Ekonomia. Wykład dla studentów WPiA. Wykład 4: Wprowadzenie do teorii wyboru konsumenta

Transkrypt

1 Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 4: Wprowadzenie do teorii wyboru konsumenta

2 Wybór konsumenta Dane: Potrzeby i preferencje konsumenta Dochód konsumenta Ceny dóbr Decyzja: Zachowanie nabywców: jakie ilości poszczególnych dóbr nabywają? W jaki sposób dzięki temu realizują swoje potrzeby? Jaką osiągają satysfakcję?

3 Problem w teorii konsumenta Zacznijmy od kwestii dostępnych koszyków konsumpcyjnych W punkcie startu do wyjaśnienia teorii konsumenta przyjmujemy wiele uproszczeń, między innymi: istnieją tylko dwa dobra, spośród których konsument wybiera, konsument nie ma oszczędności, także w postaci wcześniej zgromadzonych dóbr, między którymi wybiera tylko konsumpcja tych dóbr zapewnia mu użyteczność (satysfakcję); nie bierze pod uwagę dóbr trzecich

4 Zbiór możliwości konsumpcyjnych Zbiór możliwości konsumpcyjnych zbiór koszyków konsumpcyjnych (złożonych z 2 dóbr), jakie są dostępne dla konsumenta (dysponującego określonym dochodem i w sytuacji, kiedy jest znana cena każdego z dóbr branych pod uwagę Przykład: Konsumentka Ula Dwa dobra: płyty z muzyką jazzową i obiady w wegetariańskich restauracjach Budżet tygodniowy na te dwie przyjemności: 300 zł (jest względnie zamożną osobą;-) Płyta kosztuje 75 zł, a obiad 50 zł W każdą niedzielę zastanawia się, jak podzielić swój budżet

5 Zbiór możliwości konsumpcyjnych Uli Ula byłaby bardzo szczęśliwa, gdyby mogła kupić sobie codzienne płytę i codziennie zjeść obiad. Kosztowałoby to jednak 7*50+7*75=875 zł Na co może sobie zatem pozwolić? Skrajne rozwiązania: W ogóle nie jeść obiadów i kupić cztery płyty (0*50+4*75=300) Obejść się bez nowych płyt i zjeść 6 obiadów (0*75+6*50=300) Rozwiązania pośrednie (np. 2 płyty i 3 obiady)

6 Zbiór możliwości konsumpcyjnych a ograniczenie budżetowe A co z takim wyborem: dwa obiady i jedna płyta? Jest osiągalny, ale wybieranie go nie ma sensu? Pytanie do dyskusji Czy samo posiadanie pieniędzy podnosi użyteczność? W naszym modelu zakładamy, że nie. Stąd interesuje nas tylko i wyłącznie brzeg zbioru możliwości konsumpcyjnych, czyli ograniczenie budżetowe Ograniczenie budżetowe maksymalna ilość jednego dobra, którą możemy nabyć przy określonej ilości zakupionego drugiego dobra.

7 Graficzne przedstawienie ograniczenia budżetowego płyty 4 B Pytania: Jakie sytuacje odpowiadają punktom A, B, C? Jak wyznacza się przecięcie linii ograniczenia budżetowego z osiami wykresu? A C 6 obiady

8 Graficzne przedstawienie ograniczenia budżetowego płyty 4 B Poziom wydatków niemożliwy do realizacji, bo przekracza posiadany dochód Wydatki mniejsze od dochodu A C Wydany cały dochód przeznaczony na zakupy 6 obiady Konsument nie może wybrać: pkt. B, bo nie ma jak sfinansować takiego wyboru pkt. A, bo przeczyłby założeniu, że woli większą konsumpcję niż mniejszą

