Dlaczego polskiej elektroenergetyce potrzebna jest giełda energii elektrycznej?

Transkrypt

1 Sławomir Horbaczewski Janusz Nowak Krzysztof Sobieraj Bank Energetyki SA Dlaczego polskiej elektroenergetyce potrzebna jest giełda energii elektrycznej? Pomimo postępów w reformowaniu polskiego sektora energetycznego, dotychczas nie zostały wypracowane regulacje oraz utworzone instytucje umożliwiające działanie konkurencyjnego rynku energii elektrycznej. Aspekty związane z opracowywaniem docelowego modelu struktury polskiego sektora elektroenergetycznego są zagadnieniami bardzo skomplikowanymi. Dalsze opóźnienia w przygotowywaniu przyszłego kształtu polskiej elektroenergetyki mogą spowodować, że znajdzie się ona w stanie chaosu. Jednocześnie o tym, jak będzie wyglądał sektor za kilka lat przesądzą, nie decydenci krajowi, lecz reguły obowiązujące na konkurencyjnym rynku energii elektrycznej w krajach Unii Europejskiej. Ponadto kluczowe znaczenie dla zapewnienia końcowego sukcesu realizowanym procesom przekształceń własnościowych będzie miało powstanie konkurencyjnego rynku energii elektrycznej. Polski sektor elektroenergetyczny już od ponad ośmiu lat podlega procesom istotnej transformacji. Za sukces realizowanych reform niewątpliwie można uznać zastąpienie struktury monopolistycznej nową strukturą organizacyjną, z wyraźnym rozdzieleniem podsektorów wytwarzania, przesyłu i dystrybucji oraz wypracowanie i wprowadzenie w życie przepisów "Prawa Energetycznego", które zawiera szereg elementów konkurencji i gry rynkowej oraz jest zgodne z dyrektywami Unii Europejskiej. Inaczej przedstawia się ocena prywatyzacji w sektorze. Przykłady zrealizowanych, bądź rozpoczętych dotychczas transakcji prywatyzacyjnych (Elektrociepłownia Kraków SA, Elektrociepłownia Będzin SA oraz Zespół Elektrowni PAK SA) wskazują, iż zagraniczne koncerny energetyczne obawiają się dokonywania inwestycji w polski sektor elektroenergetyczny. Naszym zdaniem, wynika to z faktu, iż inwestycje w te przedsiębiorstwa są obarczone dużym ryzykiem. Ryzyko inwestycyjne jest następstwem braku rynku energii elektrycznej. Inwestycje w sektor elektroenergetyczny charakteryzują się długim okresem zwrotu. Brak reguł w jakich będą działać podmioty na rynku energii elektrycznej w przyszłości z pewnością odstrasza potencjalnych inwestorów. Trudno oczekiwać od inwestorów zagranicznych angażowania się w przedsięwzięcia, o których rentowności decydują nie zasady konkurencji, ale na przykład uzgodnienia w ramach tzw. "porozumień sektorowych". Konieczność opracowania modelu rynku energii elektrycznej została po raz pierwszy mocniej zaakcentowana w ubiegłym roku. W lipcu 1998 roku Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów przyjął dokumenty "Program oraz uwarunkowania prywatyzacji sektora energetycznego" oraz "Harmonogram przedsięwzięć związanych z urynkowieniem cen energii elektrycznej", w których wskazano, między innymi, na konieczność uruchomienia giełdy energii elektrycznej. W pierwszym kwartale bieżącego roku Zespół roboczy KERM ds. Sektora Elektroenergetycznego rozpoczął prace nad stworzeniem koncepcji modelu rynku energii elektrycznej. Ponadto jednym z zadań doradców inwestycyjnych Ministra Skarbu Państwa w procesie prywatyzacji spółek z podsektorów wytwarzania i dystrybucji energii elektrycznej jest zaprezentowanie i analiza różnych modeli funkcjonowania tych podsektorów. Naszym zdaniem, dotychczasowe działania zmierzające do opracowania modelu rynku energii Strona: 1

