Œl¹ska i wiel ko pol ska pro win cja lito stra ty gra ficz na glin zwa³owych

Transkrypt

1 Œl¹ska i wiel ko pol ska pro win cja lito stra ty gra ficz na glin zwa³owych Jerzy A. Czer won ka* Przegl¹d Geologiczny, vol. 5, nr 5, 004 Silesian and Great Poland gla cial till lithostratigraphical prov inces. Prz. Geol., 5: Sum mary.the paper intro duces a semiformal term gla cial till lithostratigraphical prov inces to denote geo graph ical areas of occur rence of lithological group ings and for ma tions of gla cial tills. Within the area between Noteæ River ice-marginal val ley and the Sudetic Fore land, 3 types of tills were rec og nized. Of these, 5 lithotypes were included into the Great Poland till prov ince, four were included into the Silesian prov ince, while the remain ing ones, found at the east ern periph ery of the Kraków-Czêstochowa High land are pre lim i nar ily assigned to another, not yet defined prov ince sit u ated east of the study area. Maps illus trat ing dis tri bu tion of par tic u lar lithotypes were made and served as a basis for an attempt to recon struct the changes in ice-sheet extent dur ing sub se quent glaciations. Key words: till petrog ra phy, extents of Scan di na vian ice-sheet lobes, litostratigraphical provinces, Pleis to cene Pro wa dzo ny od po³owy lat sie dem dzie si¹tych, w ramach reali za cji Szcze gó³owej mapy geo lo gicz nej Pol ski w ska li : (SMGP), pro gram badañ lito to lo gicz - no-pe tro gra ficz nych nale y do naj wiê k szych w histo rii pol skiej geo lo gii. W ci¹gu naj bli szych sze œciu lat powi - nien dobiec koñca etap obej muj¹cy bada nia labo ra to ryj ne. Jed nak z uwa gi na fakt, i zosta³y one zamkniê te na znacz - nych obsza rach mo na i nale y siê poku siæ o pierw sze syntezy w ujêciu makroregionalnym. Wœród rozlicznych elemen tów sk³adaj¹cych siê na wymie nio ny pro gram badaw czy, na plan pierw szy wysu waj¹ siê bada nia petro gra ficz ne mate - ria³u wi ro we go z frak cji 0 5 mm pochodz¹cego z glin zwa³owych. Na pod sta wie tych wyni ków, a zw³asz cza war - to œci wspó³czyn ni ków petro gra ficz nych: O/K, K/W i A/B, doko nu je siê podzia³u i wza jem nej kore la cji pro fi li otwo - rów wiert ni czych wyko ny wa nych w trak cie prac nad poszcze gól ny mi arku sza mi SMGP (Instruk cja..., 996; Czer won ka, 998). Obszar, dla któ re go autor przed sta wia wyni ki tych badañ obej mu je arku szy SMGP po³o onych od po³udnio wych kra wê dzi pra do li ny Note ci, poprzez obszar Poje zie rza Wiel ko pol skie go, Kotlin migrodz kiej i Milic - kiej, Wzgó rza Dal kow skie, Trzeb nic kie i Ostrze szow skie, cen traln¹ czê œæ Nizi ny Œl¹skiej po pó³nocn¹ czê œæ blo ku przed su dec kie go. Prze ba da no tu 63 sta no wi ska, któ ry mi w wiê k szo œci s¹ pro fi le otwo rów wiert ni czych. Obszar badañ i usy tu owa nie sta no wisk przed sta wia ryc.. Pod tytu³owym pojê ciem pro win cji lito stra ty gra ficz nej nale y rozu mieæ obszar, na któ rym wystê pu je zespó³ wydzieleñ litostratygraficznych (tu glin zwa³owych) o okreœlonej wzajemnie superpozycji. Nie jest to ani formalna, ani nieformalna jednostka w rozmienieniu zasad nomenklatury stra ty gra ficz nej (Zasa dy..., 975, 988). S³u yæ ma ona porz¹dko wa niu zebra ne go mate ria³u. Taki zespó³ mo na w ka dej chwili zwiêkszaæ lub zmniejszaæ o zdefiniowane zgodnie z wzmiankowanymi zasadami wydzielenia litostratygraficzne. Wprowadzenie pojêcia prowincji litostratygra - ficznej ma równie na celu uœwiadomienie i podkreœlenie tezy i w ramach korelacji chronostratygraficznej mo na ze sob¹ ³¹czyæ wydzielenia litostratygraficzne o skrajnie ró - nych cechach je opi suj¹cych, gdy zespó³ tych cech jest funk cj¹ nie tyl ko cza su, ale i prze strze ni. Nie nale y wiec zak³adaæ, i gli nê zwa³ow¹ sta no wi¹c¹ ele ment podzia³u czasowego charaktery zu je taki sam sk³ad petro gra ficz ny na dowol nie wiel kim obsza rze. Na obec nym eta pie ana li zo - wa nia zebra nych mate ria³ów mo na posta wiæ hipo te zê, i *Przed siê bior stwo Geo lo gicz ne we Wroc³awiu Proxi ma S.A., ul. Wierz bo wa 5, Wroc³aw; jaczer won ka@proxi - ma.isp.pl w mia rê up³ywu cza su mate ria³ wi ro wy trans por to wa ny przez l¹dolód i zawar ty w gli nach zwa³owych by³ coraz bogat szy w ska³y wêgla no we wapie nie i dolo mi ty, kosz tem ska³ kry sta licz nych. T³uma czyæ to mo na z jed nej stro ny ten den cj¹ prze su wa nia ku wscho do wi tak zwa ne go teo re - tycz ne go cen trum l¹dolo du, co umo li wia pobie ra nie wiê - k szych ilo œci mate ria³u pochodz¹cego z wychod ni ska³ wêgla no wych. Z dru giej stro ny jed nak, ponie wa wychod - nie ska³ kry sta licz nych, zw³asz cza po zdar ciu zwie trze lin s¹ zde cy do wa nie trud niej nisz czo ne przez l¹dolód ni wychod nie ska³ wêgla no wych, pro por cje w sk³adzie trans - por to wa ne go mate ria³u mog¹ ule gaæ zmia nom na nie ko - rzy œæ ska³ kry sta licz nych. Przy po mnieæ w tym miej scu war to pra cê Böse (990), któ ra wyka za³a, i w przy pad ku d³u sze go posto ju l¹dolo du, któ re mu gra dient ter micz ny nie pozwa la roz prze strze niaæ siê ku po³udnio wi, napór mas lodu wymu sza w stre fie mar gi nal nej zmia nê kie run ku prze - mie sza nia siê lobów na bar dziej zachod ni. Tym samym nastê pu je zmia na obsza rów ali men ta cyj nych. Do tej pory na przed sta wio nym obsza rze uda³o siê opi - saæ i zde fi nio waæ 3 lito ty py glin zwa³owych. Pe³na doku - men ta cja dla 0 pro fi li odnie sie nia zosta³a wcze œniej opu bli ko wa na: Czer won ka & Krzysz kow ski (99a, 994), Czer won ka i in. (997, 998). Pro fi le defi niuj¹ce pozo sta³e 3 jed nost ki lito stra ty gra ficz ne znaj duj¹ siê w archi wal nych opra co wa niach wyko na nych w ramach reali - za cji