Wpływ opatrunków z wodorotlenku wapnia na szczelność wypełnień kanałowych z uszczelniaczem AH 26 i Apexit

Transkrypt

1 Czas. Stomat., 2005, LVIII, 4 Wpływ opatrunków z wodorotlenku wapnia na szczelność wypełnień kanałowych z uszczelniaczem AH 26 i Apexit Effect of calcium hydroxide dressings on the seal of root canal obturation using AH 26 and Apexit sealers Halina Pawlicka 1, Johannes Ebert 2 Z Zakładu Endodoncji Katedry Stomatologii Zachowawczej, Endodoncji i Periodontologii 1 Kierownik Zakładu: prof. dr hab. H. Pawlicka Z Poliklinik für Zahnerhaltung und Parodontologie der Friedrich-Alexander-Universitat Erlangen-Nürnberg 2 Dyrektor: prof. dr A. Petschelt Streszczenie Metodą liniowej penetracji barwnika oceniono wpływ opatrunków wodorotlenkowo-wapniowych na szczelność wypełnień kanałowych z uszczelniaczem AH 26 i Apexit. Kanały 67 usuniętych ludzkich zębów opracowano techniką tradycyjną pilnikami Kerra do ISO 60. Zęby podzielono losowo na 5 grup (a-e). W grupach zębów a-c usunięto warstwę mazistą przed pozostawieniem opatrunku z wodorotlenku wapnia. W grupach d-e warstwa mazista została usunięta po usunięciu opatrunku, przed ostatecznym wypełnieniem jamy zęba. W kanałach zębów grupy b i d pozostawiono na okres tygodnia opatrunek z wodorotlenku wapnia Calxyl, w grupie c i e ćwieki gutaperkowe z Ca- (OH) 2 (Calcimphydroxid Plus), a w grupie kontrolnej (a) w kanałach nie umieszczono opatrunków lub ćwieków zawierających wodorotlenek wapnia. Po tygodniu usunięto opatrunki i kanały w grupie b-c płukano 3% H 2 O 2 i 5,25% NaOCl, suszono i wypełniano ćwiekami gutaperkowymi ISO 55 i uszczelniaczem AH 26. W grupie d-e usuwano warstwę mazistą i kanały wypełniono uszczelniaczem Apexit. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej parametrycznym testem istotności opartym na małych próbach. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że wypełnianie kanałów pastą AH 26, w których usunięto warstwę mazistą przed stosowaniem opatrunków z wodorotlenku wapnia, pogarsza jego szczelność bez względu na rodzaj użytego leku. HASŁA INDEKSOWE: opatrunek wodorotlenkowo-wapniowy, uszczelniacz AH 26 i Apexit, test penetracji barwnika Summary Linear penetration of dye was used to investigate the effect of calcium hydroxide dressings on the seal of root canals obturated using AH26 and Apexit sealers. The canals of 67 extracted human teeth were cleaned and shaped using a classic technique with Kerr files to ISO 60. Teeth were randomly divided into 5 groups (a-c). In groups a-c the smear layer was removed before placing the calcium hydroxide dressing. In groups d-e the smear layer was removed following removal of the dressing, before filling the pulp chamber. The canals of teeth from groups b and d were filled for one week with calcium hydroxide - Calxyl, those from groups c and e with gutta percha points with Ca(OH)2 (Calcimphydroxid Plus), and those from the control group (a) were left without dressings or points containing calcium hydroxide. After one week dressings were removed and canals from groups b-c were irrigated using 3% H2O2 and 5.25% NaOCl, dried and obturated using gutta percha points ISO 55 and AH26 sealer. In groups d-e the smear layer was removed and the canals obturated using Apexit sealer. Results were subjected to statistical analysis using a parametric test for small groups. Results suggest that obturation of the canals using AH26 paste, with removal of the smear layer prior to the placement of the calcium hydroxide dressing, compromises seal, irrespective of the type of medicament used. KEYWORDS: calcium hydroxide dressing, AH 26 and Apexit sealers, dye penetration test 229

