Nazwy puste i niektóre problemy z nimi zwiazane

Transkrypt

1 Mishellanea 4 (2004) Nazwy puste i niektóre problemy z nimi zwiazane ROZALIA SŁODCZYK Zagadnienie nazw pustych jest wciaż na tyle ciekawe i interesujace, że warte ponownego rozpatrzenia. Należy bowiem do problemów z pogranicza językoznawstwa i logiki, pozostajacych bez ostatecznych, pewnych rozwiazań, problemów zreszta nierzadkich w filozofii. Ociera się nawet o kwestie ontologiczne. Postaram się przedstawić najistotniejsze, i zarazem budzace najwięcej dyskusji, problemy zwiazane z zagadnieniem nazw pustych, jak również spróbuję się do nich ustosunkować. Znaczenie wyrażenia nazwa Na poczatek warto zanalizować dokładnie definicje, za pomoca których wyjaśniane jest pojęcie nazwa pusta czy nazwa. Nie sposób bowiem zajmować się niezupełnie jasnymi kwestiami, które narodziły się wraz z rozważaniami o nazwach pustych, nie wytłumaczywszy sobie wcześniej w miarę solidnie i przejrzyście tego, co rozumiemy przez nazwę, a także nazwę pusta. Wyrażenie W jest nazwa, gdy nadaje się (tzn. może zostać użyte bez spowodowania niedorzeczności) na podmiot lub orzecznik zdania atomowego o budowie x jest X. Do nazw zatem należa rzeczowniki, przymiotniki, pewne zaimki i pewne imiesłowy [12, s. 131]. Przez zdanie atomowe (elementarne) rozumiemy zdanie, które nie zawiera kwantyfikatorów ani funktorów od argumentów zdaniowych (spójników zdaniowych); każde zdanie atomowe zawiera n stałych indywiduowych [wyrażenie oznaczajace jakieś indywiduum, jednostkę] oraz predykat n-argumentowy. [12, s. 230] Jako przykład można podać zdanie: Kain jest zabójca Abla. Wyraz jest łaczy tutaj dwie nazwy: podmiot (który nazywa to a to, np. Kain ) i orzecznik (który przez swe znaczenie określa, jakim (czym) to jest, np. zabójca Abla ). Łacznik jest oznacza tutaj stosunek przynależności indywiduum do zbioru, przy czym w przypadku naszego zdania jest to zbiór zawierajacy tylko jeden przedmiot, jeden jest (był) bowiem zabójca Abla orzecznik w tym zdaniu jest nazwa jednostkowa, czyli posiadajac a jeden desygnat przy danym swoim znaczeniu. Przez desygnat danej nazwy, przy określonym jej znaczeniu, rozumiemy każdy taki jednostkowy przedmiot rzeczywisty, o którym zgodnie z prawda tę nazwę można orzec. Przytoczona definicja nazwy posługuje się np. K. Ajdukiewicz. Z kolei T. Kotarbiński pisze, że

2 2 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 być nazwa to tyle, co nadawać się do roli o r z e c z n i k a we wszelkim zdaniu typu A jest B przy zasadniczym rozumieniu spójki jest. [8, s. 21] W Kursie logiki dla prawników, a następnie w swym artykule Z zagadnień klasyfikacji nazw filozof tak przekształca tę definicję: Nazwy sa to wszystkie i tylko te słowa i zwroty, które nadaja się na p o d m i o t y l u b o r z e c z n i k i zdań o rzeczach lub osobach. Jeszcze inni filozofowie za nazwę uznaja wyrażenie, które nadaje się tylko na podmiot zdania atomowego. Z tym ściśle wiaż a się zagadnienia nazw indywidualnych i generalnych, także imion własnych, które niektórzy chca odróżniać od nazw. Nie będę się jednak zajmować w tej pracy owymi kwestiami, bo nie sa one ściśle zwiazane z tematem. Wydaje się, że pierwsza definicja nazwy jest najwłaściwsza, zreszta jest najczęściej przyjmowana, m.in. dlatego, że wyraża to, co potocznie rozumiemy przez nazwę, oddaje nasze intuicyjne pojmowanie nazwy i sposób w jaki na co dzień posługujemy się tym terminem. Znaczenie wyrażenia nazwa pusta Za nazwy puste uznaje się nazwy nie majace desygnatów, przy czym ważne jest podkreślenie w tej definicji, że nazwy nie majace w danym swoim znaczeniu desygnatu (desygnatów) sa nazwami pustymi w tym znaczeniu (por. [1, s. 40]; [9]; [16, s ]). Zatem nazwa pusta nie pełni funkcji desygnowania (oznaczania), pełni natomiast funkcję denotowania, denotujac klasę pusta; w konsekwencji wszystkie nazwy puste, jako majace ten sam zakres (denotację [tj. klasę istniejacych, tu: egzystujacych, desygnatów danej nazwy]), sa równoważne zakresowo. [12, s. 132] Wymienia się jako przykłady nazw pustych wszystkie nazwy (lub deskrypcje) bezprzedmiotowe, ponieważ o sprzecznej konotacji 1, np. bezpieczne zagrożenie, syn bezdzietnej matki, kwadratowe koło, drewniane żelazo, a także nazwy (lub deskrypcje) przedmiotów nieistniejacych, niesprzecznych wprawdzie, ale nierzeczywistych, np. nimfa, Zeus, krasnoludek, kwiat paproci, szklana góra, wilkołak, ptak z ludzka głowa, perpetuum mobile, syn Mikołaja Kopernika etc. Pojawia się tu kilka kwestii, którymi należy się bliżej zajać. Użycie nazwy a jej klasyfikacja ze względu na liczbę desygnatów Nazwy puste jako nieposiadajace, przy danym swym znaczeniu, desygnatów odróżnia się od nazw jednostkowych i ogólnych jako tych, które posiadaja jeden desygnat (jednostkowe) badź wiele desygnatów (ogólne). Na uwagę 1 Dla określenia konotacji nazwy potrzebne jest pojęcie treści charakterystycznej nazwy jest nia zespół cech taki, że przysługuje wszystkim desygnatom danej nazwy i tylko im; treść charakterystyczna nazwy N jest konotacja tej nazwy, gdy każdy poinformowany o tym, że jakiś przedmiot ma wszystkie cechy w owej treści zawarte, może trafnie rozstrzygnać, czy dany przedmiot jest desygnatem nazwy N [12, s. 111]

3 Mishellanea 4 ROZALIA SŁODCZYK / 3 zasługuje fakt, że według niektórych filozofów ([16]) klasyfikacja nazw wyrwanych z kontekstu, kiedy się bierze pod uwagę tylko ich słownikowe znaczenie, nie jest właściwa. Uważaja oni, że trzeba uwzględniać funkcjonowanie nazw w języku, kontekst, w którym się ich używa. Następuje więc przeniesienie z poziomu rozważań semantycznych o nazwach pustych na poziom pragmatyki, bierze się bowiem pod uwagę przede wszystkim stosunki zachodzace między znakami a osobami, które te znaki nadaja lub odbieraja. Według tych filozofów konieczność uwzględnienia sytuacji wypowiedzi dotyczy nie tylko nazw wieloznacznych, jak np. Wenus (jako nazwa planety jest nazwa jednostkowa, a jako nazwa mitologicznej bogini miłości nazwa pusta), ale nawet nazw o uchwytnej, wyraźnej treści i jednym tzw. znaczeniu słownikowym. Pustość, jednostkowość lub ogólność jest charakterystyczna, odpowiednio, dla tego, owego lub tamtego sposobu użycia danego słowa [sposobu posłużenia się danym słowem], zatem charakter ogólny, jednostkowy czy pusty to cecha względna, zrelatywizowana do danego sposobu użycia nazwy. [?, s. 117] Zgodnie z tym przekonaniem, kiedy mówię: Papuga pięknie mówi, wskazujac na arę mojego przyjaciela, nazwa papuga ma charakter jednostkowy. Kiedy zaś stwierdzam: Filutka jest papuga, czy może raczej Papuga ma dziób, nazwa ta ma charakter ogólny, a wypowiadajac swa fantastyczna myśl: Moja papuga mieszka na Słońcu, posługuję się nazwa papuga jak nazwa pusta. Ta sama zatem nazwa może być, w zależności od kontekstu, jednostkowa, ogólna lub pusta. W zwiazku z tymi twierdzeniami nasuwaja się jednak pewne watpli- wości. Nawet jeśli przyjmiemy ten tok myślenia, nie wydaje się, aby tezę o względności charakteru nazwy, ze względu na liczbę jej desygnatów, można było rozszerzać na nazwy jednostkowe czy puste. Stosunkowo łatwo można pokazać, jak różne użycia nazwy ogólnej zmieniaja jej charakter (por. przytoczone przykłady papuga jako nazwa izolowana, wyjęta z kontekstu, jest traktowana jak nazwa ogólna). O wiele trudniej jest wykazać tę zupełna względność na przykładzie nazw jednostkowych i pustych. Nazwami jednostkowymi sa wszelkie nazwy własne oraz deskrypcje w rodzaju najmadrzejszy człowiek świata, najwyższy szczyt na świecie etc. Nazwy te nigdy, przy żadnym użyciu, nie będa miały charakteru ogólnego, gdyż niejako z założenia wskazuja na jeden desygnat, można powiedzieć, że same te nazwy mówia o swoim jednostkowym charakterze ( najwyższy, najmadrzejszy, Warszawa, Mieszko I 2 etc.). Moga ewentualnie stać się 2 Kiedy mowa o imionach własnych, moga nasuwać się pewne watpliwości: czy np. imię Piotr ma charakter jednostkowy, skoro nie tylko żyje obecnie na świecie wiele osób o takim imieniu, ale samo to imię jest swego rodzaju pamiatk a po pierwszym spośród ludzi, który je nosił (a przynajmniej w ujęciu tradycji pierwszym św. Piotrze Apostole). Watpliwości tych nie da się jednoznacznie rozstrzygnać, nie ma bowiem na tyle mocnych rozumowo, a nie tylko intuicyjnie uchwytnych, argumentów, które by przekonały innych. Oczywiste jest jednak, przynajmniej tak mi się wydaje, że imieniem np. Piotr (czy ogólnie nazwa własna) posługujemy się zawsze majac na myśli jednego, tego właśnie Piotra (jeden, ten właśnie przedmiot, obiekt, tę właśnie istotę żywa); J.S.Mill pisał, że jakkolwiek wiele jest osób, które nosza to imię, to się im go nie nadaje dlatego, by wskazać jakieś cechy czy też cośkolwiek, co im przynależy wspólnie (... ) słowo»jan«można prawdziwie orzec tylko o jednej poszczególnej osobie, przynajmniej w tym samym znaczeniu [14, s. 44], inaczej więc niż w wypadku nazw ogólnych, np. słowa człowiek, które wyraża pewne

