- PDF Darmowe pobieranie

Transkrypt

1 ź Ź Ś Ż

2 ich zapisu oraz nowe rodzaje utworw, wykorzystujcych Re$on Pacyfiku 99% 1009( 90% 96% 80% 70% 60% 50% % 20% 10% 0% E F Eg E.E=qo 3 =< rl _/ ' Kolejn prb przygotowania nowelizacji prawa autorskiego,,zmit wiatr historii'' a cilejburzliwe wydarzenia roku 1981, przede wszystkim wprowadzenie stanu wojennego. Tu przed nim udao si chocia zmieni regulacje prawne dotyczce cenzury (przypomnijmy, e pierwsze numery PCkuriera byy jeszcze cenzurowane!) i prawo prasowe. Prace nad prawem autorskim ruszyy na nowo dopiero w roku 1984, kiedy to minister kultury i sztuki reaktywowa komisj do opracowania ustawy o prawie au_ torskim. Prace jej trway w kolejn1n,,podejciu" do paź_ dziernika roku 1989, ale na uchwalenie ustawy trzeba byo poczeka jeszcze 5 lat. midzyczasie zmienia si w Polsce ustri, potem kolejne rzdy, a na kilka dni przed zakoczeniem oąr,vionych dyskusji olaz prac poczonych komisji sejmowych, ktre zajmoway si projektem rozwizany zosta Sejm. 'mczasem w cigu tych lat zmienio si cae,,otocze_ nie techniczne'' produktw intelektu, powstay nowe formy wyduaniem si kalendarza. D ralnie nie naley poszukiwac zewngene z trznego wsparcia finansowego, tylko trzeba zrozumie wasny interes. Zro bic,,zrzutk", ale nie traktowa tej inwestycj i w kate goriach giedowych, chodzi raczej o w1pracowanie me chanizmu ubezpieczenia dugotermi_ nowego. Obecny zarzd PRO podejmuje wiele dziaa, eby spopularyzowa tego typu mylenie. A na i]e opr nowej materii prawnej jest przeszkod w szybkim rozpatrywaniu spraw o naruszenie praw autorckich? Mam na myi take niedostateczne przygotowanie aparatu sdowego, brak rzeczoznawcw... szystkie te zjawiska maj po trochu swj udzia. A]e po kolei' Po pierw sze jest to rzeczywicie materia nowa. Same komputery i oprogramowanie maj krtk histori, nic dziwnego, e ochrona praw autorskich w n zakresie iest u nas zupenie w powijakach. Nadto doopornie budzi si wiadomokoniecznociobrony asnej twrczoci' Nawet to. e Gates po trafi zrobi miliardy dolarw wanie na oprogramowaniu nikogo nie przekonuje. Zteszl informatycy piszcy now technik. Najbardziej spektakularne przykady to telewizja, techniki wideo, a ostatnio publikacje elektroniczne, w szczeglności multimedialne, na dyskach CDR0M i w nternecie. Paradoksalnie wic, cignce si latami prace pozwoliy na agodne wczenie nowych dziedzin do zakresu ochrony wasnociintelektualnej. Dotyczy to wanieoddzielnego rozdziau ustattt/ o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ktry powicony zosta ochronie oprogramowania. Zastosowane w nim regulacje prawne docile w1peniaj zalecenia podstawowego dokumentu Unii Europejskiej dotyczcego tej kwestii: Dyrektywy Rady splnot Europejskich z t4 maja 1991 roku o ochronie prawnej programw komputerowych. Do wprowadzenia ochrony prawnej programw komputerowych zostalimy porednio zobligowani (to delikatniejsze sformuowanie zamiast brutalnego,,zmuszeni") przez nasz ukad stowarzyszeniowy ze spnotami Europejskimi z grudnia 1991 roku. artykule 66 ukadu zobowizalimy si do takiego doskonalenia ochrony praw wasnociintelektualnej, by w cigu 5 lat od jego wejcia w ycie osignc poziom ochrony podobny do istniejcego we splnocie. Zobowizanie (formalnie: obu ukadajcych si stron) do rozcignicia ochrony praw autorskich na programy komputerowe zawarte zostao duo wyraźniej w aykule V Traktatu o stosunkach handlowych i gospodarczych midzy RP a USA z 1991 roku, na ktrego zawarciu bardzo nam zaleao. Potencjalni amerykascy inwestorzy przedtem bardzo czsto,,kuli nas w oczfl'bra_ kiem stosownej ochrony amerykaskich praw wasnociintelektualnej w Polsce. Dzizapomnielimy ju o niezwykle gorco dyskutowanytn przepisie przejciow1'rn naszej ustawy, a mianowi oprogramowanie i producenci nie s akim wyj&iem. we wszystkich branach tlvrcy nie wiedz, jakie im przysuguj prawa, w zwizku w tjrm nie dbaj u zarania o waciwich ochron i zabezpieczenie. Po drugie