9 Koszt alternatywny w wyborze konsumenta płyty 4 2/3 C D 1 6 obiady

10 Q P 6 Ograniczenie budżetowe: wpływ zmian cen i dochodu na kształt ograniczenia budżetowego B Q P B 4-2/3 4-2/3 3 WZROST DOCHODU o 150 zł Q O -1/2 Q O WZROST CENY PŁYT DO 100 ZŁ Q P Q P B B 4 3-1/3 4-2/3-2/3 SPADEK CENY OBIADU DO 25 ZŁ Q O WZROST CENY OBIADU I PŁYTY O 50% ORAZ WZROST DOCHODU O 50% Q O

11 Który z punktów na ograniczeniu budżetowym wybierze Ula? Wszystko zależy od preferencji Uli czyli od tego jak bardzo lubi obiady i płyty jazzowe Neoklasyczna teoria preferencji konsumenta bazuje na trzech założeniach

12 Preferencje konsumenta założenie 1 1. Konsument umie uszeregować różne koszyki dóbr (kombinacje ilości dóbr) według poziomu satysfakcji jaki mu przynoszą Nie jest konieczne, aby konsument umiał ilościowo określić tę użyteczność czy powiedzieć, że ta kombinacja jest dla niego dwa razy lepsza od innej Ważne jest aby tylko umiał powiedzieć: Wolę koszyk A Wolę koszyk B Koszyk A jest dla mnie równie dobry jak B

13 Preferencje konsumenta założenie 2 2. Konsument woli mieć więcej niż mniej Jeśli Ula porównuje dwa koszyki: A: 3 obiady i jedna płyta B: 3 obiady i dwie płyty wybierze koszyk B Uwaga: to niby oczywiste założenie staje się mniej oczywiste, gdy wybieramy coś, co nie jest dobrem, ale złem (problem wyboru dotyczy zanieczyszczenia środowiska) wtedy wybór musi dotyczyć pozytywnych wartości: np. ile czystego środowiska (lub czystego w jakimś stopniu) a ile produktów

14 Preferencje konsumenta założenie 3 3. Preferencje konsumenta charakteryzuje malejąca krańcowa stopa substytucji Krańcowa stopa substytucji: liczba płyt z których Ula musi zrezygnować, gdy chce zwiększyć zakupy obiadów o jeden - tak aby jej łączna użyteczność się nie zmieniła Dlaczego krańcowa stopa substytucji się zmienia? Ponieważ mając pewnego dobra bardzo mało, gotowi jesteśmy dla zwiększenia jego ilości poświęcić dużo innego dobra i odwrotnie: mając dużo danego dobra odczuwamy mniejszy spadek użyteczności, gdy zrezygnujemy z konsumpcji jednej jego jednostki Malejąca krańcowa stopa substytucji oznacza, że dla utrzymania stałej sumy użyteczności (takiej samej satysfakcji) konsumpcja dodatkowych jednostek jednego dobra wymaga rezygnacji z coraz mniejszych ilości drugiego dobra

15 Założenia o preferencjach konsumentów w języku matematyki Zupełność preferencji: dla każdego x, y: albo x y lub y x Przechodniość preferencji (spójność wyborów konsumenta) Relacja preferencji, która jest zupełna i przechodnia nazywana jest racjonalną Ani zupełność, ani przechodniość nie mogą być uznane za w pełni i zawsze obowiązujące

16 Graficzne przedstawienie preferencji Graficzne przedstawienie funkcji użyteczności: krzywa obojętności poziomica funkcji użyteczności Zbiór wszystkich punktów reprezentujących takie koszyki konsumpcyjne, które przynoszą konsumentowi taką samą użyteczność (satysfakcję)

17 Krzywe obojętności jako obraz gustów konsumenta płyty Kolejne krzywe obojętności, położone coraz dalej od początku układu współrzędnych reprezentują coraz wyższy poziom użyteczności obiady

18 Jeszcze o krzywych obojętności Każdy punkt na krzywej obojętności taka sama użyteczność Ujemne nachylenie Stają się bardziej płaskie, gdy przesuwamy się po nich w prawo konsekwencja malejącej krańcowej stopy substytucji (z założenia 2 i 3) Im dalej od początku układu tym wyższa użyteczność (z założenia 1) Czy mogą się przecinać? Kształt krzywych obojętności jako odzwierciedlenie preferencji konsumentów

