2004/35/WE (Dz. Urz. WE L 102 z , str. 15); 3 wejcie w ycie z dniem 1 maja 2006 r.; termin transpozycji: przed dniem 1 maja 2008 r. Przepisy UE 2 Przedmiot dyrektywy 4 Okrelenie rodków, procedur i wytycznych majcych na celu zapobieganie lub zmniejszenie, w najszerszym moliwym zakresie, wszelkich niekorzystnych skutków dla rodowiska, w szczególnoci wody, powietrza, gleby, fauny i flory oraz krajobrazu i wszelkich zagroe dla zdrowia ludzkiego, spowodowanych gospodarowaniem odpadami pochodzcymi z przemysu wydobywczego.

39 3 Przepisy UE 3 Odpady wydobywcze Odpady pochodzce z poszukiwania, wydobywania, przeróbki i magazynowania surowców mineralnych oraz z dziaalnoci odkrywkowej. 5 Przepisy UE 4 Gówne wymagania 1 Postpowanie zgodnie z hierarchi postpowania z odpadami, w szczególnoci zapobieganie powstawaniu odpadów (plan gospodarowania odpadami); Wyrobiska poeksploatacyjne; 6

40 4 Przepisy UE 5 Gówne wymagania 2 7 Obiekty unieszkodliwiania odpadów (system klasyfikacji; wydawanie zezwole; gwarancja finansowa; budowa i zarzdzanie; zapobieganie powanym wypadkom oraz informowanie o nich wewntrzny i zewntrzny plan awaryjny; zapobieganie negatywnemu oddziaywaniu; zamykanie i monitorowanie obiektów; kontrole; spis zamknitych obiektów; sprawozdawczo). Przepisy UE 6 Ogólna charakterystyka dyrektywy 27 artykuów i 3 zaczniki, najistotniejsze elementy pozostawione do decyzji Komisji (rola komitetu technicznego), praktyczne wyczenie stosowanie przepisów dyrektywy 1999/31/WE w sprawie skadowania odpadów do skadowania odpadów wydobywczych. 8

41 5 Przepisy UE 7 Dalsze prace Komisji Europejskiej 9 Wydanie 8 decyzji do dnia 1 maja 2008 r.: zdefiniowanie kryteriów klasyfikacji obiektów unieszkodliwiania odpadów, interpretacja definicji odpadów obojtnych, okrelenie wymaga technicznych dotyczcych charakterystyki odpadów, techniczne wskazówki do przeprowadzania kontroli, techniczne wskazówki do ustanawiania gwarancji finansowej, Przepisy UE 8 Dalsze prace Komisji Europejskiej okrelanie cyjanku dysocjujcego w sabym kwasie, harmonizacja przekazywania informacji nt. udzielanych zezwole i zamykania obiektów, pobieranie próbek i wykonywanie analiz okrelenie zharmonizowanych norm. 10

42 6 Przepisy UE 9 Wydane decyzje Komisji 1 11 Decyzja Komisji 2009/335/WE z dnia 20 kwietnia 2009 r. w sprawie technicznych wskazówek w celu ustanowienia gwarancji finansowej zgodnie z dyrektyw 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gospodarowania odpadami pochodzcymi z przemysu wydobywczego (Dz. Urz. WE L 101 z , str. 25) Przepisy UE 10 Wydane decyzje Komisji 2 12 Decyzja Komisji 2009/337/WE z dnia 20 kwietnia 2009 r. w sprawie definicji kryteriów klasyfikacji obiektów unieszkodliwiania odpadów zgodnie z zacznikiem III do dyrektywy 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gospodarowania odpadami pochodzcymi z przemysu wydobywczego (Dz. Urz. WE L 102 z , str. 7)

43 7 Przepisy UE 11 Wydane decyzje Komisji 3 13 Decyzja Komisji 2009/358/WE z dnia 29 kwietnia 2009 r. w sprawie harmonizacji, regularnego przekazywania informacji oraz kwestionariusza, o których mowa w art. 22 ust. 1 lit. a) oraz art. 18 dyrektywy 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gospodarowania odpadami pochodzcymi zprzemysu wydobywczego (Dz. Urz. WE L 110 z , str. 39) Przepisy UE 12 Wydane decyzje Komisji 4 14 Decyzja Komisji 2009/359/WE z dnia 30 kwietnia 2009 r. uzupeniajca definicj odpadów obojtnych w zwizku z wykonaniem przepisów art. 22 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gospodarowania odpadami pochodzcymi zprzemysu wydobywczego (Dz. Urz. WE L 110 z , str. 46)

44 8 Przepisy UE 13 Wydane decyzje Komisji 5 15 Decyzja Komisji 2009/360/WE z dnia 30 kwietnia 2009 r. uzupeniajca wymogi techniczne w odniesieniu do charakterystyki odpadów ustanowionej dyrektyw 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gospodarowania odpadami pochodzcymi zprzemysu wydobywczego (Dz. Urz. WE L 110 z , str. 48) Przepisy RP 1 ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz. U. Nr 138, poz. 865); wejcie w ycie z dniem: 15 sierpnia 2008 r. 16

45 9 Przepisy RP 2 Ustawa ukad 1 17 Przepisy ogólne (wyczenia; definicje); Zasady gospodarowania odpadami wydobywczymi (hierarchia postpowania z odpadami; klasyfikacja obiektów); Program gospodarowania odpadami wydobywczymi (decyzja zatwierdzajca program); Wnioski i zezwolenia (zezwolenie na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych); Przepisy RP 3 Ustawa ukad 2 18 Zasady prowadzenia obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych (zarzdzajcy obiektem kwalifikacje; przyjmowanie odpadów; monitorowanie obiektu; informowanie o zdarzeniach; zamykanie obiektu; gwarancja finansowa); Powane wypadki (wewntrzny i zewntrzny plan operacyjno-ratowniczy);

46 10 Przepisy RP 4 Ustawa ukad 3 Wypenianie wyrobisk górniczych odpadami wydobywczymi; Obowizki administracji publicznej (organy waciwe: wojewoda, marszaek województwa i starosta; kontrole; spis obiektów zamknitych); Przepisy karne; 19 Przepisy RP 5 Ustawa ukad 4 20 Zmiany w przepisach obowizujcych (IO; Prawo geologiczne i górnicze; Prawo ochrony rodowiska; ustawa o odpadach; ustawa o zapobieganiu szkodom w rodowisku i ich naprawie); Przepisy przejciowe i kocowe (dostosowanie dziaalnoci, nowe decyzje oraz opublikowanie pierwszego spisu obiektów do 1 maja 2012 r.; przeksztacenie skadowisk w obiekty).

47 11 Przepisy RP 6 Ustawa zaczniki System zarzdzania bezpieczestwem; Informacja przekazywana zainteresowanej spoecznoci. 21 Przepisy RP 7 Ustawa upowanienia 3 obligatoryjne (szczegóowe kryteria klasyfikacji obiektów unieszkodliwiania odpadów; wymagania dotyczce monitoringu; gwarancja finansowa do dnia 30 kwietnia 2013 r.); 9 fakultatywnych. 22

48 12 Zaproszenie Prawo/Projekty aktów prawnych; BIP Prawo/Wyjanienia do przepisów rodowisko/odpady 23 Dzikuj za uwag 24

49