1.11. PROGRAM POMIAROWY H1: WODY POWIERZCHNIOWE - RZEKI

Transkrypt

1 1.11. PROGRAM POMIAROWY H1: WODY POWIERZCHNIOWE - RZEKI Jausz Ostrowski (Istytut Meteorologii i Gospodarki Wodej w Warszawie) CEL POMIARÓW: Odpływ w ciekach jest główą drogą odprowadzaia materii (roztworów i substacji stałych) z obszaru zlewi. Ładuek substacji opuszczających zlewię oblicza się z pomiarów objętości przepływu i wyików aaliz stężeń roztworów i zawiesi. Mierzoa zmieość staów wody jest wyikiem różorodego, zmieego w czasie zasilaia zlewi rzeczej. Stąd kilkuleti - a ajlepiej wieloleti - zbiór codzieych staów i przepływów wody pozwala a wyzaczeie staów i przepływów charakterystyczych - główych, okresowych, które w pełi charakteryzują reżim hydrologiczy rzeki po przekrój wodowskazowy. Są oe także sumaryczym odbiciem procesów krążeia wody w zlewi. ZALECANA METODYKA: pomiary hydrometrycze Zajomość przepływu i stężeń jest iezbęda dla obliczeia trasportu ładuku roztworów i substacji stałych. Umożliwia określeie bilasu materialego zlewi. Najkorzystiejszym rozwiązaiem jest zaistalowaie stałego przelewu z samopisem rejestrującym w sposób ciągły sta wody (lub limimetrem). Pomiar staów wody prowadzi się w odpowiedio wybraych przekrojach poprzeczych koryta rzeki - tzw. przekrojach wodowskazowych. Na zajdujących się tam posterukach wodowskazowych prowadzi się kotrolę apełieia koryta rzeki wodą za pomocą urządzeń rejestrujących (limigrafów/limimetrów) i odczytów a łacie wodowskazowej przez obserwatora. Limigrafy rejestrują wyiki pomiarów aalogowo a taśmie papierowej, a limimetry prowadzą rejestrację cyfrową. Zarówo łaty wodowskazowe, jak i limigrafy/limimetry powiy być tak usytuowae, aby przy pomiarze wyelimiować między iymi wpływ falowaia, zjawisk lodowych, rośliości. Jeżeli w przekroju wodowskazowym ie moża zaistalować rejestratora staów wody, wtedy podstawą kotroli apełieia koryta jest łata wodowskazowa. Należy zazaczyć, że łata wodowskazowa powia być zaistalowaa także w przypadku automatyczej rejestracji staów wody. Służy wtedy do kotroli poprawości zapisów limigraficzych (tzw. repery kotrole). Jeżeli w profilu wodowskazowym zajduje się limigraf (limimetr) ależy odczytać wartości staów wody w korycie co godzię i astępie zamieić według obowiązującej krzywej przepływu a przepływy. Średi dobowy przepływ oblicza się jako wartość średią arytmetyczą (patrz algorytmy obliczeń parametrów). Poadto każdej doby pomiarowej o godziie 6:00 UTC ależy odczytać sta wody w oparciu o łatę wodowskazową w celu kotroli poprawości zapisów limigraficzych (tzw. reper kotroly). Jeżeli w profilu wodowskazowym pomiar staów wody w korycie opiera się o łatę wodowskazową, pomiary stau ależy wykoać trzy razy a dobę : 6:00, 12:00, 18:00 UTC. Następie wartości staów wody w korycie ależy zamieić a przepływy według obowiązującej krzywej przepływu. Średi dobowy przepływ jest średią arytmetyczą uzyskaych wartości przepływów (patrz algorytmy obliczeń parametrów). H