19 Kształt krzywych obojętności a gusta konsumenta płyty płyty obiady Jeśli Ula bardzo lubi obiady, zrezygnuje z wielu płyt w zamian za jeden dodatkowy obiad obiady Jeśli Ula bardzo lubi słuchać muzyki, będzie skłonna zrezygnować z wielu wizyt w restauracji w zamian za jedną dodatkową płytę

20 Problem konsumenta raz jeszcze Problem wyboru konsumenta sprowadza się do wybrania takiego koszyka (takiej ilości płyt oraz obiadów), która da najwyższą użyteczność, ale będzie jeszcze osiągalna dla konsumenta z punktu widzenia jego dochodu oraz cen dóbr

21 Rozwiązanie problemu konsumenta ujęcie graficzne płyty 4 1,6 C B A Punkty C i A nie są równowagą. W C warto zwiększyć liczbę obiadów. Rezygnując z jednej płyty Ula może kupić 1,5 obiadu, a użyteczność, jaką na tym zyskuje jest większa niż utrata użyteczności związana z rezygnacją z jednej płyty (krzywa obojętności jest tu stroma). 3,6 obiady

22 Jak gusta wpływają na rozwiązanie (przy tym samym ograniczeniu)? płyty płyty Ula woli muzykę jazzową obiady Leszek woli obiady obiady

23 Ujęcie formalne Z punktu widzenia formalnego, wybór konsumenta jest typowym problem optymalizacyjnym (maksymalizacja w warunkach ograniczenia) Przyjmijmy, że preferencje Uli można zapisać funkcją: 0,6 0,4 U QO QP (jest to typowa funkcja użyteczności spełniająca założenia neoklasycznej teorii konsumenta) Zaś jej ograniczenie budżetowe: 500Q 75Q 300 O P

24 Ujęcie formalne Wówczas problem maksymalizacji można zapisać następująco: max Q O Q P U Q 0,6 O Q 0,4 P przy ograniczeniu 50QO 75QP 300 Dwa sposoby rozwiązania problemu: 1. Rozwiązanie ograniczenia ze względu na jedną zmienną i podstawienie wyniku do funkcji kryterium optymalizacja funkcji jednej zmienne (przyrównanie pochodnej do zera) 2. Metoda mnożników Lagrange a

25 Rozwiązanie Ponieważ funkcje użyteczności definiowane są jako przekształcenie monotoniczne, wygodniej będzie zlogarytmować funkcję celu* Z warunku ograniczenia wyznaczamy Q O Wyrażenie Q O: wstawiamy do funkcji kryterium i liczymy pierwszą pochodną, którą przyrównujemy do zera *Ułatwia to znacząco rachunki, a nie wpływa na wynik optymalizacji max Q O U Q 0,6 O lnu 0,6ln Q0 lnu lnu Q 50Q lnu P Q O O 75Q 6 0,6ln Q 0 0,6ln 6 Q 0,4 P 0,4ln Q P Q 300 0,6 3 0,4 3 6 Q 2 QP P 2 8 QP 1, QO 3,6 5 P 0,4ln Q Q P P P 0,4ln Q 0 P

26 Uogólnienia modelu wyboru konsumenta Przytoczony powyżej model opisuje rzeczywistość uproszczoną do dwóch dóbr Jednak przedstawione koncepcje można łatwo uogólnić podejmując analizę wielu par dóbr lub stawiając konsumenta przed wyborem dobra X i dobra złożonego Y (będącego koszykiem wszystkich innych dostępnych dla konsumenta); dobro Y może symbolizować także suma pieniędzy przeznaczona za zakup innych dóbr (poza X); wówczas jego cenę przyjmujemy za 1 Zasadnicze wnioski z teorii konsumenta nie zmieniają się, choć analiza (zwłaszcza w zapisie formalnym) robi się znacznie bardziej skomplikowana