4 4 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 nazwami pustymi, np. nazwa pusta będzie nazwa najmadrzejszy człowiek świata, jeśli będzie dwóch ludzi równie madrych i madrzejszych od wszystkich innych, ponieważ przymiotnik najmadrzejszy, występujacy w tej deskrypcji, wskazuje wyraźnie, że chodzi o jeden i tylko jeden przedmiot. Jednak w świetle definicji nazwy pustej, jako tej, której nie odpowiada w rzeczywistości żaden przedmiot, wydaje się właściwsze mówienie w tym wypadku o nazwie ogólnej. Z kolei intuicja każe mi odczytywać tę nazwę w omawianej sytuacji jako pusta (powodem jest właśnie określenie n a jmadrzejszy, które zawiera w sobie informację, że chodzi o tego właśnie, jedynego człowieka). Nazwy jednostkowe moga też być od samego poczatku puste, bo mimo że nazywaja konkretne i tylko jedno indywiduum, mimo że wygladaj a jak nazwy jednostkowe, to przedmiot, na który chca wskazywać, nie istnieje rzeczywiście, np. nazwa Zeus. Z kolei ta sama nazwa pusta może mieć charakter jednostkowy lub ogólny (czy raczej intencję jednostkowa lub ogólna), gdy sama ma intencję ogólna, np. nazwa cyklop nazwa pusta o intencji ogólnej w zdaniach: Cyklop został oślepiony przez Zeusa charakter jednostkowy, Cyklop ma jedno oko (charakter ogólny), Cyklop lżejszy od powietrza hoduje owce (przykład nazwy, a właściwie deskrypcji, która nie tylko nie ma desygnatów w rzeczywistym świecie, lecz której także nie odpowiada żaden obiekt w świecie intencjonalnym). W ostatnim przykładzie nazwa jest w pewien sposób podwójnie pusta zarówno w języku empirycznym, jak i intencjonalnym do niczego się nie odnosi; nie ma takiego realnego przedmiotu, o którym można by orzec, że jest cyklopem, ale nie ma też bytu intencjonalnego, który byłby cyklopem i był lżejszy od powietrza. Wymyślanie przykładów takich podwójnie pustych nazw czy deskrypcji, wydaje się działaniem niedorzecznym. Natomiast jeśli nazwa pusta ma intencję jednostkowa, np. Atena, najpiękniejszy ze wszystkich bogów olimpijskich, to może pozostać tylko taka (ewentualnie możemy poćwiczyć swa pomysłowość i mówić o nazwach pustych o intencji jednostkowej o pustym charakterze, podajac jako przykład sytuację, kiedy istnieja intencjonalnie dwaj tak samo piękni bogowie olimpijscy, piękniejsi od wszystkich innych, a nasza nazwa to: najpiękniejszy ze wszystkich bogów olimpijskich ). Z kolei jeśli nazwa, o ile można tak powiedzieć, ma intencję pusta (puste nazwy puste, czyli nazwy sprzeczne w rodzaju kwadratowe koło ), to pozostanie już tylko taka. W zwiazku z tym wydaje się, że tezę o względności charakteru jednostkowego, ogólnego czy pustego nazwy należy odnosić w pełni (przez co rozumiem posiadanie przez dana nazwę, w zależności od sposobu jej użycia, każdego z wymienionych charakterów ) tylko cechy i kiedy mówimy o kimś, że jest człowiekiem, to twierdzimy, że posiada on te charakteryzujace człowieka cechy. Pomijam tu ów specyficzny sposób użycia imion, który możemy spotkać m.in. w informacjach w audycjach radiowych: dziś imieniny obchodza Jan i Danuta ; słowa»jan i Danuta«występuja tu w roli synekdochicznej, zamiast»janowie i Danuty«, odznaczaja się zarówno ogólnościa jak i intencja ogólna, ale też nie sa to faktycznie imiona własne, a zamaskowane deskrypcje: osoba noszaca imię»jan«(»danuta«) [17, s. 32]. Nazwa własna Mieszko I nie budzi chyba watpliwości co do swojej jednostkowości: określenie pierwszy, podobnie jak np. Krzywousty w nazwie (czy już deskrypcji?) Bolesław Krzywousty, powoduje, że to imię można odnosić tylko do jednego obiektu, mianowicie tego, któremu potomni czy tradycja nadali to dookreślenie. Trochę inaczej przedstawia się sprawa z nazwa własna Warszawa : tę sama nazwę może nosić jakieś inne miasto, nietożsame z Warszawa nad Wisła w Polsce znajdujemy takie miasta np. w USA. Podobnie jednak jak w przypadku imion takich jak Piotr, to kontekst językowy, sytuacyjny czy po prostu zdrowy rozsadek pomagaja przypisać takiej nazwie właściwy, jeden desygnat.

5 Mishellanea 4 ROZALIA SŁODCZYK / 5 do nazw, które w swym znaczeniu słownikowym, a więc wyjęte z kontekstu uznawane sa za ogólne badź puste o intencji ogólnej. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że w tej pracy nie przyjmuje się wyżej opisanego stanowiska, tzn. nie godzi się na twierdzenie, że charakter ogólny, jednostkowy czy pusty nazwy to jej cecha względna, zależna od sposobu użycia tej nazwy (co zostanie jeszcze wyjaśnione i uzasadnione). Nie przyznaje się też racji zwolennikom pogladu, zgodnie z którym zmiana intencji nazwy z ogólnej na jednostkowa nie jest zwiazana z coraz innym użyciem danej nazwy zachowujacej to samo znaczenie, ale spowodowana jest zmiana znaczenia nazwy, która zachowuje jedynie swój kształt. Ta sama nazwa miałaby być za każdym razem skrótem zastępczym innego wyrażenia i tym samym znaczyć co innego. Jednak taki poglad wymagałby przyjęcia, że w języku naturalnym jest bardzo wiele wyrażeń obarczonych błędem niedopowiedzenia logicznego, które sa ponadto wieloznaczne, ponieważ sa skrótami coraz to innych rozwiniętych wyrażeń, a jednocześnie pozostaja równokształtne (tak samo wygladaj a, maja taki sam układ liter). Zatem naturalniejsze wydaje się stanowisko, według którego sformułowania w języku naturalnym maja w prawdzie charakter eliptyczny, ale (... ) kontekst oraz sytuacja pozajęzykowa, towarzyszaca wypowiedzi, najczęściej skutecznie owo niedopowiedzenie usuwaja czy uzupełniaja. [17, s.29] Ponadto w nazwach tego typu ( pies, papuga, krzesło i in. nazwy ogólne) powtarza się nie tylko ich kształt i brzmienie, ale za każdym razem, kiedy się nimi posługujemy, mamy na myśli ten sam zespół cech przypisywany danym istotom czy przedmiotom, zatem de facto nazwy te zachowuja swoje znaczenie (znaczenie rozumiem jako konotację). Oczywiste wydaje się uznanie owej niezmienności znaczenia nazwy i zgadzam się z tym, że znaczenie jest charakterystyczne dla danego słowa typu, czyli dla klasy wszystkich egzemplarzy tego słowa, rozumianej dystrybutywnie [17, s. 30]. Godzę się też na twierdzenie, że pustość, jednostkowość lub ogólność jest charakterystyczna, odpowiednio, dla tego, owego lub tamtego u ż y c i a danego słowa [17, s. 30], ale pod warunkiem, że rozumie się przez to odniesienie pustości, jednostkowości i ogólności właśnie do użycia nazwy, a nie do samej nazwy. Według mnie nazwa, w zależności od sposobu posłużenia się nia, nie tylko nie zmienia swojego kształtu i znaczenia, ale też nie zmienia zakresu, pozostaje ona ta sama nazwa. To osoba, która się posługuje dana nazwa, np. nazwa pies, używa jej w taki sposób, że raz ma na myśli psa w ogóle, każdego psa, innym razem jakiegoś konkretnego, jednego psa, a kiedy indziej nawet jakiegoś wymyślonego, fantastycznego. Nadawca tak formułuje zdanie, że odbiorca wypowiedzi nie ma trudności z określeniem, o ile i jakich psów chodzi mówiacemu właśnie kontekst słowny i sytuacyjny dookreśla owa nazwę pies, która pojawiła się w zdaniu jako nazwa sama w sobie ogólna, oznaczajaca pewne istoty wyróżniajace się takimi a takimi cechami. Zarówno nadawca jak i odbiorca wypowiedzi tak samo rozumieja słowo pies, natomiast kontekst tekstowy i sytuacyjny pomaga odbiorcy określić liczbę desygnatów tego słowa, do której m ó w i a c y w danej wypowiedzi się odnosi. Oczywiście wszystkie desygnaty nazwy zawsze pozostaja w zbiorze zakresie tej nazwy (bez względu na to, czy chodzi nam w danej wypowiedzi o jednego psa, czy o wiele psów), one nie znikaja i