2 W przypadku stwierdzeia zmia przekroju poprzeczego rzeki lub też poziomu odiesieia staów wody, powstałych a skutek zjawisk ekstremalych (powodzie), zjawisk lodowych, prac hydrotechiczych, procesów erozyjych i akumulacyjych, koiecza jest korekta dotychczasowej krzywej przepływu i jej dostosowaie do aktualych waruków w korycie rzeki. Szczegółowe iformacje zarówo o korekcie krzywej przepływu i metodach bezpośredich i pośredich pomiaru przepływu zawarte są w pracy Byczkowskiego (1999). pobór próbek do aaliz składu chemiczego Staowisko poboru próbek do aaliz właściwości fizykochemiczych zlokalizowae powio być iedaleko od przelewu/profilu hydrometryczego. Uikać ależy możliwości zaieczyszczeia próbki materiałami kostrukcyjymi przelewu. W przypadku braku przelewu, próbki pobierae są w urcie, w połowie głębokości cieku, za pomocą batometru. W płytkich ciekach, gdzie użycie batometru jest iemożliwe ależy próbkę pobrać tak, aby zmiimalizować możliwość jej zaieczyszczeia. Wodę z cieków pobiera się co ajmiej raz w miesiącu. Wyższa frekwecja podosi zaczie precyzję obliczeń bilasowych. W termiie realizacji badań w ramach pozostałych podprogramów. Na wzrost dokładości ma rówież wpływ zastosowaie zmieej częstotliwości opróbowaia zależie od objętości przepływu (częściej przy wysokich staach wezbraiowych, rzadziej przy stabilych staach iżówkowych). W okresach suszy, kiedy w korycie rzeki występują tylko kałuże brak przemieszczaia się wód pod wpływem siły ciężkości pobór próbek do dalszych aaliz chemiczych ie jest wykoyway. Osobe próbki do aaliz metali śladowych pobiera się do pojemików mytych roztworami kwasu. Natychmiast po pobraiu ależy je utrwalić. Zalecae jest także ich iezwłocze przesączeie (Aeks 2) Próbki przezaczoe do ozaczaia rozpuszczoego węgla orgaiczego trasportuje się i przechowuje w szklaych butelkach. Przed użyciem butelki przemywać ależy wodą dejoizowaą. Pozostały sprzęt kilka di przed użyciem płukać trzeba w rozcieńczoym kwasie, a astępie przechowywać w workach z obojętego tworzywa (Aeks 2). Przed pobraiem próbki wody do butelki ależy ja trzykrotie przepłukać wodą z cieku. Pomiar ph i przewodości elektrolityczej, rozpuszczoego tleu ależy wykoać przed przesączeiem próby. Zalecae jest, aby praktyczie wszystkie próbki zostały przesączoe. Może jedakże to wpływać a wyik iektórych aaliz. Dlatego też moża tę procedurę pomiąć w przypadku czystych aturalych wód powierzchiowych. Przesączaie jest wszakże elemetem procedury aalityczej w iektórych ozaczeiach (rozpuszczoy węgiel orgaiczy). Stosować ależy wtedy sączki membraowe o średicy por 0,40-0,45 µm (p. Whatma 42 lub GFC) przed użyciem przemyte dejoizowaą wodą. Czas trasportu i przechowywaia powiie być w miarę możliwości zredukoway do miimum. W przypadku iektórych czułych ozaczeń p. zasadowości czy też form azotu, maksymaly okres między poborem próbek a aalizami laboratoryjym ie powiie przekroczyć 24 godzi. Aby uikąć zmia chemiczych związaych z aktywością mikroorgaizmów i zaieczyszczeiami, butelki z próbkami trasportuje się w torbach z tworzywa chroiących od światła słoeczego i w miarę możliwości w H

3 izotermiczych pojemikach. Do czasu rozpoczęcia aaliz, butelki przechowuje się w temperaturze 4 C i w ciemości (Aeks 2). Zalecae metody aalitycze Zalecaa aalityka laboratoryja została zamieszczoa w Aeksie r 2. Algorytmy obliczeń parametrów 1) Przepływy dobowe W przypadku trzech pomiarów stau wody w korycie (w termiach: 6,00, 12:00 i 18,00 UTC) uzyskae wartości zamieiae są a przepływy wg aktualej krzywej przepływu, a wartość średia dobowa przepływu obliczaa jest a podstawie wzoru: Q + Q2 3 Qśr = Q 1 + [m 3 /s] 3 gdzie Q 1, Q 2, Q 3 wartości przepływu obliczoe a podstawie stau wody w korycie odpowiedio w termiach: 6,00, 12:00 i 18,00 UTC [m 3 /s]. W sytuacji ciągłego pomiaru staów wody w korycie (limigraf, limimetr) średi przepływ dobowy obliczay jest astępująco: dla każdej godziy odczytay sta wody H hi, który jest zamieiay wg obowiązującej krzywej przepływu a przepływ Q hi gdzie hi = godzia, średi dobowy przepływ Qśr obliczay jest wg wzoru: Qśr = 24 i=1 Q 24 hi [m 3 /s]. 2) Przepływy charakterystycze główe I stopia a) Przepływy ekstremale: maksymale WQ i miimale NQ w rozpatrywaym okresie (rok hydrologiczy) w oparciu o dae dobowe b) Przepływy średi SQ, obliczay według formuły: Qi i =1 SQ = [m 3 /s] gdzie: Qi średi przepływ dobowy [m 3 /s], liczba di w rozpatrywaym okresie (p. roku hydrologiczym) 3) Przepływy główe II stopia określa się a podstawie zbioru przepływów główych I o dla wielolecia. a) Przepływy ekstremale maksymale (WWQ, WSQ, WNQ) oraz miimale (NWQ, NSQ, NNQ) staowią ajwiększe i ajmiejsze wartości zbiorów odpowiedich przepływów główych I o, b) przepływy średie (SWQ, SSQ, SNQ) określa się a podstawie astępujących formuł: H

