Wykład 4 Logika dla prawników. Nazwy, Relacje między zakresami nazw, Podział logiczny, Definicje

Transkrypt

1 Wykład 4 Logika dla prawników Nazwy, Relacje między zakresami nazw, Podział logiczny, Definicje

2 Nazwy Nazwą jest taka częśd zdania, która w zdaniu może pełnid funkcję podmiotu lub orzecznika. Nazwami mogą byd: rzeczowniki, wyrażenia złożone z rzeczownika i przydawki, liczebniki, przymiotniki używane rzeczownikowo, imiesłowy lub bezokoliczniki

3 Trzy cechy nazw Forma zewnętrzna (budowa nazwy) nazwa składa się ze znaków pisanych lub wypowiadanych dźwięków Znaczenie nazwy (treśd nazwy) treścią nazwy jest pojęcie logiczne nazwy lub sposób jej używania w języku Oznaczanie przedmiotów (desygnat nazwy) nazwa oznacza dany przedmiot, gdy można ją, zgodnie z prawdą, użyd w mówieniu o tym przedmiocie

4 Podział nazwy ze względu na budowę nazwy Nazwy proste (składające się z jednego wyrazu) Nazwy złożone (składające się z więcej jak jednego wyrazu)

5 Podział nazw ze względu na znaczenie nazwy Liczba znaczeo (równoznaczne, wieloznaczne równoważne) Ze względu na przedmioty do których się odnoszą (konkretne i abstrakcyjne, nazwy trzeciego typu) Ze względu na sposób wskazania na desygnat nazwy (indywidualne i generalne) Ze względu na treśd nazwy (ostre i nieostre)

6 Podział nazw ze względu na oznaczanie Ze względu na liczbę desygnatów (puste i niepuste; nazwy niepuste dzielimy na jednostkowe i ogólne) Ze względu na strukturę desygnatu (nazwy zbiorowe i nazwy niezbiorowe)

7 Treśd nazwy a zakres nazwy Nazwy równoznaczne a nazwy równoważne Zakres nazwy zbiór wszystkich desygnatów nazwy Stosunek treści do pojęcia zakresu polega rzekomo temu prawu, że ilekrod zwiększa się treśd zakres zmniejsza się, ilekrod zaś zmniejsza się treśd zakres nazwy zwiększa się, i odwrotnie, ilekrod zwiększ się zakres treśd zmniejsza się, ilekrod zaś zmniejsza się zakres treśd zwiększa się. T. Kotarbioski, Elementy poznania logiki formalnej i metodologii nauk, Wrocław 1990, s. 106

8 Stosunki pomiędzy zakresami nazw Klasa uniwersalne uniwersum wszystkich desygnatów. Klasa przedmiotów oznaczonych nazwą zbiór desygnatów danej nazwy Klasa negatywna pozostała częśd klasy uniwersalnej (np. dom klasa przedmiotów oznaczonych nazwą, nie-dom klasa negatywna)

9 Stosunek zamienności P P - kartofel S S - ziemniak Każde P jest S i każde S jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.

10 Stosunek nadrzędności P P - budynek S S dom Niektóre P jest S bowiem istnieje takie P, które nie jest S. Każde S jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.

11 Stosunek podrzędnosci P P - komputer S S przedmiot Każde P jest S ale nie każde S jest P, bowiem istnieje S, które nie jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.

12 Krzyżowanie się niezależnośd P P - prawnik S S - kobieta Niektóre P są S oraz niektóre S są P. Istnieją bowiem takie P, które nie są S, oraz takie S, które nie są P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.