SMGP. Tym samym w tre œci arty ku³u pomi niê te zostan¹ ich cechy dia gno stycz ne i kry te ria, na posta wie któ rych je wydzie lo no. Nie bêd¹ te poda wa ne i komen to - wa ne war to œci wspó³czyn ni ków petro gra ficz nych. Jedy - nym ele men tem bêdzie tu gra ficz ny zapis rela cji pomiê dzy nimi przed sta wio ny na ryc. 9 i odnosz¹cy siê do war to œci œred niej w pro fi lu stra to ty po wym. Za pod sta wê przed sta wio nej w arty ku le kore la cji przy - jê to przede wszyst kim zasa dê super po zy cji, to zna czy, e poszcze gól ne lito ty py glin s¹ m³odsze od lito ty pów po³o nych poni ej ich sp¹gu i star sze od zale gaj¹cych powy ej ich stro pu. W takim uk³adzie lito ty py nale ¹ do odrêb nych epi zo dów gla cjal nych w rozu mie niu stra ty gra - fii, bez wzglê du na ran gê tego epi zo du (zlo do wa ce nie, sta - dia³, faza itd.). Zja wi sko pole gaj¹ce na wystê po wa niu ró nych lito ty pów w tej samej super po zy cji i wyklu - czaj¹cych siê wza jem nie przy jê to uwa aæ za dowód ich przy na le no œci do tego same go epi zo du gla cjal ne go. W pro fi lach odnie sie nia nie ma zabu rzeñ gla ci tek to nicz nych, ani kier i porwa ków innych lito ty pów. Zja wi ska te s¹ dopie ro przed mio tem szcze gó³owych inter pre ta cji w pro fi - lach sta no wisk innych ni stra to ty po we. Lito stra ty gra fia, jest obok bio stra ty gra fii i chro no stra - ty gra fii jed nym z trzech pod sta wo wych narzê dzi usta la nia 4

2 Przegl¹d Geologiczny, vol. 5, nr 5, 004 nastêp stwa i kore la cji warstw. Wspo mnia ne 3 lito ty py zebra no w epi zo dów gla cjal nych. Zostan¹ przed sta wio - ne w trzech gru pach odpo wia daj¹cych zlo do wa ce niom po³udnio wo-, œrod ko wo- i pó³noc no pol skim. Pró ba okre - œle nia ran gi epi zo du gla cjal ne go zosta nie doko na na w nawi¹zaniu do sche ma tu stra ty gra ficz ne go sto so wa ne go przy pra cach nad SMGP i przed sta wio ne go w Instruk cji... (999). Zlo do wa ce nia po³udnio wo pol skie Epi zod I. Do pierwszego najstarszego epizodu zaliczono trzy lito ty py (ryc. ). Na obsza rze pro win cji œl¹skiej jest to glina z Pietrzykowic (fm) (Czerwonka & Krzyszkowski, 99a). Ozna czo no j¹ w pro fi lach 3 otwo rów. We wschod - niej czêœci prowincji wystêpuje ona w postaci regularnego, dochodz¹cego do kil ku na stu metrów mi¹ szo œci pozio mu. W mia rê posu wa nia siê ku zacho do wi hory zont ten zani ka i poszczególne stanowiska s¹ od siebie izolowane. Czêsto poja wiaj¹ siê w tej pozy cji cien kie war stwy gli ny, w któ rych trudno o wiarygodny i jednoznaczny wynik analizy petrograficznej. Takie stanowiska zosta³y pominiête w zestawieniu. Uwa ga ta doty czy wszyst kich takich przy pad ków w pozosta³ych epizodach. Glina z Pietrzykowic powszechnie spotykana jest w strukturach glacitektonicznych na obszarze Wzgórz Trzebnickich i Ostrzeszowskich. W SE czê œci oma wia ne go obsza ru, w dorze czu gór nej Pro sny, z 6 sta no wi ska zosta³a opi sa na gli na z Kuja ko wic (fm) (Czer won ka i in., 998). Jest ona, jak siê wyda je, ele - men tem innej nie wyod rêb nio nej pro win cji. Hipo te za ta mo e byæ zwe ry fi ko wa na po opra co wa niu mate ria³ów z rejo nu po³o one go na wschód od oma wia ne go, dla któ re go odnie sie niem mog³aby byæ odkryw ka be³cha tow ska (Czer- won ka & Krzysz kow ski, 99b). W prowincji wielkopolskiej glinie z Pietrzykowic odpowia da gli na z Gro ñska (fm) (Czer won ka & Krzysz kow ski, 994). Stwierdzona zosta³a w pro fi lach 7 otwo rów. Na ca³ym obsza rze wystê pu je raczej w posta ci pozio mó w poroz - rywanych w wyniku procesów erozyjnych. Na obszarze basenu zachodniego, w rozumieniu B³aszczyka (974), brak tego lito ty pu ca³kowi cie. We wschod niej czê œci opra co wa - ne go obsza ru, od linii Gnie zno Trzeb ni ca nie uda³o siê w tej pozy cji stwier dziæ ad nych glin, nawet w posta ci cien kich, nie oznaczalnych poziomów. Gli ny zwi¹zane z tym epi zo dem zale gaj¹ b¹dÿ bez po - œred nio na ró nych ogni wach pod³o a trze cio rzê do we go jakie sta no wi seria pozna ñska, b¹dÿ na utwo rach pre gla - cjal nych zna nych w lite ra tu rze jako seria Gozd ni cy lub for - ma cja Ziem bic ka (Czer won ka & Krzysz kow ski, 00). Nie rzad ko gli ny te podœ cie lo ne s¹ piasz czy sto- wi ro wy mi utwo ra mi wod no lo dow co wy mi pochodz¹cymi z tego same go okre su gla cjal ne go. Gra ni ca pomiê dzy pro win cja - mi œl¹sk¹ i wiel ko polsk¹ prze bie ga wzd³u pó³noc nej pod - sta wy dzi siej sze go Wa³u Œl¹skie go. Epi zod II. W obrê bie epi zo du II mamy do czy nie nia rów nie z trze ma lito ty pa mi glin (ryc. 3). We wschod niej czê œci pro - win cji œl¹skiej jest to gli na z Radzo wic (fm) wystê puj¹ ca (Czer won ka i in., 998) w pro fi lach otwo rów. W odró - nie niu od star szej gli ny z Pie trzy ko wic nie two rzy ona tak jed - nolitego i mi¹ szego horyzontu. W zdecydowanej wiêkszoœci otwo rów nie zacho wa³a siê. Jed no cze œnie w³aœnie ta gli na jest bar dzo boga ta w mate ria³ lokal ny pochodz¹cy g³ównie z redepozycji osadów preglacjalnych. Udzia³ tych elementów zwiê k sza siê ku po³udnio wi, tak e na obsza rze pomiê dzy rzekami Bystrzyc¹ i Nys¹ K³odzk¹ iden ty fi ka cja mo e byæ utrud nio na, a na zachód od Bystrzy cy mate ria³ lokal ny ca³kowi - cie maskuje proporcje wskaÿników petrograficznych. Glina ta jest spotykana równie w strukturach glacitektonicznych. W pro win cji wiel ko pol skiej epi zod II repre zen tu je gli - na z Krze si nek (fm) (Czer won ka & Krzysz kow ski, 994), któr¹ uda³o siê wyró niæ w pro fi lach 38 otwo rów. Ana li za ich po³o e nia wyka za³a, i obsza ry jej pozba wio ne mo na interpretowaæ jako wynik dzia³alnoœci erozyjnej w dolinach dwu du ych rzek. Na zacho dzie mog³aby to byæ doli na