Raport w sprawie konkurencyjności cyfrowej Europy

Transkrypt

1 Raport w sprawie konkurencyjności cyfrowej Europy Część 1 i2010 Raport roczny na temat społeczeństwa informacyjnego 2009 roku Benchmarking i2010: Tendencje i najważniejsze osiągnięcia Wydanie polskie Tarnów, grudzień 2009 nr18

2 Pod rededakcją Cristiano Codagnone, Wydział Nauk Społecznych i Politycznych, Uniwersytet Państwowy w Mediolanie, cristiano.codagnone@unimi.it Niniejsza monografia jest fragmentem analizy opracowanej dla Wydziału ICT na rzecz Integracji, Dyrekcji Generalnej ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów Komisji Europejskiej przez MIP Politechniki Mediolańskiej pod kierownictwem Lorisa Di Pietrantonio, specjalisty ds. polityki. Analiza opracowana przez MIP dla Komisji Europejskiej została zrealizowana z udziałem następujących autorów: Cristiano Codagnone (Wydział Nauk Społecznych i Politycznych, Państwowy Uniwersytet w Mediolanie, Mediolan, Włochy), Valentina Cilli (MIP, Politechnika Mediolańska, Mediolan, Włochy), Federico Biagi (Wydział Ekonomii, Uniwersytet Padewski, Padwa, Włochy), Paul Foley (Uniwersytet De Monfort, Leicester, Wielka Brytania) i Annalisa De Luca (Tech4i2 Ltd, Leicester, Wielka Brytania). Główny raport z analizy można pobrać ze strony: Poglądy wyrażone w niniejszym dokumencie są poglądami autorów i nie muszą być tożsame ze stanowiskiem Komisji Europejskiej Wydanie polskie Tłumaczenie: ISC s.c. Stowarzyszenie Miasta w Internecie, 2009 Redakcja: Krzysztof Głomb Opracowanie graficzne: Studio PirusMTL Biblioteka erozwoju SMWI publikacja nr 18 Opracowanie polskie podręcznika zrealizowano w ramach projektu PRO@ctis Zachodniopomorski Alians dla Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego RGB: 223 / 155 / 24 CMYK: 0 / 46 / 100 / 0 Pantone 1375 RGB: 0 / 151 / 159 CMYK: 100 / 0 / 40 / 0 Pantone 3272

3 Spis treści STRESZCZENIE Gospodarka szerokopasmowa Penetracja stałego dostępu do Internetu szerokopasmowego w latach : zmniejszanie luki w dostępie szerokopasmowym Zasięg Internetu szerokopasmowego: w kierunku dostępu szerokopasmowego dla wszystkich Wzrost konkurencji skutkuje szybszym Internetem po niższych cenach Wskaźniki rezultatów w obszarze rozwoju Internetu szerokopasmowego w 2009 roku Wnioski Regularne korzystanie z Internetu i kwestia e-integracji: podejście do problemu wykluczenia cyfrowego Regularne korzystanie z Internetu w UE i państwach członkowskich Różnice w regularnym korzystaniu z Internetu między grupami społeczno-ekonomicznymi i cele ryskie Bariery absorpcji Internetu przez gospodarstwa domowe Bariery w absorpcji Internetu szerokopasmowego Rezultaty badań ekonometrycznych Różnice pod względem kompetencji cyfrowych Pojawienie się wtórnego wykluczenia cyfrowego Wnioski Wpływ technologii informacyjno-komunikacyjnych na kapitał społeczny Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) a kapitał społeczny Typologia korzystania z Internetu Percepcje wpływu społecznego technologii informacyjno-komunikacyjnych Wnioski Internet jako narzędzie komunikacji Wykorzystanie Internetu przez Europejczyków do komunikacji Czy Internet zastępuje inne środki komunikacji? Młodzi ludzie najbardziej intensywnie korzystają z Internetu Telefonia komórkowa do celów zaawansowanych usług komunikacyjnych: rozwijająca się usługa Wnioski Wykorzystanie Internetu do celów rozrywkowych i jego wpływ na rynki treści Skłonność do płacenia za treść

4 5.2 Nowe treści i nowe platformy wymiany: treść tworzona przez użytkowników Korzystanie z Internetu do celów rozrywkowych i zastępowanie innych środków komunikacji: wyzwanie dla przemysłu treści Muzyka online Wideo online Gry wideo Wnioski Absorpcja technologii informacyjno-komunikacyjnych przez przedsiębiorstwa europejskie i ich wpływ na produktywność Zmiany w absorpcji technologii informacyjno-komunikacyjnych przez przedsiębiorstwa Zarządzanie łańcuchem dostaw Wpływ ekonomiczny technologii informacyjno-komunikacyjnych: teoria i dane Wpływ technologii informacyjno-komunikacyjnych na produktywność i wzrost Wpływ technologii informacyjno-komunikacyjnych na zatrudnienie Wnioski Zmiany w krajowych politykach na rzecz technologii informacyjno -komunikacyjnych Przegląd głównych priorytetów i zmian polityk na rzecz technologii informacyjno -komunikacyjnych w państwach członkowskich Konkretne polityki na rzecz technologii informacyjno-komunikacyjnych Rozwój infrastruktury: rozpowszechnianie Internetu szerokopasmowego przewodowego i mobilnego Zachęty do korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych /Internetu szerokopasmowego, e-integracji i kompetencji cyfrowych Usługi publiczne online Pozostałe polityki Wnioski Wpływ spowolnienia gospodarczego na sektor technologii informacyjno komunikacyjnych Wpływ kryzysu na sektor technologii informacyjno-komunikacyjnych Towary i usługi konsumpcyjne Segment internetowy Sektor produkcji technologii informacyjno-komunikacyjnych Półprzewodniki Wnioski

5 9. Badania i rozwój (R&D) w obszarze technologii informacyjno-komunikacyjnych a światowy kryzys gospodarczy Analiza na poziomie kraju Trendy inwestycyjne w badaniach i rozwoju w obszarze ICT według sektora Metodologia Przemysł sprzętu telekomunikacyjnego Operatorzy telekomunikacyjni Przemysł półprzewodników Oprogramowanie Firmy internetowe Wnioski

