Giełda Energii Elektrycznej Kto pierwszy ten lepszy

Transkrypt

1 Sławomir Horbaczewski Janusz Nowak Krzysztof Sobieraj Bank Energetyki SA Giełda Energii Elektrycznej Kto pierwszy ten lepszy Zgodnie z dokumentami przyjętymi w lipcu 1998 roku przez Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów pt. Program oraz uwarunkowania prywatyzacji sektora energetycznego i Harmonogram realizacji przedsięwzięć związanych z urynkowieniem cen energii elektrycznej w przyszłym roku ma powstać w Polsce Giełda Energii Elektrycznej. Od czerwca 1999 roku nastąpi uruchomienie transakcji na rynku natychmiastowym, a od września 1999 roku na rynku terminowym. Naturalnymi uczestnikami rynku będą przede wszystkim elektrownie i elektrociepłownie, spółki dystrybucyjne oraz wielcy odbiorcy. Do uczestnictwa w rynku energii elektrycznej przygotowują się także podmioty, które zamierzają pełnić rolę pośredników pomiędzy wytwórcami a odbiorcami. Szczególnie w fazie początkowej istnieje duże prawdopodobieństwo, że niektórzy uczestnicy Giełdy będą mogli na młodym rynku osiągnąć stosunkowo duże zyski wykorzystując brak doświadczenia pozostałych konkurentów. Dlatego ważne jest odpowiednio wczesne zebranie doświadczeń z innych giełd energii, w celu jak najlepszego wykorzystania potencjału wytwórczego elektrowni. Aktywne uczestnictwo wytwórców na Giełdzie będzie wymagało gruntownej zmiany podejścia kierownictwa elektrowni. Duże dobowe zmiany zapotrzebowania na energię elektryczną będą wymagały bardziej elastycznego podejścia wytwórców i niekiedy pracy elektrowni w ekstremalnych warunkach. Do tej pory, można zaryzykować stwierdzenie, że to technicy odgrywali istotną rolę w prowadzeniu elektrowni. Gra na Giełdzie będzie jednak wymagała, aby to finansiści decydowali o uruchomieniu bądź zatrzymaniu bloków. Do tej zmiany będzie na pewno trudno przyzwyczaić się energetykom, którzy bardziej fascynują się rozwiązaniami technicznymi niż zagadnieniami finansowymi. Na Giełdzie Energii będą funkcjonowały, co najmniej dwa parkiety: parkiet transakcji natychmiastowych (spot) oraz parkiet transakcji terminowych (forward). W celu udziału w rynku natychmiastowym uczestnicy rynku w dniu poprzedzającym dzień dostawy energii elektrycznej będą zgłaszać swoje oferty kupna bądź sprzedaży energii elektrycznej po określonej cenie. Rynek transakcji terminowych nie będzie miał na celu rzeczywistej dostawy energii elektrycznej, a jedynie ograniczenie ryzyka uczestników giełdy oraz będzie wskazówką dla uczestników giełdy odnośnie kształtowania się cen energii w przyszłości. W Europie najlepiej rozwiniętą giełdę energii elektrycznej posiadają państwa skandynawskie. Obecnie tworzą je Norwegia, Szwecja i Finlandia. Giełda w Skandynawii działa już od Została początkowo utworzona przez Norwegię, następnie w 1996 roku dołączyła do niej Szwecja, a w 1998 roku Finlandia. Stosunkowo długa historia rynku energii elektrycznej w Skandynawii oraz pozytywne opinie o tym rynku pozwalają sądzić, że polscy twórcy Giełdy Energii Elektrycznej będą wzorować się na rozwiązaniach zastosowanych u naszych północnych sąsiadów. W celu udziału w rynku natychmiastowym uczestnicy giełdy skandynawskiej do godziny dwunastej dnia poprzedniego składają oferty kupna bądź sprzedaży energii elektrycznej dla każdej pełnej godziny. Pomiędzy godzina dwunastą, a czternastą Nord Pool oblicza ceny energii elektrycznej na następny dzień i przekazuje je uczestnikom. Do godziny czternastej trzydzieści uczestnicy sprawdzają, czy obliczone ceny przez Nord Pool zgadzają się z ich ofertami. Po godzinie czternastej trzydzieści Nord Pool podaje ostateczne ceny jakie będą obowiązywać w dniu następnym. Ceny energii elektrycznej w dużym stopniu zależą od pory doby, jak również dnia tygodnia. Od poniedziałku do piątku ceny zmieniają się według utartego scenariusza. Występują dwa szczyty poranny i wieczorny oraz dolina nocna. W sobotę i w niedzielę ceny są znacznie niższe niż w dni robocze. W 40 tygodniu br. różnica pomiędzy doliną nocną a szczytem dziennym wynosiła około 25% (wykres 1). Strona: 1

