Źródła PMP. Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr

Transkrypt

1 Źródła PMP Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr

2 Normy w PMP Rodzaje norm: normy powszechne, partykularne i dwustronne Każda norma obowiązuje od momentu spełnienia formalnych warunków związanych z ich stanowieniem

3 Normy PMP mają w zasadzie jednakową moc obowiązującą, i nie mówimy o ich hierarchii. Ich wzajemny stosunek opiera się na zasadach: Lex specialis derogat legi generali (prawo szczególne uchyla prawo ogólne) Lex posterior derogat legi priori (prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze) Wyjątki: art. 103 KNZ - W razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami członków Narodów Zjednoczonych, wynikających z niniejszej Karty, a ich obowiązkami wynikającymi z jakiegoś innego porozumienia międzynarodowego, pierwszeństwo będą miały ich obowiązki wynikające z niniejszej Karty. onormy Ius Cogens

4 Źródła prawa w PMP Znaczenie materialne ŹP to zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm PMP; opiera się na badaniu procesu powstawania norm prawa międzynarodowego, wskazania i zrozumienia treści oraz znaczenia podjętych przez państwa działań. Znaczenie formalne ŹP rozumiane są jako formy, w których tworzone są normy PMP, w których przejawia się wola podmiotów tworzących konkretne normy (uzewnętrznienie danej normy); należą do nich przede wszystkim umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe. Nie ma jednak w PMP wskazanego katalogu formalnych źródeł prawa o charakterze powszechnie obowiązującym. Znaczenie poznawcze ŹP to zbiór dokumentów, z których czerpie się znajomość norm PMP, np. zbiory umów międzynarodowych

5 Art. 38 ust. 2 Statutu MTSu 1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował: a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące; b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo; c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane; d) z zastrzeżeniem postanowień art. 59 związanie wyrokiem, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych. 2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono, o ile strony na to zgadzają się.

6 Formalne źródła prawa międzynarodowego Umowa międzynarodowa Zwyczaj międzynarodowy Uchwały organizacji międzynarodowych Akty jednostronne państw Zasady Ogólne PMP Środki pomocnicze judykatura i doktryna prawa międzynarodowego

7 Soft law Moralność międzynarodowa Zasady grzeczności (comitas gentium) Reguły postępowania wynikające z dokumentów politycznych Akty organizacji międzynarodowych Naruszenie w/w norm nie wiąże się z powstawaniem odpowiedzialności międzynarodowej. Jest to tzw. Miękkie prawo (soft law), składające się z niewiążących reguł postępowania. Pomimo ich niewiążącego charakteru ich twórcy liczą na ich przestrzeganie w praktyce, ze względu na zobowiązanie polityczne i moralne.

8 Zwyczaj międzynarodowy Do XIX w. był podstawową formą źródła w PMP Zwyczaj zgodne (jednolite) postępowanie państw tworzących prawo Powstał i ugruntował się na podstawie powtarzalności danego zachowania, działalności państw w danym zakresie, przy czym musi być to praktyka prawotwórcza

9 Pojęcie zwyczaju składa się z 2 elementów oelement obiektywny (materialny) - jest to zgodna praktyka państw oelement subiektywny - opinio iuris sive necessitatis - kluczowy element dla zwyczaju międzynarodowego; przeświadczenie po stronie państwa jako podmiotu obowiązanego do stosowania danej normy prawnej, o istnieniu i obowiązku stosowania danego zwyczaju zwyczaj opiera się na milczącej zgodzie państw (lub przyjęcia danej normy w sposób dorozumiany) dowodem jego istnienia jest praktyka państw

10 Warunki praktyki zwyczaju: zgodność (jednolitość) ciągłość (nieprzerwalność) powszechność wystarczy praktyka państw biorących udział w danej dziedzinie obrotu międzynarodowego i zgoda (milczenie) pozostałych państw w tym zakresie długotrwałość

11 Uchwały organizacji międzynarodowych Uchwały muszą spełnić dwa warunki: Być prawnie wiążące Mieć char. Prawotwórczy (tworzyć prawo!)

