Podmioty w PMP. Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr

Transkrypt

1 Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr Podmioty w PMP ORAZ INSTYTUCJA UZNANIA Z PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

2 Podmioty prawa międzynarodowego uwagi ogólne W doktrynie prawa międzynarodowego istnieje wiele różnych i nierzadko sprzecznych poglądów dot. podmiotowości prawnomiędzynarodowej jakie są podmioty PMP? Jakie są cechy podmiotowości w PMP? Obecnie przeważa pogląd, iż podmiotami prawa międzynarodowego są nie tylko państwa, ale również inne podmioty. Należy pamiętać, że (zgodnie z opinią MTSu) podmioty prawa w systemie prawnym niekoniecznie są identyczne co do zakresu ich praw ( ), a stopniowy wzrost zbiorowych działań państw sprawił już, że pojawiły się przykłady działania wykonywanego w płaszczyźnie międzynarodowej przez pewne podmioty, które nie są państwami. Teoria podmiotowości prawnomiędzynarodowej

3 Podmiot prawa międzynarodowego Pomiotem prawa nazywa się z reguły osobę fizyczną lub prawną, która może posiadać prawa i obowiązki wynikające z określonego systemu prawnego ma zdolność prawną (może również posiadać zdolność do czynności prawnych) Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Podmiot prawa międzynarodowego ma zdolność prawną, a ponadto zazwyczaj posiada również zdolność do działania czyli zdolność do wywoływania skutków prawnych przez swoje działanie

4 Podział (rodzaje) podmiotów prawa międzynarodowego A. Pierwotne (suwerenne i pełne) tradycyjne i główne podmioty PMP. Są nimi państwa. Prawo międzynarodowe reguluje przede wszystkim stosunki między państwami i to one są zasadniczymi (tradycyjnymi i głównymi) podmiotami w PMP. B. Pochodne/ wtórne (niesuwerenne, niepełne) nowe kategorie podmiotów PMP; są to podmioty niesuwerenne; ich podmiotowość jest różna; decydują o niej podmioty pierwotne (ich podmiotowość została stworzona lub uznana przez państwa)

5 Podmioty pochodne (wtórne) w PMP Organizacje międzynarodowe Niesuwerenne organizacje terytorialne Naród Powstańcy i strona wojująca Watykan Stolica Apostolska Jednostki osoby fizyczne, osoby prawne (spór w doktrynie) Istotnym dowodem posiadania uprawnień wynikających bezpośrednio z prawa międzynarodowego jest zdolność do działania podmiotów wtórnych, czyli zdolność do wywoływania skutków prawnych w sferze prawnomiędzynarodowej.

6 Państwo jako pierwotny podmiot PMP Państwo suwerenna organizacja terytorialna. Art. 1 Konwencji o prawach i obowiązkach państw (przyjęta w Montevideo): Państwo, jako osoba prawa międzynarodowego, powinno posiadać następujące atrybuty: a) Stałą ludność; b) Określone terytorium; c) Rząd; d) Zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami.

7 Suwerenność państwowa Decydującym elementem odróżniającym państwa od innych organizacji terytorialnych jest suwerenność władzy państwowej. Suwerenność państwowa = rozumienie władzy państwowej jako władzy najwyższej w państwie, niepodlegającej żadnej innej władzy zewnętrznej, będącej również władzą pierwotną swoje uprawnienia nie czerpie od żadnej innej władzy. Jest cechą władzy państwowej, która personifikuje i reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych. Suwerenność terytorialna/ zwierzchnictwo terytorialne państwo ma pełną i wyłączną władzę na swoim terytorium Granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności innych państw, w tym zobowiązań międzynarodowych przyjętych przez dane państwo

8 Prawa zasadnicze państw Z suwerennością państw wiążą się jego prawa zasadnicze to prawa, które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia Prawa zasadnicze państw są jednakowe dla wszystkich państw. Prawa zasadnicze owykształciły się w drodze zwyczajowej, ookreślają sytuację każdego państwa w społeczności międzynarodowej oprzysługują wyłącznie państwom owymagają poszanowania przez inne państwa

9 Rodzaje państw Państwa zależne i niezależne Państwa jednolite i złożone Państwa rozwijające się i rozwinięte Państwa śródlądowe, państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym, państwa archipelagowe Państwa trwale neutralne

10 Powstanie państwa Sposoby powstania państwa: 1. Oderwanie się części terytorium państwa utworzenie nowego, niezależnego państwa 2. Rozpadnięcie się państwa na kilka nowych państw 3. Połączenie się kilku państw i utworzenie jednego państwa 4. Utworzenie nowego państwa na terytorium niepodlegającym suwerenności żadnego państwa. Powstanie państwa jako podmiotu PMP następuje z chwilą efektywnego utworzenia i utrzymania: niezależnej, trwałej i stabilnej władzy na określonym terytorium, zamieszkałym przez ludność, w sposób zgodny z podstawowymi zasadami PMP.

