Informacja o wynikach kontroli przestrzegania wybranych przepisów rozporządzenia UE w sprawie przemieszczania odpadów

Transkrypt

1 Z N A J W Y Ż S Z A I Z B A K O N T R O L I DEPARTAMENT ŚRODOWISKA KSI /2012 Nr ewid. 161/2012/P/12/115/KSI Informacja o wynikach kontroli przestrzegania wybranych przepisów rozporządzenia UE w sprawie przemieszczania odpadów W a r s z a w a g r u d z i e ń r.

2 Misją Najwyższej Izby Kontroli jest dbałość o gospodarność i skuteczność w służbie publicznej dla Rzeczypospolitej Polskiej Wizją Najwyższej Izby Kontroli jest cieszący się powszechnym autorytetem najwyższy organ kontroli państwowej, którego raporty będą oczekiwanym i poszukiwanym źródłem informacji dla organów władzy i społeczeństwa p.o. Dyrektora Departamentu Środowiska: Teresa Warchałowska Akceptuję: Wojciech Kutyła Wiceprezes Najwyższej Izby Kontroli Zatwierdzam: Jacek Jezierski Prezes Najwyższej Izby Kontroli Warszawa, dnia 10 grudnia 2012 r. Najwyższa Izba Kontroli ul. Filtrowa Warszawa tel./fax:

3 Spis treści 1. Wprowadzenie Temat i numer kontroli Cel i zakres kontroli Podsumowanie wyników kontroli Ogólna ocena kontrolowanej działalności Synteza wyników kontroli... 9 Wnioski Ważniejsze wyniki kontroli Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomicznych i organizacyjnych Istotne ustalenia kontroli Dostosowanie prawa polskiego do rozporządzenia UE w sprawie przemieszczania odpadów Organizacja, potencjał kadrowy i wyposażenie służb odpowiedzialnych za wdrażanie prawa o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów Zgłoszenia i decyzje w sprawie międzynarodowego przemieszczania odpadów Przewóz odpadów przez granice Nadzór i kontrole w międzynarodowym przemieszczaniu odpadów Strategie, porozumienia, wytyczne Kontrole wewnętrzne Nielegalne przemieszczanie odpadów Kontrole międzynarodowego przemieszczania odpadów Sprawozdawczość i wymiana informacji Inne ustalenia Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli Przygotowanie kontroli Postępowanie kontrolne i działania podjęte po zakończeniu kontroli Załączniki Zestawienie danych liczbowych dotyczących mpo Wykaz umów i porozumień dotyczących m.in. mpo zawartych z organami innych państw Stan prawny dotyczący kontrolowanej działalności Wykaz jednostek objętych kontrolą, osób odpowiedzialnych za kontrolowaną działalność oraz jednostek organizacyjnych NIK, które przeprowadziły kontrolę Wykaz aktów prawnych dotyczących kontrolowanej działalności Wykaz organów, którym przekazano informację o wynikach kontroli

4 Skróty i pojęcia użyte w treści Informacji EWSR albo rozporządzenie nr 1013/2006 Rozporządzenie (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów 1 [Regulation (EC) No 1013/2006 of the European Parliament and of the Council of 14 June 2006 on shipments of waste (European Waste Shipments Regulation)] EFTA Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu Państwa Członkowskie: Norwegia, Islandia, Lichtenstein, Szwajcaria EOG Europejski Obszar Gospodarczy Państwa Członkowskie UE oraz Norwegia, Islandia, Lichtenstein GIOŚ Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Główny Inspektor Główny Inspektor Ochrony Środowiska GITD Główny Inspektorat Transportu Drogowego IOŚ Inspekcja Ochrony Środowiska ITD Inspekcja Transportu Drogowego k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny 2 k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego 3 KGSG Komenda Główna Straży Granicznej MF Ministerstwo Finansów Mg Megagram - jednostka masy w układzie SI. 1 Mg = 1 tona mpo międzynarodowe przemieszczanie odpadów państwo pochodzenia państwo, w którym odpady zostały wytworzone odpadów państwo przeznaczenia państwo, w którym odpady poddane zostaną odzyskowi lub unieszkodliwianiu odpadów SC Służba Celna SG Straż Graniczna UE Unia Europejska ustawa o mpo ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów 4 wioś wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska witd wojewódzkie inspektoraty transportu drogowego właściwy organ Zgodnie z art. 2, pkt 18 EWSR: a) w przypadku Państw Członkowskich organ wyznaczony przez zainteresowane Państwo Członkowskie zgodnie z art ; lub b) w przypadku państwa trzeciego będącego stroną Konwencji bazylejskiej organ wyznaczony przez to państwo jako kompetentna władza do celów Konwencji, zgodnie z jej art. 5; lub c) w przypadku państw innych niż określone pod lit. a) lub b) powyżej organ, który został wyznaczony jako organ właściwy przez dane państwo lub region, a w przypadku gdy nie dokonano wyznaczenia, organ odpowiednio państwa lub regionu, właściwy w sprawach przemieszczania odpadów przeznaczonych do unieszkodliwienia lub odzysku albo tranzytu, w zależności od sytuacji Dz.U. L 190 z , s. 1 z późn. zm. Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm. Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm. Dz.U. Nr 124, poz. 859 z późn. zm. W Polsce Główny Inspektor Ochrony Środowiska. 4