6 Streszczenie

7 Streszczenie Inicjatywa i2010 jest realizowana z powodzeniem, a jej założenia są spełniane. Absorpcja technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) przez europejskie przedsiębiorstwa i obywateli wzrosła znacząco w ciągu ostatnich lat, a szybkie rozpowszechnianie się dostępu szerokopasmowego przyczynia się do intensywniejszego korzystania z zaawansowanych usług internetowych. Jakość dostępu wzrosła, stał się on tańszy, a wykorzystanie wzrosło, w szczególności dzięki rozwojowi treści tworzonej przez użytkowników i sieci społecznościowych. Coraz więcej osób jest aktywnych online, w tym również osoby należące do grup społecznych w trudnej sytuacji. Korzystanie z Internetu jest obecnie coraz bardziej interaktywne i zaawansowane, gdyż sieć stała się popularnym narzędziem komunikacji i rozrywki. Niniejszy raport jest analizą rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Europie i analizą porównawczą postępów dokonanych przez państwa członkowskie we wdrażaniu inicjatywy i2010. Opisuje on również zmiany w sektorze ICT w obliczu kryzysu gospodarczego, z naciskiem na wpływ, jaki ma ten kryzys na inwestycje w badania i rozwój. Podejście i2010 przyniosło ważne rezultaty po stronie podażowej społeczeństwa informacyjnego, w szczególności w odniesieniu do komunikacji szerokopasmowej (rozdział 1). Ze 114 milionami subskrybentów UE jest największym rynkiem światowym stałego dostępu szerokopasmowego, a odsetek penetracji szybko rośnie. Połowa europejskich gospodarstw domowych i ponad 80% przedsiębiorstw ma stały dostęp szerokopasmowy do Internetu, z czego trzy czwarte to Internet o średniej prędkości pobierania danych ponad 2 megabity na sekundę (MB/s). Do Internetu szerokopasmowego ma dostęp 93% ludności UE-25, co stanowi wzrost w stosunku do 87% w 2005 r. W kilku państwach członkowskich i w niektórych obszarach wiejskich nadal występują problemy z zasięgiem Internetu szerokopasmowego. W europejskim planie naprawy gospodarczej, w którym podkreślona została rola inwestycji w Internet szerokopasmowy jako inteligentnych wydatków mających na celu zapewnienie długotrwałych efektów tej naprawy, podkreślona została waga zapewnienia dostępu szerokopasmowego dla wszystkich w niedalekiej przyszłości. Państwa członkowskie zgłosiły szereg inicjatyw mających na celu realizację pełnego zasięgu i rozbudowy infrastruktury (rozdział 7). Szybkie rozpowszechnienie szybszego i tańszego dostępu do Internetu spowodowało wzrost korzystania z Internetu. W 2008 r., 56% obywateli UE regularnie korzystało z Internetu, w porównaniu z 43% w 2005 r., a obecnie trzy czwarte z nich korzysta z Internetu codziennie. Równolegle następuje szybka zmiana zwyczajów i przyjmowanie nowych sposobów komunikacji i wymiany informacji (rozdziały 4 i 5). W 2008 r., 35% Europejczyków deklarowało korzystanie z Internetu do celów zaawansowanych usług komunikacyjnych, tzn. usług wykraczających poza bezpośrednie systemy komunikacji ( jeden do jednego ) i umożliwiających dystrybucję i wymianę informacji, treści i aplikacji online. Wprawdzie usługi te nie zastąpiły jeszcze tradycyjnych form komunikacji, jednak stają się coraz bardziej rozpowszechnione. Ich absorpcja i wykorzystanie jest ściśle związana z wiekiem: urodzeni w erze cyfrowej, czyli osoby w wieku lata to użytkownicy korzystający z tych usług najbardziej regularnie i intensywnie. 73% z nich korzystało z zaawansowanych usług komunikacyjnych za pośrednictwem Internetu w ciągu ostatnich 3 miesięcy, co stanowi ponad dwukrotną wartość średniej, a w przypadku wykorzystania Internetu do celów rozrywkowych również ta grupa wiekowa ma lepsze wyniki niż pozostałe. Urodzeni w erze cyfrowej to prawdziwi użytkownicy interaktywnej przestrzeni bez granic, w której treść i usługi są dostępne dla aktywnych użytkowników, którzy mogą je pobierać, wymieniać, tworzyć i zmieniać, rozpowszechniać, współdzielić i ponownie wykorzystywać. Potwierdza to wzrost liczebności społeczności i treści tworzonej przez użytkowników w ciągu ostatnich dwóch lat. Ciągły rozwój bazy internetowej i rosnące aktywne jej wykorzystanie świadczą o tym, że zwiększa się rola społeczna i ekonomiczna Internetu i technologii informacyjno-komunikacyjnych (rozdział 4) i o znaczeniu nadciągających wyzwań rewolucji cyfrowej, takich jak prawo własności intelektualnej i kwestie jednolitego rynku. Postępujące rozpowszechnianie tych technologii będzie stanowić zarówno ważny punkt wyjściowy 7