2 elektrycznej należy uznać za nieco chaotyczne i pozbawione spójnej polityki. Należy przede wszystkim zaprzestać tworzenia wyrywkowych fragmentów rynku przed zdefiniowaniem kształtu całości modelu. Na przykład, wskazywanie harmonogramu utworzenia giełdy energii elektrycznej bez uprzedniego zdefiniowania zarysów modelu rynku energii elektrycznej należy uznać za działanie przedwczesne. Nie powinno się także prowadzić równolegle tych samych działań poprzez różne zespoły doradcze. Ponadto należy zwrócić uwagę na fakt, iż projekty opracowań modelu rynku energii elektrycznej sporządzane przez podmioty, które zamierzają na tym rynku aktywnie działać mogą być "naginane" stosownie do potrzeb ich autorów. Uważamy na przykład, iż koncepcje rynku energii elektrycznej prezentowane przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA zbyt dużą rolę przypisują systemowemu ofertowemu rynkowi energii elektrycznej. Powyższe problemy zostały dostrzeżone także przez Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów, który w kwietniu bieżącego roku krytycznie ocenił zaawansowanie prac dotyczących wprowadzania rynku energetycznego i realizacji projektów prywatyzacyjnych. Jednocześnie KERM w celu przyspieszenia prywatyzacji sektora energetycznego i wprowadzenia mechanizmów rynkowych w sektorze energii elektrycznej polecił Zespołowi roboczemu ds. Sektora Elektroenergetycznego opracować spójną i jednolitą koncepcję tych zmian. Uwzględniając powyższe uważamy, że z korzyścią dla wszystkich zainteresowanych stron byłoby, aby zaprojektowanie modelu rynku energii elektrycznej powierzyć zewnętrznym firmom konsultingowym. Wybrane w drodze przetargu konsorcjum doradców mogłoby na zlecenie Ministerstwa Gospodarki przy współpracy z Ministerstwem Skarbu Państwa, Ministerstwem Finansów oraz Urzędem Regulacji Energetyki opracować optymalny dla polskich realiów model rynku energii elektrycznej. Oczywiście liderem konsorcjum doradców powinna być krajowa firma konsultingowa, posiadająca bogate doświadczenia w prowadzeniu prac doradczych dla energetyki oraz znająca uwarunkowania i niuanse funkcjonowania polskich przedsiębiorstw elektroenergetycznych. Tym niemniej w składzie konsorcjum doradców jest także miejsce dla zagranicznych firm doradczych, które mogłyby zaadaptować sprawdzone rozwiązania z rynków: skandynawskiego, argentyńskiego, australijskiego, kalifornijskiego do warunków krajowych. Naszym zdaniem, celem prac konsorcjum doradców powinno być stworzenie koncepcji modelu rynku energii elektrycznej obejmującego reguły działania, instrumenty oraz instytucje przyszłego rynku, działającego zgodnie z przepisami określonymi ustawą "Prawo Energetyczne". Niezbędne jest przy tym określenie struktury organizacyjnej rynku, uwzględniającej przepływy energii i przepływy finansowe oraz zdefiniowanie odpowiedzialności poszczególnych podmiotów rynku i następstw nieprzestrzegania przez nich przyjętych regulacji. Celem strategicznym tak zdefiniowanego rynku musi pozostać obniżenie kosztów produkcji przy jednoczesnym zapewnieniu bezawaryjnej pracy systemu elektroenergetycznego. Naszym zdaniem, najważniejszym w chwili obecnej problemem, który blokuje wprowadzenie konkurencyjności do sektora elektroenergetycznego, jest zagadnienie kontraktów długoterminowych. W drugiej połowie 1994 roku w podsektorze wytwarzania energii elektrycznej wprowadzono procedurę inwestycyjną, polegającą na zawieraniu przez elektrownie i elektrociepłownie zawodowe kontraktów długoterminowych z Polskimi Sieciami Elektroenergetycznymi SA na dostawy energii elektrycznej do sieci przesyłowej. Wprawdzie umowy długoterminowe pozwoliły niektórym elektrowniom i elektrociepłowniom uzyskać środki finansowe na dokonanie modernizacji źródeł wytwarzania, ale w perspektywie najbliższych kilku lat obecność kontraktów będzie wpływała niekorzystnie na kształt rynku energii elektrycznej w Polsce oraz na ceny energii elektrycznej. Ponadto w następstwie prowadzonej polityki zawierania kontraktów Strona: 2