5 zgłaszający Zgodnie z art. 2, pkt 15 EWSR: a) w przypadku przemieszczeń [odpadów] pochodzących z Państwa Członkowskiego każda osoba fizyczna lub prawna podlegająca jurysdykcji tego Państwa Członkowskiego, która zamierza dokonać przemieszczenia odpadów lub zlecić takie przemieszczanie i na której ciąży obowiązek zgłoszenia. Zgłaszającym jest jedna z osób lub jeden z podmiotów wyszczególnionych poniżej, w kolejności przyjętej w tym wykazie: i) wytwórca pierwotny; lub ii) posiadający zezwolenie nowy wytwórca, który wykonuje działania poprzedzające przemieszczanie; lub iii) posiadający zezwolenie podmiot zbierający, który w wyniku połączenia niewielkich ilości jednego rodzaju odpadów zebranych z różnych źródeł utworzył wysyłkę, która ma się rozpocząć z jednego miejsca wskazanego w zgłoszeniu; lub iv) zarejestrowany sprzedawca, który został upoważniony na piśmie przez wytwórcę pierwotnego, nowego wytwórcę lub posiadający zezwolenie podmiot zbierający, określonych w pkt i), ii) oraz iii), do działania w ich imieniu w charakterze zgłaszającego; v) zarejestrowany pośrednik, który został upoważniony na piśmie przez wytwórcę pierwotnego, nowego wytwórcę lub posiadający zezwolenie podmiot zbierający, określonych w pkt i), ii) oraz iii), do działania w ich imieniu w charakterze zgłaszającego; vi) posiadacz, jeżeli wszystkie osoby określone w pkt i), ii), iii), iv) oraz w odpowiednich przypadkach w pkt v) są nieznane lub niewypłacalne. W przypadku gdy zgłaszający określony w pkt iv) lub v) nie dopełnia obowiązków w zakresie odbioru, określonych w art EWSR, wytwórca pierwotny, nowy wytwórca lub upoważniony podmiot zbierający, określeni odpowiednio w pkt i), ii) lub iii), którzy upoważnili sprzedawcę lub pośrednika do działania w ich imieniu, są uznawani za zgłaszającego do celów wymienionych przepisów dotyczących obowiązku odbioru. W przypadku nielegalnego przemieszczenia zgłoszonego przez sprzedawcę lub pośrednika, określonych w pkt iv) lub v), osobę określoną w pkt i), ii) lub iii), która upoważniła tego sprzedawcę lub pośrednika do działania w jej imieniu, uznaje się do celów niniejszego rozporządzenia za zgłaszającego; b) w przypadku przywozu do Wspólnoty lub tranzytu przez terytorium Wspólnoty odpadów niepochodzących z Państwa Członkowskiego każdą spośród następujących osób fizycznych lub prawnych podlegających jurysdykcji państwa wysyłki odpadów, która zamierza zrealizować przemieszczanie odpadów albo doprowadziła do przemieszczenia odpadów: i) osobę określoną w przepisach państwa wysyłki albo też gdy nie określają one takiej osoby; ii) osobę będącą posiadaczem odpadów w momencie wywozu. 5

6 Wprowadzenie 1. Wprowadzenie 1.1. Temat i numer kontroli Przestrzeganie wybranych przepisów rozporządzenia UE w sprawie przemieszczania odpadów (nr P/12/115) Cel i zakres kontroli Celem kontroli była ocena wypełniania przez organy administracji rządowej obowiązków wynikających z rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów. W szczególności kontrolą objęto: 1) działania w celu dostosowania prawa polskiego do rozporządzenia UE w sprawie przemieszczania odpadów (EWSR); 2) zapewnienie właściwego potencjału kadrowego i wyposażenia służb odpowiedzialnych za wdrażanie i wykonywanie przepisów dotyczących mpo; 3) działania służb odpowiedzialnych za wdrażanie i wykonywanie przepisów dotyczących mpo, w tym w zakresie programowania, wydawania zezwoleń, nadzoru i kontroli mpo; 4) działania podejmowane w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów prawa dotyczących mpo; 5) współpracę krajową i międzynarodową służb odpowiedzialnych za wdrażanie i wykonywanie przepisów dotyczących mpo. Kontrola podjęta została z inicjatywy Komitetu Kontaktowego Szefów Najwyższych Organów Kontroli UE, we współpracy z siedmioma najwyższymi organami kontroli (Bułgarii, Grecji, Holandii, Irlandii, Norwegii, Słowenii i Węgier). Kontrola ta stanowi polski wkład do międzynarodowej kontroli 6, koordynowanej przez Najwyższy Organ Kontroli Holandii. Kontrola zaplanowana została w dwóch etapach: pierwszy etap obejmuje badanie wdrożenia przepisów UE do prawa krajowego oraz organizację służb i sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem międzynarodowego obrotu odpadami, drugi etap planowany na lata , dotyczyć będzie wykonania zezwoleń na międzynarodowy obrót odpadami. Wyniki kontroli międzynarodowej zostaną zaprezentowane we wspólnym raporcie końcowym, planowanym do publikacji w I kwartale 2013 r. Badaniami kontrolnymi objęto okres od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2011 r. Kontrolę przeprowadzono w dziewięciu jednostkach: Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska, Ministerstwie Finansów, Komendzie Głównej Straży Granicznej oraz dwóch 6 Koordynowana kontrola przestrzegania rozporządzenia UE w sprawie przemieszczania odpadów. 6

