Promieniowanie jonizujące

Transkrypt

1 Ergonomia przemysłowa Promieniowanie jonizujące Wykonali: Katarzyna Bogdańska Rafał Pećka Maciej Nowak Krzysztof Sankiewicz

2 Promieniowanie jonizujące Promieniowanie jonizujące to promieniowanie korpuskularne (promieniowanie alfa i beta) lub elektromagnetyczne (gamma, promienie rentgenowskie - X), które w czasie przenikania przez materię ma zdolność wytwarzania jonów. Cecha charakterystyczną promieniowania jonizującego jest jego przenikliwość (stopień pochłaniania przez materię). Promieniowanie alfa ma niewielką przenikliwość, przez co jego zasięg jest ograniczony (do kilku centymetrów w powietrzu i do ułamków milimetra w tkance. Dobrą osłoną może być... papier. Promieniowanie beta ma większy zasięg, niż promieniowanie alfa o podobnej energii, w powietrzu może to być kilka metrów. Potrafi przeniknąć przez kilkumilimetrową warstwę metalu. Promieniowanie gamma, oraz rentgenowskie to promieniowanie bardzo przenikliwe, nie są osłona przed nim nawet grube warstwy betonu czy stali. Oddziaływanie promieniowania na organizm człowieka Oddziaływanie promieniowania jonizującego na organizm wiąże się z pochłonięciem przez tkankę energii promieniowania, która powoduje jonizację bądź wzbudzenie cząstek, wyzwalające reakcje biologiczne. Najbardziej wrażliwa na promieniowanie część komórki to materiał genetyczny. Jego uszkodzenia (jeśli nie zostaną naprawione) mogą doprowadzić do śmierci komórki lub transformacji nowotworowej. Wpływ promieniowania na tkankę zależy od wielu czynników, m. in.: przenikalność i względna skuteczność biologiczna promieniowania, wielkość i natężenie dawki, rodzaj ekspozycji (jednorazowa czy frakcjonowana, tj. rozłożona w czasie), inne, np. obszar ciała poddany ekspozycji, wiek i płeć, wrażliwość osobnicza i gatunkowa, temperatura, czynności metabolizmu i równowaga hormonalna oraz nawodnienie i utlenienie. Wyróżnia się dwa rodzaje skutków oddziaływania promieniowania jonizującego na organizm: skutki deterministyczne, zarówno ich częstość występowania, jak i stopień ciężkości wzrastają wraz z dawką. Można dla nich wyznaczyć dawkę progową skutki stochastyczne, wraz ze wzrostem dawki wzrasta jedynie częstość występowania. Nie istnieje dawka progowa. Do tej grupy należą np. nowotwory złośliwe. Poniższa tabela przedstawia dawki graniczne promieniowania. Jednostki - Sv to siwert, jednostka dawki równoważnej oraz równoważnika dawki pochłoniętej w układzie SI. 1Sv = 1J/kg

3 osoby Pracownicy oraz osoby przyuczane do zawodu w wieku powyżej 18 lat w ciągu roku kalendarzowego 20 Osoby przyuczane do zawodu w wieku lat 6 Osoby z ogółu ludności oraz osoby przyuczane do zawodu w wieku poniżej 16 lat Kobieta w ciąży Płód Źródło: CIOP. 1 Dawka skuteczna (efektywna)(1), [msv] w ciągu roku kalendarzowego 50 Przy zachowaniu ograniczenia dla dawki skutecznej dodatkowe ograniczenie dla dawki równoważnej(2) (w ciągu roku kalendarzowego), dla soczewek oczu [msv] dla skóry, jako średnia dla dowolnej powierzchni 1 cm2 napromienionej części skóry oraz dla dłoni, przedramion, stóp i podudzi z ograniczeniem do 100 w ciągu kolejnych 5 lat może nastąpić przekroczenie 1 msv pod warunkiem, że średnia z kolejnych 5 lat nie przekroczy 5 msv wartość średnia określona dla 1 cm2 powierzchni skóry, brak limitu dla kończyn Kobieta ciężarna nie może być zatrudniona w warunkach prowadzących do otrzymania przez płód dawki skutecznej przekraczającej 1 msv. Karmiąca piersią nie może być narażona na skażenia wewnętrzne i zewnętrzne Dawki promieniowania: Dawka pochłonięta energia promieniowania jonizującego pochłonięta przez jednostkową masę materii, uśrednioną w tkance lub narządzie. Dawka równoważna dawka pochłonięta w tkance lub narządzie, wyznaczona z uwzględnieniem rodzaju i energii promieniowania jonizującego, wyrażona jest wzorem: Źródła promieniowania jonizującego: substancje radioaktywne, urządzenia, np. aparaty rentgenowskie. Inne urządzenia, będące źródłem promieniowania wykorzystuje się w róznych dziedzinach, np. w przemyśle wykorzystuje się mierniki radioizotopowe, stosuje się tzw. radiografię przemysłową, np. do kontroli elementów spawanych. Techniki radiacyjne wykorzystywane są do sterylizacji sprzetu medycznego, do modyfikacji polimerów, przyrządów półprzewodnikowych, barwienia tkanin, szkła, tworzyw. Źródła promieniowania wykorzystywane są w pracach badawczych i w medycynie. inne zastosowania: konserwacja żywności, badania geologiczne,