pra - Bo bru-kwi sy, a na wscho dzie dop³ywy odwadniaj¹ce wyso czy zny more no we w kie run ku doli ny pra Pro sny-war - ty. W obu przy pad kach od po³udnia for my te s¹ masko wa - ne przez zabu rzo ne gla ci tek to nicz nie obsza ry Wa³u Œl¹skie go. Je eli taka inter pre ta cja jest praw dzi wa to po Tab.. Zestawienie litostratygraficznych formacji glin zwa³owych wystêpuj¹cych na obszarze Œl¹ska i Wielkopolski Table. Lithostratigraphical till formations found in Silesian and Great Poland Province Grupa Groups Zlodowacenia pó³nocnopolskie North Polish glaciations Zlodowacenia œrodkowopolskie Mid-Polish glaciations Zlodowacenia po³udniowopolskie South Polish glaciations Prowincja œl¹ska Silesian Province Prowincja wielkopolska Great Polish Province Formacja glin zwa³owych z: Till formation: brak absent brak absent Stratotyp na arkuszu: Stratotype profile within map sheet: Formacja glin zwa³owych z: Till formation: Skiereszewa Skiereszewo Bytynia Bytyñ Maliñca Maliniec Ujœcia Ujœcie Mutowa Mutowo Górzna Górzno Kopaszewka Kopaszewko Karolewa Karolewo Naratowa Naratów Smolnej Smolna Laskowice O³awskie Dopiewieca Mchów Dopiewiec Mchy Stratotyp na arkuszu: Stratotype profile within map sheet: Gniezno Buk Konin Pi³a Konin Leszno Czempiñ Buk Góra Buk Œrem Wierzbna Wierzbno Domaniów Borowca Borowiec Bytom Odrzañski Witos³awia Witos³aw Leszno Radzowic Radzowice Syców Krzesinek Krzesinki Swarzêdz Pietrzykowic P ietrzykowice Wroc³aw Groñska Groñsko Lwówek Œl¹ski 4

3 Przegl¹d Geologiczny, vol. 5, nr 5, 004 gla cjal nym epi zo dzie II nast¹pi³ okres cie plej szy, w któ rym dosz³o do ukszta³towa nia sta bil nej sie ci rzecz nej. Tak¹ hipo te zê potwier dza rów nie zna le zie nie w tej pozy cji, tzn. w stro pie glin z Krze si nek, a tak e glin Radzo wic serii obszar badañ area of invvestigation lokalizacja stanowisk location of sites Poznañ Gdañsk Wroc³aw Warszawa Kraków piasz czy sto- wi ro wych zin ter pre to wa nych jako osa dy rzecz ne. Naj bar dziej inte re suj¹ca jest tu seria cha rak te ry - zuj¹ca siê wyra Ÿnym pod wy sze niem, w sto sun ku do utwo rów pocho dze nia gla cjal ne go, udzia³u pirok se nów w zespo le mine ra³ów ciê kich. Na obsza rze pro win cji œl¹skiej jest to for ma cja z Ole œni cy Ma³ej (Czer won ka & Krzysz kow ski, 99a), zawar ta w pro fi lu otwo ru z arku sza O³awa. Nato miast na obsza rze pro win cji wiel ko pol skiej odpo wia da jej for ma cja z Paw³owic (fm) (Czer won ka & Krzysz kow ski, 994), któ rej pro fil stra to ty po wy znaj du je siê na obsza rze arku sza Lesz no. Wystê puj¹ce w niej pirok - se ny s¹ przede wszyst kim odmia na mi cha rak te ry stycz ny - mi dla ska³ zwi¹zanych z dzia³alno œci¹ wul ka niczn¹. Natu ral ne wyda je siê tu szu ka nie dla nich obsza ru ali men - ta cyj ne go na obsza rze Sude tów. Jed nak, je eli praw dzi wy jest obraz sie ci rzecz nej uzy ska ny przy ana li zo wa niu roz - miesz cze nia lito ty pu gli ny z Krze si nek, takie wyt³uma cze - nie sta je pod zna kiem zapy ta nia. Inn¹ hipo tez¹ pocho dze nia pirok se nów mog³aby byæ dzia³alnoœæ wul ka - nicz na w okre sie sedy men to wa nia osa du. Hipo te za ta wyda je siê ona doœæ trud na do przy jê cia. Jed nak w trak cie ana li zo wa nia pro fi li z oko lic Dêbow ca k. Szklar (ok. 40 km na SW od Ole œni cy Ma³ej) pod bazal ta mi i tufa mi natra fio - no na osa dy inter pre to wa ne jako wcze sno-plej sto ce ñskie (Wro ñski, 970). Prze ja wy plej sto ce ñskie go wul ka ni zmu s¹ rów nie reje stro wa ne na obsza rze cze skich Sude tów wschod nich, gdzie uzy ska no dato wa nia wie ku bez wzglêd - ne go rzê du tys. lat. Takie infor ma cje mog¹ mieæ Ryc.. Obszar badañ i loka li za cja sta no wisk Fig.. Area of inve sti ga tion and loca tion of sites glina z Groñska (fm) Groñsko Till Formation glina z Kujakowic Kujakowice Till Formation Obszar na którym danego typu gliny: Area where the lithotyp of till: brak lack glina z Pietrzykowic (fm) Pietrzykowice Till Formation Ryc.. Epi zod I obsza ry wystê po wa nia glin z: Gro ñska, Pie - trzy ko wic i Kuja ko wic Fig. Epi so de I extent of: Gro ñsko, Pie trzy ko wi ce and Kuja - ko wi ce Tills For ma tions glina z Krzesinek (fm) Krzesinki Till Formation glina z Kamieñca (fm) Kamieniec Till Formation Obszar na którym danego typu gliny: Area where the lithotyp of till: brak lack materia³ lokalny uniemo liwia oznaczenie local material make the determination impossibile glina z Radzowic (fm) Radzowice Till Formation osady rzeczne wzbogacone w piroksen fluvial deposits pyroxene enriched stanowisko Dêbowiec Debowiec site materia³ lokalny utrudnia oznaczenie local material make the determination difficult Ryc. 3. Epi zod II obsza ry wystê po wa nia glin z: Krze si nek, Radzo wic i Kamie ñca Fig. 3. Epi so de II extent of: Krze sin ki, Radzo wi ce and Kamie - niec Tills For ma tion 43

4 Przegl¹d Geologiczny, vol. 5, nr 5, 004 kapi tal ne zna cze nie przy chro no stra ty gra ficz nej kore la cji glin z epi zo du II. W SE czê œci opi sy wa ne go obsza ru stwier dzo no odrêb - ny lito typ gli ny z Kamie ñca (fm) (Czer won ka i in., 998). Zin ter pre to wa no go jedy nie w pro fi lach 3 otwo rów. Dopie - ro ana li za mate ria³ów z obsza ru ca³ej Wy y ny Kra kow - sko-czê sto chow skiej mo e osta tecz nie zwe ry fi ko waæ to wydzie le nie. Jed nak fakt poja wie nia siê odrêb ne go lito ty - pu w kolej nym epi zo dzie suge ru je, i mamy tu do czy nie - nia z inn¹ pro win cj¹ lito stra ty gra ficzn¹. Epi zod III. Z tym okre sem gla cjal nym s¹ zwi¹zane 4 lito ty py glin zwa³owych (ryc. 4). Na obsza rze pro win cji œl¹skiej jest to glina z Wierzbna (fm) (Czerwonka & Krzyszkowski, 99a), oznaczona w profilach 33 otworów. Tworzy ona regularny