2 Ceny energii elektrycznej w koronach norweskich za MWh w 40 tygodniu 1998 roku w Nord Poolu Wykres 1 Ceny energii elektrycznej na skandynawskiej giełdzie w dużym stopniu zależą od zgłaszanego popytu. Większy obrót energią elektryczną powoduje jednocześnie wzrost cen (wykres 2). Obroty na giełdzie w 40 tygodniu 1998 roku w MWh/h Wykres 2 Jednym z głównych graczy na krajowej giełdzie energii elektrycznej powinny być Elektrownie Szczytowo-Pompowe SA. Spółka ta posiada cztery duże elektrownie szczytowo-pompowe w Żarnowcu, Porąbce, Solinie i Dychowie. Elektrownie te będą kupować energię elektryczną przede wszystkim w dolinie nocnej a sprzedawać w szczycie porannym lub wieczornym. Różnica pomiędzy cenami w szczycie a cenami w dolinie będzie stanowić marżę ESP SA. Dlatego np. w interesie ESP SA jest, aby ta różnica była jak największa. Biorąc pod uwagę fakt, że zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Gospodarki z 24 grudnia 1997 roku w sprawie ustalenia urzędowych cen energii elektrycznej... stawki opłat w Taryfie hurtowej obowiązującej w 1998 roku są istotnie zróżnicowane (tabela 1). Można by oczekiwać, że przynajmniej w pierwszym okresie dobowe zmiany cen energii elektrycznej będą większe na polskiej giełdzie energii elektrycznej niż na Nord Poolu. Jednak trzeba również wziąć pod uwagę, że struktura cen na rynku wolnym może kształtować się odmiennie niż na rynku regulowanym. Tabela 1 Stawki opłat w Taryfie hurtowej obowiązujące od 1 stycznia 1998 roku w rozliczeniach za energię elektryczną sprzedawaną przez PSE SA do spółek dystrybucyjnych Strona: 2

3 Nr strefy Strefa Stawki opłat za energię elektryczną czynną brutto zł/mwh ZIMA (a) LATO (b) szczyt przedpołudniowy 157,48 155,12 2. szczyt popołudniowy 257,37 210,36 3. pozostałe godziny doby 78,74 70,51 Relatywnie duże zmiany cen energii elektrycznej występują na skandynawskiej giełdzie w zależności od pory roku. W 1997 roku ceny na rynku natychmiastowym w Nord Poolu w okresie zimowym były około 100% wyższe niż w okresie letnim. W tym przypadku, jeżeli w Polsce sytuacja będzie wyglądała podobnie beneficjentem tak dużych zmian będą elektrociepłownie produkujące energię elektryczną i cieplną w skojarzeniu. Ceny energii elektrycznej w Nord Pool w 1997 roku (najwyższe, najniższe, uśrednione) Wykres 3 Podstawowym produktem elektrociepłowni jest ciepło, na które jest zbyt głównie w okresie zimowym. Do tej pory nie było w Polsce istotnego zróżnicowania cen za energię elektryczną kupowaną od elektrociepłowni w okresie zimowym i letnim. Sądzimy jednak, że w Polsce po uwolnieniu cen energii elektrycznej elektrownie i elektrociepłownie będą uzyskiwać wyższe ceny za energię sprzedawaną w zimie niż w lecie. Sądzimy jednak, że różnice nie będą aż tak duże jak w Skandynawii. Istotnym składnikiem giełdy skandynawskiej jest możliwość zawierania kontraktów terminowych. Dzięki istnieniu tego rynku uczestnicy giełdy (sprzedający i kupujący) mogą ograniczyć ryzyko nagłych zmian cen na rynku natychmiastowym. Ponadto ceny kontraktów terminowych obrazują oczekiwania rynku dotyczące kształtowania cen energii elektrycznej w przyszłości. Rynek kontraktów długoterminowych nie ma na celu fizycznej dostawy energii elektrycznej. Jest to rynek wyłącznie finansowy, który służy przede wszystkim do zarządzania ryzykiem oraz zabezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami cen. W Nord Pool możliwe jest zawieranie kontraktów długoterminowych na okres do 3 lat. W Skandynawii, gdzie znaczna część energii elektrycznej jest produkowana w elektrowniach wodnych, ważnym czynnikiem wpływającym na ceny energii elektrycznej jest pogoda. W 1997 roku średnia cena energii elektrycznej na rynku natychmiastowym Strona: 3