8 zrównoważonych działań naprawczych napędzanych produktywnością oraz obietnicę dalszego rozwoju tego sektora. Wzrost użytkowania nie zrekompensował jednak dotychczas pewnych luk w absorpcji. Wprawdzie Internet szerokopasmowy dostępny jest dla ponad 90% ludności UE, jednak faktyczna absorpcja sięga 50% gospodarstw domowych. Główne powody, dla których gospodarstwa domowe nie mają dostępu /dostępu szerokopasmowego do Internetu wiążą się z postrzeganym brakiem potrzeby, kosztami i umiejętnościami. Bariery te są większe dla osób z niższymi dochodami. Co ważniejsze, jedna trzecia obywateli europejskich nigdy nie korzystała z Internetu. Jeżeli chodzi o korzystanie z Internetu to spore luki można zauważyć w różnych krajach i grupach społeczno-ekonomicznych. Integrację cyfrową w dużej mierze wspiera wiek oraz poziom wykształcenia /dochodów: w większości krajów największe różnice pod względem korzystania z Internetu dotyczą grup osób w wieku lata, nieaktywnych zawodowo i słabo wykształconych (rozdział 2). W międzyczasie powstaje kolejne wykluczenie cyfrowe, w którym kryterium jest jakość korzystania. Rezultaty te wskazują na to, jak ważne są polityki po stronie popytowej, które koncentrują się na zachętach do korzystania z Internetu, zmniejszaniu barier psychologicznych, umiejętnościach, podnoszeniu świadomości potencjalnych korzyści, ułatwianiu dostępu osobom starszym i niepełnosprawnym, zmniejszaniu barier finansowych i zachętach do nabywania nowych umiejętności i kształcenia przez całe życie. Wprawdzie większość z tych różnic zniweluje się w sposób naturalny wraz ze starzeniem się osób urodzonych w erze cyfrowej, ale wprowadzenie nowych technologii i urządzeń może spowodować nowe różnice o podobnych cechach. Użytkowanie i rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych są również w coraz większym stopniu osadzone w procesach produkcyjnych w całej gospodarce. Należy utrzymać polityki ukierunkowane na promowanie absorpcji teleinformatyki przez przedsiębiorstwa. Wprawdzie absorpcja technologii podnoszących efektywność przez duże przedsiębiorstwa jest powszechna, małe i średnie przedsiębiorstwa często zostają w tyle. Korzystanie z kluczowych aplikacji biznesowych, takich jak RFID (radio frequency identification system kontroli przepływu towarów w oparciu o zdalny odczyt i zapis danych przez fale radiowe) jest coraz powszechniejsze w systemach zarządzania towarami, ale również w etykietowaniu pojedynczych produktów. Innowacyjne technologie bezprzewodowe będą odgrywać coraz ważniejszą rolę w realizacji zysków produktywności dla gospodarki europejskiej. Polityki muszą zapewniać przedsiębiorstwom europejskim skuteczne korzystanie z zalet ekonomicznych oferowanych przez te technologie (rozdział 6). Sektor ICT jest wysoce innowacyjny i odczuwa kryzys gospodarczy, choć mniej niż inne sektory gospodarki. Wprawdzie spowolnienie gospodarcze ma znaczny wpływ na wszystkie sektory, ale segmenty wytwórcze odczuwają je silniej niż usługowe. Przemysł urządzeń telekomunikacyjnych, będący tradycyjnie atutem Europy, oraz półprzewodników odczuły kryzys bardziej niż inne segmenty ICT. Segmenty usługowe (telekomunikacja i oprogramowanie) radzą sobie z kryzysem dzięki ciągłemu zapotrzebowaniu na usługi tradycyjne, szukając nowych źródeł marży na dojrzałych rynkach. Z kolei przemysł internetowy przetrwał burzę lepiej niż jakakolwiek inna część sektora (rozdział 8). Sektor ICT jest największym sektorem przemysłowym inwestującym w badania i rozwój (R&D) i dostarcza innym sektorom technologii podnoszących produktywność. Analiza przeprowadzona na poziomie przedsiębiorstw, bazująca na rocznych i kwartalnych raportach firm do pierwszego kwartału 2009 roku, wskazuje na to, że światowy kryzys gospodarczy oddziałuje już na poziomie badań i rozwoju. Ograniczone przepływy gotówki i ograniczenia kredytowe skutkują procyklicznym spadkiem inwestycji w badania i rozwój (rozdział 9). Z uwagi na pogorszenie sytuacji gospodarczej i kluczową rolę, jaką odgrywają technologie informacyjno-komunikacyjne w stymulowaniu wzrostu gospodarczego, polityki wspierające inteligentne inwestycje w ICT są konieczne, by zapewnić zrównoważone, długoterminowe uzdrowienie gospodarki. W kontekście i2010 polityki na rzecz ICT znalazły się na pierwszym planie i przyniosły już namacalne rezultaty zarówno jeśli chodzi o absorpcję przez obywateli jak i przedsiębior- 8

9 stwa (rozdział 7). W przyszłości krajowe polityki na rzecz ICT muszą bazować na osiągnięciach przeszłości, zarówno na szczeblu krajowym jak i poprzez korzystanie z najlepszych praktyk międzynarodowych. Jednakże muszą również dotyczyć bieżących problemów, a także wkraczać w nowe obszary. Rewolucja cyfrowa jest głównym kołem zamachowym wzrostu gospodarczego i zmian społecznych. Dlatego teleinformatyka jest istotą Strategii Lizbońskiej i niezbędnym warunkiem jej powodzenia. W czasach kryzysu gospodarczego i finansowego jest ważne, by nie zapomnieć o tej kluczowej roli technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT). Inwestycje w ICT są inwestycjami inteligentnymi, pomagającymi stworzyć i utrzymać miejsca pracy oraz wzrost, wyjść z kryzysu szybciej i w lepszej kondycji, a jednocześnie tworzącymi podstawę zrównoważonego wzrostu i miejsc pracy w przyszłości. Jeżeli traktujemy poważnie ambitne cele z Lizbony, musimy inwestować (co najmniej) tyle samo w autostrady informacyjne przyszłości inteligentną sieć, dostęp szerokopasmowy dla wszystkich i lepszą opiekę zdrowotną co w bardziej tradycyjną infrastrukturę. 9