12 Warunki do spełnienia, aby można było uznać uchwałę organizacji międzynarodowej za prawnie wiążącą i prawotwórczą: 1. Są to uchwały międzyrządowych organizacji międzynarodowych 2. Źródłem PMP może być uchwała, która została wydana przez uprawniony do tego organ organizacji (istnienie normy kompetencyjnej) 3. Zbadanie czy dana uchwała jest uchwałą skierowaną do wewnątrz (pro foro interno) czy na zewnątrz organizacji (pro foro externo). Przyjęcie uchwały pro foro externo: jednomyślnie, w systemie contracting out lub większością głosów 4. Treść tej uchwały składa się z norm generalnych i abstrakcyjnych (a nie indywidualnych i konkretnych). 5. Uchwała musi mieć normatywny, prawotwórczy charakter - musi ustalać reguły postępowania na przyszłość i odnosić się do powtarzalnych sytuacji

13 Akty jednostronne państwa Dwa rodzaje aktów jednostronnych: akty jednostronne sensu stricte oświadczenie woli państwa wydane tylko i wyłącznie na mocy decyzji samego państwa państwo samo decyduje, żeby takie oświadczenie wydać, nie jest nakłaniane ani zmuszane do jego wydania. akty jednostronne sensu largo oświadczenia woli składane przez państwa, które wynikają z jakiegoś innego źródła, niż samodzielna wola państw

14 Cechy aktu jednostronnego jako źródła prawa międzynarodowego: 1. Akt czysto jednostronny, którego podjęcie wynika z samej woli państwa (czyli akt jednostronny sensu stricte) 2. Akt jednostronny złożony przez kompetentny organ państwowy 3. Państwo musi mieć zamiar związania się treścią oświadczenia 4. Zobowiązanie (treść aktu) musi być bezwarunkowe i definitywne 5. Akty jednostronny musi być złożony w sposób publiczny i być złożone erga omnes 6. Akt jednostronny winien być wolny od wad oświadczeń woli

15 Umowa międzynarodowa jako źródło PMP Podstawowa forma wyrażania zgody państw na związanie się określonymi normami prawa międzynarodowego (podstawowa forma tworzenia prawa międzynarodowego przez państwa), która zastąpiła powszechność i podstawowość zwyczaju. Postanowienia umowy międzynarodowej są bardziej precyzyjne i jasne aniżeli normy zwyczajowej łatwiej je sprostować, dają mniej podstaw do sporów. Do umów odnoszą się te same normy prawa międzynarodowego (o charakterze prawa zwyczajowego) dotyczące ich zawierania, obowiązywania i wykonywania tzw. prawo umów międzynarodowych (prawo traktatów) jako dział PMP

16 Pojęcie umowy międzynarodowej jest to wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki. Stronami umów są przede wszystkim państwa, którym przysługuje pierwotne prawo zawierania umów międzynarodowych W obrocie prawnomiędzynarodowym mamy oczywiście takie rodzaje umów, które są zawierane przez inne podmioty PMP (np. organizacje międzynarodowe, Watykan, a także: naród, stronę wojującą, powstańców) Umowy międzynarodowe wiążą tylko ich strony. Z każdej umowy wynikają prawa i obowiązki dla ich stron. Umowa międzynarodowa musi mieć charakter prawotwórczy (musi tworzyć prawo między stronami), aby mogła zostać uznana za źródło PMP

17 Definicja traktatów definicja legalna zawarta w Konwencji Wiedeńskiej Art. 2 lit. a Konwencji Wiedeńskiej: Traktat oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, dwóch lub więcej dokumentach i bez względu na jego szczególną nazwę. Powyższa definicja została stworzona dla celów Konwencji i nie obejmuje wszystkich umów międzynarodowych Każdy traktat jest umową międzynarodową, nie każda umowa jest traktatem

18 Rodzaje umów międzynarodowych Podział ze względu na formę zawarcia umowy: umowy zawarte w formie pisemnej i ustnej Ze względu na tryb zawierania: umowy zawierane w trybie złożonym i w trybie prostym Ze względu na organ, który występuje w imieniu państwa: państwowe, rządowe, resortowe Ze względu na liczbę stron: wielostronne (multilateralne) i dwustronne (bilateralne) Ze względu na możliwość przystąpienia do umowy: otwarte (bezwarunkowo i warunkowo) i zamknięte ze względu na treść umów ze względu na zgodność (lub nie-) z normami PMP

19 Budowa umowy międzynarodowej 1. Tytuł 2. Wstęp 3. Postanowienia materialnoprawne 4. Postanowienia formalnoprawne 5. Podpisy, daty, pieczęcie

20 Zawarcie umowy międzynarodowej Zawarcie umowy międzynarodowej stanowi proces prowadzący do ustalenia przez państwa wzajemnych praw i obowiązków w formie umownej, zakończony uprawomocnieniem się umowy międzynarodowej i wejściem jej w życie Konwencja wiedeńska o prawie traktatów kodyfikacja zasad dot. Zawierania umów międzynarodowych, zawieranych pomiędzy państwami Aby można było skutecznie zawrzeć umowę międzynarodową, musi istnieć wola państwa i zgoda na jej zawarcie ( pełnomocnictwo)