7 Wprowadzenie wojewódzkich inspektoratach ochrony środowiska, dwóch urzędach celnych i dwóch oddziałach Straży Granicznej 7. Na podstawie art. 29 pkt 2 lit. f ustawy o NIK, zasięgnięto informacji w: Ministerstwie Środowiska na temat dostosowania prawa krajowego do wymagań rozporządzenia UE w sprawie przemieszczania odpadów, a także ilości odpadów wytwarzanych w Polsce oraz wydajności instalacji do unieszkodliwiania odpadów i instalacji do odzysku odpadów, Głównym Inspektoracie Transportu Drogowego o kontrolach drogowych, w tym przewozach odpadów w obrocie międzynarodowym oraz o współpracy Inspekcji Transportu Drogowego z innymi służbami kontrolnymi w ramach sprawowania kontroli i nadzoru nad międzynarodowym przemieszczaniem odpadów. Kontrolę przeprowadzono w oparciu o przepisy ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 8, zwanej dalej ustawą o NIK, obowiązujące przed dniem 2 czerwca 2012 r., na podstawie art. 2 ust. 1, z uwzględnieniem kryteriów określonych w art. 5 ust. 1 tej ustawy, tj. kryterium legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 7 8 Wykaz skontrolowanych jednostek i osób kierujących tymi jednostkami stanowi Załącznik 5.4. do Informacji. Dz. U. z 2012 r., poz

8 Podsumowanie wyników kontroli 2. Podsumowanie wyników kontroli 2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalności NIK pozytywnie ocenia, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości 9, wypełnianie przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i skontrolowanych wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska obowiązków wynikających z rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów. Ponadto, NIK pozytywnie ocenia, pomimo stwierdzonych uchybień, realizację zadań wynikających z powyższego rozporządzenia, wykonywanych przez Ministra Finansów, Szefa Służby Celnej, Komendanta Głównego Straży Granicznej oraz skontrolowanych naczelników urzędów celnych i komendantów oddziałów Straży Granicznej. W latach wwieziono do i wywieziono z Polski oraz przewieziono przez teren Polski ponad 5 mln Mg odpadów. Przemieszczanie odpadów, w tym wykorzystanie zezwoleń i wykonywanie innych decyzji Głównego Inspektora dotyczących mpo, nie podlegało dostatecznemu nadzorowi. W przeprowadzaniu przez SG i SC kontroli transportów odpadów oraz w przeprowadzaniu przez wioś kontroli wykonania odzysku lub unieszkodliwienia odpadów występowały utrudnienia spowodowane brakiem informacji dotyczących mpo, a także niespójność działań służb w zapobieganiu przewozom nielegalnym. Brak było pełnej i szybkiej wymiany informacji pomiędzy służbami nadzorującymi mpo, m.in. o wydanych przez Głównego Inspektora zezwoleniach na mpo, wykonanych przemieszczeniach odpadów i ujawnionych przemieszczeniach nielegalnych. Bazy danych, obejmujące m.in. mpo, funkcjonujące w Służbie Celnej i Straży Granicznej, działały niezależnie jako systemy wewnętrzne, uzupełniane danymi z GIOŚ wpływającymi niejednokrotnie ze zwłoką. Rejestr zgłoszeń i decyzji dotyczących mpo, prowadzony w GIOŚ, był niekompletny, natomiast nowa baza danych została uruchomiona dopiero w 2011 r., a w 2012 r. rozpoczęto wprowadzanie do niej danych. Sprawy dotyczące uznawania za odpad uszkodzonych pojazdów, wwożonych do Polski jako towar, prowadzone były w GIOŚ nierzetelnie, bez należytej staranności w postępowaniu dowodowym, w oparciu o oceny stanu technicznego i ubytku wartości pojazdów sporządzane na zlecenie właścicieli pojazdów. Nosiło to znamiona korupcjogennego mechanizmu dowolności postępowania. W GIOŚ, KGSG i MF posiadano niekompletne i niespójne dane dotyczące liczby przypadków nielegalnego mpo. Brak pełnych danych wynikał m.in. z niezgłaszania do Głównego Inspektora wszystkich przypadków nielegalnego wwozu odpadów. NIK nie wnosi zastrzeżeń do współpracy skontrolowanych służb w wykonywaniu kontroli międzynarodowego przemieszczania odpadów, a także do wykonywania przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska obowiązków sprawozdawczych wobec Komisji Europejskiej. 9 W czterostopniowej skali stosowanej przez NIK, obejmującej oceny: pozytywną, pozytywną pomimo stwierdzonych uchybień, pozytywną pomimo stwierdzonych nieprawidłowości i negatywną. 8