27 Zastosowanie teorii wyboru konsumenta Konsument wybiera co konsumować (podstawa kształtowania się popytu na rynku towarowym) czy i ile pracować (podstawa kształtowania się podaży na rynku pracy) czy i ile oszczędzać (podstawa kształtowania się podaży na rynku kapitału)

28 Zastosowania teorii wyboru konsumenta Zakupy Podaż pracy Oszczędzanie Wybór między czym a czym? Co mnie ogranicza? Czym się kieruję? Obiad czy płyta? Dochód i ceny obiadu i płyty Preferencje względem słuchania muzyki i jedzenia obiadu (użyteczność) Pracuję czy odpoczywam? Czas i stawka płac Preferencje względem odpoczywania (hobby) a chęcią zarobków (możliwością kupowania dóbr i usług) Oszczędzam czy pożyczam? Dochód i stopa procentowa Preferencje względem odkładania konsumpcji w czasie (moja cierpliwość)

29 Podaż pracy Analiza zachowania pracownika: czy chcę pracować? W jakim wymiarze? W jakim zawodzie? W jakim regionie? Decyzja o pracy jest decyzją o formie spędzania czasu: CZAS jest zasobem jakim dysponujemy. Ograniczonym, niestety :-( Dzielimy czas: na miłe rozrywki (lub inne zajęcia, także pracę w domu) i na pracę zarobkową (pozwalającą uzyskać dochód przeznaczany na zaspakajanie potrzeb poprzez zakupy dóbr i usług)

30 Podaż pracy: jak odwrócić kota ogonem? Czyli najprostszy model stawia przed nami następujący problem: mamy do dyspozycji 16 godzin (8 godzin na spanie, jedzenie itd.), które dzielimy między pracę i czas wolny Gdy odpoczywamy, nie pracujemy, a zatem zamiast zastanawiać się nad czynnikami determinującymi podaż pracy możemy analizować popyt na czas wolny standardowy model popytu na jakieś dobro

31 Podaż pracy: kot odwrócony W największym uproszczeniu popyt na jakieś dobro zależy od: ceny danego dobra poziomu bogactwa, zasobów, dochodów preferencji danej osoby Co jest ceną godziny czasu wolnego? Godzinowa stawka płacy.

32 Analiza wyboru między czasem wolnym a pracą: analiza graficzna Konsument ma do wyboru dwa dobra: czas wolny oraz dobro złożone (umowne dobro składające się ze wszystkich dóbr i usług, jakie może kupić za pieniądze zarobione podczas pracy) Oba dobra zaspakajają jego potrzeby = przynoszą mu użyteczność (funkcja użyteczności jako może być zilustrowana wykresem krzywych obojętności)

33 Krzywe obojętności Dzienny dochód [zł] a U B U A 0 8 Wolny czas w ciągu dnia [godz.]

34 Mapa krzywych obojętności Przy zmniejszeniu ilości czasu wolnego potrzeba więcej pieniędzy, aby poziom użyteczności się nie zmienił Wypukły kształt krzywych obojętności przy dużym zasobie pieniądza, a małej ilości czasu wolnego, bardziej go sobie cenimy, niż gdy mamy go dużo a pieniędzy mało Znaczenie indywidualnych preferencji

35 Ograniczenie budżetowe Przykład: brak dochodów pozapłacowych; stawka wynagrodzenia: 8 złotych za godzinę; 16 godzin w ciągu doby do dyspozycji; Cały czas pracuje czas wolny wynosi zero, ale konsumpcja = 128 zł; W ogóle nie pracuje 16 godzin czasu wolnego, ale zerowa konsumpcja; Nachylenie ograniczenia budżetowego relacja cen dóbr = -(w/1) = -w = -8

36 Równowaga pracownika Dzienny dochód [zł] N U A Czas wolny [godz.] Czas pracy [godz.]

37 Efekt wzrostu dochodu pozapłacowego Dzienny dochód [zł] 164 e Konsument otrzymuje 36 zł zapomogi 128 E P 72 N U B 36 d U A D 16 Czas wolny [godz.] Czas pracy [godz.]