6 6 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 nie pojawiaja się, w zależności od aktualnej intencji mówiacego wyrażonej za pomoca kontekstu, przeciwnie zawsze zwiazane sa z dana nazwa. Gwoli wyjaśnienia: nie chodzi mi o oddzielenie poziomu semantyczno syntaktycznego języka od pragmatyki, chociaż można by tak przypuszczać na podstawie wypowiedzi o niezmienności znaczenia i zakresu nazwy; moim celem jest zwerbalizowanie intuicyjnie uchwytnego przekonania o niezmienności znaczenia i zakresu nazw nie "martwychńazw, traktowanych jako pozycje słownikowe, ale nazw u ż y w a n y c h przez ludzi. Cały czas mam na myśli właśnie sferę posługiwania się nazwami przez ludzi, sferę pragmatyki, a jednocześnie uważam za właściwe łaczenie z nia rozważań nad semantyczno syntaktycznym aspektem nazw. Supozycja Problem względnego ze względu na sposób użycia charakteru nazw może wywołać skojarzenie z supozycjami, czyli relacjami pragmatycznymi polegajacymi na tym, że dana nazwę odnosi się do jakiegoś przedmiotu, przy czym ta sama nazwa może być odnoszona do różnego typu przedmiotów. Mogę bowiem odnosić tę sama nazwę do innych grup obiektów, tzn. np. tylko do jednego przedmiotu lub do wszystkich przedmiotów oznaczanych przez tę nazwę, przy czym jest to ciagle ta sama nazwa, ma to samo znaczenie (chodzi o sytuację, w której posługuję się kilka razy ta sama nazwa w j e d n y m jej znaczeniu), a używajac jej na oznaczenie, wskazanie czy orzeczenie czegoś o jednym przedmiocie, nie zmienia się jej charakter. To tylko użytkownik języka oświetla, przy danym użyciu nazwy, różne fragmenty zakresu tej nazwy, raz tylko jeden jej desygnat, innym razem wiele spośród nich; niekiedy używa nazwy, aby określić jakieś fikcyjne stworzenie. Pozostaje ona jednak nadal taka, jaka była, a tylko jej miejsce w zdaniu lub kontekst informuja o tym, że ktoś posługuje się nia w konkretnym zdaniu, aby powiedzieć coś o kimś konkretnym (tym a tym obiekcie) albo aby powiedzieć coś o wielu przedmiotach. Użycie nie zmienia charakteru tej nazwy, to tylko użytkownik różnie się nia posługuje po to, aby pokazać, o jaki sens mu chodzi, np. Człowiek jest śmiertelny, czyli: Wszyscy ludzie sa śmiertelni (supozycja personalna pośrednia odniesienie do zbioru obiektów), ale już Człowiek idzie zinterpretujemy jako: Ten oto człowiek idzie, bowiem nie każdy człowiek musi właśnie iść czy w ogóle potrafić chodzić (supozycja bezpośrednia odniesienie do pojedynczego elementu). Analogiczne inne przykłady: (Każda) sroka ma długi ogon, (Ta) sroka leci ; (Każdy) pies ma dobry węch, (Mój) pies śpi na łóżku. Intuicyjnie odnosimy nazwy człowiek, sroka, pies w tych zdaniach badź do wielu (właściwie wszystkich) obiektów danego rodzaju badź tylko do jednego. Wobec tego nadajemy im charakter jednostkowy lub ogólny właśnie m y to robimy, my n a d a j e m y, co nie znaczy, że faktycznie jakoś zmienia się zakres danej nazwy. Wydaje mi się, że nie można powiedzieć, że kiedy mówię: (Każdy) pies ma dobry węch, to nazwa ta jest ogólna, a kiedy stwierdzam: (Mój) pies śpi na łóżku, to niejako znikaja wszystkie inne desygnaty słowa pies, czyli po prostu inne psy, i nagle nazwa staje się jednostkowa. Myślę, że łatwiej odda to przekonanie taki przykład: Moja jedyna papuga, która mieszka na słońcu jest piękna (w sytuacji, kiedy mam papugę, ona oczywiście nie mieszka na słońcu, ale ja tak sobie myślę), czy zdanie: Moja jedyna papuga jest piękna

7 Mishellanea 4 ROZALIA SŁODCZYK / 7 (kiedy nie mam papugi, ale w mojej myśli istnieje taka moja papuga). Uważam, że w tych wypowiedziach nie pojawia się nazwa papuga, która ma charakter pusty, ale dopiero cała nazwę (właściwie deskrypcję) moja jedyna papuga czy moja jedyna papuga, która mieszka na słońc, można określić jako pusta. Nazwa papuga w ogóle nie zmienia tu swojego zakresu, to tylko jej otoczenie słowne czy kontekst wypowiedzi daja w sumie jakaś nazwę pusta czy tylko informuja, że chodzi o nazwę pusta. Moim zdaniem właściwsze jest mówienie o całych takich wielowyrazowych nazwach jako o nazwach np. pustych, niż stwierdzanie, że pewna nazwa, ot tak, zmienia swój zakres i staje się np. pusta, mimo iż wyjęta z kontekstu uważana jest np. za ogólna. Trafna jest wypowiedź Milla na ten temat: Nazwa wielosłowna może składać się z nazwy ogólnej, która można sama przez się przypisywać więcej niż jednej rzeczy; lecz może ona być tak ograniczona innymi słowami, z nia zwiazanymi, że całe wyrażenie można orzec prawdziwie tylko o jednym przedmiocie, zgodnie ze znaczeniem terminu ogólnego. [14, s. 54] Pozwolę sobie jeszcze raz powtórzyć to, co starałam się już kilka razy wyrazić w tej pracy uważam, że znaczenie i zakres danej nazwy nie zmieniaja się, a tylko użytkownik oświetla sobie reflektorem swojej intencji odpowiednia ilość desygnatów danej nazwy, tzn. posługuje się dana nazwa tak, że kontekst sytuacyjny lub językowy pozwalaja stwierdzić, czy chodziło mu w danym wypadku np. o jednego psa, każdego psa czy jakiegoś fikcyjnego, realnie nieistniejacego czworonoga, ale sama nazwa pies, jej znaczenie i zakres nie zmieniaja się, ów użytkownik nie modyfikuje ich, ale tylko posługuje się nazwa tak, że odbiorcy wiedza, co ma na myśli. Czy nazwy puste sa nazwami? Zasadnicza funkcja semantyczna nazw jest oznaczanie (wskazywanie na rzeczywiście istniejacy desygnat nazwy), zatem można być przekonanym, że gdy wprowadza się pojęcie nazwy pustej, jako tej, która niczego nie oznacza (nie ma desygnatów) albo zmienia się sens wyrazu nazwa, albo dopuszcza się pewna sprzeczność (por. [3, s. 77 i nast.]). Właściwościa nazw jest oznaczanie, bowiem o z n a c z a ć dany przedmiot w danym języku to tyle, co b y ć n a z w a tego p r z e d m i o t u w tym języku, innymi słowy nadawać się w tym języku na orzecznik w zdaniu prawdziwym typu A jest B o tym podmiocie. [8, s. 21] Stad wniosek, że skoro nazwa pusta niczego nie oznacza, to nie jest właściwie nazwa. Z drugiej strony choć nazwa pusta nie oznacza przedmiotu, więc nie jest nazwa przedmiotu, może być nazwa czegoś innego, np. jakiegoś bytu, któremu przysługuje inny sposób istnienia niż materialny, umiejscowiony w czasie i przestrzeni. Ponadto definiujac nazwy Kotarbiński nie powiedział, że oznaczanie, jako wskazywanie na własne desygnaty, jest funkcja każdej nazwy. Problem jednak nie zostaje w ten sposób rozwiazany, taka bowiem argumentacja nie przekonuje, intuicyjnie odbieramy nazwę nic nieoznaczajac a jako nie nazwę (jeśli przyjmujemy definicję nazwy podana przez T. Kotarbińskiego).