4 SWQ = SNQ = i =1 [m 3 /s] i =1 WQi NQi [m 3 /s] gdzie: - liczba elemetów w rozpatrywaym zbiorze przepływów główych I o. Wartość SSQ ależy obliczyć jako średią arytmetyczą przepływów dobowych z całego wielolecia za pomocą formuły: SSQ = i =1 Qi [m 3 /s] gdzie: Q i średi przepływ dobowy okresie wielolecia [m 3 /s], liczba di w rozpatrywaym okresie wielolecia. 4) W przypadku wód powierzchiowych średie wartości stężeia badaych składików oraz średi odczy i przewodość elektrolitycza wyrażae są jako średie ważoe. Metodyka obliczeń wymieioych statystyk oraz wielkości depozycji zawarta jest w Aeksie r 1. 5) Ładuek substacji odpływających w cieku (wartości rocze, miesięcze). a) Wartości rocze: qi * Ci 9 i= 1 K *10 * * q qi i= 1 śr [t*km -2 *rok -1 ] gdzie: C i stężeie jou w mg*dm -3 (wartości dobowe, tygodiowe, miesięcze), q i odpływ jedostkowy zmierzoy w momecie poboru próbek w l*s -1 *km -2, q śr średi roczy odpływ jedostkowy w l*s -1 *km -2, K liczba sekud w roku hydrologiczym. b) Wartości miesięcze. Aalogiczie jak w pukcie 5a ależy obliczyć ładuki miesięcze, jeżeli poboru próbek dokoywao z frekwecją większą iż raz a miesiąc p. raz a tydzień. Wówczas q śr staowi średi miesięczy odpływ jedostkowy, C i tygodiowe stężeie określoego jou i q i odpływ jedostkowy zmierzoy w okresie poboru próbek. K liczba sekud w miesiącu. W przypadku, gdy pomiar stężeia określoego jou mierzoo raz a miesiąc, ładuek miesięczy ależy obliczyć wg astępującego wzoru: H

5 K *10 9 *( C i * qśr ) [t*km -2 *msc -1 ] gdzie: K liczba sekud w miesiącu, C i miesięcze stężeie określoego jou w mg*dm -3, q śr miesięczy odpływ jedostkowy w l*s -1 *km -2. odpływ jedostkowy (q) = gdzie: Q przepływ w m 3 *s -1, A powierzchia zlewi w km * Q A (l*s -1 *km -2 ) Kotrola jakości badań Procedury weryfikacji aaliz chemiczych zamieszczoo w Aeksie r 5. H

6 PARAMETRY POMIAROWE: program podstawowy Parametr Kod parametru Lista kodowa Jedostka dokładość (ilość miejsc dziesiętych) sta (poziom) wody WL DB cm...0 przepływ obliczoy a podstawie aktualej krzywej przepływu temperatura wody Częstotliwość pomiarów ciągła rejestracja Q_E ZM m3/s...3 1/doba TEMP DB oc...1 przewodość elektrolitycza COND DB ms/m odczy ph PH DB [-] wodorowęglay (jeżeli ph > 4,5) HCO3 ZM mg/dm sód Na NA DB mg/dm potas K K DB mg/dm wapń Ca CA DB mg/dm magez Mg MG DB mg/dm azot azotaowy N-NO 3 NO3N DB mg/dm azot amoowy N-NH 4 NH4N DB mg/dm siarka siarczaowa S-SO 4 SO4S DB mg/dm chlorki Cl CL DB mg/dm fosfor ogóly Pogól. PTOT DB ug/dm tle rozpuszczoy O 2 O2D DB mgo2/dm BZT 5 BZT5 ZM mgo2/dm /tydzień 1/miesiąc lub program rozszerzoy zawiesia SUS ZM 1/tydzień mg/dm /miesiąc krzemioka SiO 2 SIO2 DB mg/dm gli Al AL DB ug/dm fosfor fosforaowy P-PO 4 PO4P DB ug/dm rozpuszczoy węgiel orgaiczy DB... DOC mg/dm3...1 RWO kadm Cd CD DB ug/dm miedź Cu CU DB ug/dm lub H