10 1Gospodarka szerokopasmowa

11 1. Gospodarka szerokopasmowa Internet szerokopasmowy to podstawowa infrastruktura współczesnej gospodarki opartej na wiedzy i stanowi on istotny element polityki na rzecz społeczeństwa informacyjnego UE zarówno w programie eeuropa 2005 jak i inicjatywie i2010. Jednym z głównych celów i2010 było stworzenie europejskiej jednolitej przestrzeni informacyjnej zapewniającej bezpieczną komunikację szerokopasmową po przystępnej cenie. Dostęp do szybkiego Internetu szerokopasmowego uważany był wówczas za jedno z największych wyzwań konwergencji cyfrowej, obok potrzeby promowania nowej, bogatej treści online, zwiększania interoperacyjności platform i urządzeń oraz budowy zaufania inwestorów i konsumentów poprzez poprawę bezpieczeństwa. Kolejnym celem inicjatywy i2010 było stymulowanie rozwoju integracyjnego społeczeństwa informacyjnego, które dostarcza usług publicznych wysokiej jakości i promuje wysoką jakość życia. Konwergencja cyfrowa oferuje nowe możliwości, ale przynosi również nowe wyzwania, w tym ryzyko pogłębienia się wykluczenia cyfrowego. Celem i2010 było zwiększenie zasięgu geograficznego Internetu szerokopasmowego w obszarach słabo rozwiniętych. 90% zasięgu Internetu szerokopasmowego było jednym z głównych celów uzgodnionych przez ministrów w Rydze 1 w 2006 roku i cel ten został zrealizowany przez kraje UE-25 już w 2007 roku. Internet szerokopasmowy dla wszystkich był celem inicjatywy Zmniejszenie luki w dostępie szerokopasmowym do Internetu 2 ( Bridging the broadband gap ) oraz opracowanego ostatnio Europejskiego planu naprawy gospodarczej 3, w ramach którego przeznaczono 1 miliard euro na rozwój komunikacji szerokopasmowej w obszarach wiejskich. Z uwagi na różnice pod względem absorpcji i dostępności Internetu szerokopasmowego między państwami członkowskimi oraz - w obrębie kraju - między obszarami miejskimi i wiejskimi, w inicjatywie i2010 nacisk położono na to, by regiony peryferyjne i słabiej zaludnione nie zostały w tyle. Niniejszy rozdział zawiera analizę najważniejszych zmian pod względem dostępu szerokopasmowego, jakie zaszły w ciągu ostatnich lat, z naciskiem na wskaźniki osiągnięć takie jak penetracja, zasięg, prędkość i ceny. W podsumowaniu znalazły się aktualne dane wskaźnika Internetu szerokopasmowego i ocena atutów i barier w państwach członkowskich UE na drodze rozwoju gospodarki szerokopasmowej. 1.1 Penetracja stałego dostępu do Internetu szerokopasmowego w latach : zmniejszanie luki w dostępie szerokopasmowym Od uruchomienia inicjatywy i2010 w 2005 r. wzrost stałego dostępu do Internetu szerokopasmowego w UE był stały, z wysoką roczną stopą wynoszącą w niektórych latach nawet ponad 20 milionów nowych łączy. To spowodowało wzrost liczby gospodarstw domowych z dostępem do Internetu w latach z 41% do 60%, z czego 80% dysponuje obecnie dostępem szerokopasmowym. W 2004 roku tylko w 33% gospodarstw domowych z dostępem do Internetu był to Internet szerokopasmowy. Odsetek przedsiębiorstw z dostępem szerokopasmowym wzrósł z 46,5% w 2004 r. do 81% w 2008 r. Unijny odsetek penetracji stałego Internetu szerokopasmowego (liczba stałych łączy na 100 mieszkańców, w tym absorpcja przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa) w dniu 1 stycznia 2008 roku wynosił 23% (wykres 1), co stanowi wzrost w porównaniu z 6,1% w 2004 r. Obok stałego dostępu do Internetu coraz ważniejszą rolę zaczyna w ostatnich latach odgrywać dostęp bezprzewodowy jako alternatywa umożliwiająca konsumentom 1 Materiały ze spotkania ministerialnego i deklaracja ryska dostępne są na stronie: Więcej informacji można znaleźć na stronie: 3 Więcej informacji można znaleźć na stronie: EN&guiLanguage=en 11

12 40 w UE korzystanie z usług internetowych, chociaż ogólnie rzecz biorąc technologie mobilne umożliwiają prędkość transmisji danych mniejszą od technologii przewodowych 4. Penetracja Internetu szerokopasmowego w UE, styczeń SK BG RO PL EL HU PT CZ LV LT CY IT IE ES SI AT EU27 MT EE BE DE FR UK LU FI SE NL DK Wykres 1: Penetracja Internetu szerokopasmowego w UE styczeń 2009 Źródło: Komitet Łączności (CoCom) Absorpcja Internetu szerokopasmowego jest jednak nierównomierna, co skutkuje znaczną fragmentacją wśród państw członkowskich. W 2004 roku Dania mogła się pochwalić 13,5 łączami szerokopasmowymi na 100 obywateli, a w Grecji liczba ta była prawie równa zeru. Przepaść między maksymalnym a minimalnym odsetkiem penetracji zwiększyła się po rozszerzeniu Unii w 2004 roku i była największa pod koniec 2007 roku, kiedy to różnica między krajami o najwyższym i najniższym odsetku penetracji wynosiła 28 punktów procentowych (pkt. proc.). Jednym z najważniejszych wydarzeń w 2008 r. była zmiana tego trendu, ponieważ przepaść między najwyższą a najniższą wartością zmniejszyła się (aczkolwiek niewiele) do 26,4 pkt. proc. w styczniu 2009 roku (wykres 2), a dyspersja tych danych dla poszczególnych krajów również spadła 5. 4 Brak jednak wiarygodnych i znaczących danych na temat bezprzewodowych łączy szerokopasmowych, a Komisja pracuje nad zmianą tego aspektu ram porównawczych i Dyspersja wartości, która zwiększyła się w 2007 roku wraz z przystąpieniem Bułgarii i Rumunii do UE, również znacznie się zmniejszyła w 2008 r. 12