38 Skutki zmian płac Gdy silniejszy efekt dochodowy wzrost płacy prowadzi do spadku podaży pracy (ale spadek ten jest mniejszy niż przy równoważnym wzroście dochodu pozapłacowego, gdyż działa efekt substytucyjny) Gdy przeważa substytucyjny krzywa podaży pracy na nachylenie dodatnie, ale gdy dominuje efekt dochodowy ma nachylenie ujemne (??!!) Można spodziewać się, że przy niższych płacach przeważa efekt substytucyjny, zaś przy wyższych dochodowy charakterystyczny kształt indywidualnej krzywej podaży pracy

39 Krzywa indywidualnej podaży pracy Płaca realna w/p S Oferowana liczba godzin pracy

40 Skąd zakrzywienie krzywej podaży? Jeśli wyjściowo dana osoba sporo pracowała zmiana w da duży wzrost dochodu silny efekt dochodowy Ekstremalna zmiana: gdy startujemy z braku aktywności zawodowej podniesienie płacy wywołuje tylko efekt substytucyjny, a nie dochodowy nie można zmniejszyć zaangażowania w pracę

41 Za mniej niż $ nie wstaję nawet z łóżka, czyli płaca progowa Linda Evangelista i jej reservation wage Osoby nie należące do zasobów siły roboczej wyceniają dodatkową jednostkę czasu wolnego na pewną wartość X; o ile rynkowa stawka płacy jest mniejsza od X, nie podejmują zatrudnienia Znaczenie kosztów dojazdu do pracy, utraty możliwości wykonywania prac domowych określonej wartości (w tym np. opieki na dziećmi) Problem utraty dochodów socjalnych wypłacanych przy braku aktywności zawodowej (zasiłek dla bezrobotnych)

42 Wybór konsumenta w zakresie oszczędności Dlaczego i ile konsument oszczędza takie zagadnienie nazywany wyborem międzyokresowym, bo decyzje dotyczą czy konsumować dziś, czy w przyszłości

43 Wybór międzyokresowy konsumenta w podaży kapitału Otrzymując pewien strumień dochodów w czasie konsument stoi przed wyborem dotyczącym poziomu konsumpcji w kolejnych okresach Może zawsze konsumować tyle co zarabia Może także oszczędzać (przesuwać konsumpcję z teraźniejszości na przyszłość) Może także się zapożyczać (przesuwać konsumpcję z przyszłości do teraźniejszości) Od czego zależy jego wybór? Jest to de facto szczególny przypadek wyboru konsumenta, gdzie można zastosować standardową teorię wyboru konsumenta

44 Wybór międzyokresowy konsumenta w podaży kapitału Z jednej strony preferencje względem konsumpcji obecnej i przyszłej na ile skłonny jest poświęcić konsumpcje bieżącą, aby zwiększyć konsumpcję w przyszłości Z drugiej strony ograniczenie budżetowe dane posiadanym zasobem i cenami konsumpcji teraz i w przyszłości Podstawowy model: uproszczenie do dwóch okresów: obecny (1) i przyszły (2)

45 Wybór międzyokresowy Problem wyboru międzyokresowego: Mając dane dochody m 1 i m 2 oraz ceny p 1 i p 2, jaki jest optymalny wybór konsumpcji bieżącej i przyszłej (c 1, c 2 )? Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy znać: Międzyokresowe ograniczenie budżetowe Międzyokresowe preferencje

46 m 2 c 2 ( 1 r) m 1 Międzyokresowe ograniczenie budżetowe ( c, c ) 0, m ( 1 r) m jest koszykiem konsumpcyjnym, gdy cały dochód w okresie 1 jest zaoszczędzony m 2 ( c, c ) m m , 0 1 r jest koszykiem konsumpcyjnym, gdy pożyczki w okresie 1 są największe 0 0 m 1 m 1 m 2 1 r c 1

