PODSTAWY MIKROEKONOMII MENEDŻERSKIEJ

Transkrypt

1 PODSTAWY MIKROEKONOMII MENEDŻERSKIEJ

2

3 Adam P. Balcerzak Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Elżbieta Rogalska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie PODSTAWY MIKROEKONOMII MENEDŻERSKIEJ Instytut Badań Gospodarczych Toruń 2013

4 Recenzja dr hab. Jerzy Boehlke, prof. UMK dr hab. Mirosław Gornowicz, prof. UWM Projekt okładki Jarosław Cholewiński, Elżbieta Rogalska Fotografia na okładce Piz Badille w grupie Bergell w Alpach Retyckich Adam P. Balcerzak Copyright by Adam P. Balcerzak i Elżbieta Rogalska ISBN Instytut Badań Gospodarczych ul. Kopernika Toruń biuro@badania-gospodarcze.pl Drukarnia Cyfrowa EIKON PLUS ul. Wybickiego Kraków

5 Spis Treści Wprowadzenie Rozdział 1 Optymalizacja decyzji gospodarczych Racjonalność podmiotów w podejmowaniu decyzji Pułapki podejmowania decyzji gospodarczych Analiza marginalna Utarg całkowity Koszty całkowite działalności przedsiębiorstwa Zysk Wartości krańcowe zysku, utargu i kosztu Utarg krańcowy a cena Zmiana warunków prowadzenia działalności gospodarczej analiza wrażliwości Czysty problem sprzedaży Podstawowe pojęcia Lektura dodatkowa dla dociekliwych... 39

6 6 Spis treści Studium przypadku 1. Sieć szkół językowych Babel Zadanie z rozwiązaniem Pytania sprawdzające i zadania Rozdział 2. Elastyczność popytu. Optymalna polityka cenowa Elastyczność cenowa popytu Wyliczanie elastyczności cenowej popytu Czynniki wpływające na elastyczność cenową popytu Elastyczność cenowa popytu a całkowite wydatki konsumentów Elastyczność mieszana (krzyżowa) popytu Elastyczność dochodowa popytu Prognozowanie wielkości popytu Optymalna polityka cenowa Różnicowanie cen jako strategia cenowa przedsiębiorstwa Podstawowe pojęcia Lektury dodatkowe dla dociekliwych Studium przypadku 2. Charakterystyka polityki cenowej linii lotniczych Zadanie z rozwiązaniem Pytania sprawdzające i zadania... 96

7 Spis treści 7 Rozdział 3. Decyzje przedsiębiorstwa o podaży. Analiza kosztów Zysk ekonomiczny a zysk księgowy Koszty stałe i koszty utopione Produkcja a koszty Produkt krańcowy Produkt przeciętny Trzy etapy produkcji Optymalne wykorzystanie czynnika produkcji Zależność pomiędzy funkcją produkcji a poziomem kosztów całkowitych przedsiębiorstwa Efektywność produkcji w długim okresie Zależności pomiędzy kosztami w krótkim okresie Koszty a korzyści skali w długim okresie Korzyści zakresu Krzywa uczenia się Zasada zamknięcia przedsiębiorstwa Podstawowe pojęcia Lektury dodatkowe dla dociekliwych Zadania z rozwiązaniem Pytania sprawdzające i zadania

8 8 Spis treści Rozdział 4. Konkurencja doskonała Charakterystyka branży wolnokonkurencyjnej Krzywa popytu przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego Równowaga w długim okresie Ocena przydatności modelu neoklasycznej teorii firmy Podstawowe pojęcia Lektury dodatkowe dla dociekliwych Studium przypadku 3. Giełdy towarowe Pytania sprawdzające i zadania Rozdział 5 Monopol i dyskryminacja cenowa Charakterystyka branży zmonopolizowanej Przyczyny powstawania monopolu Ustalanie ceny przez monopolistę Dostosowania w długim okresie Konkurencja doskonała a czysty monopol nieefektywność monopolu Wskaźnik Lernera Dyskryminacja cenowa jako efekt siły monopolistycznej Monopol naturalny