hory zont o mi¹ szo œci siê gaj¹cej 0 m, lecz spo ty ka ny jedy nie we wschodniej i œrodkowej czêœci Niziny Œl¹skiej. Spotykana jest na Wzgó rzach Trzeb nic kich i Ostrze szow skich. Brak tego typu glin w czê œci zachod niej pro win cji, suge ru je, e tworz¹cy j¹ l¹dolód opar³ siê o Wzgó rza Dal kow skie. W prowincji wielkopolskiej spotykamy dwa litotypy glin. Pierw szy z nich to gli na z Witos³awia (fm) (Czer won ka glina z Witos³awia (fm) Witoslaw Till Formation glina z Wierzbna (fm) Wierzbno Till Formation glina z Borowca (fm) Borowiec Till Formation glina z Krasiejowa (fm) Krasiejow Till Formation Ryc. 4. Epi zod III obsza ry wystê po wa nia glin z: Witos³awia, Borow ca, Wierz b na i Kra sie jo wa Fig. 4. Epi so de III extent of: Witos³aw, Boro wiec, Wierz b no and Kra sie jów Tills For ma tions glina z Dopiewca (fm) Dopiewiec Till Formation glina ze Smolnej (fm) Smolna Till Formation glina z Mchów (fm) Mchy Till Formation glina z KuŸnicy Boreckiej (fm) Kuznica Till Formation glina z Naratowa (fm) Naratów Till Formation Obszar na którym danego typu gliny: Area where the lithotyp of till: brak lack oznaczenie jest niemo liwe the determination is impossibile glina z Karolewa (fm) Karolewo Till Formation zasiêg zlodowacenia Warty maximum excent of the Warta ice-sheet Ryc. 6. Epi zod V obsza ry wystê po wa nia glin z: Nara to wa i Karo le wa Fig. 6. Epi so de V extent of: Nara tów and Karo le wo Tills For - ma tions Ryc. 5. Epi zod IV obsza ry wystê po wa nia glin z: Dopiew ca, Mchów, Smol nej i KuŸni cy Borec kiej Fig. 5. Epi so de IV extent of: Dopie wiec, Mchy, Smol na and KuŸni ca Borec ka Tills For ma tions 44

5 Przegl¹d Geologiczny, vol. 5, nr 5, 004 & Krzysz kow ski, 994), stwier dzo na w pro fi lach 46 otwo - rów. Wystê pu je ona powszech nie na ca³ym obsza rze Poje - zierza Wielkopolskiego. Jako pierwszy element wœród glin zwi¹zanych ze zlodowaceniami po³udniowopolskimi zachowa³a siê w postaci regularnego horyzontu tworz¹cego now¹ powierzchniê morfologiczn¹, która jednak czêœciowo nawi¹zuje do star szej rze Ÿby. Dru gi lito typ to gli na z Borow - ca (fm) (Czer won ka i in., 997) ziden ty fi ko wa na w pro fi - lach 3 otworów. Wystêpuje na obszarze stosunkowo w¹skie go pasa dna sze re gu kotlin u pod nó a Wa³u Œl¹skie - go, spoczywaj¹c czêsto bezpoœrednio na trzeciorzêdowym pod³o u. Zasiêg lito ty pu glin z Borow ca wyzna cza umown¹ granicê miêdzy prowincjami. Podob nie jak w przy pad ku star szych epi zo dów w SE czê - œci opisywanego obszaru stwierdzono w profilach 5 otworów inny lito typ glin, któ ry nazwa no glin¹ z Kra sie jo wa (fm) (Czer - won ka i in., 998). Na obec nym eta pie i ten rejon nie zosta je w³¹czo ny w sk³ad pro win cji œl¹skiej lub wiel ko pol skiej i jest uwa any za element kolejnej, niezdefiniowanej prowincji litostratygraficznej. Jej ostateczna forma mo liwa bêdzie do okreœlenia po przeanalizowaniu wyników badañ petrograficznych z obsza rów wy yn œrod ko wej Pol ski, w nawi¹zaniu do wyni ków badañ uzyskanych w odkrywce be³chatowskiej. Inter pre ta cja. W cza sie zlo do wa ceñ po³udnio wo pol skich na obsza rze pro win cji œl¹skiej i wiel ko pol skiej bada nia lito stra ty gra ficz ne zare je stro wa³y trzy okre sy gla cjal ne (epi zo dy I III). W ka dym z nich l¹dolód siê ga³ co naj - mniej na obszar blo ku przed su dec kie go. Gli ny star szych epi zo dów I i II, ule ga³y inten syw nym pro ce som ero zyj - nym. Jedy nie gli na z Pie trzy ko wic we wschod niej czê œci Nizi ny Œl¹skiej two rzy regu lar ny, ci¹g³y hory zont. Szcze - gól nie nisz czo ne by³y gli ny z Dopiew ca i Krze si nek na obsza rze pro win cji wiel ko pol skiej. Obsza ry z któ rych te gli ny znik nê³y ca³kowi cie tworz¹ na mapie obraz, któ ry mo na zin ter pre to waæ jako efekt dzia³alno œci ero zyj nej rzek pra Bo bru-kwi sy i pra Pro sny wraz jej dop³ywa mi. Je eli ten wnio sek jest praw dzi wy, to l¹dolód musia³ zani - kaæ na tyle, i two rzy³ siê sys tem rzecz ny, odwad niaj¹cy bada ny obszar w kie run ku pó³noc nym. Istot na dla sta nu wie dzy o geo lo gii tego obsza ru mo e staæ siê seria rzecz na wzbo ga co na w pirok se ny, usy tu owa na pomiê dzy epi zo da - mi II i III. Przy jê cie hipo te zy o pocho dze niu tego mine ra³u w osa dzie z bez po œred niej dzia³alno œci wul ka nicz nej, mo e byæ pomoc na w usta le niu pozy cji chro no stra ty gra - ficz nej, ³¹cznie z prze su niê ciem glin z epi zo dów I II do gru py zlo do wa ceñ star szych od po³udnio wo pol skich. Epi - zod III repre zen tu je zda niem auto ra okres trans gre syj ny. Po zlo dze niu obsza ru Wiel ko pol ski (lito typ gli ny z Witos³awia) nast¹pi³o zatrzy ma nie i okres sta bi li za cji na linii wyzna czo nej przez zasiêg lito ty pu gli ny z Borow ca. W tym cza sie mog³o docho dziæ do zabu rzeñ gla ci tek to - nicz nych w obrê bie Wa³u Œl¹skie go zgod nie z mode lem zapro po no wa nym przez Jaro szew skie go (99). Kolej na transgresja l¹dolo du, w wyni ku któ re go powsta je gli na z Wierz b na obej mu je swym zasiê giem jedy nie œrodkow¹ i wschod ni¹ czê œæ Nizi ny Œl¹skiej. Obszar SW przed po la Wzgórz Dal kow skich pozo sta³ wol ny od lodu. Zlo do wa ce nia œrod ko wo pol skie Epi zod IV. W jego sk³ad w³¹czo no 4 lito ty py glin (ryc. 5). Na obsza rze pro win cji œl¹skiej jest to gli na ze Smol nej (fm) (Czer won ka & Krzysz kow ski, 99a), repre zen to wa na w pro fi lach 43 otwo rów. Two rzy ona wyra Ÿnie zazna czaj¹cy siê poziom, s³abo rozcz³onko wa ny lub zre du ko wa ny, o mi¹ szo œci z regu³y 5 0 m. Lito typ ten powszech nie jest spoty ka ny w obrê bie pasa zabu rzeñ gla ci tek to nicz nych w ca³ym pasie Wa³u Œl¹skie go od Wzgórz Dal kow skich po Ostrze szow skie. Two rzy