7 Parametr Kod parametru Lista kodowa Jedostka dokładość Częstotliwość pomiarów (ilość miejsc dziesiętych) ołów Pb PB DB 1/tydzień ug/dm /miesiąc maga M MN DB ug/dm cyk Z ZN DB ug/dm ikiel Ni NI DB ug/dm arse As AS DB ug/dm żelazo Fe FE DB ug/dm chrom Cr CR DB ug/dm ZAPIS DANYCH W RAPORCIE ROCZNYM lub Tabela Miesięcze wskaźiki odpływu i ekstremale dobowe odpływy jedostkowe a tle sum opadów atmosferyczych w roku hydrologiczym. Miesiąc opad odpływ max odpływ miimaly atmosferyczy jedostkowy odpływ jedostkowy XI XII... X półrocze zimowe półrocze letie rok hydrologiczy [mm] [l*s -1 *km -2 ] Tabela Rocze wartości sum opadów atmosferyczych, warstwy odpływu i współczyika odpływu dla dostępych lat obserwacji (lata hydrologicze). rok opad atmosferyczy odpływ współczyik odpływu [mm] [ - ] H

8 Tabela Przepływy charakterystycze w m 3 /s. przepływy charakterystycze I stopia (rok hydrologiczy) NQ SQ WQ przepływy charakterystycze II stopia (lata) miimale średie Maksymale NNQ SNQ WNQ NSQ SSQ WSQ NWQ SWQ WWQ Dla przepływów charakterystyczych II stopia i deficytu odpływu ależy podać okres lat wziętych do obliczeń. W każdym raporcie powia zaleźć się astępująca iformacja: liczba próbek wody poddaych kotroli bilasu joowego i wyik tej kotroli: ile próbek ie spełiło kryteriów bilasu joowego. Tabela Metody ozaczeń chemizmu wód powierzchiowych (dae przykładowe). Składik Metoda ozaczaia SO 4 NO 3 Cl NH 4 Na chromatografia joowa chromatografia joowa chromatografia joowa spektrofotometria ICP-AES K Mg Ca... ph przewodość elektrolitycza. Należy dla wszystkich parametrów podać zastosowaą aalitykę laboratoryją. H

9 Tabela Właściwości fizykochemicze wód powierzchiowych rzeki, charakterystyki rocze (program podstawowy). charakterystyka r. hydrologiczy (...) średia ważoa SD 1 mi max wielolecie (...) 2 średia ważoa SD 1 mi max S-SO 4 SO 4 N-NO 3 NO 3 HCO 3 P ogól. N-NH 4 NH 4 Cl Na K Mg Ca ph mg/dm 3 µg/dm 3 jeżeli jest realizoway program rozszerzoy ależy dołączyć dodatkową tabelę. charakterystyka r. hydrologiczy (...) średia ważoa SD 1 mi max wielolecie (...) 2 średia ważoa SD 1 mi max przewo -dość ogóla miera lizacja ms/m mg/dm 3 O 2 BZT 5 mg/dm 3 [ - ] 1 w przypadku odchyleia stadardowego ależy uwzględić średią arytmetyczą 2 wielolecie obejmuje okres dostępych pełych lat obserwacyjych z uwzględieiem roku raportowaia H