13 40 35 Przepaść w penetracji Internetu szerokopasmowego w UE 31,9 36,6 raport w sprawie 37, ,2 25,2 18,3 20,0 22, ,8 12,8 7,6 10, ,1 0,5 4, Najwyższy - najniższy odsetek peneteracji Internetu szerokopasmowego Przepaść Penetracja stałego Internetu szerokopasmowego Wykres 2: Zróżnicowanie penetracji Internetu szerokopasmowego w UE Źródło: Komitet Łączności (CoCom) Zmniejszenie przepaści jest rezultatem dwóch trendów: z jednej strony wzrost w krajach z najwyższym odsetkiem penetracji zaczął się stabilizować, ponieważ w krajach tych jest mniej miejsca na wzrost organiczny. W 2008 r. wzrost w Szwecji był niemal niezauważalny, a w Holandii i Danii wynosił zaledwie 2 pkt. proc. Z drugiej strony w krajach o niższej liczbie łączy szerokopasmowych nastąpił znaczny wzrost w ciągu ubiegłego roku 7 pkt. proc. na Malcie i ponad 4 w Polsce, na Cyprze, w Grecji czy na Litwie. Jednak te pozytywne zmiany nie wystarczyły, by zniwelować spadek łącznego przyrostu netto łączy szerokopasmowych, który wynosił 14 mln w 2008 roku, w porównaniu z 19 mln w 2007 r. i 21 mln w roku poprzednim. Obecne spowolnienie gospodarcze może zahamować wzrost absorpcji Internetu szerokopasmowego. Wreszcie, rośnie także wykorzystanie telefonów komórkowych w technologii UMTS (3G) w dostępie bezprzewodowym. Wykorzystanie to jest wysokie zarówno w krajach o wysokim poziomie stałego dostępu szerokopasmowego, jak np. Szwecja (9,5% osób) czy Dania (5,9%), ale również w krajach o niskiej absorpcji Internetu szerokopasmowego, jak Czechy i Słowacja, w których odpowiednio 5,3% i 4,8% osób korzystało z telefonu w technologii 3G by uzyskać dostęp do Internetu Zasięg Internetu szerokopasmowego: w kierunku dostępu szerokopasmowego dla wszystkich Uniknięcie nowego podziału na tych, co mają dostęp szerokopasmowy i tych, którzy go nie mają to kolejny ważny cel i2010. Internet szerokopasmowy pozwala jednostkom i organizacjom na komunikowanie się i dostęp do usług niezależnie od położenia geograficznego. Umożliwia przedsiębiorstwom kontakt z klientami i dostawcami oraz ogranicza migrację przedsiębiorstw do obszarów miejskich. Internet szerokopasmowy umożliwia gospodarstwom domowym dostęp do zaawansowanych usług administracji elektronicznej, e-zdrowia i e-kształcenia, co wpływa na podniesienie jakości życia i uczestnictwa w życiu społecznym i demokratycznym. Z uwagi na swoją naturę, Internet szerokopasmowy 6 Źródło: Eurostat 13

14 zmniejsza dystans oraz oddziałuje szczególnie korzystnie na rozwój i atrakcyjność obszarów peryferyjnych i wiejskich. Niemniej jednak rozwija się głównie w obszarach gęściej zaludnionych z powodu wysokich kosztów inwestycyjnych spowodowanych odległością i małą gęstością zaludnienia. Dostęp szerokopasmowy do Internetu możliwy jest dzięki różnym technologiom, zarówno bezprzewodowym jak i przewodowym. Technologią najczęściej stosowaną i wykorzystywaną w Europie jest xdsl, jako spadkobierca tradycyjnej sieci telefonicznej. Drugą najbardziej popularną technologią stałego dostępu jest modem kablowy, choć korzysta z niego tylko ograniczona grupa państw członkowskich, głównie w obszarach miejskich. Zasięg sieci DSL (digital subscriber line cyfrowa linia abonencka) i modemów kablowych dobrze odzwierciedla zasięg Internetu szerokopasmowego. Ze względu na to, że te dwie sieci zwykle nakładają się na siebie, zasięgu DSL używa się jako przybliżonej miary zasięgu Internetu szerokopasmowego w Europie. Z uwagi na orografię i rozkład ludności w niektórych krajach, prawdopodobnie nigdy nie uda się osiągnąć 100% zasięgu sieci kablowych. Obecnie tylko niewielkie i płaskie kraje jak np. Luksemburg, Dania, Holandia i Belgia mają 100% zasięg Internetu w obszarach wiejskich. Kilku krajom nie udało się zwiększyć zasięgu sieci kablowych powyżej 90% ludności wiejskiej. Średni krajowy zasięg sieci DSL w UE wzrósł z 87% ludności w 2005 roku do 93% w 2007 r. Istotne różnice między krajami istniejące w 2005 roku zostały zniwelowane w miarę upływu czasu (wykres 3), co spowodowało wzrost średniego odsetka zasięgu. Kraje o niższym odsetku zasięgu podjęły znaczne wysiłki na rzecz poprawy sytuacji: Grecja zwiększyła zasięg z 0% do 86% w danym okresie czasu. Istotnych postępów dokonały również Słowenia, Cypr, Polska i Słowacja. Wzrost krajowego zasięgu DSL w UE, (% ludności) 0,99 0,99 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,95 0,89 0,89 0,89 0,90 0,92 0,92 0,92 0,92 0,93 0,93 0,94 0,94 0,95 0,95 0,95 0,96 0,96 0,97 0,98 0,85 0,79 0,75 0,65 0,68 0,70 0,55 0,45 N.A. 0,35 n.a 0,55 0,61 0,85 n.a 0,82 0,82 0,75 0,55 0,86 0,89 0,89 0,70 0,85 0,90 0,92 0,92 0,87 0,90 0,89 0,92 0,93 0,99 0,99 0,99 1,00 1,00 1,00 0,96 BG RO PL SK LV EL LT IE CZ SI AT EU27 ES CY HU EE IS PT IT FI NO DE SE MT NL UK BE DK LU FR Wykres 3: Wzrost krajowego zasięgu DSL w UE, (% ludności) Źródło: IDATE 7 7 Badanie Zasięg szerokopasmowy w Europie: analiza 2009 (Broadband coverage in Europe: Survey 2009) przeprowadzone przez IDATE Consulting and Research, w przygotowaniu. Poprzednie raporty dostępne są na stronie: 14