21 Negocjacje (rokowania) Negocjacje mają służyć ustaleniu tekstu umowy, co jest sfinalizowaniem negocjacji przyjęcie tekstu umowy nie wywołuje jednak żadnego skutku prawnego Negocjacje mogą odbywać się w formie ustnej lub pisemnej. Szczególna forma negocjacyjna Dyplomatyczna Konferencja Międzyrządowa Aby tekst został przyjęty, muszą na niego zgodzić się wszystkie państwa biorące udział w negocjacjach. Istnieje również drugi sposób przyjęcia tekstu umowy w formie głosowania większościowego Przyjętego tekstu nie można zmieniać!!! Nie można dokonywać w nim już zmian (poza zmianą oczywistych omyłek pisarskich Ustalony tekst należy sporządzić w języku autentycznym.

22 Tryb Prosty najpierw następuje parafowanie umowy międzynarodowej - potwierdzenie tego, że przedstawiciel państwa widział i akceptuje tekst umowy brak ścisłych reguł i zasad podpisywania umowy międzynarodowej; wyróżniamy składanie podpisów: Zgodnie z regułą alternatu (przy umowach dwustronnych) W kolejności alfabetycznej Zgodnie z zasadą pele mele podpisanie umowy międzynarodowej = przyjęcie umowy międzynarodowej, wyrażenie zgody na związanie się umową; państwo nie może bez konsekwencji odstąpić od tej umowy

23 Tryb złożony - ratyfikacja następuje przyjęcie tekstu autentycznego oraz jego parafowanie i podpisanie w/w czynności nie wywołują jednak tak daleko posuniętych skutków prawnych, jak w trybie prostym; samo podpisanie nie wiąże państwa postanowieniami umowy państwo ma obowiązek powstrzymywania się od działań, które utrudniałyby wejście w życie tej umowy ( powstrzymywanie się od działań, które udaremniłyby przedmiot i cel charakteru ) Ratyfikacja zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ; kwestia ratyfikacji wynika z umowy międzynarodowej (żeby skutecznie obowiązywały przepisy umowy międzynarodowej, państwo musi skutecznie np. ratyfikować daną umowę) lub prawa wewnętrznego, krajowego państwa

24 Polska a procedura ratyfikacji Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe. Prezydent RP ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat. Związanie RP umową międzynarodową wymaga zgody wyrażonej w drodze ratyfikacji lub poprzez jej zatwierdzenie. Wyróżniamy w polskim systemie: 1. Dużą ratyfikację 2. Ratyfikację z art. 90 KRP 3. Małą ratyfikację Państwo, które ratyfikowało umowę, a nie wykonuje jej zobowiązań, musi zmienić swoje przepisy krajowe ALBO wypowiedzieć daną umowę

25 Wymiana/ złożenie dokumentów ratyfikacyjnych Jest zwieńczeniem ratyfikacji Sprawia, że ratyfikowane umowy międzynarodowe zaczynają wywoływać skutki prawne w sferze prawa międzynarodowego Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych przy umowach dwustronnych Złożenie dokumentów ratyfikacyjnych przy umowach wielostronnych Depozytariusz informuje strony umowy międzynarodowej o wszystkich dokumentach, notyfikacjach i zawiadomieniach dot. umowy.

26 Rejestracja umowy międzynarodowej Istnieje obowiązek rejestracji, który wynika z art. 102 Karty Narodów Zjednoczonych Rejestr ONZu dla państw członkowskich ONZ - obowiązek zarejestrowania umów, których stroną jest przynajmniej jedno państwo członkowskie ONZ Ma na celu zapobieganie umowom tajnym, gdzie zapisy takich umów mają być zatajone przed społecznością międzynarodową Sankcja wg ONZ umowa taka jest bezskuteczna z punktu widzenia ONZ (jest ważna, ale bezskuteczna nie można się na nią powoływać przed żadnym z organów ONZ) Publikacja umów międzynarodowych przez ONZ w wydawnictwie Unity Nations Treaty Series, we wszystkich językach autentycznych (+ j. angielski i j. francuski)

27 Obowiązywanie umowy międzynarodowej Wyrażenie zgody przez państwo - jest przesłanką obowiązywania umowy w stosunku do danego państwa Przestrzeganie zasady pacta sunt servanda Strony są zobowiązane do wykonywania i przestrzegania postanowień umów w dobrej wierze Żadne państwo nie może być zmuszone do związania się umową międzynarodową Zasada ta jest normą zwyczajową PMP Zapewnia stałość i pewność obrotu międzynarodowego Zasada ta ma zastosowanie do wszystkich umów ważnie zawartych i będących w mocy