8 8 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 Wobec tego definicja semantyczna jest w dużym stopniu nieadekwatna na gruncie filozofii języka, bo prowadzi do pewnych sprzeczności. Zostaja one rozwiazane przez druga część przytoczonej definicji (ta część ma charakter syntaktyczny). Nazwa pusta nadaje się na orzecznik zdań typu A jest B, zatem jest nazwa w rozumieniu przytaczanej definicji syntaktycznej nazw, ale nie ma zdania prawdziwego, w którym nazwa bezprzedmiotowa byłaby orzecznikiem. Można z kolei zapytać, co to za nazwa, skoro nie można jej o niczym prawdziwie orzec, która nie można niczego nazwać, skoro nic takiego, na co ta nazwa chciałaby wskazywać, nie istnieje (nie istnieje rzeczywiście; w tym miejscu pomijam kwestie ontologiczne, zwiazane z istnieniem rozmaitych bytów). Oddzielenie pomieszanych pojęć rozumienia semantycznego i syntaktycznego może wprowadzić pewna jasność w tych kwestiach: co innego b y ć n a z w a, czyli nadawać się na orzecznik jakiegoś zdania typu A jest B, a co innego b y ć n a z w a c z e g o ś, nazwa przedmiotowa, czyli nadawać się na orzecznik p r a w d z i - w e g o zdania typu A jest B. [8, s. 21] W swym artykule Z zagadnień klasyfikacji nazw Kotarbiński mówi na ten temat jeszcze trochę inaczej, bowiem stwierdza, że do tego, by być nazwa wystarczy nadawać się na termin w mianowniku liczby pojedynczej (przez termin rozumiemy wyrażenie nadajace się p o d m i o t l u b o r z e c z n i k zdania 3. Ponadto autor stwierdza, że nawet jeśli mamy do czynienia z nazwami pustymi, zatem bezprzedmiotowymi, chociaż nie możemy wskazać ich desygnatów, to możemy powiedzieć czego nazwa jest dana nazwa, np. przetłumaczyć analitycznie dana nazwę pusta stosujac nazwy przedmiotowe, odnoszace się do realnie istniejacych bytów. Stad można wnioskować, że autorowi chodzi m.in. o zwrócenie uwagi na sensowność 4 nazw pustych, na to, że nie sa one jakimś niezrozumiałym bełkotem (mówiac nazwy puste mam na myśli nazwy przedmiotów fikcyjnych, a nie nazwy sprzeczne), ale można je rozumieć, posługiwać się nimi, zwłaszcza w pewnych obszarach czy dziedzinach kultury (np. mitologia, literatura). Ponadto, jeśli chodzi o nazwy postaci mitologicznych, to chociaż my traktujemy je na równi z innymi nazwami pustymi określajacymi jakieś nierealne, fikcyjne byty, inaczej były one odbierane przez starożytnych nazwy takie jak Zeus czy Atena odnosiły się do bogów, w których wierzono, których uważano za istniejacych, co więcej, wpływajacych na losy ludzi etc. Oznaczanie a znaczenie Niektórzy uważaja, że 3 Wśród terminów wyróżnia się terminy nieimienne i imienne, w zależności od tego, czy dany termin nadaje się na podmiot czy na orzecznik zdania (por. citekotarbdlaprawnikow) 4 Sensowność można rozpatrywać na gruncie syntaktyki i semantyki; a) dany wyraz jest sensowny, jeśli należy do zasobu leksykalnego języka i wraz z innymi wyrazami tego języka tworzy całość spójna syntaktycznie, czyli zbudowana zgodnie z regułami składni owego języka ( Piotr jest nauczycielem ); b) dane zdanie może być zbudowane poprawnie pod względem składniowym zgodnie z a) ale mimo to być pozbawione sensu ( Maria jest samolotem ); należy zatem nie dopuścić do bezładu ontologicznego, do pomieszania kategorii ontologicznych w zdaniu (por. [12, s. 264]).

9 Mishellanea 4 ROZALIA SŁODCZYK / 9 w każdym zdaniu elementarnym jest nie tylko oznacza przynależność [przedmiotu oznaczanego przez nazwę w podmiocie do przedmiotu oznaczanego przez nazwę w orzeczniku], ale też stwierdza istnienie desygnatu dla podmiotu, mamy zatem do czynienia z tzw. jest egzystencjalnym, czyli rozumiemy jest jako istnieje, egzystuje [2, s. 57] 5. Należy jednak podkreślić, że nie jest to opinia powszechnie podzielana przez filozofów. Samo orzekanie o czymś nie decyduje o istnieniu tego czegoś, można bowiem sensownie orzekać coś o przedmiocie czy zjawisku nieistniejacym (nieegzystujacym). Trzeba odróżnić, w przypadku każdej nazwy, znaczenie od oznaczania: nazwa o z - n a c z a przy pewnym swym znaczeniu przedmiot, o którym zgodnie z prawda można ja orzec, a więc wskazuje na swoje desygnaty. Natomiast z n a c z e n i e m nazwy jest pojęcie, które jest przyjętym sposobem rozumienia tej nazwy. Duża rolę odgrywa więc tu treść danej nazwy, a więc cechy wspólnie przysługujace wszystkim desygnatom danej nazwy przy danym jej znaczeniu. Zatem być nazwa czegoś [oznaczać coś] to rzecz znacznie bardziej specjalna niż posiadać znaczenie [18, s. 39]. Sa bowiem takie nazwy, które nie oznaczaja (nie maja materialnych, empirycznie uchwytnych desygnatów), a mimo to posiadaja znaczenie, czyli sa sensowne. Takimi nazwami sa właśnie nazwy puste. Sprzeczne a fikcyjne nazwy puste Te kwestie sa dość bliskie duchowi tego, o czym Dambska pisała w 1948, kiedy pytała: Czy mam powiedzieć, że Erato jest niczym i Atropos jest niczym, bo nie istnieja w tym sensie jak stoły i owce?. Autorka wyraża tu uczucia znacznej części osób, a z pewnościa moje, uczucia naturalnego sprzeciwu wobec stwierdzeń, które mówia, że nazwy puste nic nie oznaczaja (to, że nie oznaczaja rzeczywistych przedmiotów nie budzi watpliwości, ale czy nie oznaczaja jakiś innych bytów?). Piszac nazwy puste nie mam na myśli nazw przedmiotów sprzecznych, w rodzaju kwadratowe koło, których niemożliwość egzystencji, a nawet subsystencji wydaję się oczywista. Dambska pisze wprawdzie, że możliwymi przedmiotami myśli sa też przedmioty sprzeczne, które też moga być oznaczane przez nazwy, nie zgadzam się jednak z autorka w tej kwestii. Jasne jest bowiem, przynajmniej dla mnie, że desygnaty nazw (deskrypcji) sprzecznych nie tylko nie istnieja w sposób obiektywny, niezależny od czyjegokolwiek poznania czy czyjejkolwiek intencji, woli (nie egzystuja), ale nawet nie istnieja w sposób zależny od czyjejś myśli, intencji (nie subsystuja), ponieważ nie można sobie wyobrazić czy pomyśleć bytu takiego jak kwadratowe koło, syn bezdzietnej matki, jeśli założymy, że ktoś, kto podejmowałby taka próbę, rozumie znaczenie występujacych w tych zdaniach nazw w sposób przyjęty powszechnie w języku, w którym te zdania sa 5 Spójka jest może też oznaczać stosunek identyczności desygnatów podmiotu i orzecznika, np. w zdaniu To jest Wisła, gdzie przedmiot wskazany przez podmiot to jest tym samym przedmiotem, który nazywa orzecznik, tzn. jest Wisła. Łacznik jest może też oznaczać stosunek dwóch zbiorów, zwany stosunkiem podporzadkowania, włacza wówczas jedna nazwę w zakres drugiej, np. w zdaniu Ptak jest kręgowcem. Spójka ta ponadto może mieć charakter czasowy ( jest temporalne, kiedy określa moment teraźniejszości) albo bezczasowy ( jest atemporalne). W języku logiki, filozofii jest ma zasadniczo charakter ponadczasowy, służy określeniu stosunku między podmiotem a orzecznikiem, ewentualnie stwierdza też istnienie podmiotu, do którego się odnosi. (por. [?, s czezowski]

10 10 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 wypowiedziane. Samo wypowiedzenie takich nazw (deskrypcji) nie świadczy o tym, że komuś udało się je pomyśleć (jeśli przez pomyśleć coś rozumiemy: wyobrazić sobie w myśli obraz tego czegoś, jego własności, miejsce w świecie realnym lub fikcyjnym, a tak ja rozumiem to słowo i tak postępuję, gdy sobie coś myślę; nie wydaje się właściwe, żeby przez pomyśleć rozumieć tylko p r ó b ę myślowego uchwycenia czegoś, która ponadto kończy się niepowodzeniem). Przy odróżnieniu nazw przedmiotów sprzecznych od nazw przedmiotów fikcyjnych pomocne sa określenia zerowa komprehensja i zerowa denotacja [11] pierwsza cechuje tylko sprzeczne nazwy puste, bowiem nie można o żadnej rzeczy pomyśleć niesprzecznie, że jest np. kwadratowym kołem, jak to ujmuje Lewis: the comprehension of»square«includes all imaginable as well as actual squares, but does not include round squares [11, s. 238]. Zerowa denotacja dotyczy zarówno nazw sprzecznych jak i nazw przedmiotów fikcyjnych. Te ostatnie jednak posiadaja specyficzny zakres, zakres w innym rozumieniu niż zbiór desygnatów danej nazwy, tzw. komprehensję, czyli zbiór wszelkich dajacych się niesprzecznie pomyśleć rzeczy, do których dany termin [nazwę] można poprawnie zastosować [16, s. 118]. Many terms e.g, unicorn and not-rational animal that laughs have zero-denotation without having zero-comprehension; things which would be correctly so named are consistently thinkable. [11, s. 240]. Rozróżnienie między nazwami pustymi można jeszcze przedstawić odwołujac się do słów Quine a: w odróżnieniu od Pegaza okragła kwadratowa kopuła (... ) jest nie do przyjęcia, nawet jako nieurzeczywistniona możliwość (... ) zwrot»okragła kwadratowa kopuła«jest pozbawiony sensu. [18, s. 33] Jakie byty sa oznaczane przez nazwy fikcyjne? Moim zdaniem należy mocno odróżnić nazwy sprzeczne, które sa bezprzedmiotowe we właściwym tego słowa znaczeniu, od nazw pustych, które nazywaja byty istniejace w sposób specyficzny, oznaczaja możliwe przedmioty myśli, przy czym chodzi tu o subsystujace przedmioty fikcyjne, przedmioty mitologii, baśni, legend, powieści. Uważam, że niemal naturalne jest mówienie o nich, nikt nie ma jakiś zasadniczych obiekcji, aby powtarzać opowieści o postaciach mitologicznych, krasnoludkach, kwiecie paproci czy fikcyjnych bohaterach literackich. Co więcej, wiele osób, nie tylko dzieci, angażuje się emocjonalnie w owe opowieści. Uważam, że nie można pominać tego faktu i tak po prostu pozbawić wszelkiego bytu (nawet subsystowania) wszystkie te postaci. Myślę, że należy przyjać (tzn. uznać za uzasadniony dalej postulat) istnienia obok świata przedmiotów egzystujacych materialnie, świata bytów, które subsystuja, które stworzone zostały siła myśli, wyobraźni, marzenia czy wiary, świat tych bytów jest bowiem mocno obecny w naszej świadomości. Nazwy fikcyjne oznaczaja właśnie przedmioty z tego subsystujacego świata bytów. Od nas, od użytkowników języka, tylko od naszej intencji zależy to, co dana nazwa znaczy w języku, którym się posługujemy (jaka jest jej konotacja, czyli treść charakterystyczna).