15 Rozszerzanie zasięgu Internetu szerokopasmowego w obszarach wiejskich jest nierównomierne i nadal można uznać je za wyzwanie dla polityk w kilku krajach, gdzie Internet szerokopasmowy dostępny jest dla mniej niż 50% ludności wiejskiej. Postęp na szczeblu unijnym był wolniejszy niż w przypadku zasięgu na poziomie krajowym: średnia unijna wzrosła zaledwie z 66% do 70% (wykres 4). Słowenia, Włochy, Niemcy i Szwecja skoncentrowały swoje wysiłki na zmniejszaniu luki między obszarami krajowymi i miejskimi, z pozytywnym skutkiem. Austria, Estonia i Irlandia również dokonały dalszych postępów i w tych krajach decydującą rolę w wypełnieniu powstałej luki odegrały technologie bezprzewodowe. Jednak w Grecji, Bułgarii, na Słowacji, w Polsce i Rumunii konieczne są dalsze działania, gdyż w tych krajach 50-75% ludności wiejskiej nie może jeszcze korzystać z Internetu szerokopasmowego. W ciągu ostatnich lat zaawansowane technologie bazujące na światłowodach, a także technologie bezprzewodowe takie jak UMTS (3G), WiFi i WiMax i do pewnego stopnia satelita trafiły na rynek Internetu szerokopasmowego. Technologie bezprzewodowe wydają się bardziej odpowiednie do zapewnienia lokalnego dostępu szerokopasmowego w obszarach odizolowanych oraz słabiej zaludnionych i wiele krajowych polityk na rzecz Internetu szerokopasmowego promuje ich wykorzystanie celem zapewnienia powszechnej dostępności sieci. W pełni porównywalne dane dotyczące zasięgu bezprzewodowego Internetu szerokopasmowego nie są jeszcze dostępne. Komisja uruchomiła badanie mające na celu gromadzenie dalszych informacji na temat faktycznego zasięgu bezprzewodowych sieci szerokopasmowych, ponieważ ta forma dostępu staje się coraz bardziej popularna w niektórych państwach członkowskich. Wzrost zasięgu DSL w obszarach wiejskich w UE (% łącznej liczby ludności) 1,0 0,9 0,7 0,7 0,68 0,70 0,75 0,77 0,80 0,818 0,87 0,82 0,83 0,85 0,86 0,88 0,90 0,90 0,90 0,91 0,94 0,99 0,99 0,994 1,00 1,00 1,00 0,6 0,5 0,4 0,429 0,435 0,50 0,50 0,3 0,25 0,2 0,1 0 0,35 0,25 0,00 0,66 0,55 0,57 0,67 0,76 0,45 0,27 0,79 0,79 0,82 0,78 0,66 0,55 0,83 0,88 0,99 0,95 1,00 1,00 1,00 RO PL SK BG EL LV EU27 LT IE EE AT HU IT SI CZ IS PT ES FI SE DE NO FR NL UK BE DK LU Wykres 4: Wzrost zasięgu DSL w obszarach wiejskich w UE (% łącznej liczby ludności) Źródło: IDATE 15

16 1.3 Wzrost konkurencji skutkuje szybszym Internetem po niższych cenach Przeciętna prędkość pobierania danych w subskrypcjach Internetu szerokopasmowego w UE znacznie się poprawiła w okresie r. Szacuje się, że pod koniec 2008 roku trzy czwarte subskrypcji Internetu szerokopasmowego w UE dotyczyło nominalnej prędkości ponad 2 MB/s, co stanowi trzykrotny wzrost w stosunku do roku Ten wzrost prędkości napędził (i był stymulowany przez) wzrost wykorzystania nowych usług, który umożliwił powstanie Web 2.0. Spodziewana jest kontynuacja wzrostu szybkiego Internetu, ponieważ wideo wysokiej rozdzielczości i telewizja internetowa stały się powszechne, rosną wymagania w zakresie szybkiego pobierania i wysyłania danych a współdzielenie Internetu w gospodarstwach domowych staje się coraz bardziej powszechne. W 2008 roku operatorzy w wielu państwach członkowskich nadal czynili plany rozwoju bardzo szybkiego Internetu w oparciu o technologie światłowodowe. Stopień, w jakim obecne spowolnienie gospodarcze wpłynie na te plany, nie jest jeszcze jasny. Jednak Europa nadal pozostaje w tyle za liderami światowymi pod względem szybkiego Internetu, w szczególności w przypadku dostępu o bardzo dużej prędkości transmisji danych. Pod koniec 2008 roku mniej niż 5% wszystkich subskrypcji na stały dostęp stanowił Internet o prędkości powyżej 30 Mb/s (wykres 5). Subskrybenci w EU wg prędkości transmisji danych (DSL, modem kablowy i FTTH) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% grudzień 2005 grudzień 2006 grudzień 2007 grudzień 2008 do 612 kbps 612 kbpc-1mbps 1-2Mbps 2-8Mbpc 8-20Mbps* >20Mbps* Wykres 5: Subskrybenci w EU wg prędkości transmisji danych (DSL, modem kablowy i FTTH) Źródło: IDATE. Dane z 2008 r. odnoszą się do łączy 8-30 Mbps i >30 Mbps Poprawa, jeśli chodzi o prędkość transmisji danych, nastąpiła równocześnie z obniżeniem cen na produkty z zakresu dostępu szerokopasmowego. Wprawdzie porównanie detalicznych cen dostępu szerokopasmowego to skomplikowane zadanie, ponieważ charakterystyka produktu, warunki użytkowania i jakość usług różnią się znacznie w zależności od oferty, dane jednak wskazują na to, że przeciętna cena pojedynczej usługi dostępu szerokopasmowego o prędkości pobierania danych między 2 a 4 MB/s spadła ze średniej wynoszącej ok. /PPP 52 miesięcznie w kwietniu 2007 r. do ok. /PPP 37 w kwietniu 2008 r. i / PPP 29 w kwietniu 2009 r. 16