47 m 2 c 2 ( 1 r) m 1 Międzyokresowe ograniczenie budżetowe c ( 1 r) c m ( 1 r) m Nachylenie = (1+r) C 1 konsumpcja w okresie 1 m 2 C 2 konsumpcja w okresie 2 M 1 dochód w okresie 1 M 2 dochód w okresie m 1 m 1 m 2 1 r c 1 r stopa procentowa

48 Preferencje c 2 U 0 C 1 konsumpcja w okresie pierwszym C 2 konsumpcja w okresie drugim c 1

49 Wybór międzyokresowy pożyczkodawca (obecnie konsumuje mniej niż zarabia: c 1 <m 1 ) c 2 Nachylenie = ( 1 r) c * 2 m 2 U 0 0 c * 1 m 1 c 1

50 Wybór międzyokresowy pożyczkobiorca (obecnie konsumuje więcej niż zarabia: c 1 >m 1 ) c 2 Nachylenie = ( 1 r) m 2 c * 2 U 0 0 m 1 c * 1 c 1

51 Wybór międzyokresowy konsumenta: podsumowanie Im wyższe stopy procentowe, tym droższa jest bieżąca konsumpcja: np. za samochód kupiony na kredyt musimy płacić większe odsetki, więc będziemy w przyszłość konsumować mniej, wyrzekając się dziś wynajmowanego większego mieszkania na rzecz mniejszego, więcej możemy odłożyć na zakup własnego wyższe odsetki pomnożą oszczędności)

52 Wybór międzyokresowy wnioski Od czego zależy decyzja o oszczędzaniu bądź pożyczaniu? Od dochodu bieżącego i przyszłego jeśli konsument ma duży dochód przyszły w porównaniu z bieżącym, to będzie raczej pożyczkobiorcą Od stopy procentowej (realnej) im większa stopa procentowa, tym bardziej stroma linia ograniczenia budżetowego i tym chętniej konsument będzie oszczędzał Od preferencji bardziej niecierpliwi konsumenci będą pożyczkobiorcami

53 Cena Podaż Popyt Co konsumować? Ilość towaru Stopa procentowa Podaż kapitału = oszczędności Popyt na kapitał Ile pracować? Konsument wybiera Ilość kapitału Stawka płacy Podaż pracy Popyt na pracę Ile oszczędzać? Ilość pracy

54 Nowoczesne podejście do wyboru konsumenta Nowy nurt w ekonomii: zastosowania psychologii Ludzie wcale nie są racjonalni w swoich wyborach Badania Kahnemana i Tversky'ego, które przeczą powszechnie przyjętej teorii użyteczności oczekiwanej Nobel w ekonomii 2002

55 Badanie Kahnemana i Tversky'ego Badaniu zostali poddani studenci uniwersytetu w Izraelu, Sztokholmie i Michigan. Eksperyment przeprowadzono w formie ankiety, w której proszono o wybranie jednej z dwóch możliwości sformułowanych w formie prognozy. W badaniu zadawano pytania sformułowane w następujący sposób: którą z możliwości preferujesz: (6000,.001), czy (3000,.002)? Pierwsza liczba w nawiasie oznacza kwotę wygranej (w umówionej walucie), podczas gdy druga cyfra oznacza prawdopodobieństwo wygrania, przy czym kropkę poprzedza umownie zero. Przykładowo (6000,.001) oznacza prognozę wygrania sześciu tysięcy (np. zł.) z prawdopodobieństwem jednego promila oraz nie wygrania niczego z prawdopodobieństwem 99,9%

56 Efekty Kahnemana efektu pewności polegającego na tym, że preferowane są te prognozy, które dają pewny zysk, nawet jeśli alternatywna prognoza daje wyższy zysk oczekiwany (ale niepewny). efektu odbicia polegającego na tym, że inaczej traktowana jest prognoza strat niż prognoza zysków. W przypadku, gdy dostępne są jedynie prognozy przynoszące straty, uczestnicy badania poszukiwali ryzyka i wykazywali odwrotność efektu pewności. efektu izolacji polegającego na tym, że ludzie upraszczają skomplikowane problemy skupiając się zwykle na tym, co różni dane alternatywy, a nie na tym co je łączy. Konsekwencją tego efektu jest fakt, że sposób sformułowania problemu wpływa na wybierane sposoby jego rozwiązania. W efekcie może powstać niespójność preferencji.