9 Podsumowanie wyników kontroli 2.2. Synteza wyników kontroli 1. Zasady wdrażania rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów, zwanego dalej EWSR, zostały określone w ustawie z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów, zwanej dalej ustawą o mpo, oraz w siedmiu aktach wykonawczych do tej ustawy. W przepisach krajowych uszczegółowiono kwestie organizacyjne i proceduralne związane z wdrażaniem EWSR, określono wymiar kar za naruszanie obowiązków w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów oraz ustalono wykaz odpadów, których przywóz do Polski w celu unieszkodliwienia jest zabroniony. (str. 1415) 2. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o mpo, organem odpowiedzialnym za wykonanie EWSR, w rozumieniu art. 53 tego rozporządzenia, jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska, jako organ właściwy w szczególności w sprawach przywozu odpadów na teren kraju, wywozu odpadów poza teren kraju oraz tranzytu odpadów przez teren kraju. Nadzór nad międzynarodowym przemieszczaniem odpadów sprawuje Szef Służby Celnej, Komendant Główny Straży Granicznej, Główny Inspektor Transportu Drogowego oraz wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska. (str. 1516) 3. W celu realizacji omawianych zadań, objęte kontrolą służby sprawujące nadzór nad międzynarodowym przemieszczaniem odpadów, korzystały z dokumentów o charakterze strategicznym, zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Komendanta Głównego Straży Granicznej i Ministra Finansów. W dokumentach tych wyznaczono kierunki i cele działania podległych im służb kontrolnych oraz środki służące realizacji tych celów, w tym zwiększeniu skuteczności kontroli. Służby te stosowały również zalecenia, zawarte w wytycznych, wskazówkach i zarządzeniach, określające i ujednolicające zasady przeprowadzania kontroli mpo oraz zasady postępowania w przypadkach nielegalnych przewozów odpadów. (str. 3033) 4. W badanym okresie wszystkie kontrolowane służby korzystały z elektronicznych rejestrów decyzji Głównego Inspektora dotyczących międzynarodowego przemieszczania odpadów. Rejestr taki funkcjonujący w GIOŚ prowadzony był nierzetelnie. Zamieszczone w nim wpisy były niekompletne, nie zawierały m.in. wszystkich zgłoszeń i wydanych decyzji, co zdaniem NIK podważało wiarygodność dokonywanych ocen wykorzystania zezwoleń na międzynarodowe przemieszczanie odpadów i wykorzystania instalacji do ich unieszkodliwiania. (str ) 5. W celu usprawnienia oraz wzmocnienia nadzoru i kontroli nad międzynarodowym przemieszczaniem odpadów, w GIOŚ, MF i KGSG utworzono elektroniczne bazy danych, odpowiednio w 2011 r., 2005 r., 2010 r., do których wprowadzano dane m.in. o: zezwoleniach na przemieszczenie odpadów i innych decyzjach wydanych przez Głównego Inspektora, wykonanych przewozach odpadów oraz ujawnionych próbach przewozów nielegalnych. NIK zwraca uwagę na fakt późnego uruchomienia bazy danych w GIOŚ, pomimo że Główny Inspektor był organem odpowiedzialnym za wykonanie EWSR, wskazanym w ustawie o mpo. 9