13 Krzyżowanie się podprzeciwieostwo P P - budynek S S nie-dom Niektóre P są S oraz niektóre S są P. Istnieją bowiem takie P, które nie są S, oraz takie S, które nie są P. Oprócz P i S nie istnieją inne przedmioty

14 Przeciwieostwo P P - prawnik S S - rzecz Żadne P nie jest S i żadne S nie jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty w świecie

15 Sprzecznośd P P - tablica S S nie-tablica Żadne P nie jest S i żadne S nie jest P. Oprócz P i S nie istnieją inne przedmioty w świecie

16 Podział zakresu nazwy Podział logiczny Typologia Partycja

17 Pojęcie podziału logicznego Podział zakresu nazwy N na zakresy nazw A, B, C, D, przy czym desygnat nazwy N jest desygnatem jednej i tylko jednej z nazw A, B, C, D, Zakres nazwy, która zostaje podzielona nazywamy całością dzieloną Wyróżnione zakresy nazw podrzędnych nazywamy członami podziału

18 Kryteria poprawności podziału logicznego Zupełnośd podziału każdy desygnat nazwy dzielonej musi należed do zakresu któregoś wyodrębnionych członów podziału Rozłącznośd podziału każdy z desygnatów nazwy dzielonej nie może byd desygnatem więcej niż jednego z członów podziału Jedna podstawa podziału podziału dokonujemy ze względu na określoną cechę (kryterium podziału musi byd ostre) Kryterium pragmatyczne podział musi byd adekwatny ze względu na cel

19 Podział logiczny Podział naturalny w poszczególnych członach podziału znajdują się obiekty bardziej do siebie podobne niż obiekty należące do innych członów podziału Podział sztuczny - w poszczególnych członach podziału znajdują się obiekty mniej do siebie podobne niż obiekty należące do innych członów podziału

20 Podział logiczny Podział dychotomiczny (inaczej podział dwuczłonowy) podział według cech kontradyktorycznych Klasyfikacja wielostopniowy podział logiczny

21 Typologia Podzbiory wyodrębnione w skutek podziału typologicznego nazywamy typami Przy wyróżnianiu typów nie jest konieczne spełnianie warunku zupełności i rozłączności podziału Kryteria poprawności typologii warunek niepustości całości dzielonej oraz warunek rozłączności egzemplarzy wzorcowych będących podstawą podziału

22 Partycja Żaden z elementów wchodzących w skład członów podziału nie jest desygnatem nazwy dzielonej Np. podział terytorium Polski na województwa Stratyfikacja podział prowadzący do wyodrębnienia części niesamodzielnych (własności)

23 Rodzaje definicji Definicje nominalne usiłujemy podad znaczenie jakiegoś terminu. Definicje realne usiłujemy odsłonid istotę czegoś, co za pomocą danego terminu jest nazywane.

24 Definicje nominalne Definicje sprawozdawcza usiłujemy opisad zastane znaczenie danego terminu w jakimś języku. Definicje projektujące zalecamy lub proponujemy, by w jakimś języku, posługiwad się pewnym terminem w określonym znaczeniu.

25 Forma definicji Definicja pełna wyczerpujące przedstawienie znaczenia danego terminu Definicja cząstkowa formułujemy tylko wystarczające kryteria dla stosowania danego terminu albo wskazujemy jego typowe desygnaty

26 Budowa definicji Definiendum wyrażenie definiowane Definiens wyrażenie przy pomocy którego definicja informuje o znaczeniu definiendum Spójnik definicyjny ( znaczy tyle co, oznacza, to itp.) Rodzaje definicji ze względu na budowę: równościowa; równoważnościowa, implikacyjna

27 Stylizacja definicji Słownikowa głosi synonimicznośd dwóch wyrażeo Semantyczna wskazuje do czego definiowany termin się odnosi Przedmiotowa charakteryzuje się obiekty oznaczane przez definiowany termin.

28 Usterki definicji sprawozdawczych Błędy zakresowe definicja jest nieadekwatna (definicja za wąska; definicja za szeroka; definicja za wąska i za szeroka jednocześnie) Definicja niezadowalająca psychologicznie (błąd ignotum per ignotum, idem per idem)

29 Definicje projektujące Definicje regulujące uściślenie znaczenia danego terminu Usterki: nieostrośd, wieloznacznośd, niejasnośd. Definicje konstrukcyjne wzbogacenie języka o nowy termin bądź radykalna zmiana zastanego znaczenia Kryterium poprawności - przydatośd