3 długoterminowych uległa pogorszeniu sytuacja finansowa większości podmiotów sektora elektroenergetycznego. Większość elektrowni i elektrociepłowni posiadających kontrakty realizuje wystarczająco dużą marżę zysku, aby pozwolić sobie na nieuwzględnianie konieczności minimalizowania kosztów wytwarzania oraz podnoszenia efektywności. Wytwórcy nie posiadający kontraktów długoterminowych nie są obecnie w stanie wygenerować samodzielnie wystarczającej ilości środków finansowych na dokonanie modernizacji, nawet jeśli gospodarują efektywnie. Działanie w tak zróżnicowanych warunkach z pewnością nie sprzyja wolnej konkurencji w sektorze wytwarzania. Spółki dystrybucyjne dzięki cenom zagwarantowanym wytwórcom przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA w kontraktach długoterminowych oraz równoczesnym ograniczaniu wzrostu cen energii elektrycznej dla odbiorców finalnych będą wykazywały straty, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia ich wartości rynkowej. Niektórzy specjaliści uważają, iż rozwiązaniem problemu kontraktów długoterminowych może być całkowite uwolnienie cen energii elektrycznej dla odbiorców finalnych, które mogłoby spowodować, że większość kontraktów długoterminowych okazałaby się "opłacalna" dla sektora. Naszym zdaniem, takie rozwiązanie w praktyce jest niewykonalne, gdyż: Urząd Regulacji Energetyki nie wyrazi zgody na jednorazowe, całkowite uwolnienie cen, nie ma powodu, dla którego koszty kontraktów długoterminowych miałyby być przeniesione na odbiorców końcowych. Inni, w tym przede wszystkim przedstawiciele Urzędu Regulacji Energetyki proponują renegocjacje najbardziej uciążliwych kontraktów długoterminowych, włączając w to również zmiany umów kredytowych zawartych przez wytwórców z bankami komercyjnymi. Naszym zdaniem, o ile renegocjacja kontraktów zawartych pomiędzy PSE SA a wytwórcami energii elektrycznej w pewnym zakresie jest możliwa (oczywiście za zgodą kredytodawców), to zmiana warunków umów kredytowych zawartych przez elektrownie i elektrociepłownie z bankami komercyjnymi jest niezbyt realna. Przede wszystkim brak jest podstaw prawnych do tego typu działań. A co ważniejsze, banki z pewnością nie są zainteresowane ograniczaniem ich przychodów, tym bardziej, że w najbliższych latach perspektywy prowadzenia działalności bankowej ulegną znacznemu pogorszeniu w stosunku do lat ubiegłych. Rozwiązania problemu kontraktów długoterminowych upatruje się także w cesji kontraktów do spółek dystrybucyjnych, bądź w ich urynkowieniu poprzez wprowadzenie na giełdę energii elektrycznej. Cesja praw i obowiązków z kontraktów nie rozwiąże problemu, gdyż de facto problem stanowią przecież nie same kontrakty, lecz ceny sprzedaży energii elektrycznej w nich zawarte. Wprowadzenie kontraktów do notowań giełdowych jest niemożliwe, gdyż przedmiotem obrotu na giełdzie może być wyłącznie "produkt" wystandaryzowany, czego nie można dokonać w odniesieniu do kontraktów długoterminowych. A ponadto trudno oczekiwać, aby znaleźli się nabywcy czegoś, czego nie można będzie dalej odsprzedać. Chcielibyśmy podkreślić, że naszym zdaniem, problemu kontraktów długoterminowych nie będzie można rozwiązać za pomocą prostego mechanizmu. Sądzimy, że kontrakty należy podzielić na trzy grupy. Do pierwszej grupy zaliczylibyśmy kontrakty długoterminowe z wysokimi cenami energii elektrycznej (np.: kontrakt z Elektrownią Opole SA). Drugą grupę Strona: 3