10 Podsumowanie wyników kontroli Omawiane bazy danych działały niezależnie, zawierały informacje wynikające z realizacji obowiązków przez daną służbę i były dostępne tylko dla uprawnionych pracowników tej służby, co w przypadku Inspekcji Ochrony Środowiska ograniczało się do wyznaczonych pracowników GIOŚ. Powodowało to, na przykład, że skorzystanie przez funkcjonariuszy Służby Celnej z informacji zawartych w zezwoleniu Głównego Inspektora na międzynarodowy obrót odpadami, możliwe było dopiero po około miesiącu, tj. po przesłaniu kopii zezwolenia zwykłą pocztą z GIOŚ do MF i jej wprowadzeniu do wewnętrznej bazy danych SC. Natomiast pracownicy wioś nie otrzymywali z GIOŚ informacji o wykonywanych przemieszczeniach odpadów. (str. 2527) Brak dostępu do bazy danych w GIOŚ dla innych służb kontrolnych, a także nieinformowanie wioś o wykonywanych przemieszczeniach odpadów, zdaniem NIK, utrudniało prowadzenie nadzoru nad wykorzystaniem zezwoleń i wykonywaniem innych decyzji Głównego Inspektora dotyczących międzynarodowego przemieszczania odpadów, a także rzetelne przeprowadzanie kontroli transportów odpadów, wykonania ich odzysku albo unieszkodliwienia i zapobieganie przewozom nielegalnym. (str. 25, 30) 6. W latach do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wpłynęło 1865 zgłoszeń o zamiarze międzynarodowego przemieszczenia ,5 tys. Mg i 24 tys. m 3 odpadów. Główny Inspektor wydał w tym okresie zezwolenia na międzynarodowe przemieszczenie ,4 tys. Mg odpadów, natomiast dokonano międzynarodowego przemieszczenia 5.148,4 tys. Mg odpadów. (str. 2122, 28) W GIOŚ nie dotrzymywano terminu przekazywania zgłaszającym potwierdzenia przyjęcia prawidłowo wypełnionego zgłoszenia o zamiarze międzynarodowego przemieszczenia odpadów i terminu wydawania zezwoleń, co stanowiło naruszenie, odpowiednio, art. 8 ust. 2 i art. 9 ust. 1 EWSR. Ponadto, kopie wydanych zezwoleń przekazywano odpowiednim organom ze zwłoką, naruszając art. 7 ustawy o mpo. Opóźnienia te, wraz z czasem potrzebnym Służbie Celnej i Straży Granicznej na wprowadzenie decyzji Głównego Inspektora do wewnętrznych systemów informatycznych powodowały brak dostępu do informacji o zezwoleniach na mpo przez ok. miesiąc i utrudnienia w wykonywaniu kontroli w tym zakresie. (str. 23, 25, 27) 7. W latach Główny Inspektor Ochrony Środowiska otrzymał 588 zgłoszeń o podejrzeniu nielegalnego międzynarodowego przemieszczania odpadów i działając na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy o mpo, wydał łącznie 280 postanowień, w których wezwał do zastosowania procedur określonych w art. 24 EWSR, tj. procedur opisujących postępowanie z odpadami w przypadku stwierdzenia ich nielegalnego międzynarodowego przemieszczania. Wszystkie przypadki nielegalnego mpo dotyczyły naruszeń, o których mowa w art. 2 pkt 35 lit. a, b, d, f EWSR. (str. 3839, 44) Kontrola w GIOŚ, KGSG i MF wykazała niekompletność i niespójność danych dotyczących liczby przypadków nielegalnego mpo. Spowodowane to było różnym podejściem służb kontrolnych do zakończenia procedury kwalifikowania przemieszczania odpadów jako przemieszczanie nielegalne i przekazywaniem niejednorodnych informacji. Brak pełnych danych wynikał również z niezgłaszania wszystkich przypadków nielegalnego wwozu odpadów Głównemu Inspektorowi, co było postępowaniem sprzecznym z wymaganiami art. 27 ust. 2 ustawy o mpo. (str. 4041) 10

11 Podsumowanie wyników kontroli 8. W badanym okresie organy Straży Granicznej, Służby Celnej i Inspekcji Transportu Drogowego przekazały do GIOŚ 483 zgłoszenia o podejrzeniu nielegalnego wwozu do Polski odpadów w postaci uszkodzonych pojazdów. W wyniku 463 zakończonych postępowań, Główny Inspektor w 77,5% przypadków orzekł na korzyść właścicieli wwożonych pojazdów, uznając je za towar. (str ) W wyniku analizy przez NIK pięciu takich postępowań ustalono, że w przypadku rozbieżnych ocen stopnia ubytku wartości pojazdu, dokonanych przez rzeczoznawcę powołanego przez przewożącego pojazd i rzeczoznawcę powołanego przez organ Straży Granicznej, Główny Inspektor przyjmował jako decydującą ocenę korzystniejszą dla strony dokonującej przemieszczenia pojazdu, nie podejmując dodatkowych czynności dla wyjaśnienia stanu faktycznego. Było to działanie niezgodne z art. 7 kpa, stanowiącym, że w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. W ocenie NIK, podejmowanie decyzji na korzyść przywożących uszkodzone pojazdy, bez wszechstronnego i dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, stanowiło korupcjogenny mechanizm dowolności postępowania. (str. 4243) 9. Wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska wydali w badanym okresie 149 decyzji wymierzających kary pieniężne za naruszenie obowiązków w zakresie mpo, na łączną kwotę zł. Kontrola wykazała przypadki późnego wszczynania postępowań w sprawie nałożenia kar nawet kilka lat po wydaniu przez Głównego Inspektora decyzji stwierdzającej nielegalne mpo. W ocenie NIK były to działania nierzetelne. (str. 4546) 10. W latach organy Inspekcji Ochrony Środowiska, Straży Granicznej i Służby Celnej kierowały do prokuratorów zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa określonego w art i 5 k.k. W trzech spośród sześciu skontrolowanych jednostek IOŚ, SG i SC, wyniki kontroli wykazały nieskierowanie do prokuratorów pięciu spraw, spośród 27 kwalifikujących się do złożenia zawiadomienia do prokuratora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. W ocenie NIK, było to postępowanie nielegalne. (str ) 11. W latach nie planowano i nie przeprowadzano kontroli wewnętrznych w GIOŚ i w jednym z dwóch skontrolowanych wioś. Powyższe NIK ocenia jako słabość kontroli wewnętrznej. (str. 37) 12. Zgodnie z art. 3 ust. 4 ustawy o mpo, Inspekcja Ochrony Środowiska, Służba Celna, Straż Graniczna i Inspekcja Transportu Drogowego, współdziałały w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów oraz zapobiegania nielegalnemu międzynarodowemu przemieszczaniu odpadów, poprzez przeprowadzanie wspólnych kontroli oraz wymianę informacji i doświadczeń, m.in. na spotkaniach i szkoleniach. Zasady współpracy zostały określone w porozumieniach, zawartych pomiędzy organami tych służb, na szczeblu centralnym i lokalnym. (str. 3336, 4849) Jedno z porozumień zawarte przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska z Ministrem Finansów i Komendantem Głównym Straży Granicznej w 2007 r., przed wejściem w życie ustawy o mpo nie zostało zaktualizowane, co NIK uznaje za działanie nierzetelne. (str. 3435) 11