z wiadomych powo dw dochodzi do ogromnych naru sze tych praw, nie tylko za przyczp powszechnego lekce sobie waenia praw autorskich, ale i z powodu nielojalnoci np. wspnikw w firmach komputerowych. Mamy wic niewia_ domowasnych praw po stronie twrcw i niewiadomocnarzdzi. jakich trzeba uywa' aby te prawa chroni. Na to si nakada w pewnych przy padkach bezwad, a w innych bardzo powolnie dziaajca machina ochrony tych praw' Zarwno prokuratura, jak i policja oraz sdy rwnie doświadczaj tych szystkich bolczek, take w czcinieznajomoci bardzo specyficznych zagadnie zwizanych z ochron tego rodzaju myli intelektualnej. Nie ma ponadto aparatu ludzkiego, bo nie ma go nawet do cigania zwyklych kry'rninalnych prze_ stpstw i szybkiego ich osdzenia. Nie ma te przewiaczenia. e to jest gro Źne zjawisko, a w zwizku z 'm i wiadomoci,e ten rodzaj przestp czociwymaga zdeterminowanego dziaania. Same procedury s dugotrwae i wreszcie, co najbardziej doskwiera, nie ma komrki, ktra moglaby robic rzecz najwanieisz_ zabezpiecza dowody. Jak duy jest to problem? Z moiego rozeznania a mam kontakt z wieloma sprawami wynika, e ogromny. Jeliktonawet nie tylko podej'rzewa, e jego oprogramowanie jest uywane bezprawnie, ale ma tego dowody ich zabezpieczenie trwa rok! Najczciej n ciarem obarcza si samego pokrz5rwdzonego, ktremu jest najtrudniej. Ani stowarzyszenie PR0. ani adne inne nie ma uprawnie do wkroczenia do firmy i np. zrobienia kopii dyskw. Takie uprawnienia ma polic a, prokuratura, sd oraz, w ograniczon5'tn zakresie, policja skarbowa. Dla twrcy s1'tuacja jest stresujca. Umwmy si w1'rok moe by i za rok, ale jelija dzi wiem, e kto bez prawnie u1'tkuje mj program, to chciab5,n, eby jutro ten program by mu odebrany. VTXTEffiSE

3 Rozdzia 7 Pnepisy uuegne dotyczce programw komputerowych Art. 74' 1' Programy komputerowe podlegaj ochronie jak utwory literackie, rowego ce u poznania jego idei i zasad pnez osob uprawnion (...), jeeli bdc do tych czynnociupowaniona dokonuje tego w trakcie wpro wadzenia, wywietlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania o ile pnepisy niniejszego rozdziau nie stanowi inaczej. programu komputerowego. 2. 0chrona pnyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie for 3) zwielokrotnianie kodu lub tumaczenie jego formy (...), jeeli jest to my jego wyraenia' w niezbdne do uzyskania informacji koniecznych do osignicia wspdziaa_ czej i m wszystkie formy dokumentacji pro' ektowej' v/ytwr uytkowej. ldee i zasady, bdce podstaw jakiegolwiek elementu programu komputerowego, tym podstaw czy' nie podlegaj ochronie. 3. Prawa majtkowe do programu komputerowego stworzonego przez pra nia niezalenie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi (...) 3. lnformacje, o ktrych mowa ust. 2 pkt' 3 nie mog by: cownika w wyniku wykonywania obowizkw ze stosunku pracy przysuguj 1) wykonystane do innych celw ni osignicie wspdziaania pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. nie stworzonym programem komputerowym (...) Art Jeeli umowa nie stanowi inaczej, czynnoci wymienione art 74. Rozdzia 14 z niezale ust' 4 pkt 1 i 2 (trwae lub czasowe zwielokrotnienie programu, tumacze 0dpowiedzi alnokarn a nie, przystosowywanie, zmiany ukadu Art Kto bez uprawnienia albo wbrewjego warunkom rozpowszech [przyp. red.]) nie ymagaj zgody uprawnionego (waciciela autorskich praw majtkowych do programu przyp. red.)' jeeli s niezbdne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, tym do poprawiania bdw przez osob, nia cudzy utwr w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania, podlega karze po zbawienia wolnocido lat 2, ograniczenia wolnocialbo grzywny. kta legalnie esza w jego posiadanie. 2. Jeli sprawca dopuszcza si czynu okrelonego w ust. 1 w celu osigni 2. Nie wymaga zezwolenia uprawnionego: cia korzyci majtkowej, podlega kane pozbawienia wolnoci do lat 3. 