2 H. Pawlicka, J. Ebert. Czas. Stomat., Ostateczne wypełnianie prawidłowo opracowanego kanału można wykonać, jeśli brak jest patologicznych objawów klinicznych, takich jak obrzęk, ból zęba na opukiwanie, bolesność dotykowa okolicy okołowierzchołkowej, czy wysięk. W sytuacji, kiedy warunki te nie zostaną spełnione, należy zastosować opatrunki wewnątrzkanałowe, z których najczęściej polecany jest wodorotlenek wapnia. Jest on dobrze tolerowany przez tkanki, nie wywołuje alergii, a przede wszystkim działa antybakteryjnie na większość mikroorganizmów wykrywanych w systemie kanałowym. (1, 19). W ostatnich latach wprowadzono na rynek ćwieki gutaperkowe zawierające wodorotlenek wapnia, które zdaniem Podbielskiego i wsp.(15) skutecznie hamują wzrost wielu testowanych bakterii, a zaletą ich jest łatwość umieszczania i usuwania z kanału. Cel pracy W piśmiennictwie mało jest prac oceniających wpływ opatrunków wewnątrzkanałowych i warstwy mazistej na szczelność ostatecznych wypełnień (7). Stąd, uwzględniając powyższe dane podjęto próbę wyjaśnienia, czy zastąpienie Calxylu ćwiekami gutaperkowymi z wodorotlenkiem wapnia, wpłynie na wielkość przecieku barwnika. Materiał i metody Do badań użyto 67 jednokanałowych ludzkich zębów, przechowywanych w 10% wodnym roztworze formaliny. Kanały zębów opracowano techniką tradycyjną, 1-2 mm przed wierzchołkiem anatomicznym pilnikami Kerra do ISO 60. Wszystkie zęby podzielono losowo na 5 grup (a-e). Warstwę mazistą usunięto w kanałach zębów grupy (a-c). W tym celu stosowano do płukania 1 ml 40% kwasu cytrynowego aktywowanego ultradźwiękami (Supresson Piezo Endo) i 1 ml 5,25% NaOCl. Do końcowego płukania zastosowano 1 ml 70% etanolu. Po osuszeniu kanałów sączkami papierowymi, wprowadzono do jam zębowych opatrunki wewnątrzkanałowe: w grupie b-d : gotowy preparat Ca(OH) 2 w postaci zawiesiny Calxyl (OCO, Dirmstein), w grupie c-e ćwieki gutaperkowe z zawartością Ca(OH) 2 Calciumphydroxid Plus (Roeko, Langenau), w grupie a: kontrolnej, nie zastosowano wkładki wewnątrzkanałowej. Wszystkie zęby pozostawiono przez okres 1 tygodnia w cieplarce w temp. 37 o C (310 K) przy 100% wilgotności powietrza. Po okresie tym usuwano opatrunki i kanały grupy b-c płukano 1ml 3% H 2 O 2, 1ml 5,25% NaOCl i1ml 70% etanolu. W kanałach grupy d i e usuwano warstwę mazistą, stosując w tym celu środki płuczące używane wcześniej w grupach a-c. Kanały zębów wypełniano gutaperką (metoda jednego ćwieka ISO 55) stosując w grupie a-c uszczelniacz AH 26 (Detrey Dentsply, Konstanz), a w grupie d-e Apexit (Vivadent Schaan, Lichtenstein). Tak przygotowane zęby poddano testowi penetracji barwnika wg Petschelta i wsp.(13). W tym celu powierzchnie zębów pokrywano dwukrotnie lakierem do paznokci. Po odcięciu wierzchołków korzeni i umieszczeniu zębów w probówkach z 2ml 5% roztworu błękitu metylenowego poddano je przez 3 min. wirowaniu (30 g). Przed wykonaniem szlifów usuwano nałożony wcześniej lakier i zatapiano zęby w twardym gipsie. Przekroje poprzeczne korzeni wykonywano w odstępach milimetrowych aparatem do cięcia zębów (firmy Roditi). Uzyskane przekroje zębów oceniano pod mikroskopem połączonym z kamerą zainstalowaną do komputera. Wykorzystując program tiffmes 1.6 rejestrowano penetrację barwnika na powierzchniach przekrojów zębów. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej parametrycznym testem istotności opartym na małych próbach. Dla otrzymanych wyników obliczono wartości średnie i odchylenie standardowe. Weryfikację hipotezy przeprowadzono przyjmując poziom istotności α = 0,05. Dla przyjętego poziomu istotności, odczytano z tabeli rozkładu normalnego wartość, która wynosi 1,96 (μ 0,05 =1,96). 230