12 Podsumowanie wyników kontroli 13. Inspekcja Ochrony Środowiska, Służba Celna i Straż Graniczna uczestniczyły we współpracy międzynarodowej, m.in. poprzez udział we wspólnych akcjach kontrolnych ze służbami kontrolnymi państw UE, organizowanych w ramach programu IMPEL TFS, operacji DEMETER i AUGIAS. Uczestniczyły również we współpracy bilateralnej, opartej na wspólnych patrolach z organami kontrolnymi krajów sąsiednich, na terenach przygranicznych lub na przeprowadzaniu wspólnych kontroli z organami kontrolnymi państw UE na ich terenie. W wyniku współpracy międzynarodowej, w badanym okresie ujawniono w Polsce 23 przypadki nielegalnego przemieszczania odpadów i 27 przypadków naruszenia przepisów o mpo. (str. 4951) Wnioski W celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, zdaniem NIK, niezależnie od realizacji wniosków zawartych w wystąpieniach pokontrolnych, niezbędne jest podjęcie następujących działań przez: Ministra Środowiska: zapewnienie skutecznego nadzoru nad Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska w zakresie realizacji zadań dotyczących międzynarodowego przemieszczania odpadów, m.in. poprzez prowadzenie okresowych kontroli; Głównego Inspektora Ochrony Środowiska: 1) terminowe przekazywanie, zgłaszającym, potwierdzenia przyjęcia prawidłowo wypełnionych zgłoszeń o zamiarze międzynarodowego przemieszczania odpadów oraz wydawanie zezwoleń na międzynarodowe przemieszczanie odpadów; 2) niezwłoczne przekazywanie odpowiednim organom kopii zezwoleń i decyzji Głównego Inspektora Ochrony Środowiska dotyczących międzynarodowego przemieszczania odpadów; 3) objęcie zagadnień międzynarodowego przemieszczania odpadów kontrolami wewnętrznymi; 4) zapewnienie służbom kontrolującym międzynarodowe przemieszczanie odpadów dostępu on-line do bazy danych Kontrola międzynarodowego przemieszczania odpadów System Informatyczny Transgranicznego Przemieszczania Odpadów; 5) podjęcie działań w celu zaktualizowania porozumienia w sprawie współdziałania w zakresie transgranicznego przemieszczania odpadów, zawartego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Ministra Finansów, Komendanta Głównego Straży Granicznej; Wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska: objęcie zagadnień dotyczących międzynarodowego przemieszczania odpadów kontrolami wewnętrznymi. 12

13 3. Ważniejsze wyniki kontroli 3.1 Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomicznych i organizacyjnych Podstawowym aktem prawnym w Unii Europejskiej, regulującym kwestie międzynarodowego przemieszczania odpadów, jest rozporządzenie (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów. Rozporządzenie to, zgodnie z art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 10, ma zasięg ogólny, wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Zgodnie z art. 1 ust. 2 EWSR, ma ono zastosowanie do przemieszczania odpadów: a) pomiędzy Państwami Członkowskimi, na terytorium Wspólnoty lub tranzytem przez państwa trzecie; b) przywożonych do Wspólnoty z państw trzecich; c) wywożonych ze Wspólnoty do państw trzecich. W polskim porządku prawnym obowiązuje ustawa o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów 11, która ma charakter wykonawczy w stosunku do wymienionego wyżej rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady. Przepisy ustawy określają postępowanie i organy właściwe do wykonania zadań z zakresu międzynarodowego przemieszczania odpadów, wynikających z EWSR, oraz kary pieniężne za naruszanie obowiązków w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o mpo, organem odpowiedzialnym za wykonanie rozporządzenia nr 1013/2006 jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska, jako organ właściwy w szczególności w sprawach: 1) przywozu odpadów na teren kraju; 2) wywozu odpadów poza teren kraju; 3) tranzytu odpadów przez teren kraju. Główny Inspektor Ochrony Środowiska pełni również funkcję korespondenta w rozumieniu art. 54 EWSR, odpowiedzialnego za udzielanie informacji i wskazówek osobom lub przedsiębiorstwom zwracającym się z zapytaniami. Wszystkie przedstawione mu zapytania, Korespondent przekazuje Korespondentom Państw Członkowskich. Nadzór nad międzynarodowym przemieszczaniem odpadów sprawują podmioty wskazane w art. 3 ust. 3 ustawy o mpo, we współpracy z Głównym Inspektorem Transportu Drogowego, Komendantem Głównym Policji, Prezesem Urzędu Transportu Kolejowego oraz Wersja skonsolidowana, Dz.U. C 115 z , s. 47. Poprzednio obrót odpadami był uregulowany przepisami ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami (Dz. U. Nr 191, poz. 1956). 13