te wyra Ÿny hory zont na obu sk³onach i w dnie kotlin Obni e nia Milic ko-g³ogow skie - go przy le gaj¹cych od pó³nocy do Wa³u Œl¹skie go. Gli na ze Smol nej jest najm³odszym ele men tem lito stra ty gra ficz nym na obsza rze pro win cji œl¹skiej. Ana lo gicz nie, jak w przy pad ku epi zo dów zwi¹zanych z okre sem zlo do wa ceñ po³udnio wo pol skich w SE czê œci opra co wy wa ne go regio nu, spo ty ka my odrêb ny lito typ w posta ci gli ny z KuŸni cy Borec kiej (fm) (Czer won ka i in., 998). Ozna czo no go w pro fi lach 4 otwo rów oraz w kil ku - na stu wibro son dach na obsza rze arku sza Krze pi ce (Czer - won ka i in., 998). Kon se kwent nie ten lito typ nale y w³¹czyæ w sk³ad odrêb nej pro win cji. W obrêbie prowincji wielkopolskiej glinie ze Smolnej bezpoœrednio odpowiada glina z Dopiewca (fm) (Czerwonka & Krzysz kow ski, 994) zna na z pro fi li 56 otwo rów. Lito typ ten wystê pu je powszech nie w kopal nej wyso czyÿnie more no - wej maskuj¹cej i wyrów nuj¹cej star sze ele men ty rze Ÿby tere - nu. Gli na ze Smol nej nie rzad ko osi¹ga mi¹ szo œci rzê du kilkudziesiêciu metrów, wype³niaj¹c zarówno starsze obni enia, jak i ryn ny powsta³e w tym samym okre sie. We wschod niej czê œci bada ne go obsza ru, na obrze ach Wysoczyzny Kaliskiej, wyodrêbniono kolejny litotyp w posta ci gli ny z Mchów (fm). Pro fil stra to ty po wy tego lito ty - pu nie zosta³ dotych czas opu bli ko wa ny i zna le Ÿæ go mo na w mate ria³ach archi wal nych (Dobosz & Dobo sz-ska wiñ - ska, 998). Opi sa no go w 8 otwo rach. Epizod V. Lito ty py glin pocz¹wszy od epi zo du V spo ty ka - my jedynie na obszarze prowincji wielkopolskiej (ryc. 6). Mamy tu do czynienia z dwoma elementami litostratygra - ficz ny mi. Pierw szy w posta ci gli ny z Nara to wa (fm) (Czer - won ka i in., 997) ziden ty fi ko wa no w 8 otwo rach usytuowanych w œrodkowej i wschodniej czêœci obni enia Milicko-G³ogowskiego oraz w Kotlinie Grabowskiej. Zasiêg wystêpowania gliny z Naratowa nie przekracza linii Wzgórz Dalkowskich, Trzebnickich i Ostrzeszowskich, a szerzej linii wyznaczaj¹cej maksymalny zasiêg zlodowacenia war ty. Ponad to w obrê bie pasm dwu ostat nich wzgórz zalega niezgodnie na starszym plejstoceñskim pod³o u, nie bior¹c udzia³u w zaburzeniach glacitektonicznych. Dla pozo sta³ej czê œci pro win cji wiel ko pol skiej cha rak - te ry stycz na jest gli na z Karo le wa (fm) (Czer won ka & Krzysz kow ski, 994) zna na z pro fi lów a 6 otwo rów. Na uwa gê zwra ca brak glin w hory zon cie epi zo du V na obsza - rze czê œci Poje zie rza Lesz czy ñskie go. Kszta³t tego obsza ru suge ru je, i mamy tu do czy nie nia z kopal nym nuna takiem. W zachod niej czê œci przed po la Wzgórz Dal kow skich gli ny wystê puj¹ce w pozy cji epi zo du V nie nadaj¹ siê do porów nañ z uwa gi na ich zni kom¹ mi¹ szoœæ (~,5 m) i nisk¹ fre kwen cjê mate ria³u wi ro we go (w stan dar do wej prób ce < 00 zia ren). Ana li zuj¹c uzy ska ny obraz wystê po - wa nia obu lito ty pów, nie mo na wyklu czyæ i w tej czê œci bada ne go obsza ru mak sy mal ny zasiêg epi zo du wyzna cza gli na z Karo le wa, a nie jak w czê œci œrod ko wej i wschod - niej gli na Nara to wa. Epi zod VI. Wyró nio ne zosta³y dwa lito ty py (ryc. 7). Pierw szym jest gli na z Kopa szew ka (fm) (Czer won ka & Krzysz kow ski, 994), stwier dzo na w 43 pro fi lach. Dru gi lito typ to gli na z Górz na (fm) (Czer won ka & Krzysz kow - ski, 994) opi sa na w 7 pro fi lach. Rela cja pomiê dzy tymi 45

6 Przegl¹d Geologiczny, vol. 5, nr 5, 004 Ryc. 7. Epi zod VI obsza ry wystê po wa nia glin z: Kopa - szew ka i Górz na Fig. 7. Epi so de VI extent of: Kopa szew ko and Górz no Tills For ma tions lito ty pa mi jest uni kal na w ska li ca³ej pro win cji. We wschod niej czê œci, na po³udnio wych sto kach Wyso czy zny Kali skiej obsza ry wystê po wa nia obu lito ty pów pokry waj¹ siê, a w pro fi lach dwu otwo rów stwier dzo no ich super po - zy cjê. Gli na z Kopa szew ka zale ga g³êbiej i od gli ny z Górz na oddzie la j¹ war stwa pia sków wod no lo dow co wych. Nato miast w oko li cach Gro dzi ska Wlkp. i Gosty nia obser - wu je my doœæ p³ynne prze jœ cie od gli ny z Kopa szew ka do gli ny z Górz na w war stwach czê sto jed no li tej makro sko po - wo gli ny o mi¹ szo œci nie rzad ko >0 m. Takie zja wi sko stwier dzo no w pro fi lach 4 otwo rów. Opi sa ny uk³ad zmian suge ru je i po okre sie sta bi li za cji i posto ju l¹dolo du, wzd³u linii, jak¹ wyzna cza zasiêg wystê po wa nia gli ny z Kopa szew ka, nast¹pi³a lokal na jego glina z Kopaszewka (fm) Kopaszewko Till Formation glina z Górzno (fm) Górzno Till Formation obszar wystêpowania glin z Kopaszewka i Górzna w super pozycji z oznaczeniem stanowisk area of investigation in super position Kopaszewko and Gorzno Tills Formations white location sites obszar wystêpowania serii mieszanej glin z Kopaszewka i Górzna w super pozycji z oznaczeniem stanowisk area of investigation mixed series of Kopaszewko and Gorzno Tills Formations white location sites glina z Maliñca (fm) Maliniec Till Formation glina z Bytynia (fm) Bytyñ Till Formation zasiêg gliny ze Skiereszewa maximum excent of Skiereszewo Till formation glina ze Skiereszewa (fm) Skiereszewo Till Formation superpozycja glina z Maliñca (fm) superposition of Maliniec Till Formation zasiêg gliny ze Bytynia - fazy poznañskiej maximum excent of Bytyn Till formation - Pozanan Phase ice-sheet zasiêg gliny z Maliñca - faza leszczynska maximum excent of Maliniec Till formation - Leszno Phase ice-sheet glina z Mutowa (fm) Mutowo Till Formation Obszar na którym danego typu gliny: Area where the lithotyp of till: brak lack glina z Ujœcia (fm) Ujœcie Till Formation Ryc. 9. Epi zod VIII obsza ry wystê po wa nia glin z: Maliñ ca, Byty nia i Skie re sze wa Fig. 9. Epi so de VIII extent of: Mali niec, Bytyñ and Skie re sze - Ryc. 8. Epi zod VII obsza ry wystê po wa nia glin z: Muto wa i Ujœ cia Fig. 8. Epi so de VII extent of: Muto wo and Ujœ cie Tills For - ma tions 46