9 Spis treści 9 Polityka państwa wobec monopoli Podstawowe pojęcia Lektury dodatkowe dla dociekliwych Studium przypadku 4. Rynek gazowy Pytania sprawdzające i zadania Rozdział 6. Konkurencja monopolistyczna Charakterystyka branży konkurencji monopolistycznej Krzywa popytu przedsiębiorstwa Równowaga firmy w krótkim i długim okresie Konkurencja monopolistyczna a efektywność ekonomiczna Rola reklamy Model Chamberlina Podstawowe pojęcia Lektury dodatkowe dla dociekliwych Studium przypadku 5. Rynek drogeryjny w Polsce Pytania sprawdzające i zadania

10 10 Spis treści Rozdział 7. Oligopol Charakterystyka konkurencji oligopolistycznej Konkurencja a porozumienia Miary koncentracji produkcji w branży Model załamanej krzywej popytu Oligopol z przedsiębiorstwem dominującym Wybrane modele duopolu Model Cournota Model Stackelberga Model Bertranda Model przestrzenny Hotellinga Kartel Rynki sporne Podstawowe pojęcia Lektury dodatkowe dla dociekliwych Studium przypadku 6. Zmowa producentów na rynku cementu w Polsce Zadanie z rozwiązaniem Pytania sprawdzające i zadania

11 Spis treści 11 Rozdział 8. Wybrane alternatywne teorie firmy Menedżerskie teorie firmy Wstępna charakterystyka menedżerskich teorii firmy Prekursorzy menedżerskiej teorii firmy Model przedsiębiorstwa maksymalizującego stopę wzrostu Menedżerski model przedsiębiorstwa W.J. Baumola Model maksymalizacji użyteczności menedżerów O.E. Williamsona Ocena menedżerskich teorii przedsiębiorstwa Funkcjonowanie firmy w świetle teorii agencji Wstępna charakterystyka teorii agencji Zalecenia dotyczące formułowania kontraktu Ocena teorii agencji Podstawowe pojęcia Lektury dodatkowe dla dociekliwych Pytania sprawdzające i zadania Bibliografia Spis rysunków Spis tabel

12

13 Wprowadzenie Decyzje menedżerskie stanowią obecnie podstawę nie tylko ekspansji rynkowej, ale przede wszystkim przetrwania każdego przedsiębiorstwa. Intuicja rynkowa przedsiębiorcy oraz zdolność trafnej oceny sytuacji były zawsze podstawą rozwoju firmy. Nigdy wcześniej jednak sukces lub porażka przedsiębiorstwa nie były w takim stopniu zależne od efektywności procesów decyzyjnych firmy oraz trafności poszczególnych wyborów menedżerskich. W zglobalizowanej gospodarce charakteryzującej się otwartymi rynkami, rosnącym stopniem mobilności zasobów, podlegającej turbulentnym zmianom technologicznym menedżer funkcjonuje w znacznie trudniejszym otoczeniu, stoi tym samym wobec jakościowo zupełnie innych wyzwań niż decydent sprzed dwóch lub trzech dekad. W tym kontekście jesteśmy przekonani, że zdolność poprawnego postrzegania związków pomiędzy szeroko rozumianym otoczeniem gospodarczym firmy oraz kluczowe umiejętności menedżerskie mogą zostać udoskonalone dzięki poznaniu i utrwaleniu najważniejszych wnikliwie dobranych zagadnień mikroekonomicznych. Podstawowym celem niniejszego podręcznika jest przedstawienie fundamentalnych koncepcji mikroekonomicznych przez pryzmat menedżerskich procesów decyzyjnych w warunkach dynamicznej globalnej gospodarki. Zgodnie z naszym zamysłem student po przyswojeniu teorii, a następnie wykorzystaniu jej do rozwiązania zadań oraz przeanalizowania studiów przypadków zawartych w niniejszym pod-