1) sporzdzenie kopii zapasowej, jeeli jest to niezbdne do konystania z 3' Jeeli sprawca uczyni sobie z popeniania przestpstwa okrelonego w Jeeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie ust. 1. stae Źrdo dochodu albo dziaalno przestpn, okrelon ust. programu komputerowego' moe być uywana rwnoczenie z programem komputerowym. 1' organizuje lub ni kieruje, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 2) obsenvowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu kompute miesicy do lat 5. cie o abolicji dotyczcej programw,,spiratowanych'' przed jej wejciem w ycie. Oczywicie ustawodawcy nie chodzio w nim o,,rozgtzeszenie" dziaalnocidrobnych,,kopi s(d' z gied komputerowych, ale o problem daleko bardziej istotny od strony ekonomicznej. Oprogramowanie du Czy mgby Pan wypunktowa scenariusz dziaa, jakie powinien podjc tvvrca po stvrierdzeniu, e jego prawa zostay naruszone? Po pierwsze powinien zdecydo wa, czy puszcza spraw pazem czy nie. Jelidecyduje si na realizowa nie uprawnie wynikajcych z przepisw, to najpierw powinien skonsul_ towa si ze specjalist od prawa autorskiego celem ustalenia, czy jego podejrzenia s suszne i czy mamy do cz5.'nienia z przestpstwem. czy tylko z dziaalnocipowodujc odpowiedzialnoś cywilnoprawn. Ce_ zur s znamiona ustawowe prze_ stpstwa, czyli zesp okolicznoci, ktre kwalifikuj czyn jako przestp ych orodkw obliczeniolych (przewanie pracujcych na systemach mainframe) zostao kiedy spiratowane l,w majestacie urzdu" architektura systemo\^/a BM s/360 oraz jej oprogramowanie zostay skradzione w caocijego producentowi w czasach sawetnego Jednolitego Systemu mona zakwalifikowa te dziaania i podcignc je pod okrelone normy prawne umieszczone w ustawie o go prawie autorskim, a czasami zbiega jce si jeszcze z inn5ni karaln5.ni c4rami z zakresu prawa podatkowego. naruszania tajemnicy korespondencji, ustawy o ochronie obrotu gospodarczego itd. Jeeli mamy do cz5mienia z przestpstwem, z ca pewnoci przysuguje nam prawo wltoczenia tzw. powdztwa cyr,rrilneio, czyli wszczcia procesu cyrnrilnego, ktrego przedmiotem jest w ramach ochrony praw twr_ cy uzyskanie satysfakcji w postaci publicznego przeproszenia i odszkodowania. stwo. Przykadowo jestem twrc pro_ gramu' prowadz ewidencj wszystkich nabywcw i dochodzi do mnie wiadomoc, e ktospoza grupy moich klientw uyrrua mojego programu w szczeglnoci do dziaalnocigo spodarczej i zarabia na tj,m. Taka osoba, o ile moje podejrzenia si sprawdz jest winna kilku przestpstw naraz. zalenociod tego, w jaki sposb wesza w posiadanie tego progra_ mu' w jaki sposb go uyrrua i do cze LNXffitr ak wysokie s to odszkodowania? Poczwszy od dwukrotności w1ma grodzenia, ktre by uzyska twrca, gdyby program zosta legalnie sprzedany. Maksymalna poprzeczka jest ustawiona pounzej kwoty uzyskanej przez osob, ktra prawo naruszya chodzi o tzw. uydanie uzyskanych ko rzyci.a nawet o wicej ni o wyda_ nie, bo moe ono by poczone z szeregiem dalszych roszcze bdź te kar naoonych na winnego..r. rż gr wchodzi, po pierwsze, odszkodowanie w postaci zadocuczynienia z 'tuu naruszenia osobistych praw twrcy (inna pozycja w katalo_ gu zasadzonych kwot), moemy take mwi o kwotach nie ujtych w adne tabele na tzw. Fundusz Promocji Twrczoci (zarzdzany przez mini_ stra kultury). Przepisy mwi e ma to byc kwota odpowiednia do war'tocikwoty zasdzonej i nie nisza od dwukrotnoci korzyciosignitych przez nalusza jcego. Jeeli si zasdza 1 tys. z, to odpowiedni kwot bdzie prawdopodobnie 23 tys. zl, ale jelisi zasdza dziesitki tysicy to moe chodzi o dziesitki lub setki tysicy rwnie. reszcie jest moliwoorzeczenia przepadku nie tylko nonik na ktrych nielegalne programy s utrwalone, ale take w kracowym przypadku _ konfiskaty caego sprztu, ktry by w przestpstwie uyty. Co moe spowodowa bankructrivo winnei firmy istnieje przecie ie szcze grzryna' Po pen5.n urucho mieniu tego mechanizmu, dostpne narzdzia _ stosowane nawet z umia rem, powinny doprowadzic do,,utem perowania" rynku..1 }?