14 właściwymi organami kraju pochodzenia, przeznaczenia i tranzytu odpadów. Zadania oraz właściwość Służby Celnej, organów Straży Granicznej i Inspekcji Transportu Drogowego oraz wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska w zakresie nadzoru nad międzynarodowym obrotem odpadami, w szczególności dotyczących egzekwowania przepisów, o których mowa w art. 50 ust. 3 i 4 EWSR, określają przepisy odrębne. Zgodnie z art ustawy o mpo, wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska są organami właściwymi do wymierzania, w drodze decyzji, kary pieniężnej, podmiotom odpowiedzialnym za nielegalne międzynarodowe przemieszczanie odpadów. Szczegółową analizę stanu prawnego przedstawiono w Załączniku 5.3 do niniejszej Informacji. 3.2 Istotne ustalenia kontroli Dostosowanie prawa polskiego do rozporządzenia UE w sprawie przemieszczania odpadów W celu dostosowania krajowych przepisów prawa do EWSR, uchwalono ustawę z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów 12. Ustawa ma charakter wykonawczy w stosunku do EWSR. Określono w niej m.in. zasady postępowania i organy właściwe do wykonania zadań związanych z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów, wynikających z EWSR, oraz kary pieniężne za naruszanie obowiązków w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów. Na podstawie ustawy wydano siedem aktów wykonawczych: rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 sierpnia 2007 r. w sprawie urzędów celnych właściwych w sprawach międzynarodowego przemieszczania odpadów 13, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 stycznia 2008 r. w sprawie wzoru wniosku o wydanie zezwolenia wstępnego 14, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lutego 2008 r. w sprawie wzoru rejestru instalacji, którym udzielono zezwolenia wstępnego, oraz sposobu jego udostępniania 15, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 kwietnia 2008 r. w sprawie wzoru rejestru zgłoszeń i decyzji w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów oraz sposobu jego udostępniania 16, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie sposobu obliczania wysokości sumy gwarancyjnej 17, Dz. U. Nr 124, poz. 859 z późn. zm. Ustawa weszła w życie w dniu 12 lipca 2007 r. Dz. U. Nr 155, poz z późn. zm. Dz. U. Nr 14, poz. 91. Dz. U. Nr 27, poz Dz. U. Nr 77, poz Dz. U. Nr 96, poz

15 rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów odpadów, których przywóz w celu unieszkodliwiania jest zabroniony 18, rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11 lipca 2008 r. w sprawie wykazu przejść granicznych, którymi realizowane jest międzynarodowe przemieszczanie odpadów 19. Jak ustalono w trakcie kontroli w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska, Komisja Europejska nie zgłaszała żądań lub zastrzeżeń dotyczących dostosowania prawa polskiego do rozporządzenia EWSR Organizacja, potencjał kadrowy i wyposażenie służb odpowiedzialnych za wdrażanie prawa o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów Organem odpowiedzialnym za wykonanie EWSR jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Do zadań służb współpracujących z Głównym Inspektorem w sprawowaniu nadzoru i kontroli nad międzynarodowym przemieszczaniem odpadów należy m.in.: do Służby Celnej realizacja polityki celnej w części dotyczącej przywozu i wywozu towarów oraz wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów odrębnych, m.in.: rozpoznawanie, wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie przestępstw i wykroczeń związanych z naruszeniem przepisów dotyczących wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyprowadzania z jej terytorium towarów objętych ograniczeniami lub zakazami obrotu ze względu na bezpieczeństwo i porządek publiczny lub bezpieczeństwo międzynarodowe, w szczególności takich jak odpady, substancje chemiczne i ich mieszaniny, materiały jądrowe i promieniotwórcze, środki odurzające i substancje psychotropowe, broń, amunicja, materiały wybuchowe oraz towary i technologie o znaczeniu strategicznym; do Straży Granicznej organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego oraz zapobieganie transportowaniu, bez zezwolenia wymaganego w myśl odrębnych przepisów, przez granicę państwową odpadów, szkodliwych substancji chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych; do Inspekcji Transportu Drogowego kontrola przestrzegania obowiązków lub warunków przewozu drogowego, wynikających m.in. z ustawy o mpo; do Urzędu Transportu Kolejowego wydawanie licencji na prowadzenie działalności w zakresie m.in. przewozów kolejowych, nadzór nad zawieraniem umów o udostępnienie infrastruktury kolejowej, w tym w celu międzynarodowych przewozów kolejowych, przeprowadzanie kontroli spełniania przez zarządców, przewoźników kolejowych oraz użytkowników bocznic kolejowych obowiązków w zakresie bezpieczeństwa kolejowego, w tym kontroli przewozu koleją towarów niebezpiecznych; Dz. U. Nr 119, poz Dz. U. Nr 123, poz. 800 z późn. zm. 15