11 Mishellanea 4 ROZALIA SŁODCZYK / 11 To natomiast, czy i jakie rzeczy składaja się na denotację danej nazwy, użytej w danym języku (... ) o tym rozstrzygaja nie tylko intencje osób mówiacych danym językiem, lecz także to, jaka jest pozajęzykowa rzeczywistość, to, czy istnieja czy nie istnieja odpowiadajace tym intencjom przedmioty w pozajęzykowej rzeczywistości. [7, s ] Zatem sposób w jaki rozumiemy poszczególne nazwy zależy od naszych intencji, to my możemy wpływać na określenie znaczenia danej nazwy. Natomiast to, czy uważamy je za puste czy nie, zależy od uniwersum przedmiotów, które przyjmujemy; jeśli będzie nim tylko świat przedmiotów realnie istnieja- cych, wówczas będziemy mówić o nazwach pustych, którym nie odpowiada żaden przedmiot w rzeczywistości; jeśli uznamy też świat bytów subsystujacych, wówczas przyznamy specyficzne zasady istnienia obiektom, na które wskazuja tzw. nazwy puste przedmiotom intencjonalnym, czy może, jak postuluje je nazywać Kotarbiński, denominatom w odróżnieniu od desygnatów danej nazwy, które sa przedmiotami realnie istniejacymi (egzystuja- cymi) [7, s.94]. Przedmioty rzeczywiste a przedmioty tylko pomyślane W ten sposób doszliśmy do starego filozoficznego problemu odróżnienia przedmiotów rzeczywistych od przedmiotów tylko pomyślanych i istnienia rzeczywistego od istnienia tylko w myśli. K. Twardowski uważał, że każde przedstawienie posiada swój przedmiot i nie musi to być przedmiot istniejacy, np. przedstawienie odpowiadajace nazwie Zeus posiada swój przedmiot, który wprawdzie rzeczywiście nie istnieje, ale jest przedmiotem pomyślanym, Zeus bowiem istniał w myśli Greków. Ajdukiewicz uważa za właściwe eliminowanie tej frazeologii, jak nazywa owo rozróżnienie, przez przejście na metajęzykowy sposób mówienia. Jednocześnie jednak próbuje tak zbudować język, aby można było w nim mówić zarówno o przedmiotach rzeczywistych jak i tylko pomyślanych. Filozof mówi, że można słownik ontologii wzbogacić o pewne nazwy (np. Zeus ) i uznać pewne zdania (np. Zeus jest bogiem olimpijskim ), jednak aby jakieś zdania mogły zostać dołaczone jako tezy do języka ontologii, musza spełniać pewne warunki: 1) zdania te daja się uzyskać z funkcji zdaniowych sensownych w ontologii przez podstawienie odpowiednich stałych za zmienne wolne, 2) do uznania tych zdań doprowadzaja bezpośrednio lub pośrednio kryteria doświadczenia. [1, s.146] W tak określonym języku ontologii orzeczenie»istnieje«będziemy stosować tylko do tych przedmiotów, które posiadaja empiryczna egzemplifikację [1, s. 147]. Wyróżnione więc zostaje pojęcie istnienia rzeczywistego i pojęcie przedmiotu rzeczywistego. Obok nich Ajdukiewicz znalazł miejsce dla pojęcia istnienia i przedmiotu intencjonalnego, jako tych, które obowiazuj a w języku intencjonalnym, a więc języku opisujacym twory myśli czy wyobraźni (język mitologii, baśni etc.). Podobnie w tej kwestii wypowiada się T. Kotarbiński przeciwstawiajac przedmioty realne przedmiotom idealnym. Pierwsze sa rzeczywiste i moga

12 12 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 być, w charakterze bodźców ujęte zmysłowo; drugie sa intencjonalne, tylko pomyślane i moga być tylko umysłowo pojęte, uprzytomnione. Uważam, że ten podział jest bardzo przydatny, pozwala wypowiadać dorzeczne kwestie dotyczace np. istnienia przedmiotów nieuchwytnych empirycznie. Pozwala budować zdania zawierajace nazwy puste, które to zdania nie tylko można uznać za sensowne, lecz także za prawdziwe (wprowadzone bowiem zostaja niejako dwa poziomy istnienia, a właściwie dwa uniwersa, a tym samym możliwość orzekania czegoś o tych istniejacych w różny sposób przedmiotach). Kwestie ontologiczne porusza także Dambska. Nie twierdzi, iż cokolwiek, co może być pomyślane, istnieje realnie i dodaje: można zaryzykować twierdzenie, że nazwy sprzeczne sa nieegzystencjalne, a nazwy świadomych podmiotów egzystencjalne [3, s. 80]. Jak już wyjaśniałam, moim zdaniem nazwy sprzeczne w ogóle nie nazywaja żadnych przedmiotów, ani egzystujacych ani subsystujacych, właśnie dlatego, że sa sprzeczne, bezsensowne. Można wprawdzie pomyśleć sobie sama nazwę sprzeczna, nazwę jako taka (np. pomyślałam sobie nazwę kwadratowe koło ), ale nie można wyobrazić sobie przedmiotu nazwy sprzecznej, tzn. nie potrafię sobie przedstawić w myśli takiego przedmiotu, który mógłby być nazwany kwadratowym kołem, nie mówiac o tym, że nie mogę wskazać takiego przedmiotu w rzeczywistym świecie. Bez względu na to, jakie przyjmę uniwersum przedmiotów, czy takie, w którym będa tylko przedmioty realne, czy takie, w którym będa też przedmioty myśli, wyobraźni, w żadnym z nich nie znajdę takiego przedmiotu, który odpowiadałby nazwie kwadratowe koło. Dambska bardzo ostrożnie podchodzi do kwestii istnienia i twierdzi jeszcze tylko, że na pewno egzystuja podmioty świadome, chodzi jej więc na pewno o ludzi, nie wiem czy też o zwierzęta, natomiast nie chce rozstrzygać kwestii istnienia przedmiotów materialnych, a tym bardziej przedmiotów intencjonalnych. Nie należy jednak dłużej zajmować się kwestiami ontologicznymi, nie one bowiem stanowić maja przedmiot pracy. Z kolei niemożliwe było ich uniknięcie, gdyż mówimy w tej pracy m.in. o tym, co nazwy oznaczaja, a to przecież wiaże się z zagadnieniami ontologicznymi, kwestie semantyczne nie pozwalaja odciać się od ontologii. Nazwy puste a dany świat rzeczywisty Inna ciekawa i frapujac a kwestia, poruszana m.in. w artykule Dambskiej, jest niejako prywatne, indywidualne uznawanie pewnych nazw za puste lub odnoszace się do realnego bytu. Od pogladów, przekonań człowieka, a także czasów, w których żyje, zależy uznawanie pewnych bytów za istniejace realnie, np. dla pobożnego Greka, żyjacego w starożytności, nazwa Zeus czy Atena nie była pusta, choć dziś jest taka dla nas; z kolei dla ateisty pusta jest nazwa Bóg, mimo iż miliony ludzi nie uważa jej za taka. Zatem w rozważania o charakterze semiotycznym zaczynaja się wyraźnie wkradać problemy innego rodzaju. Nie sposób jednak pominać ich milczeniem, rzeczywiście bowiem relatywizm pojęcia nazwa pusta staje się widoczny. Wobec tego wydaje się, że to, czy dana nazwę (przy danym jej znaczeniu) uznamy za pusta czy nie, zależy nie tylko od posiadania przez nia desygnatu, lecz także od tego kto i kiedy się nia posługuje i czy ten ktoś uznaje, że dana nazwa ma desygnaty lub ich nie ma.