7 Przegl¹d Geologiczny, vol. 5, nr 5, 004 trans gre sja kie run ku SW a po liniê zasiê gu gli ny z Górz - na. Uroz ma ico ny kszta³t zasiê gu gli ny z Kopa szew ka prze - ma wia za tym i okres wzglêd nej sta bi li za cji nast¹pi³ po fazie rece sji. W pierw szej fazie lokal nej sza r y lodow ca nast¹pi³o wyrów na nie jego fron tu, a w obsza rach tworz¹cych uprzed nio for my zato ko we (oko li ce Gro dzi ska i Gosty nia) zosta³o zare je stro wa ne prze jœ cie jed ne go lito - ty pu w dru gi. Mak sy mal ny zasiêg gli ny z Górz na pod kre - œlo ny jest przez wystê puj¹ce na powierzch ni for my czo³owo more no we stwier dzo ne np. w obrê bie Wzgórz Rud now skich (Krzysz kow ski & abno, 00). Epi zod VII ryc. 8. Jest to najm³odszy epi zod lito stra ty - gra ficz ny, stwier dzo ny w obrê bie pro win cji wiel ko pol - skiej. W jego sk³ad zosta³y w³¹czo ne dwa lito ty py glin zwa³owych. Gli nê z Muto wa (fm) (Czer won ka & Krzysz - kow ski, 994) stwier dzo no w pro fi lach 3 otwo rów. Kszta³t obsza ru na któ rym wystê pu je ten lito typ przy po mi - na pod ko wê o ramio nach skie ro wa nych ku NE. Zawar ty w ich wnê trzu obszar wol ny od wystê po wa nia gli ny z Muto - wa jest jak by przed³u e niem ku NE obsza ru wol ne go od gli ny z Karo le wa ryc. 6. Gli na z Muto wa jest wew nêtrz - nie naj sil niej zró ni co wa na spo œród wszyst kich opi sa nych tu lito ty pów. W wie lu pro fi lach obser wu je my naprze mian - leg³e wystê po wa nie glin w któ rych pia skow ce zastê po wa - ne s¹ dolo mi ta mi w sto sun ku 3 :. Gliny bogat sze w ska³y wêgla no we na ogó³ czê œciej s¹ spo ty ka ne na obsza rze ramie nia wschod nie go ni zachod nie go. Jed nak pró by spój ne go wyod rêb nie nia dwu nie za le nych lito ty pów nie powiod³y siê, z uwa gi na to, i wyzna czo ne t¹ drog¹ obsza - ry, wza jem nie siê prze ni ka³y tworz¹c nie usys te ma ty zo - wan¹ mozai kê. Zmia ny, o któ rych mowa dobrze s¹ widocz ne w pro fi lu stra to ty po wym. Osta tecz nie przy jê to, i to zró ni co wa nie jest w³aœnie cech¹ gli ny z Muto wa. Ostat ni lito typ na obsza rze pro win cji wiel ko pol skiej to gli na z Ujœ cia. Jej pro fil odnie sie nia znaj du je siê w ods³oniê ciu po³o onym na wyso kim brze gu Note ci. Nie zosta³ on dotych czas opu bli ko wa ny i zna le Ÿæ go mo na w opra co wa niu archi wal nym (Czer won ka & Krzysz kow ski, 996). Obszar wystê po wa nia gli ny z Ujœ cia zaj mu je naj - bar dziej wysu niêt¹ na pó³noc czê œæ opra co wa ne go obsza - ru. Nie jest wiêc wyklu czo ne i sta no wi ele ment kolej nej, nie zde fi nio wa nej jesz cze pro win cji lito stra ty gra ficz nej. Inter pre ta cja. Mo li wa jest kore la cja przed sta wio nych wyni ków badañ, w obsza rze pro win cji wiel ko pol skiej, z podzia³em opra co wa nym w na pod sta wie danych bio stra - ty gra ficznych z okresów miêdzylodowcowych. Jest ona jed nak po³owicz na, gdy pozwa la tylko na okre œle nie gór - nej gra ni cy. Sta no wi¹ j¹ sta no wi ska inter gla cja³u eem skie - go, roz wi niê te go w stro pie poszcze gól nych lito ty pów glin, bêd¹cych w danym rejo nie najm³odszym ele mentem pochodz¹cym ze zlo do wa ceñ œrod ko wo pol skich. S¹ to poczy naj¹c od po³udnia: sta no wi sko Lechi tów (Mal kie - wicz, 00) po³o one w roz ciê ciu gli ny Nara to wa, na obsza rze Kotli nie migrodz kiej; sta no wi sko Zbyt ki (Krzysz kow ski & Win nic ki, 994) usy tu owa ne w stro pie gli ny z Górz na na Wyso czy Ÿnie Lesz czy ñskiej i sta no wi - sko Szel¹g (Nie za bi tow ski & Lubicz, 99) po³o one niew¹tpli wie w stro pie gli ny z Kopa szew ka. W œwie tle badañ lito stra ty gra ficz nych rysu je siê nastê - puj¹cy obraz roz wo ju l¹dolo du w cza sie zlo do wa ceñ œrod - ko wo pol skich. Roz po czy na siê on jego transgresj¹ siê gaj¹c¹ a po Sude ty. Na obsza rze pro win cji œl¹skiej (na po³udnie od Wa³u Œl¹skie go) jest repre zen to wa ny przez jeden lito typ gli ny ze Smol nej. Odpo wia da on zlo do wa ce - niu odry. W pro win cji wiel ko pol skiej bez po œred nim ekwi - wa len tem gli ny ze Smol nej jest gli na z Dopiew ca. Sk³ad petro gra ficz ny mate ria³u skan dy naw skie go jest bar dzo sta - bil ny; œwiad czy to, zda niem auto ra, o tym, i trans gre sja l¹dolo du a do osi¹gniê cia mak sy mal ne go zasiê gu by³a ci¹g³¹, nie pod le gaj¹ca waha niom, a ewen tu al na degla cja - cja szyb ka, typu are al ne go. Pro blem jest, czy i jak dale ko wyco fa³ siê l¹dolód po okresie two rze nia gli ny ze Smol nej. Czy ist nie je okres ciep³y okreœlany w literaturze jako: pilicki, lubawski, lubelski. W trakcie opracowywania arkusza Nowy Tomyœl natra fio no na poziom osa dów z mate ria³em orga nicz nym, który zosta³ zinterpretowany jako odpowiednik w³aœnie tego okre su (Kuszell, 999; Dobosz & Ska wiñ ska-d obosz, 000). W pro fi lu otwo ru powy ej serii z mate ria³em orga - nicz nym zale gaj¹ lito ty py glin m³odsze od gli ny ze Smol nej. S¹ to glina z Karolewa i gliny szeregu Kopaszewko Górzno (por. epi zod VI). Nie ste ty, w pro fi lu tego otwo ru brak gli ny ze Smol nej, któ ra jed no znacz nie mog³aby przes¹dziæ o pra - wid³owej interpretacji geologicznej. Bez wzglê du jed nak na spo ry pali no lo gów mo na przyj¹æ, e obszar obu pro win cji po okre sie two rze nia siê gli ny ze Smol nej by³ wol ny od lodu. Kolej ny pobyt l¹dolo - du wi¹zany ze zlo do wa ce niem war ty by³ o wie le bar dziej z³o ony. Przede wszyst kim brak ju osa dów more no wych w pro win cji œl¹skiej. W cza