4 stanowiłyby kontrakty ze średnimi cenami energii, do której, według naszej wiedzy, można zaklasyfikować większość kontraktów długoterminowych zawartych przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA. W trzeciej grupie znalazłyby się kontrakty z niskimi cenami energii elektrycznej, na przykład ten zawarty z Elektrownią Bełchatów SA. Istotnym problemem dla Polskich Sieci Elektroenergetycznych SA, i zarazem dla całego sektora, są dwie pierwsze grupy kontraktów. Nie należy zapominać, że kontrakty długoterminowe z pierwszej i drugiej grupy stanowią zabezpieczenie umów kredytowych z bankami komercyjnymi, spłata których, w kilku przypadkach, jest gwarantowana przez Skarb Państwa. Naszym zdaniem, istotą znalezienia rozwiązania problemu kontraktów długoterminowych jest dokonanie właściwej alokacji kosztów, wynikających z konieczności likwidacji zobowiązań zawartych w kontraktach długoterminowych, pomiędzy budżet państwa, przedsiębiorstwa sektora i odbiorców. Uwzględniając powyższe, należy stwierdzić, iż problem kontraktów długoterminowych musi zostać rozwiązany przede wszystkim wewnątrz sektora elektroenergetycznego. To oznacza, że większość kosztów inwestycji w sektorze elektroenergetycznym powinny ponieść przedsiębiorstwa elektroenergetyczne. W partycypacji kosztów, poza podsektorami wytwarzania i dystrybucji, powinny uczestniczyć także Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA, które zawierając umowy długoterminowe niejednokrotnie nie były w stanie przewidzieć ich następstw dla całego sektora. W celu oszacowania wysokości tych kosztów należy, naszym zdaniem uruchomić giełdę energii elektrycznej, która pozwoli dokonać w sposób pośredni wyceny kontraktów długoterminowych. Porównując realną (giełdową) cenę energii elektrycznej z cenami energii elektrycznej zawartymi w kontraktach, uzyskamy wielkość reprezentującą niedobór finansowy w elektroenergetyce. Należy jednocześnie pamiętać, że sama giełda energii elektrycznej nie rozwiąże problemu niedoboru środków finansowych w sektorze. Uwzględniając powyższe wydaje nam się, że jednym z możliwych rozwiązań mogłoby być pozyskanie niezbędnych środków w wyniku emisji dłużnych papierów wartościowych przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA oraz przez elektrownie i elektrociepłownie posiadające kontrakty długoterminowe. Nabywcy obligacji uzyskaliby prawo do otrzymania w przyszłości świadczeń pieniężnych (wariant mniej realny) lub świadczeń o charakterze niepieniężnym: udział w przyszłych zyskach emitentów (PSE SA, elektrowni, elektrociepłowni), zamiana obligacji na akcje (PSE SA, elektrowni, elektrociepłowni), pierwszeństwo w obejmowaniu akcji nowej emisji emitentów (PSE SA, elektrowni, elektrociepłowni). Inżynieria finansowa dysponuje całą gamą bardzo elastycznych, możliwych do zastosowania w tym przypadku instrumentów finansowych. Elastyczność tego typu instrumentów finansowych pozwoliłaby na powiązanie terminów realizacji świadczeń obligacyjnych z harmonogramem uwalniania cen dla odbiorców finalnych. Z punktu widzenia strategii przygotowania emisji tych papierów wartościowych istotne jest, aby dokonać właściwej wyceny wartości kontraktów długoterminowych (np.: porównując ceny energii elektrycznej z kontraktów z notowaniami na giełdzie energii elektrycznej) oraz uzyskać decyzje odpowiednich organów o poniesieniu kosztów restrukturyzacji finansowej w elektroenergetyce współmiernie przez wszystkie jej podmioty. Strona: 4