17 Pomimo tego spadku cen i ogólnej tendencji oferowania bardziej przystępnych cen, nadal istnieją znaczne różnice Średnia pod tym miesięczna względem między cena dostępu krajami, a szerokopasmowego cena za ekwiwalentny (jako produkt może być do pięciu razy wyższa w najdroższych krajach. odrębnej usługi) o prędkości 2-4 Mb/s, kwiecień 2009 r /PPP SE RO DK NL SI HU IE LT EE LU EL FI NO BG LV PT BE AT CZ SK PL CY Dane dla DE, UK, IT, MT, FR, IT i IS są niedostępne Wykres 6: Średnia miesięczna cena dostępu szerokopasmowego (jako odrębnej usługi) o prędkości 2-4 Mb/s, kwiecień 2009 r. Źródło: Van Dijk 8 Te pozytywne trendy w zakresie prędkości i cen są rezultatem wprowadzenia ram regulacyjnych dla usług komunikacji elektronicznej, koncentrujących się na otwarciu konkurencji, zachętach dla niższych cen, inwestycjach i oferowaniu konsumentom większego wyboru. Ramy regulacyjne nałożyły obowiązki na byłych państwowych monopolistów telekomunikacyjnych, by ułatwić wejście na rynek nowym dostawcom usług komunikacji elektronicznej celem wytworzenia dynamiki konkurencyjnej. Udział nowych podmiotów w rynku stopniowo rośnie w ciągu ostatnich lat i nowi operatorzy sprzedają obecnie 54% wszystkich łączy szerokopasmowych, co stanowi wzrost w stosunku do 44% w 2004 r. Trend ten jednak zakończył się w 2008 roku, gdy byli operatorzy zasiedziali stracili średnio 0,4% udziału w rynku, a w szeregu krajów (Belgia, Bułgaria, Niemcy, Hiszpania, Irlandia, Łotwa, Austria, Portugalia, Rumunia i Szwecja) wręcz go zwiększyli. Relatywny udział alternatywnych operatorów nie jest jedynym wskaźnikiem zdrowego, konkurencyjnego rynku Internetu szerokopasmowego. Konkurencja zaowocowała znacznym poziomem inwestycji w sieci szerokopasmowe ze strony zarówno zasiedziałych jak i nowych operatorów. Przyniosła również innowacje i większy wybór dla konsumentów. Pojawiły się nowe oferty: pod koniec 2007 roku około jednej trzeciej europejskich gospodarstw domowych 9 posiadało subskrypcję dwóch lub więcej usług komunikacyjnych będących częścią pakietu. 8 Badanie Koszty dostępu szerokopasmowego do Internetu, 1 półrocze 2009 roku (Broadband Internet Access Costs, 1st semester 2009), przeprowadzone przez Van Dijk Management Consultants, w przygotowaniu. Poprzednie raporty na temat kosztów dostępu szerokopasmowego są dostępne na stronie: society/eeurope/i2010/benchmarking/index_en.htm 9 Badanie komunikacji elektronicznej w gospodarstwach domowych (E-Communications Household Survey), czerwiec 2008 r., dostępne na stronie: household_07/eb68_2infsoecomm_full.pdf 17

18 Dane zawarte w niniejszym rozdziale dotyczą wyłącznie szerokopasmowego dostępu do Internetu. W 2008 roku zaczęto wykorzystywać bezprzewodowy dostęp szerokopasmowy do usług wartości dodanej, zarówno w krajach, gdzie penetracja i korzystanie ze stałego dostępu do Internetu szerokopasmowego są bardzo wysokie, jak i w niektórych krajach, gdzie zasięg stałych sieci szerokopasmowych jest bardziej ograniczony i bezprzewodowy Internet szerokopasmowy stosowany jest jako alternatywa. Komisja gromadzi dane na temat bezprzewodowego Internetu szerokopasmowego i zamieści sprawozdanie z tego segmentu rynku w kolejnych raportach porównawczych. 1.4 Wskaźniki rezultatów w obszarze rozwoju Internetu szerokopasmowego w 2009 roku W ramach przeglądu średnioterminowego strategii i2010 Komisja ogłosiła opracowanie wskaźnika rozwoju Internetu szerokopasmowego (Broadband Performance Index - BPI), który został zaprezentowany we wrześniu 2008 r. 10 po konsultacjach z państwami członkowskimi. Wskaźnik BPI jest stosowany do pomiaru relatywnych osiągnięć krajów w gospodarce szerokopasmowej: wskazania relatywnych słabych i mocnych punktów poszczególnych krajów by dostosować odpowiednio polityki oraz do lepszego zrozumienia relatywnej skłonności krajów do postępów w gospodarce cyfrowej. Składa się na niego sześć aspektów (zasięg Internetu szerokopasmowego w obszarach wiejskich, stopień konkurencji, prędkość Internetu szerokopasmowego, ceny dostępu, absorpcja usług zaawansowanych i kontekst społeczno-gospodarczy), które zostały wybrane z uwagi na adekwatność do celu wskaźnika. Wskaźnik ten może pomóc UE i państwom członkowskim lepiej rozpoznać silne i słabe strony gospodarek szerokopasmowych. Przykładowo, wskazanie barier dalszego rozwoju ułatwia reagowanie poprzez odpowiednio opracowane polityki. Podsumowując różne wymiary gospodarek szerokopasmowych, wskaźnik BPI uzupełnia informacje dostarczane przez wskaźnik penetracji Internetu. Z uwagi na zmienny charakter gospodarki cyfrowej, w tym zmiany zachowań konsumpcyjnych, dostępność ofert i absorpcję technologiczną, skład wskaźnika BPI został nieznacznie zmodyfikowany w stosunku do 2008 roku (patrz załącznik na końcu niniejszego rozdziału). Na tym etapie priorytetem było udoskonalenie wskaźnika, przed porównywalnością rezultatów z różnych okresów. Komisja i państwa członkowskie uzgodniły również, że wskaźnik będzie zmieniany w przyszłości celem uwzględnienia danych na temat faktycznej prędkości Internetu szerokopasmowego (a nie prędkości nominalnej) oraz Internetu bezprzewodowego. Porównanie rezultatów z 2009 r. ze wskaźnikami penetracji Internetu (odpowiednio wykresy 7 i 1) pokazuje, że kraje takie jak Francja i Wielka Brytania, mające niższy odsetek penetracji Internetu szerokopasmowego niż Luksemburg czy Finlandia, są bliżej najlepszych krajów w rankingu BPI dzięki lepszym rezultatom uzyskanym w przypadku wskaźników konkurencji, cen czy prędkości. Wskaźnik BPI podkreśla również bardzo ważną rolę, jaką odgrywa kontekst społeczno-gospodarczy, który obejmuje takie wskaźniki jak kompetencje internetowe, penetrację komputerów osobistych i efektywne wykorzystanie technologii 3G, co np. wpływa dodatnio na osiągnięcia w obszarze rozwoju Internetu szerokopasmowego w krajach skandynawskich. Rezultaty osiągane przez poszczególne kraje w przypadku wskaźnika BPI wskazują na to, z nielicznymi wyjątkami, że kraje zajmujące najwyższe miejsca w rankingach charakteryzuje zrównoważone połączenie różnych czynników. Zarówno Szwecja jak i Holandia mają wysoki poziom zasięgu Internetu szerokopasmowego i konkurencji, wysokie średnie prędkości transmisji danych i relatywnie niskie ceny przy wysokim poziomie absorpcji usług i korzystnej sytuacji społeczno-gospodarczej. Będąca na trzecim miejscu Dania charakteryzuje się podobnymi cechami, ale pozostaje w tyle pod względem konkurencji. Te trzy kraje mają również najwyższy odsetek penetracji Internetu szerokopasmowego