10 miesią c XI XII I... X Tabela Miesięcze właściwości fizykochemicze wód powierzchiowych rzeki (program podstawowy). S-SO 4 SO 4 N- NO 3 NO 3 HCO3 P ogól N-NH 4 NH 4 Cl Na K Mg Ca ph mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 µg/dm3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 [ - ] ms/m mg/dm 3 mg/dm 3 jeżeli jest realizoway program rozszerzoy ależy dołączyć dodatkową tabelę. Tabela Ładuek substacji rozpuszczoych odprowadzay z odpływem rzeczym (program podstawowy). przewo -dość S-SO 4 SO 4 N-NO 3 NO 3 HCO 3 Pogól N-NH 4 NH 4 Cl Na K Mg Ca O2 BZT5 miesiąc kg/ha/rok XI... X rok hydrologiczy jeżeli jest realizoway program rozszerzoy ależy dołączyć dodatkową tabelę H

11 wykres zmieości czasowej przepływu ( w m 3 /s) a tle opadów atmosferyczych (w mm) - wartości dobowe (dla przepływu i opadów atmosferyczych), wykres zmieości czasowej średiego miesięczego odpływu jedostkowego a tle sum miesięczych opadów atmosferyczych, wykres zmieości czasowej współczyika odpływu w roku hydrologiczym a tle średiego współczyika odpływu z okresu wielolecia (wartości miesięcze), wykres - miesięcze stężeia i ładuki składików chemiczych (dla wszystkich elemetów składu chemiczego), rozkład stężeń biogeów dla dostępych lat obserwacji (NNO 3, NNH 4, Pogl), wykres rozkładu stężeń metali ciężkich dla dostępych lat obserwacji, wykres - zestawieie wielkości ładuku (w tym struktura ładuku) dla dostępych lat obserwacji, ależy przeprowadzić klasyfikację elemetów fizykochemiczych a podstawie wartości graiczych zamieszczoych w tabeli poiżej, wg Rozporządzeia Miistra Środowiska z dia 20 sierpia 2008r (Dz. U. r 162 pozycja 1008 z roku 2008 w sprawie sposobu klasyfikacji stau jedolitych części wód powierzchiowych). Tabela Wartości graicze wybraych wskaźików jakości wód odoszące się do jedolitych części wód powierzchiowych w ciekach aturalych takich jak struga, strumień, potok, rzeka (elemety fizykochemicze). Wskaźik jakości wody Jedostka Wartości graicze w klasach I-V I II III IV V Wskaźiki charakteryzujące sta fizyczy, w tym waruki termicze Temperatura C wody Zawiesiy ogóle mg/l Wartości graiczych ie ustala się Wskaźiki charakteryzujące zakwaszeie (sta zakwaszeia) Odczy ph 6,5-8,5 6,0- wartości graiczych 9,0 ie ustala się Wskaźiki charakteryzujące waruki tleowe Tle mg O rozpuszczoy 2 /l 7 5 wartości graiczych ie ustala się BZT5 mg O 2 /l 3 6 Wskaźiki charakteryzujące waruki biogee (substacje biogee) Azot amoowy mg N- NH 4 /l 0,78 1,56 Azot mg N- azotaowy NO 3 /l 2,2 5 Azot ogóly mg N/l 5 10 Fosfor ogóly mg P/ l 0,2 0,4 wartości graiczych ie ustala się H

12 Wskaźiki charakteryzujące zasoleie Przewodość w 20 C µs/cm Substacje mg/l rozpuszczoe wartości graiczych Siarczay mg SO 4 /l ie ustala się Chlorki mg Cl/l Wapń 1) mg Ca/l Magez 1) mg Mg/l ) podae wartości graicze odoszą się do formy rozpuszczoej metali. ależy określić typ chemiczy wody wg klasyfikacji Altowskiego i Szwieca (Hydrogeochemia str. 327, Macioszczyk 1987). H