5 W przypadku zastosowania proponowanych rozwiązań, prywatyzacja sektora elektroenergetycznego odbyłaby się wprawdzie bez spektakularnych sukcesów w zakresie dochodów budżetowych, ale w zamian umożliwiłaby dokonanie restrukturyzacji finansowej całego sektora, bez której polskie przedsiębiorstwa energetyczne nie sprostają międzynarodowej konkurencji w warunkach otwartego rynku energii w Unii Europejskiej. Kolejnym elementem związanym z właściwym funkcjonowaniem rynku energii elektrycznej jest zdefiniowanie zasad i mechanizmów obrotu energią elektryczną. Naszym zdaniem, handel energią elektryczną powinien odbywać się na zasadach wolnej konkurencji poprzez: zawieranie transakcji dwustronnych pomiędzy uprawnionymi podmiotami: wytwórcy energii elektrycznej, spółki dystrybucyjne, podmioty zajmujące się obrotem energią elektryczną, odbiorcy, po cenach ustalanych bezpośrednio pomiędzy stronami transakcji - Rynek kontraktowy, zawieranie transakcji na giełdzie energii elektrycznej, gdzie ceny kształtowałyby się na zasadzie równowagi podaży i popytu - Rynek giełdowy. Znakomita większość transakcji odbywałaby się na rynku kontraktowym, którego mechanizmy działania są bardzo przejrzyste i zrozumiałe dla uczestników. Jak powszechnie wiadomo, w przyrodzie najdoskonalsze rozwiązania oparte są na prostych i nieskomplikowanych zasadach. W celu zapewnienia uczestnikom rynku bezpieczeństwa realizowanych transakcji, należałoby się zastanowić nad formą instytucji odpowiedzialnej za nadzór nad prawidłowym i uczciwym funkcjonowaniem rynku. Uzupełnieniem rynku kontraktowego byłby rynek giełdowy. Oczywiście ze względu na fakt, iż energia elektryczna jest bardzo specyficznym towarem dla prawidłowego funkcjonowania rynku energii elektrycznej w zakresie fizycznego przepływu energii elektrycznej konieczne byłoby utworzenie rynku regulacyjnego, odpowiedzialnego za bilansowanie zapotrzebowania podmiotów na energię elektryczną. Rynek bilansowy o charakterze ofertowym (rynek regulacyjny) byłby odpowiedzialny za bilansowanie i optymalizację transakcji zawartych na rynku kontraktowym i giełdowym. Rynek zamykający bilans systemu w czasie rzeczywistym jest konieczny w celu wyrównania różnic pomiędzy ilością energii zakupioną na rynku kontraktowym i giełdowym, a rzeczywistą ilością zapotrzebowania energii w danym momencie. Organizatorem i administratorem rynku bilansowego o charakterze ofertowym powinien być Operator Systemu Przesyłowego - Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA. Ze względu na fakt, iż od kilku lat jesteśmy związani z instytucjami rynku kapitałowego najwięcej emocji wywołuje u nas idea powołania giełdy energii elektrycznej. Naszym zdaniem, rynek giełdowy powinien stanowić integralną część rynku energii elektrycznej ze względu na fakty, iż giełda energii elektrycznej: zapewni przejrzysty mechanizm ustalania ceny rynkowej energii elektrycznej, umożliwi rynkową wycenę zawartych dotychczas przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA kontraktów długoterminowych, określi ceny referencyjne dla zawieranych na rynku kontraktowym umów dwustronnych, umożliwi bieżące bilansowanie portfela zawartych dwustronnych umów długoterminowych poprzez realizację transakcji na rynku natychmiastowym, ułatwi zarządzanie ryzykiem poprzez mechanizm finansowych transakcji terminowych, zdefiniuje informacje odnośnie kształtowania się cen energii w przyszłości, co umożliwi planowanie optymalnego rozwoju mocy wytwórczych całego systemu, umożliwi prawidłowy rozpływ energii elektrycznej. Strona: 5