3 2005, LVIII, 4 Szczelność wypełnień kanałowych Wyniki Średnią głębokość liniowej penetracji barwnika oraz odchylenia standardowe w ocenianych grupach zębów zawarto w tabeli I. Różnice istotne statystycznie zaobserwowano pomiędzy grupami b-c, w których po usunięciu warstwy mazistej i zastosowaniu opatrunków z wodorotlenku wapnia, kanały wypełniono uszczelniaczem AH 26, a grupami d-e wypełnionymi uszczelniaczem Apexit, w których warstwę mazistą usunięto po zastosowaniu opatrunków z Ca(OH) 2. Nie stwierdzono w ocenianych grupach, wpływu opatrunków w postaci ćwieków gutaperkowych z Ca(OH) 2 na wielkość przecieku barwnika (ryc. 1). Dyskusja Skuteczność wodorotlenku wapnia jako opatrunku przeciwbakteryjnego, choć niejednoznaczna jest niekwestionowana (9, 12, 14, 17, 18). Obecnie dyskusje dotyczą czasu, na jaki należy pozostawić materiał w jamie zęba (21, 23). Ryc. 1. Graficzne przedstawienie wyników analizy statystycznej. Ponieważ ostatecznie za powodzenie leczenia endodontycznego odpowiada wypełnienie kanałowe, nasuwa się pytanie, czy opatrunek z wodorotlenku wapnia wpływa na jego szczelność. Lambrianidis i wsp. (10) zaobserwowali, że całkowite usunięcie wodorotlenku wapnia ze ścian kanału, pomimo czynności ponownego opracowania i płukania, jest niemożliwe. Porkaew i wsp.(16) czy Calt i Serper (3) wykazali, że poszerzanie kanału pilnikami kolejnych rozmiarów oraz płukanie podchlorynem sodu nie usunęło całkowicie Ca(OH) 2 ze ścian jamy zęba. Zaobserwowano również, że Ca(OH) 2 w kontakcie z zębiną korzeniową powoduje powstawanie struktur kryształów z węglanu wapnia i fosforanu wapnia, a liczba ich zależy od rodzaju użytego materiału (22). Ponadto stwierdzono, że wodorotlenek wapnia może blokować kanaliki zębinowe (4, 16, 20). Z badań Caliskana i wsp.(2) wynika, że szczelność ostatecznego wypełnienia zależy od rodzaju zastosowanego czasowego materiału wodorotlenkowo-wapniowego oraz rodzaju użytego uszczelniacza. Zdaniem autorów, w przypadku użycia uszczelniacza Diaket, zastosowanie Ca(OH) 2 z wodą jest bardziej skuteczne w redukcji przecieku wierzchołkowego, niż użycie wodorotlenku wapnia z gliceryną. Badacze nie zaobserwowali wpływu antyseptycznych wkładek Ca(OH) 2 na szczelność ostatecznego wypełnienia z Calciobiotric Root Canal Sealer (CRCS). W wykonanych przez nas badaniach, nie zaobserwowano wpływu rodzaju opatrunku wodorotlenkowo-wapniowego na przeciek barwnika w tej samej grupie uszczelniacza. Oceniane ćwieki gutaperkowe z Ca(OH) 2 nie zmieniły w porównaniu z materiałem Calxyl wielkości przecieku. T a b e l a I. Wartości średnich głębokości liniowej penetracji barwnika oraz odchylenia standardowe w poszczególnych grupach zębów Grupa a n=11 7,8 (3,0) Grupa b n=13 9,6 (0,7) Grupa c n=13 9,7 (1,1) Grupa d n=15 2,9 (2,0) Grupa e n=15 2,3 (2,5) lin.pen./mm SD/mm 231

4 H. Pawlicka, J. Ebert. Czas. Stomat., Goldberg i wsp.(4) badali wpływ opatrunków z wodorotlenku wapnia na skuteczność zamykania symulowanych bocznych kanałów. Autorzy zaobserwowali większą liczbę wypełnionych bocznych kanałów w grupie zębów zamkniętych Ultrafilem bezpośrednio po ich opracowaniu, w porównaniu z grupą zębów wypełnionych przed ostatecznym zamknięciem wodorotlenkiem wapnia. W obu badanych grupach stosowano uszczelniacz AH 26. Większy przeciek barwnika w grupie zębów wypełnionych pastą AH 26 w porównaniu z grupą zębów wypełnionych uszczelniaczem Apexit, po zastosowaniu opatrunków