4 Ś Ś Ś Ć

5 Ustawa o ochronie praw autorskich i praw pokrewnych w odniesieniu do twrcw oprogramowania pnestaa by martw liter prawa' Dwudziestego smego lutego b.r. Sd Rejonowy w Poznaniu wyda wyrok w spra wie braci Krzysztofa i ojciecha B. oskaonych o kopiowanie i rozpowszechnianie niemal 8 tysicy tytuw programw i gier komputerowych. Sd wymierzy kademu z oskaronych kar 1'5 roku pozbawienia wolno ciw zawieszeniu na 5 lat i gr4'n wysokoci 20 tys. z. Oneczono take pnepadek zabezpieczonego spntu (10 komputerw z peryferiami' 3 nagrywarki)' ktrego wao oceniono na 100 tys. z (w cenach z ub.r.), natomiast handlowa waoznalezionych kopii (0k cdr0mw i 500 dyskietek) yniosa ponad 1'5 mln PLN! 0skareni przyznali si, e pnestpczy proceder uprawiali wiadomie od jesieni 1994 a do zatmania na poznaskiej giedzie w dniu 28 kwiet nia 1996 roku. Na podstawie zabezpieczonego katalogu ofert ustalono minimaln liczb 7838 nielegalnie skopiowanych utworw. Nie do ustalenia jest liczba kopii wprowadzonych do obrotu ani wysoko uzyskanego zysku. Dziaalnobya prowadzona przy organizacyjnej pomocy osb trzecich, prowadzono akcj promocyjn w prasie, oferty zamieszczano take na spnedawanych dyskietkach i CDR0Mach. Bracia B. korzystali z wynajtego specjalnie mieszkania i skfiki pocztowej. Przyznali, e w ostatniej fazie dziaalnoci sprzedawali tygodniowo ok plyt z programami kada. Ceny pyt wahay si od 50 do 80 z. Dochodowa dziaalnonigdy nie zostaa zarejestrowana, a oskaeni po su$wali si rachunkami v{ystawionymi, za 15 proc. wartoci, pnez koleg. Niektre wtki sprawy zostay pnekazane do odrbnego postpowania. * staray si unikn wtpliwej sawy skazanych za pirac two (patrz rozmowa z mec. Jer4rm Naumannem). Pojawienie si w Polsce filii i przedstawicielstw wszystkich niestwa wama do sieci np. bankowych. Gdy zagroone jest bezpieczestwo istotnych agend pastwa policja musi si zaktywizowa. Przy okazji ryskuje na n zwyky obywatel. Czy s ju jakiesymptomy, e rzeczywiciechciaby zyska? Obserwuj spory wzrost ak$wnociprawnej twrcw, coraz czciej zwracaj si do nas z konkretn1'rni pytaniami. Polski rynek komputerowy umacnia si, czjmione s due inwestycje, niektre kontrakty opiewaj na bardzo ju powane sumy. Mam mal liczcych si zachodnich producentw oprogramowania oznaczao zarazem,,spotkanie trzeciego rodzaju" z dwoma najbardziej znanymi wiatowymi organizacjami reprezentujc1ni interesy firm software'owych Business So ftware Alliance oraz Software Publishers Association. Z jednej strony dziki uchwaleniu ustawy z 1994 roku, a z drugiej _ dziki wspomnianej postawie PRO, a take kon_ sekwentnym dziaaniom polskich filii firm bdcych czon_ kami BSĄ jak np. Microsoftu, Autodesku czy Novella w oczach amerykaskich czy europejskich czonkw BSA Pol_ ska przestaa by prawn,,czarn dziur' czy pozostaj_ c}rrn na uboczu c1nrilizacji bantustanem, ktrego mieszkacom trzeba wyjaniatak podstawowe pojcia, jak,,komputer" czy,,oprogramowanie'' (a takie wraenie odniosem kiedypo moich pierwszych kontaktach z oficjelami BSA). BSA rozpocz1ta obecnie akcje wymierzone m.in. w firmy, ktre nielegalnie instaluj oprogramowanie w nowych komputerach, jak