6 pozwoli prowadzić grę inwestycyjną. Ponadto za powołaniem giełdy energii elektrycznej w Polsce przemawiają: sukces osiągnięty przez skandynawską giełdę energii elektrycznej (Nord Pool), sprawne funkcjonowanie giełd w Kalifornii (Western Power Exchange - WEPEX) oraz w australijskim stanie Wiktoria (Victorian Power Exchange), a także projekty uruchomienia kolejnych giełd w Europie (Amsterdam Power Exchange, inicjatywy niemieckie). Rozważając możliwości powołania giełdy energii elektrycznej należy zastanowić się jakie mogłyby być podstawy prawne funkcjonowania giełdy. W chwili obecnej nie dysponujemy regulacjami prawnymi kształtującymi zasady powstawania i funkcjonowania giełd towarowych (Ustawa o giełdach towarowych i domach składowych znajduje się w trakcie procesu legislacyjnego). Naszym zdaniem, giełda energii elektrycznej ze względu na swoją specyfikę nie powinna być tworzona w oparciu o wyżej wspomnianą ustawę. Uważamy, że korzystne byłoby opracowanie odrębnego aktu legislacyjnego, powołującego giełdę oraz regulującego jej funkcjonowanie. Jednocześnie uważamy, że giełda energii elektrycznej, wzorem Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, w pierwszych latach swojej działalności powinna być instytucją non-profit, przeznaczającą całość zysków na inwestycje. Przy takiej konstrukcji prawnej zakup akcji giełdy w krótkim horyzoncie inwestycyjnym nie będzie przedsięwzięciem dochodowym. Tym niemniej akcjonariuszami giełdy, poza oczywiście Skarbem Państwa, powinny zostać przedsiębiorstwa elektroenergetyczne bezpośrednio lub poprzez fundusz kapitałowy powiązany z elektroenergetyką. Uważamy także, że z korzyścią dla giełdy energii elektrycznej byłoby, gdyby jej znaczącym akcjonariuszem została Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. W procesie przygotowania mechanizmów dotyczących notowań giełdowych, zasad uczciwego obrotu, regulacji uczestnictwa w grze na giełdzie, bezpieczeństwa w rozliczaniu transakcji należy niewątpliwie wykorzystać doświadczenia Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie podczas swojej ośmioletniej historii udowodniła, że jest sprawnym, uporządkowanym oraz dobrze uregulowanym podmiotem rynku kapitałowego, działającym zgodnie ze standardami uznawanymi przez najbardziej rozwinięte rynki finansowe. Udział Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie w procesie tworzenia giełdy energii elektrycznej z pewnością doda prestiżu realizowanemu przedsięwzięciu oraz może zapewnić jego sukces. Kolejnym zagadnieniem jest kwestia określenia odpowiedniego nadzoru nad działalnością rynku giełdowego. Jesteśmy przekonani, że właściwymi instytucjami w tym zakresie byłyby Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, gdyż w świetle obowiązujących aktów prawnych sprawuje ona nadzór nad działalnością giełd i nad obrotem pochodnymi instrumentami terminowymi oraz Urząd Regulacji Energetyki. Nie należy zapominać, że dla prawidłowego funkcjonowania giełdy konieczne jest powołanie izby rozrachunkowej - wyspecjalizowanej instytucji w zakresie rozliczania i zarządzania ryzykiem operacji giełdowych w aspekcie finansowym. Wzorem giełd papierów wartościowych należałoby także powołać fundusz gwarancyjny, którego zadaniem byłoby zapewnienie uczestnikom giełdy, posiadającym rachunki giełdowe w domach maklerskich, wypłat środków zgromadzonych na tych rachunkach w razie problemów finansowych podmiotu maklerskiego. Ponadto ze względu na fakt iż, przedmiotem obrotu giełdowego będzie energia elektryczna, giełda musi współpracować z Operatorem Systemu Przesyłowego, który będzie odpowiedzialny za fizyczne dostawy energii elektrycznej zgodnie z warunkami transakcji zawartych na giełdowym rynku transakcji natychmiastowych. Operator Systemu Strona: 6