z wodorotlenku wapnia, obserwowano również w naszych badaniach. W odniesieniu do uszczelniacza wodorotlenkowo-wapniowego, podobne do uzyskanych przez nas wyniki, otrzymali Hosoya i wsp. (6). Zdaniem autorów, zdolność uszczelnienia materiałem Sealapex poprawiła się po wcześniejszym zastosowaniu różnych rodzajów opatrunków wodorotlenkowo-wapniowych, usuniętych przed ostatecznym wypełnieniem kanału pilnikiem MAF i płucząc kanały 15ml NaOCl i 10ml H 2 O 2. Przeciek wierzchołkowy w zębach wypełnionych techniką bocznej kondensacji po leczeniu Ca(OH) 2 analizowali Holland i wsp. (5). Autorzy zaobserwowali mniejszy przeciek liniowy w grupach zębów, w których wcześniej zastosowano przez 3 dni wkładki z wodorotlenku wapnia, w porównaniu z grupami kontrolnymi. Należy jednak podkreślić, że opatrunki zostały usunięte poprzez płukanie i opracowanie kanałów pilnikami od Nr 40 do Nr 70. Kontakiotis i wsp. (8) stwierdzili różnice w szczelności stałego wypełnienia po zastosowaniu opatrunków z Ca(OH) 2, w zależności od zastosowanej metody oceny. W metodzie penetracji błękitu metylenowego, przeciek w grupie z wkładkami był znacząco mniejszy, w porównaniu z grupą bez opatrunków. Przy zastosowaniu modelu transportowania płynów, nie stwierdzono żadnej różnicy pomiędzy dwoma grupami. Do wypełniania kanałów stosowano gutaperkę i uszczelniacz Tubli-Seal. Cement Tubli-Seal wykorzystali do swoich badań Kim i Kim (7). Autorzy zaobserwowali większy przeciek barwnika w grupie zębów wypełnionych cementem tlenkowo-cynkowo- -eugenolowym, w których wcześniej zastosowano opatrunki z pasty Ca(OH) 2, w porównaniu z grupą kontrolną. Nie stwierdzono różnic pomiędzy grupa I, w której przed wypełnieniem, opatrunek usuwano przy użyciu pilniczków K o numer większych od MAF, z wykorzystaniem do płukania 2,5% NaOCl i 15% EDTA, a grupą II, w której do płukania wykorzystano 2% NaOCl. Margelos i wsp. (11) stwierdzili silną interakcję pomiędzy wodorotlenkiem wapnia a uszczelniaczami z tlenku cynku z eugenolem, co objawia się gwałtownym ich twardnieniem i uniemożliwianiem szczelnego wypełnienia kanału. Jednak w przeciwieństwie do Kim i Kim (7) Margelos i wsp. (11) uważają, że płukanie kanałów 15% EDTA i 2,25% NaOCl znacząco skuteczniej usuwa Ca(OH) 2, aniżeli stosowanie tylko 2,25% NaOCl. Prawdopodobnie EDTA chelatuje resztki Ca(OH) 2, który następnie zostaje łatwo usunięty poprzez płukanie NaOCl. Zdaniem Margelos i wsp.(11) należy odpowiedzieć jeszcze na wiele pytań dotyczących stosowania wodorotlenku wapnia jako opatrunku wewnątrzkanałowego. Między innymi,, czy wodorotlenek wapnia wpływa na właściwości opatrunków leczniczych, środków płuczących i uszczelniających? Jak również, która z metod jest najbardziej efektywna w usuwaniu wodorotlenku wapnia z kanałów korzeni zębów? Ponadto czy istnieje krytyczna ilość pozostawionego w kanale Ca(OH) 2, która nie wpływa na ostateczną szczelność wypełnień kanałowych? Wyniki naszych badań wykazały, że rodzaj zastosowanego opatrunku wodorotlenkowo-wapniowego (pasta, ćwiek) nie wpływa na wielkość przecieku barwnika. Można jednak sądzić, że stosowanie opatrunków wodorotlenkowo-wapniowych przed ostatecznym wypełnieniem kanałów pastą AH 26 zmniejsza jego szczelność. 232