19 Drugą grupę krajów charakteryzują dobre wyniki we wszystkich aspektach z wyjątkiem jednego czy dwóch. Przykładowo, ceny są stosunkowo wysokie w Belgii i Norwegii, średnie prędkości transmisji danych nie są szczególnie imponujące w Wielkiej Brytanii i Norwegii, a sytuacja społeczno-gospodarcza hamuje ogólny rozwój Francji. Niemniej jednak te cztery kraje zajmują lepsze miejsca w rankingu BPI niż pod względem stopy penetracji Internetu szerokopasmowego. W krajach osiągających gorsze wyniki brak równowagi w wartościach różnych wskaźników. Przykładowo, Finlandia i Luksemburg, które są krajami o odpowiednio - czwartym i piątym najwyższym odsetku penetracji Internetu szerokopasmowego, wypadają bardzo dobrze pod względem absorpcji usług i sytuacji społeczno-gospodarczej, ale mają wysokie ceny i ograniczoną konkurencję. W Austrii i Niemczech prędkość transmisji danych i absorpcja usług nie idą w parze z dobrymi wynikami w innych obszarach. Z kolei Czechy, Łotwę i Portugalię charakteryzuje dobry poziom konkurencji i szybki Internet, ale mają one przeciętną sytuację społeczno-gospodarczą i absorpcję usług. Te trzy kraje mają podobny poziom penetracji Internetu szerokopasmowego rzędu 17% ludności. Bardzo niskie miejsce w rankingach w pewnych obszarach (konkurencja i ceny w przypadku Hiszpanii czy prędkość Internetu w przypadku Malty i Słowenii) w połączeniu z przeciętną sytuacją społeczno-gospodarczą i absorpcją usług daje tym krajom słabą pozycję. Inne kraje jak np. Węgry, Irlandia, Włochy czy Litwa również uzyskują słabe wyniki, jeśli chodzi o sytuację społeczno-gospodarczą, do tego jeszcze mają albo wysokie ceny dostępu szerokopasmowego albo niską prędkość transmisji, słaby poziom konkurencji albo słabą absorpcję usług. Polska, Grecja, Bułgaria i Rumunia nadal borykają się z problemami infrastrukturalnymi i słabym zasięgiem Internetu, przy szczególnie niskim poziomie konkurencji (z wyjątkiem Rumunii) i wysokich cenach w Polsce i Grecji. Rumunia i Bułgaria, gdzie wprowadzana jest najnowsza infrastruktura z powodu braku tradycyjnych sieci telefonicznych, osiągają dobre wyniki w zakresie prędkości i cen. Cypr uzyskuje najsłabsze wyniki pod względem poziomu konkurencji, cen i prędkości transmisji danych. Na pozycję wszystkich tych krajów, które mają najniższy poziom penetracji Wskaźnik Internetu rozwoju szerokopasmowego Internetu szerokopasmowego wpływa negatywnie (BPI), również słaba absorpcja usług zaawansowanych i sytuacja lipiec 2009 r. społeczno-gospodarcza. 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 Sytuacja społeczno-gospodarcza Absorpcja usług zaawansowanych Prędkość Cena dostępu szerokopasmowego Zasięg konkurencji Zasięg Intern. szer. w obsz. wiejsk. 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 CY PL EL BG RO IT IE LT SK HU ES SI MT LU IS EE FI AT LV CZ PT DE BE NO FR UK DK NL SE Wykres 7: Wskaźnik rozwoju Internetu szerokopasmowego (BPI), lipiec 2009 r. Źródło: Służby Komisji 19

20 1.5. Wnioski W latach , Unia Europejska dokonała ogromnego postępu, jeśli chodzi o rozwój gospodarki szerokopasmowej. Z 114 mln subskrybentów UE jest największym rynkiem światowym i wykazuje szybki wzrost stopy penetracji. Połowa europejskich gospodarstw domowych i ponad 80% europejskich przedsiębiorstw ma stały dostęp do Internetu szerokopasmowego, trzy czwarte z nich to Internet o średniej prędkości pobierania danych powyżej2 Mb/s. Regulacja sektora pobudziła konkurencję, ograniczając ceny i podnosząc przeciętną prędkość przesyłu danych. Internet szerokopasmowy dostępny jest dla 93% ludności UE-25, co stanowi wzrost w stosunku do 87% w 2005 roku. Niemniej jednak pewna liczba państw członkowskich i niektóre obszary wiejskie nadal stoją wobec wyzwań związanych z zasięgiem. Aby wesprzeć naprawę gospodarczą Europy i zlikwidować luki w zasięgu Internetu szerokopasmowego, w ramach europejskiego programu naprawy gospodarczej przeznaczono ponad 1 mld euro na rozwój komunikacji szerokopasmowej w obszarach wiejskich, który ma zostać przekazany za pośrednictwem Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Aby pomoc ta odniosła skutek, państwa członkowskie muszą odegrać aktywną rolę wyznaczając cele całkowitego zasięgu Internetu szerokopasmowego. Wiele z nich podjęło już to wyzwanie, określając cel osiągnięcia 100% zasięgu Internetu szerokopasmowego do 2010 roku lub najpóźniej do 2013 r. Pozostałe powinny pójść w ich ślady. Kolejnym ważnym obszarem działań politycznych uwypuklonym w niniejszym rozdziale jest konieczność przyjęcia przez państwa członkowskie bardziej kompleksowego podejścia do rozwoju Internetu szerokopasmowego. Powinny nie tylko wspierać stronę podażową, ale również podejmować działania zachęcające do absorpcji Internetu szerokopasmowego. Z uwagi na to, że dostępność Internetu szerokopasmowego jest obecnie problemem tylko w pewnych obszarach UE, państwa członkowskie powinny stawiać sobie cele związane z absorpcją Internetu szerokopasmowego. Należy monitorować rozwój konkurencji, ceny i rozbudowę infrastruktury, a jednocześnie działania po stronie popytowej w zakresie e- kompetencji, usług publicznych online i podnoszenie świadomości korzyści płynących z Internetu szerokopasmowego powinny przyczynić się do zwiększenia absorpcji po stronie obywateli. 20