7 Przesyłowego musi być zintegrowany funkcjonalnie i informatycznie ze strukturami giełdy. Zawarte na giełdzie transakcje natychmiastowe będą mogły być zrealizowane tylko wówczas, gdy sieć przesyłowa będzie dysponowała pełną zdolnością przesyłową. W przypadku wystąpienia ograniczeń sieciowych rolą Operatora Systemu Przesyłowego będzie zmodyfikowanie warunków zawartej transakcji giełdowej w zależności od przyjętych rozwiązań poprzez: redukcję ofert, interwencyjny zakup energii elektrycznej przez OSP na zasadach rynkowych lub wprowadzenie rejonów z różną ceną energii elektrycznej. Podmiotami uczestniczącymi w zawieraniu transakcji giełdowych będą elektrownie i elektrociepłownie, dystrybutorzy energii elektrycznej, uprawnieni odbiorcy oraz firmy powołane do świadczenia usług obrotu energią elektryczną. Przewidujemy, że najbardziej aktywna będzie ostatnia z wymienionych grup inwestorów. Firmy zajmujące się obrotem energią elektryczną będą pełniły rolę pośredników pomiędzy wytwórcami a odbiorcami energii. Ze względu na fakt, że dla spółek obrotu, w przeciwieństwie do producentów i uprawnionych odbiorców, obrót energią elektryczną jest głównym przedmiotem działalności, będą one dążyły do pełnego wykorzystania możliwości zmaksymalizowania swoich zysków, w tym także poprzez udział w transakcjach giełdowych. Ponadto zawsze jest tak, że w początkowej fazie istnienia giełdy, niektórzy jej uczestniczy, wykorzystując brak doświadczenia pozostałych konkurentów będą mogli na "młodym rynku" osiągnąć ponadprzeciętne zyski. Uważna analiza listy podmiotów, które już otrzymały koncesję na obrót energią elektryczną oraz tych, które się o nią ubiegają pozwala stwierdzić, że szanse wynikające z możliwości dokonywania rynkowego obrotu energią elektryczną dostrzegają nie tylko zagraniczne koncerny energetyczne, ale również firmy krajowe, których dotychczasowa działalność nie była związana z produkcją czy dystrybucją energii elektrycznej. Obserwacje poczynione przez nas podczas powstawania oraz w pierwszych latach działania Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie pozwalają przypuszczać, że polscy inwestorzy bardzo szybko przyswoją sobie reguły działania giełdy energii elektrycznej. Natomiast spośród rodzimych firm elektroenergetycznych istotnym graczem na giełdowym rynku energii elektrycznej mogą stać się Elektrownie Szczytowo-Pompowe SA, które kupując energię elektryczną w dolinie nocnej, a sprzedając w szczytach porannym i wieczornym będą mogły zrealizować znaczną marżę zysku. Należy także pamiętać, że z czasem, gdy rozwinie się giełdowy rynek finansowych transakcji terminowych pojawią się inwestorzy nie związani z sektorem energetycznym zainteresowani, tylko i wyłącznie osiągnięciem korzyści finansowych z tytułu spekulacji. Ze względu na fakt, iż temat powołania giełdy energii elektrycznej jest ostatnio dość aktualny, w prasie okołoenergetycznej pojawia się dość duża ilość artykułów na ten temat. Chcielibyśmy odnieść się do wybranych stwierdzeń, których lektura nie konweniuje z naszą wiedzą w tym zakresie. Wiele osób podnosi, że w Polsce nie ma miejsca dla giełdy energii elektrycznej ze względu na duży stopień pokrycia rynku kontraktami długoterminowymi. Naszym zdaniem, jest to rozumowanie błędne, gdyż rynek giełdowy winien stanowić