5 2005, LVIII, 4 Szczelność wypełnień kanałowych Piśmiennictwo 1. Byström A., Claesson R., Sundqvist G.: The antibacterial effect of camphorated para-monochlorophenol, camphorated phenol and calcium hydroxide in the treatment of infected root canals. Endod. Dent. Traumatol., 1985, 1, Caliskan M. K., Turkun M., Turkun L. S.: Effect of calcium hydroxide as an intracanal dressing on apical leakage. Int. Endod. J., 1998, 31, Calt S., Serper A.: Dentinal tubule penetration of root canal sealers after root canal dressing with calcium hydroxide. J. Endod., 1999, 25, Goldberg F., Artaza L. P., De Silvio A. C.: Influence of calcium hydroxide dressing on the obturation of simulated lateral canals. J. Endod., 2002, 28, Holland R., Alexandre A. C., Murata S. S., Santos C. A., Dezan-Junior E.: Apical leakage following root canal dressing with calcium hydroxide. Endod. Dent. Traumatol., 1995, 11, Hosoya N., Kurayama H., Lino F., Arai T.: Effects of calcium hydroxide on physical and sealing properties of canal sealers. Int. Endod. J., 2004, 37, Kim S. K., Kim Y. O.: Influence of calcium hydroxide intracanal medication on apical seal. Int. Endod. J. 2002, 35, Kontakiotis E. G., Wu M. K., Wesselink P. R.: Effect of calcium hydroxide dressing on seal of permanent root filling. Endod. Dent. Traumatol., 1997, 13, Kontakiotis E., Nakou M., Georgopoulou M.: In vitro study of the indirect action of calcium hydroxide on the anaerobic flora of the root canal. Int. Endod. J., 1995, 28, Lambrianidis T., Margelos J., Beltes P.: Removal efficiency of calcium hydroxide dressing from the root canal. J. Endod., 1999, 25, Margelos J., Eliades G., Verdelis C., Palaghias G.: Interaction of calcium hydroxide with zinc oxide-eugenol type sealers: a potencial clinical problem. J. Endod., 1997, 23, 1, Orstavik D., Kerekes K., Molven O.: Effects of extensive apical reaming and calcium hydroxide dressing on bacterial infection during treatment of apical periodontitis: a pilot study. Int. Endod. J., 1991, 24, Petschelt A., Stumpf B., Raab W.: Dichtigkeit von Wurzelfullungen mit und ohne Schmierschicht (smear-layer). Dtsch.Zahnarztl. Z., 1987, 42, Peters L. B., Wesselink P. R.: Periapical healing of endodontically treated teeth in one and two visits obturated in the presence or absence of detectable microorganisms. Int. Endod. J., 2002, 35, Podbielski A., Boeckh C., Haller B.: Growth inhibitory activity of gutta-percha points containing root canal medications on common endodontic bacterial pathogens as determined by an optimized quantitative in vitro assay. J. Endod., 2000, 26, Porkaew P., Retief D. H., Barfield R. D., Lacefield W. R., Soong S. J.: Effects of calcium hydroxide paste as an intracanal medicament on apical seal. J. Endod., 1990, 16, Safavi K. E., Nichols F. C.: Effect of calcium hydroxide on bacterial lipopolysaccharide. J. Endod., 1993, 19, Siqueira Junior J. F., Lopes H. P.: Mechanisms of antimicrobial activity of calcium hydroxide: a critical review. Int. Endod. J., 1999, 32, Sjögren U., Figdor D., Spangberg L., Sundqvist G.: The antimicrobial effect of calcium hydroxide as a short-term intracanal dressing. Int. Endod. J., 1991, 24, Tatsuta C. T., Morgan L. A., Baumgartner J. C., Adey J. D.: Effect of calcium hydroxide and four irrigation regimens on instrumented and uninstrumented canal wall topography. J. Endod., 1999, 25, Trope M., Yesilsoy C., Koren L., Moshonov J., Friedman S.: Effect of different endodontic treatment protocols on periodontal repair and root resorption of replanted dog teeth. J. Endod., 1992, 18, Tziafas D, Economides N.: Formation of crystals on the surface of calcium hydroxide-containing materials in vitro. J. Endod., 1999, 25, Weiger R., Rosendahl R., Lost C.: Influence of calcium hydroxide intracanal dressings on the prognosis of teeth with endodontically induced periapical lesions. Int. Endod. J., , Otrzymano: dnia 4.VIII.2004 r. Adres autorów: Łódź, ul. Pomorska