4 produkcja papieru, czujniki dymu. Ochrona radiologiczna Ochrona radiologiczna opiera się na; licencjonowaniu i nadzorze, ograniczaniu dawek. Nie jest możliwe ochrona przed naturalnym promieniowaniem (np. promieniowanie kosmiczne) oraz skutkiem działań radionuklidów zawartych w organizmie człowieka. W Polsce zasady ochrony radiologicznej określa ustawa Prawo atomowe z 29 listopada Dz. U nr 161 poz z późn. zm. oraz rozporządzenia, np. rozporządzenie Rady Ministrów usttalające wielkość dawek granicznych. Najważniejsze udtalenia Ustawy, z punktu widzenia ochrony pracowników: Został wprowadzony obowiązek uzyskiwania zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z wykorzystaniem promieniowania jonizującego (wydawanego przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki, a w odniesieniu do aparatów rentgenowskich medycznych o energii promieniowania do 300 kev przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego). Została wprowadzona zasada, iż za stan ochrony radiologicznej odpowiada kierownik jednostki wykorzystującej źródła promieniowania jonizującego. Nadzór wewnętrzny w tym zakresie sprawuje inspektor ochrony radiologicznej. W ustawie zostały również podane podstawowe zasady ochrony radiologicznej. Kierownik jednostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące obowiązany jest zapewnić: opiekę medyczna, pracownikom oraz niezbędne środki ochrony indywidualnej i sprzęt dozymetryczny, stosownie do warunków narażenia prowadzenie pomiarów dawek indywidualnych albo pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy oraz powinien zapewnić rejestrowanie danych w tym zakresie. Jak podaje CIOP: Oceny narażenia osób zatrudnionych w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące dokonuje się raz na trzy miesiące, a jeżeli okres zatrudnienia w tych warunkach jest krótszy niż trzy miesiące, po jego zakończeniu. Raz w roku dokonuje się oceny narażenia osób z ogółu ludności. Pomiary dawek indywidualnych są dokonywane przez podmioty mające akredytację. Kierownik jednostki organizacyjnej ma obowiązek prowadzić rejestr dawek. Dane takie przekazywane są Polskiej Agencji Atomistyki, która prowadzi Centralny rejestr dawek. Zatrudniając pracownika na stanowisku, gdzie będzie on narażony na wpływ promieniowania, kierownik zobowiązany jest otrzymać informacje o dawkach już otrzymanych przez tego pracownika. Dawki graniczne, przedstawione są w tabeli na str. 3 Dawka graniczna dla pracowników (20 msv), może być w jednym roku kalendarzowym przekroczona - do wartości 50 msv. Warunkiem jest, by w ciągu pięciu kolejnych lat sumaryczna wartość nie przekroczyła. Kobieta, od chwili poinformowania kierownika, że jest w ciąży, nie może być zatrudniana w warunkach, narażających płód na dawkę przekraczającą 1mSv. kobiety karmiące piersią nie mogą być narażane za skażenia.

5 W szczególnych przypadkach pracownicy mogą zostać narażeni na przyjęcie dawki większej niż wynosi wartość dawki granicznej. Wymaga to: poinformowanie (z wyprzedzeniem) przez kierownika zainteresowanych pracowników i uzasadnienie konieczności ponadnormatywnego narażenia ich, kierownik musi także szczegółowo omówić wszystkie kwestie z tym związane z uprawnionym lekarzem i inspektorem ochrony radiologicznej, (to postępowanie musi być pisemnie udokumentowane) zgody tych pracowników, zgody prezesa Polskiej Agencji Atomistyki, oddzielnego rejestrowania ponadnormatywnych dawek. Opracowano na podstawie materiałów Centralnego Instytutu Ochrony Pracy