uzupełnienie rynku kontraktowego a nie jego substytut. Dla przykładu na rynku notowań natychmiastowych Nord Pool dokonuje się transakcji, które stanowią około 30% całości rynku energii elektrycznej, a przecież Nord Pool funkcjonuje już od ponad siedmiu lat. Kolejnym nieporozumieniem jest traktowanie giełdy energii elektrycznej w kategoriach rynku, na którym zawierane są wyłącznie transakcje terminowe. Nie należy zapominać, że warunkiem koniecznym do powstania parkietu notowań transakcji terminowych jest sprawnie funkcjonujący parkiet transakcji natychmiastowych. Na giełdzie Nord Pool w początkowym etapie działalności obroty energią elektryczną na rynku terminowym (Eltermin) były znacznie mniejsze od obrotów na rynku natychmiastowym (Elspot). Dopiero w roku 1996 poziom Strona: 7

8 obrotów na rynku terminowym przekroczył wielkość obrotów na rynku natychmiastowym. Naszym zdaniem, polska giełda energii elektrycznej przez kilka pierwszych lat swojej działalności będzie segmentem rynku adresowanym przede wszystkim do podmiotów zawierających transakcje na rynku bieżącym. Rynek transakcji terminowych wymaga sprawnie funkcjonującego rynku spot i dlatego opinie, o tym że już w przyszłym roku na giełdzie mogą być notowane zaawansowane instrumenty transakcji terminowych, jak na przykład, opcyjne umowy terminowe, uważamy za bardzo mało prawdopodobne. Zrozumienie mechanizmów rządzących transakcjami opcyjnymi wymaga znajomości zasad inżynierii finansowej i obecnie jest zbyt wcześnie, by postulować ich wprowadzenie do obrotu giełdowego. Jednocześnie na podstawie obserwacji rozwiniętych rynków kapitałowych należy stwierdzić, że rynek transakcji terminowych, w przeciwieństwie do rynku transakcji natychmiastowych powinien być rynkiem o charakterze wyłącznie finansowym, co oznacza, że przedmiotem rozliczenia transakcji terminowej nie byłaby fizyczna dostawa energii elektrycznej, lecz tylko rozliczenie finansowe różnicy pomiędzy ceną terminową a ceną rozliczeniową równą notowaniu z rynku natychmiastowego w dniu rozliczenia umowy. Kolejnym nieporozumieniem jest wyrażanie opinii odnośnie przedmiotu notowań giełdowych. Przedmiotem obrotu na rynku giełdowym, chociażby ze względu na wymóg standaryzacji obracanych instrumentów, może być wyłącznie energia elektryczna, z ceną określaną według formuły jednoskładnikowej (PLN/MWh), a nie zaś usługi techniczne, systemowe, czy też pozwolenia na emisję. Przygotowanie i wdrożenie modelu rynku energii elektrycznej, w którym nastąpi całkowite urynkowienie obrotu energią elektryczną będzie zależało od wielu czynników, wśród których za kluczowy uważamy, rozwiązanie problemu kontraktów długoterminowych. Jednocześnie jesteśmy przekonani, że polskiej elektroenergetyce jest potrzebne powołanie giełdy energii elektrycznej, stanowiącej integralną część rynku energii elektrycznej. W celu zapewnienia sukcesu w realizacji tych przedsięwzięć konieczna jest umiejętna koordynacja prac ze strony odpowiednich ministerstw oraz współpraca pomiędzy środowiskiem elektroenergetyków i doradcami finansowymi, którzy znają mechanizmy działania giełd papierów wartościowych oraz konstrukcji finansowych kontraktów terminowych. Kontakt Sławomir Horbaczewski Prezes Zarządu Banku Energetyki SA Janusz Nowak Dyrektor Departamentu Energetyki i Operacji Kapitałowych Banku Energetyki SA Krzysztof Sobieraj Zastępca Dyrektora Departamentu Energetyki i Operacji Kapitałowych Banku Energetyki SA Departament Energetyki i Operacji Kapitałowych Bank Energetyki SA Strona: 8

9 ul. Jasna 2/4, Warszawa Tel.: , Fax: , Strona: 9