4 wyniosła 135 koron norweskich za MWh. W 1996 roku cena ta była o prawie 90% wyższa i wynosiła 254 koron norweskich za MWh. Tak duża zmiana cen była spowodowana, poza wzrostem konkurencji, większymi opadami deszczu i zarazem zwiększoną produkcją energii elektrycznej. Dzięki kontraktom terminowym możliwe było już w 1996 roku odpowiednie zabezpieczenie się przed tak niekorzystną zmianą cen poprzez kupno kontraktu długoterminowego. Na rynku tym istnieje także możliwość spekulacji, podobnie jak na rynku papierów wartościowych. Wytrawni gracze, którzy na przykład potrafią dobrze przewidywać zjawiska pogodowe mogą osiągać ponad przeciętne zyski poprzez zajęcie odpowiedniej pozycji kontraktowej. Rynek terminowy od początku istnienia giełdy skandynawskiej nabiera coraz większego znaczenia (wykres 4). Obroty na poszczególnych rynkach w Nord Pool Wykres 4 TWh Rynek natychmiastowy Rynek terminowy Dynamika wzrostu obrotów na rynku terminowym znacznie przekracza dynamikę obrotów na rynku natychmiastowym. Potwierdza to jak ważnym segmentem giełdy energii jest rynek terminowy, który na przykład nie funkcjonuje jeszcze w Wielkiej Brytanii. Sądzimy, że w związku z przewidywanym zmniejszeniem udziału w krajowym rynku energii kontraktów długoterminowych znaczenie transakcji terminowych w Polsce również będzie istotne. Giełda Nord Pool ma obecnie najdłuższą historię spośród giełd energii elektrycznej na świecie. W 1997 roku obrót w Nord Pool wyniósł 43,6 TWh, co stanowiło około 17% całkowitej konsumpcji energii elektrycznej na terenie objętym przez giełdę. W Polsce szacuje się, że nie więcej niż 70% energii elektrycznej została objęta kontraktami długoterminowymi. Jest więc duża szansa na pełne powodzenie powołania do życia polskiej Giełdy Energii Elektrycznej. Patrząc na szybki wzrost uczestników giełdy w Skandynawii, których pod koniec marca 1998 roku było już 226 można oczekiwać również dużego zainteresowania wielu podmiotów zarówno krajowych, jak i zagranicznych uczestnictwem w polskiej Giełdzie. Możemy również przewidywać, że w Polsce, w związku z brakiem powiązań kapitałowych pomiędzy sektorem wytwarzania i dystrybucji, udział w obrotach giełdy może być jeszcze wyższy. W Skandynawii dominują narodowe, pionowo zintegrowane koncerny elektroenergetyczne, posiadające w swoich strukturach zarówno wytwarzanie, jak i dystrybucję. Dlatego trudno oczekiwać, aby np. własne jednostki dystrybucji firmy Vattenfall kupowały duże ilości energii elektrycznej na giełdzie zamiast bezpośrednio od elektrowni należących do szwedzkiej firmy. Krajowe banki już przygotowują się do uczestnictwa w polskiej Giełdzie Energii Elektrycznej. Do tych banków zalicza się również Bank Energetyki SA. Sądzimy, że w okresie początkowym będzie istniała duża szansa na osiągnięcie ponadprzeciętnych zysków, zgodnie ze starą polską zasadą: kto pierwszy ten lepszy. Strona: 4

5 Kontakt: Sławomir Horbaczewski Janusz Nowak Krzysztof Sobieraj - Prezes Zarządu Banku Energetyki SA - Dyrektor Departamentu Energetyki i Operacji Kapitałowych Banku Energetyki SA - Zastępca Dyrektora Departamentu Energetyki i Operacji Kapitałowych Banku Energetyki SA Departament Energetyki i Operacji Kapitałowych Bank Energetyki SA ul. Jasna 2/4, Warszawa Tel.: , Fax: , de-ben@ben.com.pl Strona: 5