28 Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej Ściśle określone w Konwencji, aby państwa nie omijały zasady pacta sunt servanda; 3 grupy przyczyn: Związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dot. Zawierania umów Wady oświadczenia woli przekroczenie uprawnienia, błąd, podstęp, przekupstwo, przymus (groźba lub użycie siły) Niezgodność z ius cogens

29 Zakres podmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej Umowy międzynarodowe obowiązują w pierwszej kolejności państwa strony umowy Sytuacje, w których umowa międzynarodowa obowiązuje państwa nie będące stronami umowy (państwa trzecie) Umowy niosące korzyść dla państwa trzeciego (In favorem tertii) o Państwo trzecie nie jest zobowiązane do przyjęcia zaoferowanej mu korzyści Państwo trzecie nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści, jeżeli nie zostały mu one przekazane Bez zgody państwa trzeciego nie można odwołać uprawnień lub korzyści już mu nadanych Umowy na niekorzyść państwa trzeciego, nakładające zobowiązania obowiązują w wyjątkowych okolicznościach

30 Zakres przedmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej Z zasady umowa obowiązuje w całości. Zastrzeżenie jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas podpisywania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do umowy, za pomocą którego zmierza ono do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego państwa Dopuszczalność składania zastrzeżeń są dopuszczalne gdy przewiduje je umowa oraz jeżeli nie są one sprzeczne z przedmiotem i celem umowy Sprzeciw wobec zastrzeżeń zwykły (zastrzeżenie nie ma zastosowania między państwem składającym zastrzeżenie a państwem sprzeciwu) i kwalifikowany (umowa między tymi stronami w ogóle nie wchodzi w życie)

31 Zakres czasowy obowiązywania umowy międzynarodowej obowiązywanie umowy Umowa międzynarodowa pozostaje w mocy od momentu jej uprawomocnienia się do momentu jej wygaśnięcia, i od tej chwili obowiązuje Uprawomocnienie się umowy wyrażenie przez kontrahentów w sposób definitywny zgody na związanie się umową oraz dokonanie wszelkich czynności formalnych; od chwili uprawomocnienia się umowy zaczyna ona obowiązywać Wejście w życie może mieć miejsce w dniu uprawomocnienia się umowy lub później; jest to okres potrzebny na przygotowanie się kontrahentów do stosowania umowy i rzeczywistego jej stosowania

32 Zakres czasowy obowiązywania umowy międzynarodowej wygaśnięcie umowy 1. Przyczyny przewidziane w umowie Upływ czasu, na jaki umowa została zawarta Spełnienie się warunku rozwiązującego Wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami 2. Przyczyny nieprzewidziane w umowie Uchylenie umowy zgodną wolą stron Zawarcie nowej umowy i zawarcie w niej klauzuli uchylającej Utrata podmiotowości przez jedną ze stron Możliwość jednostronnego wycofania się z umowy Powstanie nowej normy ius cogens Zawieszenie lub wygaśnięcie umowy ze względu na wpływ wojny

33 Zakres terytorialny obowiązywania umowy międzynarodowej umowa z zasady obowiązuje na całym terytorium państwa-strony niektóre umowy mogą być wyraźnie zlokalizowane klauzula kolonialna (terytoriów zależnych) umowa obowiązuje wyłącznie na ter. Metropolii, tj. w państwie kolonialnym

34 Wykładnia/ interpretacja umowy międzynarodowej Podstawą interpretacji może być wyłącznie tekst autentyczny umowy, nigdy tłumaczenie Interpretując umowę należy brać pod uwagę znaczenie danej normy w każdym wiążącym języku Celem interpretacji jest określenie, czego strony rzeczywiście chciały

35 Podmioty dokonujące interpretacji umów międzynarodowych: 1. Interpretacja doktrynalna 2. Interpretacja urzędowa dokonywania przez strony umowy (interpretacja autentyczna), sądy (i. sądowa), organizacje międzynarodowe

36 Zasady interpretacji 1. Zasady ogólne Umowę należy interpretować w dobrej wierze (stosowanie zasady pacta sunt servanda) Zgodnie ze zwykłym znaczeniem W świetle jej przedmiotu i celu 2. Zasady pomocnicze Stosowane, jeżeli postanowienia umowy są dwuznaczne lub niejasne Stosujemy je w momencie, gdy ogólne zasady interpretacji nie dają logicznego wyniku W sytuacjach wyjątkowych można sięgnąć do prac przygotowawczych, okoliczności zawarcia umowy oraz praktyki państw

37 Dziękuję za uwagę.