sie trans gre sji l¹dolód osi¹ga³ liniê Wa³u Œl¹skie go w dwu eta pach. Pierw szy wyzna cza linia zasiêgu gliny z Karolewa, z pozostawionym wolnym od lodu obszarem dzisiejszego Pojezierza Leszczyñskiego, a nastêp nie zabu rzaj¹c po raz kolej ny star sze osa dy wkra cza na obszar same go Wa³u Œl¹skie go. Zasiêg wyzna cza tu lito typ gli ny z Nara to wa (epi zod V). Nastêp nie wyco fu je siê do linii wyznaczonej przez obszar wystêpowania gliny z Kopaszewka. Czo³o l¹dolo du by³o uroz ma ico ne, byæ mo e nast¹pi³o wyodrêbnienie wielkich obszarów martwego lodu. Potem nastêpuje okres regionalnej transgresji, który pocz¹tkowo obja wi³ siê wyrów na niem linii czo³a. W tym okre sie sedy - mentowa³y gliny przejœciowe pomiêdzy litotypami Kopaszewko i Górzno. Maksymalny zasiêg tej transgresji wyzna cza linia zasiê gu gli ny z Górz na (epi zod VI). Z tego okresu pochodz¹ wspomniane formy czo³owo morenowe na Wzgó rzach Rud now skich (Krzysz kow ski & abno, 00). Ostatni etap rozwoju l¹dolodu warciañskiego na obszarze prowincji wielkopolskiej zapisa³ siê w obrazie lobu, który pozo sta wi³ po sobie gli ny z Muto wa. Lob ten zani ka fron tal - nie, a l¹dolód usta bi li zo wa³ siê na linii o prze bie gu W E, wyznaczonej poprzez granicê wystêpowania glin z Ujœcia. Zlo do wa ce nia pó³noc no pol skie Epi zo dy VIII, IX i X ryc. 9. W obrê bie glin zlo do wa - ceñ pó³noc no pol skich wyró nio no 3 lito ty py. Znaj duj¹ siê one w super po zy cji, czy li ka dy z nich sta no wi œlad osob - ne go epi zo du gla cjal ne go. Naj ni ej po³o ony, a wiêc naj - star szy jest lito typ gli ny z Maliñ ca (fm) sta no wi¹cy epi zod VIII. Pro fil odnie sie nia dla tego lito ty pu znaj du je poza obsza rem badañ, w obrê bie odkry wek koniñ skich (Stan kow - ski & Krzyszkowski, 99). Glinê z Maliñca zidentyfikowano w pro fi lach 53 sta no wisk. W 6 przy pad kach pro fi le te s¹ usytuowane na obszarach wystêpowania m³odszych litotypów, a w 8 z nich obok gli ny z Maliñ ca stwier dzo no m³odszy element litostratygraficzny. Po³udniowa granica zasiêgu wystê po wa nia gli ny z Maliñ ca pokry wa siê z zasiê giem fazy leszczyñskiej w ujêciu pokazanym przez Wysotê (00). 47

8 Przegl¹d Geologiczny, vol. 5, nr 5, 004 Do kolej ne go epi zo du IX nale y lito typ gli ny z Byty nia (fm) (Czer won ka & Krzysz kow ski, 994). Zna ny on jest z pro fi li 5 sta no wisk, z cze go 3 znaj duj¹ siê w obsza rze wystê po wa nia m³odsze go lito ty pu. Z kolei, w pro fi lach 6 sta no wisk pod glin¹ z Byty nia ozna czo no lito typ gli ny z Maliñ ca. Szcze góln¹ rolê odgry wa tu sta no wi sko w Ujœ ciu, gdzie w super po zy cji znaj duj¹ siê nie tyl ko obie gli ny zlo - do wa ceñ pó³noc no pol skich, ale i najm³odsza gli na zlo do - wa ce nia œrod ko wo pol skie go gli na z Ujœ cia (epi zod VII, ryc. 8). W obsza rze badañ zasiêg gli ny z Byty nia pokry wa siê z zasiê giem fazy pozna ñskiej (Wyso ta, 00). W NE czê œci obsza ru, na któ rym wystê pu je gli na z Byty nia, opi sa no i wyod rêb nio no kolej ny m³odszy lito typ sta no wi¹cy epi zod X. Jest to gli na ze Skie re sze wa (fm). Jej pro fil stra to ty po wy nie zosta³ opu bli ko wa ny i dostêp ny jest jedy nie w opra co wa niu archi wal nym (Dobosz & Dobo - sz-ska wiñ ska, 999). Gli nê ze Skie re sze wa ozna czo no w profilach 7 otwo rów. Dwa z nich zawie raj¹ tak e gli nê z Maliñ ca. Nie ma pro fi lu, w któ rym znaj do wa³yby siê trzy litotypy glin z okresu zlodowaceñ pó³nocnopolskich. Nieste ty, nie zna ny jest tak e pro fil, w któ rym gli nie ze Skie re - szewa, towarzyszy³aby glina z Bytynia, która jest bezpoœrednio m³odsz¹ formacj¹ litostratygraficzn¹. O osta - tecznej przynale noœci glin ze Skiereszewa do odrêbnej jed - nost ki przes¹dzi dopie ro ana li za mate ria³ów z obsza ru arku szy po³o nych na pó³noc i wschód od bada ne go rejo nu. Inter pre ta cja. Kore la cja stra ty gra ficz na lito ty pów glin zwa³owych wyró nio nych w obrê bie zlo do wa ceñ pó³noc - no pol skich nie budzi w¹tpli wo œci. Obsza ry, na któ rym wystê puj¹ gli ny z Maliñ ca i Byty nia ewi dent nie pokry waj¹ siê z zasiê giem faz odpo wied nio lesz czy ñskiej i pozna - ñskiej, czy li sta dia³u gór ne go zlo do wa ce nia wis³y w rozu - mie niu Instruk cji SMGP (996). Osob ne zagad nie nie sta no wi gli na ze Skie re sze wa. Pomiñ my tu w¹tpli wo œci co do isto ty jej wyró nie nia. Ana li zuj¹c zmia ny sk³adu petro - gra ficz ne go, znaj duj¹cego swo je odbi cie w obra zie wska - Ÿni ków petro gra ficz nych widaæ, e kolej ne m³odsze ele men ty zawie raj¹ coraz wiê cej ska³ wêgla no wych, co jest zgod ne z za³o e nia mi przed sta wio ny mi we wstê pie arty - ku³u. Gli na ze Skie re sze wa mie œci siê w tym sche ma cie. By³aby wów czas kolej nym epi zo dem ran gi fazy z okre su degla cja cji sta dia³u gór ne go zlo do wa ce nia wis³y. Dodat ko - wo zwró ciæ nale y uwa gê, e przed³u e niem linii ogra - niczaj¹cej od zachodu obszar wystêpowania litotypu gliny ze Skie re sze wa jest linia wyzna czaj¹ca zasiêg fazy pozna ñskiej. Je eli wiêc po opra co wa niu dal szych rejo nów udo ku men - to wa no by osta tecz nie lito typ tej gli ny zasiêg fazy pozna - ñskiej w obec nym rozu mie niu kszta³towa ny by³by przez dwa epi zo dy lito stra ty gra ficz ne Wnio ski. Wpro wa dze nie ter minu pro win cja lito stra ty gra ficz - na glin zwa³owych jest uza sad nio ne potrze ba mi porz¹dko - wa nia wyni ków badañ.. Z wyró nio nych 3 lito ty pów glin zwa³owych 4 wchodz¹ w sk³ad pro win cji œl¹skiej, a 5 nale y do pro - win cji wiel ko pol skiej. Pozo sta³e lito ty py, jak siê wyda je, repre zen tuj¹ inn¹ nie zde fi nio wan¹ jesz cze pro win cjê po³o on¹ na wschód od pro win cji œl¹skiej (tab. ). 