13 Mishellanea 4 ROZALIA SŁODCZYK / 13 Nazwy przeszłych i przyszłych przedmiotów Innym problemem sa nazwy przeszłych i przyszłych przedmiotów: skoro te przedmioty już albo jeszcze nie istnieja, zatem nazwy, które chca je oznaczyć, w rzeczywistości niczego nie oznaczaja. Wydaje się, że z przedmiotami przeszłymi i ich nazywaniem można uporać się w ten sposób, że będzie się wskazywać na zachowane, materialne ślady ich obecności (np. szkielety dinozaurów, które świadcza o tym, że te stworzenia kiedyś realnie istniały, zatem nazwy, które je oznaczaja nie sa puste). O wiele większy kłopot stanowia przedmioty przyszłe, nikt nie jest bowiem w stanie prawdziwie orzec o czymś, że na pewno zaistnieje w przyszłości, w zwiazku z tym nazwa tego przyszłego bytu nie jest pusta. W tej kwestii pozostaja tylko do niczego nie prowadzace spekulacje. Nazwy jakiś przyszłych bytów (zwłaszcza bytów wyłacznie przyszłych np. memun nazwa drzewa, na którym będa rosły zarówno jabłka jak i brzoskwinie, a nie m.in. przyszłych, jak pies, róża etc.) należa do sfery wyobraźni, myśli, zatem sa nazwami pustymi, oznaczajacymi przedmioty fikcyjne. Nazwy bytów wyłacznie przyszłych moga być tworzone przez każdego, na oznaczenie rozmaitych, nawet bardzo wymyślnych obiektów, moga brzmieć bardzo dziwnie i różnie, a nikt nie może odmówić sensowności niektórym z nich, a uznać za właściwe inne, jest to bowiem sfera fantazji. Nazwy puste a nazwy pozorne Innym problem, który może się nasunać podczas omawiania zagadnienia nazw pustych jest różnica pomiędzy nimi właśnie a nazwami pozornymi (onomatoidami). Te ostatnie uważane sa za nazwy abstrakcyjne, przy czym za nazwę abstrakcyjna uważamy wyrażenie nie będace nazwa, choć majace gramatyczne pozory nazwy przez to, że używane jest w roli podmiotu [lub orzecznika w zdaniu typu A jest B, byle nie było to zdanie o rzeczach lub osobach], a więc tak jak gdyby odnosiło się do jakiejś rzeczy [12, s. 131]. Onomatoidami sa m.in. nazwy cech (np. rozciagłość, białość), stosunków (np. równość, zależność), powszechników (np. dobro, sprawiedliwość, przyjaźń), klas, liczb, dlatego sa one przeciwstawiane nazwom rzetelnym, utożsamianym z konkretami (ciałami fizycznymi, osobami). Funkcja nazw pozornych sprowadza się do uczestniczenia w powiedzeniach zastępczych (np. skrótowych, metaforycznych), można je jednak wyrugować, np. zamiast powiedzieć Spóźnienie Jana wyniosło 5 minut, można, a nawet lepiej jest powiedzieć, że Jan spóźnił się 5 minut. Problem w tym, że nazwom pozornym nie odpowiada nic spoza języka. Każdy zwrot zawierajacy onomatoid nie tylko można przełożyć na zwrot, w którym już nie ma nazwy pozornej, ale nawet trzeba to zrobić, przynajmniej z punktu widzenia pewnego kierunku w obrębie filozofii języka (m.in. Kotarbiński postuluje usuwanie onomatoidów z języka). Nazwa pozorna N (np. przyjaźń) nie jest prawdziwa nazwa, bo nie możemy na pytanie Co to jest?, w zastosowaniu do tej nazwy N, odpowiedzieć zwrotem: N to tyle, co: rzecz (osoba) taka a taka -tak jak odpowiadamy kiedy, pytaja nas o nazwy konkretów, ale odpowiadamy np. - przyjaźń jest to r e l a c j a zachodzaca między dwoma osobami,

14 14 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 które się bardzo lubia, szanuja, cenia i pomagaja sobie nawzajem. [8, s ] Zauważmy, że w przypadku nazwy pustej na pytanie: Co to jest? potrafimy odpowiedzieć: jest to rzecz (osoba) taka a taka, np. co to jest centaur? jest to stwór będacy pół-człowiekiem i pół-koniem"; co to jest kwiat paproci? jest to kwiat, który zakwita tylko raz w roku, a ten, kto go zerwie stanie się szczęśliwy, bogaty, a kiedy zechce także niewidzialny. Zatem rozróżnienie nazw konkretów i abstraktów jest czymś innym niż odróżnienie nazw przedmiotów realnych od idealnych, np. nazwa Utopia jest nazwa przedmiotu idealnego, tzn. intencjonalnego, ale nie jest nazwa pozorna, abstrakcyjna, potrafimy bowiem wytłumaczyć, że jest to nazwa wyspy, której mieszkańcy sa sobie równi w prawach i obowiazkach, maja taki sam dostęp do dóbr m.in. materialnych etc. Nazwy puste, przy czym chodzi nam o nazwy osób fikcyjnych, a nie przedmiotów sprzecznych, to bezprzedmiotowe nazwy konkretów [9, s. 367]. Nie można zatem mieszać nazw pustych z onomatoidami. Kotarbiński stwierdza, że nazwa rzetelna [konkretna] pusta, wstawiona do zdania prawdziwego na miejsce nazwy rzetelnej ogólnej lub jednostkowej daje fałsz, a nazwa pozorna po takiej operacji daje nonsens. [9, s. 364] W swoim Kursie logiki podaje ponadto pewien sprawdzian, który pozwala odróżniać te nazwy od siebie: Wszelka nazwa pusta jest równoznacznikiem jakiegoś takiego połaczenia nazw oznaczajacych, które łacz ac inne nazwy oznaczajace, daje w całości nazwę także oznaczajac a. [6, s. 19] Filozof odwołuje się tu do bezprzedmiotowej nazwy sprzecznej syn bezdzietnej matki : kiedy połaczy się w taki sposób, jak w tej nazwie, słowa maż, dobry, żona, otrzymamy całość brzmiac a maż dobrej żony, która jest nazwa oznaczajac a ogólna. W wypadku onomatoidu nie da się znaleźć takiego równoważnika w postaci splotu nazw oznaczajacych, ale trzeba całe zdanie, zawierajace nazwę pozorna, zastapić zdaniem, w którym będa występować już tylko nazwy osób lub/i rzeczy. Czy jednak ten sprawdzian obowiazuje też w wypadku nazw fikcyjnych? Aby wytłumaczyć, co znaczy dana nazwa lub jaki przedmiot intencjonalny oznacza, podaje się definicje, które najczęściej zawieraja jakieś inne nazwy puste, zatem nie sa połaczeniem nazw oznaczajacych, które mogłoby łaczyć inne nazwy oznaczajace i dać nazwę oznaczajac a, np. Zeus to władca wszystkich bogów olimpijskich, driada to nimfa zamieszkujaca drzewa i opiekujaca się nimi. Pojawiaja się jednak także takie definicje nazw pustych, które nazw pustych już nie zawieraja, np. wilkołak to stwór żywiacy się ludzka krwia (analogicznie do mrówkojad to stwór żywiacy się mrówkami ), kwiat paproci to magiczna roślina zakwitajaca tylko raz w roku ( bez to piękna roślina zakwitajaca tylko raz w roku ). Z kolei tamte definicje z nazwami pustymi można przekształcić w kolejne, nie zawierajace już nazw pustych. Zatem mimo pewnych niedogodności, można powiedzieć technicznych, sprawdzian podany przez Kotarbińskiego zachowuje swoja moc także w wypadku nazw fikcyjnych przedmiotów.

15 Mishellanea 4 ROZALIA SŁODCZYK / 15 Intencja jednostkowa i ogólna nazw pustych Warto rozpatrzyć problem jednostkowości i ogólności nazw pustych. Mimo że nie posiadaja one desygnatów, to maja badź intencję jednostkowa badź ogólna (mówimy tutaj o intencji znaczeniowej, przez która rozumiemy odniesienie znaku do określonych istot, niekoniecznie istot rzeczywiście istniejacych). Te nazwy, których używa się w taki sposób, jak gdyby miały dokładnie jeden desygnat (np. Atena ), nosza miano nazw pustych o intencji jednostkowej, zaś te, których używa się tak, jak gdyby miały więcej desygnatów ( nimfa, satyr ), nazywane sa nazwami pustymi o intencji ogólnej. Zasada ta wskazuje, że nie jest do końca właściwe dzielenie nazw na ogólne, jednostkowe i puste, bowiem te ostatnie same sa badź jednostkowe badź ogólne. Wprawdzie nazwy puste nie posiadaja empirycznie uchwytnych desygnatów, jednak wskazuja na swe denominaty, a tym samym na jakiś jeden obiekt lub wiele obiektów o charakterze intencjonalnym. Oprócz tego, że o nazwach, które z punktu widzenia zakresu sa nazwami pustymi, można mówić nazwa rzetelna o intencji jednostkowej (ogólnej), można jeszcze w obrębie tych o intencji ogólnej uznać pewna hierarchię ogólności, bo np. młody centaur, piękny centaur sa przecież mniej ogólne niż centaur po prostu, a wynika to nie z różnicy zakresu (wszystkie te nazwy sa puste), ale z różnicy treści piękny centaur oprócz tego, że posiada cechy przysługujace wszystkim centaurom, posiada jeszcze tę dodatkowa, charakterystyczna dla niego i może jeszcze dla kilku(nastu) innych cechę bycia pięknym. Oczywiście można powiedzieć, że przecież cechy takie jak młody, piękny, madry, gruby etc. sa względne, nie do końca uchwytne i nie zawsze można z duża pewnościa orzec któraś z nich o jakimś przedmiocie. Jednakże nie chodzi o to, aby za pomoca tych określeń móc wydzielić ściśle określona grupę obiektów nazywanych centaurami i posiadajac a, oprócz cech wspólnych wszystkim centaurom, owa cechę bycia pięknym, ale o pewne zawężenie owej grupy centaurów, zawężenie, które jest niejako intuicyjnie uchwytne, bowiem zapewne nie wszystkie centaury sa piękne i nawet jeśli piękny to określenie względne, potrafimy (w myśli) oddzielić te mniej piękne od bardziej pięknych. Ponadto owo oddzielenie dokonuje się właściwie w naszej wyobraźni, tylko w naszych myślach możemy tworzyć grupy pięknych, młodych czy grubych centaurów (albo innych nieistniejacych realnie niematerialnych bytów). Przenosimy w świat myśli czy świat przedmiotów subsystujacych pewne nasze nawyki pochodzace ze świata empirycznego, w którym przecież taki podział przedmiotów ze względu na poszczególne cechy jest czymś naturalnym. Z jednej strony wydaje się, że Intencja jednostkowa czy ogólna terminu nie zależy od jego denotacji, tylko od sposobu użycia [tu: znaczenia]; jest niejako wbudowana w znaczenie nazwy [16, s. 118], które jest uchwytne dla użytkownika języka, dlatego przypisuje się intencję jednostkowa nazwie Zeus, a ogólna nazwie centaur. Z drugiej strony niektórzy filozofowie uważaja, że zakwalifikowanie oderwanego, wyjętego z kontekstu słowa jako ogólne lub jednostkowe nie jest właściwe i nie daje pozytywnych rezultatów. Ważny jest sposób użycia (w znaczeniu: użycie posłużenie się wyrazem) kontekst i sytuacja, w jakiej dane słowo się pojawiło,