57 Etapy Kuhmania 1 etapu obróbki: obejmuje on umysłową analizę możliwych decyzji (prognoz) za pomocą poniższych operacji: kodowania: ustalenie punktu względem, którego poszczególne skutki decyzji będą oceniane jako zysk, albo strata; upraszczania: prognozy o złożonej strukturze są upraszczane, pomijane są prawdopodobieństwa bardzo małe; oddzielania: w prognozach oddzielane jest to, co jest pewne, od tego co jest obdarzone ryzykiem; pomijania: wspólne elementy wszystkich (lub niektórych) prognoz są pomijane, tak aby możliwe było porównanie tylko tego, co prognozy różni;

58 Etapy Kuhmania 2 etapu oceny: dostępne decyzje oceniane są pod kątem: wpływu prawdopodobieństw poszczególnych elementów decyzji (prognozy) na wartość całej decyzji: π(pi); subiektywnej wartości możliwych skutków decyzji względem wybranego (w etapie obróbki) punktu odniesienia (strata/zysk): v(xi).

59 Ignorowanie prawdopodobieństwa Niezapinanie pasów bezpieczeństwa w samochodach i uzasadnianie tego przypadkami osób które przeżyły wypadek dlatego że nie miały zapiętych pasów. Choć takie zdarzenia rzeczywiście zostały odnotowane, ich prawdopodobieństwo jest zaniedbywalnie małe w porównaniu z prawdopodobieństwem urazu z powodu niezapięcia pasów. Przy analogicznych potencjalnych stratach, opieranie się na takich przypadkach nie ma żadnego sensu. Typowy badany człowiek był skłonny zapłacić 7$ za uniknięcie 1% szansy bolesnego porażenia prądem, i jedynie 10$ za uniknięcie 99% szansy tego samego porażenia. Ten przypadek sugeruje to że taka nieracjonalność ma większe szanse pojawienia się gdy wynik zdarzenia jest pobudzający emocjonalnie. (Rottenstreich i Hsee 2001 )

60 Efekt stanu posiadania Jaka jest najwyższa kwota, jaką byście zapłacili za to by ktoś posprzątał wasze mieszkanie? Zapamiętajcie tą kwotę!

61 Efekt stanu posiadania Czy posprzątalibyście mieszkanie za tą samą kwotę jaką jesteście skłonni zapłacić?

62 Efekt stanu posiadania Łatwiej wydać pieniądze gdy ma się chociaż psychologiczną możliwość ich odzyskania gwarancje zwrotu i wycofania na pewien okres Gdy już pieniądze są poza portfelem, wtedy łatwiej o nich zapomnieć Trudno się pieniądze tylko z portfela wyjmuje Karty kredytowe i inne chytre formy marketingu

63 Rachunkowość w myślach Ludzie nie potrafią oceniać korzyści i strat z punktu widzenia całego rocznego budżetowania, jeśli dana korzyść(strata) jest jednorazowa Przy ocenie korzyści (strat) w grę wchodzą emocje. Czujemy się nieproporcjonalnie szczęśliwi gdy korzyść jest nieoczekiwana (mamy szczęście)

64 Rachunkowość w myślach Bliskość dużych kwot, lub niespodziewany zysk nawet nie mający wpływu na sytuację finansową implikuje wzrostem skłonności do wydawania pieniędzy. - wygrana w pokera - duży napiwek - wzrost na giełdzie -> napędzanie koniunktury

65 Koszt utopiony Kupiłeś bilety na mecz tenisa za 200 zł. Straszliwie pada. Idziesz? A gdybyś dostał go za darmo? Poszedłeś na drogi obiad do restauracji. Pomimo tego, że danie nie smakuje Ci tak jak się tego spodziewałeś, zjadasz wszystko do końca.

66 Koniec wykładu 4