13 ZAPIS DANYCH W BAZIE DANYCH podprogram podprogram: H1 wody powierzchiowe - rzeki (wybrae parametry) obszar istytucja staowisko kod medium lista mediu m poziom data skala parametr lista parametru wartość wsk. jakości daych wsk. typu daych kod metody wstępego przyg. próby lista metod wstępego przyg.prób y tekst tekst tekst tekst tekst tekst liczba tekst liczba tekst tekst liczba tekst tekst tekst tekst tekst tekst tekst H1 10ZM IG Q_E ZM 0,010 E X m3/s H1 10ZM IG WL DB 304 cm H1 10ZM IG TEMP DB 10,9 oc H1 mg/d H1 06ZM SG SO4S DB 10,52 W IC DB m3 ug/d 06ZM SG PTOT DB 167 W SP DB m3 H1 mgo2 06ZM SG BZT5 ZM 1,6 W N1 DB EL DB /dm3 H1 mg/d 06ZM SG SIO2 DB 13,5 W SP DB m3 W daych przekazywaych do bazy daych podajemy formę pierwiastkową SO 4, NO 3, NH 4, PO 4. Formuły do przeliczeń zamieszczoe są w Aeksie r 1. W okresach suszy, kiedy w korycie rzeki brak wody lub występują tylko kałuże (brak przemieszczaia się wód pod wpływem siły ciężkości), wartość przepływu wyosi 0. Natomiast w przypadku właściwości fizykochemiczych pole wartość pozostaje puste i oflagowae kodem S (jakość daych brak zjawiska). podprogram (kolumy 1-2) zawiera kod podprogramu, obszar (kolumy 3-6) kod Stacji Bazowej, istytucja (kolumy 7-8) kod istytucji wykoującej pomiar, staowisko (kolumy 9-11) kod staowiska, kod medium (kolumy 12-19) kod medium pole pozostaje puste, lista medium (kolumy 20-21) kod listy - pole pozostaje puste, poziom (kolumy 22-25) głębokość w cm pobraia próby, w przypadku WL i Q_E pole pozostaje puste, kod metody aalitzcy ej lista metod aalitzcy zch jedo -stka H

14 data (kolumy 26-35) w przypadku pomiarów wykoywaych z frekwecją zgodą z zakresem pomiarowym (raz a dobę, tydzień, miesiąc) ależy podać datę dzieą pomiaru (poboru próbki) w formacie: RRRR-MM-DD. Jeżeli pomiary wykoywae są częściej iż raz w miesiącu a dae do bazy daych podawae są jako średie miesięcze, datę ależy podać w formacie: RRRR-MM-00. Jeżeli w daym miesiącu ie wykoao pomiaru (poboru próbki) ależy podać datę w formacie RRRR-MM-00 (Uwaga ta ie dotyczy parametrów o dobowej lub tygodiowej frekwecji pomiarów, w tym przypadku ależy podać datę w formacie: RRRR-MM-DD), skala (kolumy(36-38) liczba ozacza ilość pojedyczych puktów poboru prób, parametr (kolumy 39-48), lista parametru (kolumy 49-50) kod listy, która zawiera day parametr (DB, ZM, IM), wartość (kolumy 51-57), wskaźik jakości daych (koluma 58) patrz Aeks 11, dla Q_E ależy wpisać kod E, wskaźik typu daych (koluma 59) patrz Aeks 10, wartości podawae są jako średie ważoe tygodiowe lub miesięcze, gdy pomiary są wykoywae częściej iż obowiązująca frekwecja, w pozostałych przypadkach pole pozostaje puste!, kod metody wstępego przygotowaia próby (kolumy 60-65) Aeks 4, lista metod wstępego przygotowaia próby (kolumy 66-67) (DB, ZM), kod metody aalityczej (kolumy 68-70) - Aeks 3, lista metod aalityczych (kolumy 71-72) (DB, ZM), jedostka (kolumy ). H

15 LITERATURA Bajkiewicz-Grabowska, E., Maguszewski, A., Mikulski, Z., 1993: Hydrometria. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Byczkowski A., 1999: Hydrologia, t. 1 i 2. Wyd. SGGW, Warszawa Gołębiewska, K., Niespodzieway, A., Reczek, T., 1994: Wskazówki metodycze do projektowaia regioalego moitorigu wód powierzchiowych płyących. PIOŚ, Biblioteka Moitorigu, Warszawa. Maciążek, A., 1995: Pomiary meteorologicze i hydrologicze w Zitegrowaym Moitorigu Środowiska Przyrodiczego. [w:] Zitegroway Moitorig Środowiska Przyrodiczego. Propozycje programowe. A. Kostrzewski (red.), Biblioteka Moitorigu, Warszawa. Macioszczyk A., 1987: Hydrogeochemia, Wyd. Geologicze, Warszawa. Nameśik, J., Łukasik, J., Jamrógiewicz, Z., 1995: Pobieraie próbek środowiskowych do aalizy. Wydawictwo Naukowe PWN, Warszawa. Pasławski, Z., 1973: Metody hydrometrii rzeczej. Istrukcje i Podręcziki PIHM Nr 115, Wyd. Komuikacji i Łączości, Warszawa. H