16 16 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 bowiem np. nazwa cyklop ze względu na jeden sposób użycia odznacza się intencja jednostkowa, np.: Cyklop został oślepiony przez Odyseusza, a ze względu na inny intencja ogólna, np. Polifem był Cyklopem (por. [16]). Przedstawiłam już swoje stanowisko w tej kwestii przy omawianiu charakteru ogólnego, jednostkowego i pustego nazw. Wartość logiczna zdań z nazwami pustymi Wielu filozofów głowi się czy głowiło nad kwestia wartości logicznej zdań z nazwami pustymi, m.in. Dambska uważa ona, że zdania typu A jest B sa fałszywe zawsze wtedy, gdy za B wstawimy nazwę pusta, a za A jednostkowa niepusta, np. Jan jest wilkołakiem. Natomiast kiedy zarówno za A jak i B wstawimy nazwy puste albo za A nazwę pusta, a za B nazwę niepusta, otrzymamy zdania prawdziwe lub fałszywe. W przypadku pierwszego podstawienia (A i B nazwami pustymi) wypowiadamy jakieś zdanie w języku intencjonalnym w języku np. danego tekstu literackiego i mówimy, na gruncie tego tekstu, prawdę albo fałsz, np. Erato jest Muza (prawda), Erato jest Parka (fałsz). W przypadku drugiego podstawienia wypowiadamy w języku empirycznym zdanie, które dotyczy np. prawd wypowiedzianych w danym tekście literackim: Zeus był przedmiotem kultu w Grecji (prawda), Zeus był przedmiotem kultu w Chinach (fałsz). Język intencjonalny a język empiryczny Dambska nie zwraca uwagi na kwestię egzystencjalnej interpretacji spójki jest w tego typu zdaniach, ale na język, w którym się zdania te wypowiada (nie mówi wprawdzie o tym wprost, ale tak się rozumie jej wypowiedź). Tym samym bliska jest jej koncepcja K. Ajdukiewicza (por. [1, s ]). Filozof ten odwołuje się do dzieł Homera, mówi, że można wzbogacić tezy ontologii o zdania, które występuja w Iliadzie czy Odysei. Otrzymamy wówczas odpowiednio rozszerzony język, w którym wystapi a zdania uznane przez nas za prawdziwe: Zeus jest bogiem olimpijskim, Polifem jest Cyklopem, Zeus (Polifem) jest przedmiotem, Istnieja bogowie olimpijscy (cyklopi). Przy czym słowa przedmiot, istnieje maja inne znaczenie niż w powszechnie przyjętej ontologii przedmiotowej, inne jest bowiem znaczenie wyrazu jest, do którego przedmiot i istnieje się sprowadzaja, w tej rozszerzonej ontologii jest nie ma tu charakteru egzystencjalnego. W pierwszych dwóch, a właściwie trzech zdaniach jest oznacza stosunek przynależności (Zeusa do zbioru 6 bogów olimpijskich, Polifema do zbioru Cyklopów, Zeusa do zbioru przedmiotów), w kolejnym zdaniu wypowiedziany został sad o istnieniu bogów olimpijskich. Jednak słowa przedmiot nie możemy tutaj rozumieć tak, jak się je rozumie, gdy mówimy o rzeczywiście 6 Posługujemy się tu terminem zbiór w znaczeniu dystrybutywnym, w którym uznaje się ten termin za nazwę pozorna, tzn. nie można (a przynajmniej nie można w języku filozoficznym, w języku logiki) powiedzieć sensownie, że Zeus należy do zbioru bogów olimpijskich, bowiem nie istnieje taki przedmiot, o którym można by orzec, że jest zbiorem bogów olimpijskich. Możemy natomiast powiedzieć: Pszczoła należy do roju pszczół ; w tym zdaniu rój pszczół oznacza pewna całość złożona z elementów pszczół, rój pszczół jest zbiorem pszczół, przy czym w tym znaczeniu (kolektywnym) zbiór jest nazwa rzeczywista (por. [8, s ]). Używamy tu terminu zbiór, mimo że występuje w znaczeniu dystrybutywnym, gdyż oddaje on sens, o który chodzi, pozwala intuicyjnie uchwycić to, co chcemy przekazać.

17 Mishellanea 4 ROZALIA SŁODCZYK / 17 istniejacych bytach, a słowa istnieje tak, jak się je rozumie, gdy mówimy o egzystencji, materialnej obecności jakiegoś ciała. Nie można mówić o rzeczywistym przedmiocie czy istnieniu, kiedy jesteśmy na poziomie języka eposów Homera, ale możemy posługiwać się określeniem przedmiot intencjonalny, istnienie intencjonalne, wypowiadamy bowiem zdania, które orzekaja czy stwierdzaja coś o przedmiotach, które nie istnieja w sposób niezależny, ale subsystuja. Ponadto przedmioty te zostały powołane do istnienia siła ludzkiej wyobraźni, myśli czy moca ludzkich wierzeń. Koncepcję tę tak podsumowuje Marciszewski: Na gruncie koncepcji istnienia przedstawionej przez Ajdukiewicza zdania z nazwa pusta sa fałszywe w języku rzeczowym, tj. odnoszacym się do rzeczy danych w doświadczeniu; moga natomiast być prawdziwe w języku intencjonalnym, tj. języku opisujacym wytwory myśli. [12, s.132] Uważam, że zamiast o języku rzeczowym lepiej jest mówić o języku empirycznym, w języku intencjonalnym bowiem też wypowiadamy zdania rzeczowe (pisała o tym U. Niklas, o czym dalej): osoba, która posługuje się językiem intencjonalnym i uznaje zdanie: Zeus jest bogiem olimpijskim, musiała uprzednio stwierdzić, odwołujac się do doświadczenia (np. zmysłu wzroku, słuchu etc.), że zdanie to występuje w tekście Homera i w ten sposób ma ono oparcie w doświadczeniu (ta sfera doświadczenia jest właśnie ów rzeczywiście obecny tekst i to, o czym on mówi, jaka rzeczywistość kreuje). Ajdukiewicz ujmuje to tak: wolno uznać w języku intencjonalnym zdanie rzeczowe a jest b, gdy uznane jest w języku empirycznym zdanie metajęzykowe pewne zdanie zawarte w tekście Homera ma kształt a jest b. [1, s. 150] Osoba, która mówi językiem intencjonalnym traktuje go jako część języka, ponieważ druga częścia jest język empiryczny. Osoba ta może sensownie wypowiadać zdania złożone z elementów języka intencjonalnego i empirycznego, inaczej bowiem rozumie się w tych językach słowo jest, o czym pisałam. Można np. powiedzieć zdanie»zeus jest bogiem olimpijskim«występuje w poematach Homera, jest prawdziwe na gruncie tekstów Homera, ale Zeus nie jest bogiem olimpijskim. Stanowiska w kwestii wartości logicznej zdań z nazwami pustymi Definicja syntaktyczna nazwy mówi, że coś jest nazwa, jeśli nadaje się na orzecznik zdania typu A jest B, przy zasadniczym rozumieniu spójki jest, czyli takim, że wskazuje ona na przynależność elementu do zbioru 7 ( Adam jest uczniem ). W sytuacji, gdy mamy do czynienia ze zdaniem, w którym spójka jest wskazuje na podporzadkowanie jednego zbioru drugiemu, czyli na zawieranie się pewnego zbioru w innym (np. Kot jest ssakiem ), w rzeczywistości spójka ta występuje w swym zasadniczym znaczeniu, gdyż zdanie typu Kot jest ssakiem jest sformułowaniem skrótowym, sprowadzalnym do 7 Używam tu terminu zbiór, mimo że występuje w znaczeniu dystrybutywnym, gdyż oddaje on sens, o który chodzi, pozwala intuicyjnie uchwycić to, co chcę przekazać.