11 Upadek państwa Sposoby (przyczyny) upadku państwa: 1. Inkorporacja włączenie jednego państwa (całego jego terytorium) do innego państwa lub państw. Obecnie aneksja i rozbiory państw są zakazane. 2. Rozpadnięcie się państwa na kilka części składowych 3. Połączenie państw i stworzenie nowego państwa.

12 Ciągłość (identyczność) państwa Czy w sytuacji: czasowej okupacji terytorium całego państwa; aneksji części terytorium; rewolucyjnej zmiany rządu; rewolucyjnej zmiany ustroju społeczno-politycznego; zmian terytorialnych, bądź istotnych zmian granic państwowych; mamy do czynienia z tym samym podmiotem PMP?

13 Sukcesja praw i zobowiązań międzynarodowych Sytuacja, w której część lub całość terytorium jednego państwa przechodzi pod władzę suwerenną innego państwa Sukcesja państwa oznacza zastąpienie jednego państwa przez inne w odniesieniu do danego terytorium. W przypadku powstania całkowicie nowego państwa (nowego podmiotu w PMP) istnieją 4 teorie dotyczące przejęcia praw i obowiązków państwa oteoria tabula rasa oteoria prawa wyboru oteoria kontynuacji z prawem wypowiedzenia oteoria prawa do namysłu

14 Państwo w stosunkach międzynarodowych Na arenie międzynarodowej uznaje się: 1. Suwerenność państw i wykonywanie przez nich władzy suwerennej 2. Kompetencję własną państw/ kompetencję wewnętrzną 3. Zasadę nieinterwencji 4. Równość państw 5. Immunitet jurysdykcyjny państwa

15 Organizacje międzynarodowe nie każda organizacja międzynarodowa jest podmiotem prawa międzynarodowego Organizacje międzynarodowe, międzyrządowe: są organizacjami posiadającymi podmiotowość międzynarodową, składającymi się z państw Ich uprawnienia wynikają ze statutów Mają prawo do: zawierania umów międzynarodowych, korzystania z przywilejów i immunitetów, mają bierne prawo legacji, mogą pozywać i być pozywanym, mogą występować do innych państw z roszczeniami, mogą również ponosić odpowiedzialność międzynarodową za szkody

16 Niesuwerenne organizacje terytorialne Są to organizacje terytorialne nie stanowiące części terytorium żadnego państwa Same też nie są państwami, gdyż ich władze nie dysponują suwerennością. Ich suwerenność może być ograniczona na rzecz innych państw lub organizacji międzynarodowych.

17 Naród walczący o swą niepodległość i utworzenie państwa jest to podmiot zbiorowy, grupa ludzi mająca świadomość przynależności do określonej zbiorowości; oludność zamieszkująca określone terytorium ogrupa dążąca, walcząca do utworzenia własnego państwa onaród ten musi określić swoją efektywną reprezentację, która będzie w imieniu tego narodu podejmowała decyzje i działania na arenie międzynarodowej naród ma prawo do samostanowienia w momencie potwierdzenia tej zasady ogólnej prawa międzynarodowego stało się oczywistym, iż naród jest również podmiotem PMP

18 Powstańcy Powstanie - walka o obalenie obecnego rządu i utworzenie własnego państwa lub nową władzę cechą powstań jest fakt, że wybuchają spontanicznie i są mało zorganizowanie powstańcy walczą o to, aby w sposób rzeczywisty móc kontrolować dane terytorium powstańcy są fazą przed byciem stroną wojującą status powstańców jest wówczas, gdy państwo nie chce uznać pewnej grupy walczącej za stronę wojującą. uznanie za powstańców jest ważne w przypadku upadku powstania

19 Strona wojująca istnieją pewne kryteria prawne, które muszą być spełnione, aby strona wojująca mogła zostać uznana na arenie międzynarodowej: grupa ta jest zorganizowana i posiada swoje władze w sposób rzeczywisty strona wojująca kontroluje daną część terytorium działania wojenne/ zbrojne prowadzone są w sposób zorganizowany i pod jednolitym dowództwem strona wojująca przestrzega praw i zwyczajów wojennych skutkiem prawnym uznania za stronę wojującą jest tratowanie jej jak państwo w stanie wojny, nabywa ona stosowne prawa i obowiązki takiego państwa.