i w uytkownikw nielegalnych programw. maju i w czerwcu planowane s tzw. audyty' kompleksowe kontrole stanu osiadania oprogramowania komputerowego w wielkich firmach, take pastworych. Zycie nie stoi jednak w miejscu. ielu specjalistw nadal zastanawia si, czy prawo autorskie jest najbardziej stosown form prawn ochrony programw komputerowych. Nie wykluczaj oni, e po pewn}rrn czasie oprogramowanie chronione bdzie odrbnymi aktami prawnymi, bardzie j dostosoivan5rmi do sp e cyfiki s oftware' u, zblionymi do dzisiejszych form ochrony patentowej lub te ochrony topografii ukadw scalonych. Ju dziprzed prawem autorskim stoj nowe wyzwania, jak na przykad ochrona praw wasnociintelektualnej do twrczoci, ktra nie ma adnej fizycznej formy rejestracji' a mianowicie utworw, ktre powsta oryginalnie tylko w formie cyfrowej nowi akademickie przykady popeł nienia przestpstwa' Jelimam ju si cz1nchwali udao si uruchomi pewien mechanizm, ktry do tej pory pozostawa w sferze hipotetycznej. stnieje przestpstwo polegajce na odmowie lub utrudnianiu udzielania informacji' do zbierania ktrych organizacja zbiorowego zarzdzania prawami jest ustawowo uprawniona. S to informacje'anrizane z uywaniem utworw, co do ktrych ta organizacja ma podejrzenie, e wkraczaj w obszar'przez ni arzdzany (lub nadziej wic, e umacnia si bdzie chroniony). Prawo autorskie wprowa wiem' jak ta lawina bdzie przyrastaa, ale cozaczyna si dzia. Coraz wicej prawnikw interesuje si tymi zagadnieniami. dać informacji i nikt nie ma prawa take rynek obsugi prawnej. Nie Prosz pochwali si jakim spektakularnym sukcesem. Sprawy, niestety' cign si latami, napotykajc przeszkody merfiorycznooperacyjne. Najczciej ich fina jest ugodowy. Bardzo jestem ciekaw, jak si zakoczy kilka toczcych si postpowa karnych, ktre vqxrrwlw sta dza instrument prawny pozwalajcy odmwi jej udzielenia' tak jak nie ma prawa odmwienia prokuratorowi. Do tej pory przepis ten by zupeł nie martwy. Udao si go oywi przy okazji poznaskiego procesu z tygodnikiem,,prost'', w ktrym prezes zarzdu spki wydajcej czasopismo zosta oskarony o ptzestpstwo polegajce na odmowie udzielenia takiej infor macji ( z arl. L19 prawa autorskie go)' 1rok zapad wprawdzie nie ska 1 i ich E/ zuicy, ale warunkowo umarzajcy postpowanie. Jest to rodzaj orzeczenia koczcego postpowanie w sprawie, w ktryn sd stwierdza, e przestpstwo miao miejsce i nie ma wt pliwocico do okolicznoci jego zai stnienia. wczas, jeirozmiar kary na to pozwala, mona warunkowo umorzy postpowanie. Ten proces ma ogromne znaczenie nie tylko dla organizacji PRO, ale w ogle dla wszystkich stowarzysze, ktre si legit5nuj licencj na zbiorowe zarzdzanie. nny przepis prawa autorskiego (art. 47) daje takie same prawa tzw. roszczenia informacyjnego poszczegnemu twrcy nawet wobec wasnej organizacji zarzry dzajcej prawami. Mamy wic istotny precedens. Ponownie zwrcimy si do "prosf z zap1taniem o programy, ktrych uźy wa w nas/m mniemaniu nieprawnie, jelinie odpowie znw bdzie sprawa prawdopodobnie z takim samym skutkiem' bo okolicznoci s tosame. lko zawieszenia wyroku ju nie bdzie. tak drog konsekwentnej eskaacji... tr