18 18 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 zdania Cokolwiek jest kotem, jest ssakiem. Taka definicja obowiazuje też w wypadku nazw pustych, bowiem nadaja się one na orzecznik do tego typu zdań, tyle tylko, że kiedy rzeczywiście nazwa pusta znajdzie się w orzeczniku i tylko w nim (w podmiocie będzie jednostkowa nazwa niepusta), to wówczas otrzymamy zdanie fałszywe, ponieważ będzie się coś nieprawdziwego orzekać o podmiocie ( Jan jest wilkołakiem / satyrem / człowiekiem o 3 m wzrostu ). W takiej sytuacji więc (nazwa pusta w orzeczniku) nie mamy trudności z ustaleniem wartości logicznej zdania (czyli z uznaniem go za prawdziwe albo fałszywe). Problem, i to wielki, pojawia się wówczas, kiedy nazwa pusta znajdzie się w podmiocie. Może to być: nazwa jednostkowa indywidualna (imię własne), np. Atena jest boginia olimpijska (jest madra) nazwa jednostkowa generalna (deskrypcja), np. Obecny król Francji jest łysy nazwa ogólna, np. (Każda) driada jest nimfa Do każdego z podanych przykładowych zdań można odnosić poniższe twierdzenia, ale nie jest możliwe, aby wszystkie te sformułowania były jednocześnie prawdziwe dla tych zdań. Przynajmniej jedno z nich zawsze trzeba odrzucić, aby uzyskać pewna spójna koncepcję ( wskazuje dane zdanie): 1. jest sensowne (całe zdanie coś znaczy, brzmi sensownie) 2. jest zdaniem o budowie podmiotowo orzecznikowej 3. zdanie o budowie podmiotowo orzecznikowej jest sensowne wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje jakiś przedmiot i coś o nim orzekamy 4. nie wskazuje żadnego przedmiotu istniejacego (czyli egzystujacego, mówimy tutaj językiem empirycznym, nie przechodzimy na poziom języka intencjonalnego) 5. nie ma przedmiotu nieistniejacego Można zaprzeczyć sensowności omawianych zdań lub zakwestionować ich budowę podmiotowo-orzecznikowa, lub uniezależnić sens występujacych w nich nazw czy deskrypcji od posiadania przez te nazwy czy deskrypcje realnych desygnatów, lub uznać za istniejace (subsystujace) przedmioty, do których owe nazwy się odnosza (sa takie przedmioty, które nie istnieja empirycznie, ale istnieja jakoś inaczej, intencjonalnie). Natomiast co do czwartego punktu, wydaje mi się, że nikt rozsadnie myślacy nie kwestionowałby oczywistego faktu, że np. driada czy Atena nie istnieja (nie egzystuja), czyli nie istnieja materialnie w rzeczywistości poznawalnej zmysłowo. Także niektórzy filozofowie starali się uporać z tym problemem (por. [5, s ]), tzn. przedstawić swoja koncepcję zwiazan a z zagadnieniem wartości logicznej zdań z nazwami pustymi. Jednym z możliwych rozwiazań jest przyjęcie za J.S.Millem rozróżnienia na konotację (a więc treść nazwy) i denotację (a więc zakres nazwy) oraz wynikajacych z tego, a dotyczacych nazw pustych, konsekwencji.

19 Mishellanea 4 ROZALIA SŁODCZYK / 19 Termin konotatywny (współoznaczajacy) to taki, który wskazuje rzecz, impicite zaś wskazuje cechę (... ) nazwy współoznaczajace zostały nazwane również denotatywnymi, czyli oznaczajacymi, jako że przedmiot, który one oznaczaja, jest przez nie oznaczony, czyli otrzymuje nazwę ze względu na cechę, jaka one współoznaczaja np. biały, człowiek. [14, s ] Filozof stwierdza następnie, że nazwy własne (np. Jan, Londyn, Anglia ) maja tylko denotację, zatem wskazuja tylko na jakiś przedmiot, niejako identyfikuja go, ale nic o nim nie orzekaja: imiona własne nic nie współoznaczaja (konotuja), nie maja żadnego znaczenia [14, s. 55]. W zwiazku z tym, że nazwom pustym nie odpowiadaja żadne przedmioty w rzeczywistości (nie maja desygnatów, denotuja zbiór pusty), można by stwierdzić, że nazwy te sa tylko jakimś bezsensownym (w potocznym rozumieniu tego słowa) zapisem, przypadkowym zlepkiem sylab, zatem także zdania zawierajace nazwę pusta można uważać za bezsensowne zawierajace jakieś niby-słowa, nie majace żadnej spójnej treści, pozbawione znaczenia [odrzucenie przekonania 1)]. Wobec tego zwolennik takiego pogladu powiedziałby, że nie ma w ogóle sensu zastanawiać się nad ich wartościa logiczna. Przykładem innego stanowiska może być przekonanie A. Meinonga (por. [13, s. 78 i nast.]), które, jeśli się je przyjmuje, prowadzi do wniosków, że omawiane zdania sa nie tylko sensowne, ale także prawdziwe lub fałszywe. Filozof uważa bowiem, że sa przedmioty, które nie istnieja [odrzuca przekonanie 5)], co rozumiem w ten sposób, że nie wszystkie przedmioty musza egzystować, sa takie przedmioty, które r e a l n i e nie istnieja, ale subsystuja. Ponadto przyjmuje, że przedmiot może mieć własności, nawet jeśli nie istnieje. Zatem można wnioskować, że zdanie, które orzeka coś o tego typu przedmiotach jest sensowne, a jeśli ponadto orzeka prawdziwie (np. o złotej górze, że jest złota: Złota góra jest złota ), to jest również prawdziwe. Sa też tacy filozofowie, którzy uważaja zdania z nazwa pusta w podmiocie za sensowne [odrzucaja zatem przekonanie 3)], ale albo odrzucaja zasadę dwuwartościowości i chca przypisywać tego typu zdaniom jakaś trzecia wartość, albo uważaja, że zdania tego typu nie maja w ogóle żadnej wartości logicznej (G. Frege). Frege uważa, że z każdym znakiem (nazwa, zwrotem) należy wiazać nie tylko to, co on oznacza i co można by nazwać jego znaczeniem 8, ale także jego sens (nazwa wyraża swój sens, a oznacza swe znaczenie). Filozof twierdzi, że każde wyrażenie, występujace jako nazwa i gramatycznie poprawnie zbudowane, ma sens; jednakże nie wiemy stad jeszcze, czy owemu sensowi odpowiada jakieś znaczenie [denotat, przedmiot]. [4, s. 63] Odróżnia więc wyrażanie sensu przez jakaś nazwę od oznaczenia przez nia swojego odniesienia przedmiotowego. Dopuszczalne sa zatem takie nazwy, które chociaż nie maja swojego desygnatu, którym nie odpowiada żaden rzeczywisty przedmiot, to maja sens takimi nazwami sa nazwy puste. Moga one stanowić składniki zdań, a zdania takie również będa sensowne, chociaż pozbawione wartości logicznej, gdyż prawdziwe lub fałszywe moga być tylko 8 Frege przez znaczenie rozumie to, co w dzisiejszej terminologii semantycznej określa się denotacja albo denotatem.

20 20 / NAZWY PUSTE I NIEKTÓRE PROBLEMY Z NIMI ZWIAZANE Mishellanea 4 takie zdania, które mówia coś o rzeczywistym świecie i realnych, empirycznie uchwytnych obiektach. Może zdanie jako całość ma tylko sens a nie ma znaczenia? Winniśmy oczekiwać, że takie zdania istnieja, jak istnieja składniki zdań, które nie majac znaczenia maja jednak sens. Do takich zdań należa te, w których występuja nazwy bez znaczenia. [4, s. 68] Inne stanowisko zajmuje Russell, który twierdzi, że właściwie owe zdania nie maja budowy podmiotowo orzecznikowej [odrzuca przekonanie 2)]: pod powierzchnia formy gramatycznej dostrzega on ukryta, ale właściwa strukturę logiczna. Aby to pokazać wprowadza nowa kategorię wyrażeń występujacych w miejscu podmiotu, tzw. deskrypcje określone wyrażenia różne od imion własnych, majace jeden desygnat, które maja postać zwrotu (jedyny taki a taki) (por. [12, s. 46]). Russell odróżnia deskrypcje od nazw, i uzasadnia, dlaczego te pierwsze sa właściwsze. Nazwa dla niego jest symbolem prostym, bezpośrednio desygnujacym pewne indywiduum, które jest jej znaczeniem [zatem to indywiduum przedmiot denotowany przez nazwę, jest znaczeniem tej nazwy] i maja- cym to znaczenie na własna rękę, niezależnie od znaczeń wszystkich innych słów. [19, s. 286] Jeśli zatem coś jest nazwa musi coś nazywać; słowo, które niczego nie nazywa, a występuje w roli nazwy jest jakimś symbolem bez znaczenia, bez sensu. Wprowadzenie deskrypcji rozwiazuje problem, bowiem nie oznaczaja żadnego przedmiotu, sa symbolami niekompletnymi, w izolacji, same z siebie nie maja żadnego znaczenia, musza zostać zdefiniowane przez sytuację wypowiedzi, kontekst. Należy zatem posługiwać się deskrypcjami, one pozwalaja na sensowne mówienie nawet o przedmiotach nieistniejacych. Ponadto pozwalaja dostrzec właściwa strukturę zdania (strukturę logiczna w odróżnieniu od gramatycznej). Okazuje się bowiem, że w zdaniu: Obecny król Francji jest łysy podmiotem nie jest obecny król Francji, tylko zmienna x, określana przez dwa predykaty: jest obecnym królem Francji, jest łysy. Zatem istnieje x, jeśli tylko x (jedna i tylko jedna rzecz) ma własność bycia królem Francji i własność bycia łysym; w rachunku predykatów można to zapisać: x {[Obecny król Francji(x) y (OKF (y) x = y)] łysy(x)}. W takiej sytuacji w orzeczniku występuje nazwa pusta obecny król Francji, co nie stanowi już problemu, bo mamy do czynienia po prostu ze zdaniem fałszywym nie istnieje w rzeczywistości nic takiego, co by było obecnym królem Francji, w zwiazku z tym nie istnieje też nic takiego, co byłoby obecnym królem Francji i byłoby łyse (pierwszy człon koniunkcji jest fałszywy, zatem bez względu na to, czy drugie zdanie składowe będzie prawdziwe czy fałszywe, całość będzie fałszem). Stad decyzja Russella: zdania z nazwa pusta w podmiocie sa fałszywe, chociaż filozof nie odmawia im sensu. Moim zdaniem właściwe jest podejście Fregego, który zwraca uwagę na różnicę między posiadaniem znaczenia a oznaczaniem swojego desygnatu przez nazwę. Sensowna może być nazwa, która jest pusta i sensowne może być zdanie, które zawiera taka nazwę. Z drugiej strony wydaje mi się, że wprowadzanie jakiejś trzeciej wartości logicznej czy twierdzenie, że zdania