20 Watykan Stolica Apostolska Stolica Apostolska (sprawy kościelne) Watykan (sprawy świeckie). Watykan nie ma własnych celów państwowych, jest narzędziem i gwarantem swobody wykonywania obowiązków Stolicy Apostolskiej. Stolica Apostolska może: zawierać szczególne umowy międzynarodowe (konkordaty), wykonywać czynne i bierne prawo legacji, posiadać swoich przedstawicieli dyplomatycznych w innych państwach (nuncjusze i internuncjusze) i przyjmować innych przedstawicieli.

21 Jednostki w PMP Osoby fizyczne - są podmiotem prawa międzynarodowego publicznego jeżeli udowodnią, iż posiadają z prawa międzynarodowego własne uprawnienia i obowiązki. Ich podmiotowość ma charakter wyjątkowy (musi zajść odpowiednia przesłanka), a jej zakres jest bardzo ograniczony Osoby prawne z zasady nie mają one podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Czasami uzyskują prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego, jednak wyłącznie za zgodą państw (głównie państwa, do którego przynależność ma dana osoba prawna.

22 Instytucja uznania międzynarodowego Uznanie jest jednostronnym aktem woli podmiotu, który stwierdza czyjeś istnienie, istnienie pewnych faktów oraz gotowość respektowania praw i obowiązków z tym związanych (akceptacja skutków prawnych). W PMP jest to akt jednostronny państwa lub organizacji, które stwierdza pewien fakt i przyjmuje związane z tym skutki prawne. Uznanie wiąże się najczęściej z podmiotowością prawnomiędzynarodową i zdolnością do działania w stosunkach międzynarodowych. Uznanie może dotyczyć także innych zagadnień: zmian terytorialnych, norm prawa międzynarodowego

23 Rodzaje uznania 1. Wyrażone wyraźnie lub w sposób domniemany/ milczący 2. Indywidualne i zbiorowe 3. De iure i de facto 4. Mające charakter konstytutywny i deklaratywny 5. Przedwczesne i opóźnione

24 Uznanie państwa Uznanie państwa jest jednostronnym aktem, za pomocą którego państwo (państwa) oświadcza lub milcząco przyjmuje, że istniejąca organizacja terytorialna jest państwem. Uznanie to potrzebne jest państwom nie do istnienia, ale do efektywnego, rzeczywistego i sprawnego wykonywania kompetencji na arenie międzynarodowej przez władzę państwa (istnienie POLITYCZNE) Uznanie to ma charakter deklaratywny nie tworzy ono nowego podmiotu PMP, a istnienie państwa nie zależy od jego uznania przez inne państwa.

25 Uznanie rządu Uznanie rządu jest jednostronnym aktem państwa, w którym oświadcza ono, że nowy rząd jest organem właściwym do reprezentowania swojego państwa w stosunkach międzynarodowych. może nastąpić wyłącznie wobec rządów, które nie mają legitymacji do sprawowania władzy w państwie (dojście do władzy w sposób niekostytucyjny), ale w sposób efektywny ją sprawują na całym terytorium państwa (kryterium efektywności). Rządy, które nie mają takiego uznania przez inne podmioty PMP, sprawują reżim de facto.

26 Uznanie rządu spełnia 3 funkcje: zapewnienia, by tylko te systemy, które jednoznacznie zasługują na taki status, były akceptowalne jako rządy państw gwarantuje nowym rządom, że inne państwa uszanują ich status prawny informuje sądy/ organy rządowe / obywateli państw uznających, że dany system jest w rzeczywistości rządem innego państwa Uznanie rządu ma char. Deklaratywny, posiada jednak duże znaczenie polityczno-prawne.

27 Uznanie powstańców i strony wojującej Uznanie to ma charakter konstytutywny, gdyż tworzy nowy podmiot praw i obowiązków prawa międzynarodowego. Takie uznanie może nastąpić ze strony państwa macierzystego lub ze strony państw trzecich i może być udzielone wyraźnie lub milcząco

28 Dziękuję za uwagę.