3. Prze strzen na ana li za wystê po wa nia lito ty pów glin zwa³owych jest pomoc nym narzêdziem w opra co wy wa niu histo rii roz wo ju budo wy geo lo gicz nej w ska li regio nal nej. Naj le piej ilu stru je to przyk³ad okre su zwi¹zane go ze zlo - do wa ce niem war ty na obsza rze Wiel ko pol ski. 4. Lito stra ty gra fia glin zwa³owych jest bez kon ku ren - cyj na na obsza rach, w któ rych nie natra fio no na pro fi le nadaj¹ce siê do badañ pali no lo gicz nych czy fau ni stycz - nych. Z kolei tam, gdzie takie pro fi le wystê puj¹, obie meto - dy usta la nia stra ty gra fii warstw wza jem nie siê uzu pe³niaj¹. 5. Nale y zin ten sy fi ko waæ pra ce nad jed no li tym opra - co wa niem wyni ków badañ mine ra lo gicz no-pe tro gra ficz - nych w ska li ca³ego kra ju. Przedsiêbiorstwo Geologiczne we Wroc³awiu PROXIMA S.A. uczestniczy w realizacji Szczegó³owej mapy geologicznej Pol ski w ska li : , a tak e w pro gra mie badañ lito lo gicz - no-petrograficznych, bêd¹cych tematem powy szego artyku³u. Publikacja artyku³u zosta³a sfinansowania przez Przedsiêbior - stwo Geo lo gicz ne we Wroc³awiu PROXIMA S.A., ul. Wierz bo - wa 5, Wroc³aw. Literatura B ASZCZYK T. 974 Czwar to rzêd Wiel ko pol ski w œwie tle nowych mate ria³ów. Czas. Geo gr., 45: BIRKENMAJER K. (red.) 975 Zasady polskiej klasyfikacji, terminolo gii i nomen kla tu ry stra ty gra ficz nej. Instr. Met. Bad. Geol., 33. Wyd. Geol. BÖSE M. 990 Recon struc tion of ice flow direc tions south of the Bal tic Sea during the Saalian and Weich selian gla tia tions. Bore as, 9: 7 6. CZER WON KA J. A. 998 Lito stra ty gra fia glin lodow co wych: uwa - gi meto dycz ne. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 385: 3 6. CZER WON KA J. A., DOBOSZ T. & KRZYSZ KOW SKI D. 997 Till stra ti gra phy and petro gra phy of the nor thern part of Sile sia (southwe stern Poland). Kwart. Geol., 4: CZER WON KA J. A., DOBOSZ T., HAIS SIG J., KRZYSZ KOW SKI D. & WILA NOW SKI S. 998 Stra ty gra fia i petro gra fia glin lodow co - wych w miê dzy rze czu Odry i War ty, Pol ska po³udnio wo-za chod nia. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 385: CZER WON KA J. A. & KRZYSZ KOW SKI D. 99a Ple isto ce ne Stra ti gra phy of the Cen tral Part of Sile sian Low land, Southwe stern Poland. Bull. Pol. Ac. Sc. Ear th. Sc., 40: CZER WON KA J. A. & KRZYSZ KOW SKI D. 99b Till cha rac te - ri stic and strat igra phy in the Klesz czów Gra ben (Cen tral Poland). Quater. Stud. Pol., : CZER WON KA J. A. & KRZYSZ KOW SKI D. 994 Ple isto ce ne Stra ti gra phy and Till Petro gra phy of the Cen tral Gre at Poland Low - land, Western Poland. Folia Quater., 65: 7 7. CZER WON KA J. A. & KRZYSZ KOW SKI D. 996 Szczegó³owa mapa gospodarcza Polski, w skali : , ark. Czarn ków (353) i Obrzyc ko (393). Bada nia lito lo gicz no-pe tro gra ficz ne. Arch. PG Proxi ma nr inw. P/IV/05. CZER WON KA J. A. & KRZYSZ KOW SKI D. 00 Pre gla cial (Plio ce ne to Ear ly Mid dle Ple isto ce ne) depo sits in south we stern Poland: Lito stra ti gra phy and recon struc tion of dra ina ge pat tern. Wyd. Wind: DOBOSZ T. & -SKAWIÑSKA-DOBOSZ B. 998 Szcze gó³owa mapa geo lo gicz na Pol ski, w ska li : , ark. Œrem (544) i Nowe Mia sto n/wart¹ (545). Bada nia lito lo gicz no-pe tro gra ficz ne. Arch. PG Proxi ma nr inw. P/IV/4. DOBOSZ T. & SKAWIÑSKA-DOBOSZ B. 999 Szcze gó³owa mapa geo lo gicz na Pol ski, w ska li : , ark. Gnie zno (436). Bada - nia lito lo gicz no-pe tro gra ficz ne. Arch. PG Proxi ma nr inw. P/IV/6. DOBOSZ T. & SKAWIÑSKA-DOBOSZ B. 000 Szcze gó³owa mapa geo lo gicz na Pol ski, w ska li : , ark. Zb¹szyñ i Nowy Tomy œl (504). Bada nia lito lo gicz no-pe tro gra ficz ne. Arch. PG Proxi ma nr inwent. P/IV/35 Instruk cja opra co wa nia i wyda nia Szcze gó³owej mapy geo lo gicz nej Pol ski w ska li : , 996 Pañstw. Inst. Geol. JAROSZEWSKI W. 99 Rozwa ania geologiczno-strukturalne nad genez¹ defor ma cji gla ci tek to nicz nych. Ann. Soc. Geol. Pol., 6: KONDRACKI J. 000 Geo gra fia regio nal na Pol ski. PWN. KRZYSZKOWSKI D. & ABNO A. 00 Late Saalian (War ta nian) gla cial pale og eogra phy and for ma tion of end mora ines at the nor thern slo pes of Sile sian Ram part, southwe stern Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 7:

9 Przegl¹d Geologiczny, vol. 5, nr 5, 004 KRZYSZKOWSKI D. & WINNICKI J. 994 Stra ti gra phic, sedi - men to lo gi cal and eco lo gi cal aspects of the Eemian lacu stri ne depo si - tion near Zbyt ki, western Poland. Folia Quater., 65: KUSZELL T. 999 Opra co wa nie pali no lo gicz ne osa dów trze cio- i czwar to rzê do wych z pro fi lów otwo rów NwT/ Bar³o na i NwT/ Wola Jab³oñska na obsza rze arku sza Nowy Tomy œl (504). Arch. PG Proxi ma nr inw. P/IV/3. MALKIEWICZ M. 00 The histo ry of vege ta tion of the Eemian Inter gla cial in the Gre at Polish Low land. Acta Soc. Botan. Pol., 7: 3 3. MOJSKI J. E. (red.) 988 Zasa dy pol skiej kla sy fi ka cji, ter mi no lo - gii i nomen kla tu ry stra ty gra ficz nej czwar to rzê du. Instr. Met. Bad. Geol., 47. Wyd. Geol. NIE ZA BI TOW SKI J. & LUBICZ E. 99 Inter gla cja³ w Szel¹gu pod Pozna niem. czê œæ II: Fau na pok³adów dru gie go okre su miê dzy lo - dow co wego. Spraw. Kom. Fizjo gr. PAU, 63: STANKOWSKI W. & KRZYSZKOWSKI D. 99 Stra ty gra fia czwar - torzêdu okolic Konina. [W:] Przemiany œrodowiska geograficznego obszaru Konin Turek, wyni ki reali za cji pro gra mu RPIII4 w okre sie W. Stan kow ski (red.). Inst. Bad. Czwart. UAM Poznañ: 3. WROÑSKI J. 970 Prze ja wy plej sto ce ñskie go wul ka ni zmu bazal to - we go w Dêbow cu ko³o Szklar na Dol nym Œl¹sku. Kwart. Geol., 4: WYSOTA W. 00 Stra ty gra fia i œro do wi ska sedy men ta cji zlo do - wa ce nia wis³y w po³udnio wej czê œci dol ne go Powiœ la. Wyd. UMK: 7. 49