14 14 Wprowadzenie ręczniku powinien rozumieć relacje pomiędzy funkcjonowaniem przedsiębiorstwa oraz całego systemu gospodarczego. Daje to szanse na uniknięcie błędów decyzyjnych, które pojawiają się, gdy menedżer nie uwzględnia dynamicznych sił rynkowych oraz zewnętrznych ograniczeń ekonomicznych. Aby osiągnąć tak zdefiniowany cel wszystkie rozważania teoretyczne staraliśmy się wzbogacić zadaniami i studiami przypadków, które mają ścisły związek z aktualnymi polskimi realiami gospodarczymi. Niezbędna teoria pozwalająca na stworzenie efektywnego systemu analitycznego została tu przedstawiona w możliwie najprostszy sposób. Staraliśmy się, aby cały prezentowany wywód był zrozumiały także dla studentów nie posiadających przygotowania matematycznego. W związku z tym omawiając najważniejsze modele mikroekonomiczne posługiwaliśmy się głównie ich geometrycznymi prezentacjami dopuszczając użycie tylko elementarnych narzędzi matematycznych. Konstruując poszczególne rozdziały staraliśmy się nie koncentrować na oderwanej od rzeczywistości analizie teoretycznych mikroekonomicznych modeli, lecz wykorzystać je głównie do rozwiązywania rzeczywistych problemów gospodarczych napotykanych w trakcie podejmowania decyzji przez polskich menedżerów. Dodatkowo jako ułatwienie w procesie studiowania wprowadziliśmy przykładowe szczegółowe rozwiązania zadań. Naszym celem było przygotowanie materiału, który uczy studentów nie tylko modeli ekonomicznych, ale uczy przede wszystkim rozwiązywania problemów ekonomicznych. Układ i zakres merytoryczny książki obejmuje zasadniczo trzy obszary tematyczne. Pierwszy, dotyczący decyzji o wielkości produkcji, polityki cenowej oraz analizy kosztów produkcji, które podejmowane są wewnątrz przedsiębiorstwa. Elementy te zostały za-

15 Wprowadzenie 15 warte w rozdziałach pierwszym, drugim i trzecim. W tej części szczególnie staraliśmy się zaakcentować przydatność rachunku marginalnego w podstawowych decyzjach wewnętrznych przedsiębiorstwa. Kolejne rozdziały (czwarty, piąty, szósty i siódmy) dotyczą tematyki rywalizacji firmy na różnych rynkach, na których przedsiębiorstwo dysponuje odmienną siłą rynkową. Rozważania te, w celu lepszego zobrazowania problematyki konkurencji w odmiennych warunkach rynkowych, wsparte zostały przykładami z polskiej rzeczywistości gospodarczej. Trzeci obszar rozważań dotyczy alternatywnych koncepcji firmy, które łączy odrzucenie założenia maksymalizacji zysku jako nadrzędnego celu firmy, m.in. szczegółowo zaprezentowane zostały tutaj menedżerskie koncepcje przedsiębiorstwa (modele W.J. Baumola, R. Marrisa oraz O.E. Williamsona), a także ciesząca się niemalejącym zainteresowaniem oraz coraz szerszym zastosowaniem teoria agencji. Podziękowania W przypadku zarówno pracy naukowej oraz dydaktycznej bardzo dobrym standardem jest zamieszczenie podziękowań adresowanych do wszystkich osób wspierających proces twórczy. Także my z dużą przyjemnością zastosujemy się do tej praktyki. Nie traktując tego jako punkt wyjścia w przyszłych negocjacjach płacowych, przede wszystkim chcielibyśmy podziękować kierownikom katedr, w których mamy zaszczyt i przyjemność pracować: dr. hab. Jerzemu Boehlke, prof. UMK oraz dr. hab. Mirosławowi Gornowiczowi, prof. UWM. Dziękujemy za stworzenie twórczej atmosfery, która przyczyniła się do powstania niniejszego podręcznika. Jesteśmy wdzięczni za wszystkie uwagi dotyczące książki,

16 16 Wprowadzenie dzięki którym udało nam się uniknąć wielu pułapek autorów przyzwyczajonych do swojej koncepcji tematu. Na koniec chcielibyśmy z góry podziękować wszystkim Czytelnikom, którzy zauważą i wskażą wszelkie błędy i niedociągnięcia, za które ponosimy wyłączną odpowiedzialność. Wszystkie uwagi i sugestie postaramy się wykorzystać w dalszej pracy nad poprawieniem i rozwojem niniejszego podręcznika. Adam P. Balcerzak, Elżbieta Rogalska