16 do Policji wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, poprzez m.in. sprawdzanie ładunków w portach i na dworcach oraz środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Podział kompetencji pomiędzy skontrolowanymi organami zaangażowanymi w stosowanie EWSR jest czytelny, każdy z tych organów ma przypisane właściwe uprawnienia kontrolne i wykonawcze. W skontrolowanych jednostkach nie stwierdzono przypadków dublowania się czynności, albo niepodejmowania czynności z powodu przypuszczenia, iż została ona podjęta przez inną służbę. Służba Celna, Straż Graniczna, Inspekcja Transportu Drogowego, Urząd Transportu Kolejowego i Policja są służbami wykonującymi kontrole przewozów. Nadzór nad międzynarodowym przemieszczaniem odpadów sprawują Szef Służby Celnej, Komendant Główny Straży Granicznej, Główny Inspektor Transportu Drogowego oraz wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska. Organy Inspekcji Ochrony Środowiska są właściwe w sprawach wydawania zezwoleń na międzynarodowe przemieszczanie odpadów, rejestrowania zgłoszeń i decyzji w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów, orzekania w przypadkach nielegalnego przemieszczania, w tym wydawania decyzji o odesłaniu odpadów lub sposobie ich zagospodarowania, a także wymierzania kar pieniężnych. Jednocześnie, przepisy zobowiązują ww. służby do wzajemnego przekazywania informacji o wydanych zezwoleniach oraz stwierdzonych przypadkach nielegalnego przemieszczania odpadów. Struktura organizacyjna w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska, Ministerstwie Finansów, Komendzie Głównej Straży Granicznej oraz w skontrolowanych jednostkach im podległych, była adekwatna do wykonywanych zadań wynikających z EWSR. Inspekcja Ochrony Środowiska W Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska, w okresie objętym kontrolą, realizacja zadań dotyczących międzynarodowego przemieszczania odpadów należała do Departamentu Kontroli Rynku Wydziału Transgranicznego Przemieszczania Odpadów oraz Wydziału Nadzoru Rynku. Zadania te wykonywało od 15 do 16 pracowników, posiadających wykształcenie odpowiednie dla powierzonych obowiązków. Niemniej jednak kontrola wykazała nieprawidłowości polegające m.in. na: opóźnieniach w przekazywaniu potwierdzeń otrzymania prawidłowych zgłoszeń o zamiarze międzynarodowego przemieszczania odpadów, opóźnieniach w wydawaniu decyzji o wyrażeniu zgody lub sprzeciwu na międzynarodowe przemieszczenie odpadów, a także opóźnieniach w przekazywaniu kopii wydanych decyzji właściwym organom. Zdaniem NIK, były to działania nierzetelne. Powstanie tych nieprawidłowości tłumaczono w GIOŚ niewystarczającą obsadą kadrową oraz fluktuacją kadr. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w wyniku kontroli Transgraniczne przemieszczanie odpadów pomiędzy Ukrainą, Słowacją i Polską w okresie 2004 r. I półrocze 2007 r. 16

17 w świetle przepisów Konwencji bazylejskiej 20 NIK wnioskowała do Głównego Inspektora m.in. o wprowadzenie zmian organizacyjnych w GIOŚ mających na celu zwiększenie skuteczności nadzoru nad wykonywaniem udzielonych zezwoleń na mpo, w szczególności egzekwowania wymaganych informacji o realizacji transportów odpadów, od dokonujących mpo. W ramach realizacji powyższego wniosku NIK, w GIOŚ, w Departamencie Kontroli Rynku utworzono wieloosobowe stanowisko pracy do spraw sporządzania i analizowania danych dotyczących transgranicznego przemieszczania odpadów, do zadań którego należy m.in. prowadzenie kontroli przestrzegania przez podmioty warunków decyzji na przemieszczanie odpadów. Kontrola przeprowadzona w dwóch Wojewódzkich Inspektoratach Ochrony Środowiska w Białymstoku i w Gdańsku wykazała, że zadania związane z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów realizowane były odpowiednio przez trzech i czterech pracowników. Przy czym, w toku kontroli w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gdańsku ustalono, że: jeden z czterech pracowników posiadał wykształcenie niezgodne z opisem stanowiska, nadmierne obciążenie inspektorów obowiązkami kontrolnymi było przyczyną opóźnień we wszczynaniu postępowań administracyjnych w sprawach o nałożenie kar pieniężnych za naruszanie obowiązków w zakresie mpo liczba etatów inspektorskich w wioś od kilku lat pozostawała niezmieniona, przy kilkukrotnym wzroście zakresu wykonywanych zadań (wyjaśnienie Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska). W toku kontroli w GIOŚ i wioś nie stwierdzono niewystarczających środków na realizację zadań związanych z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów, nie stwierdzono również braków w wyposażeniu sprzętowym. Zadania analityczno-pomiarowe IOŚ realizowane były przez sieć 36 laboratoriów akredytowanych przez Polskie Centrum Akredytacji. W celu podniesienia kwalifikacji pracowników, w okresie objętym kontrolą, w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska zorganizowano: 16 szkoleń w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów dla pracowników Inspekcji Ochrony Środowiska, w tym 158 pracowników GIOŚ i 579 pracowników wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska 21, 15 szkoleń w zakresie przeciwdziałania nielegalnemu międzynarodowemu przemieszczaniu odpadów dla pracowników służb współpracujących z Inspekcją Ochrony Środowiska w nadzorze nad mpo. W szkoleniach tych wzięło udział m.in.: 141 funkcjonariuszy celnych, 129 funkcjonariuszy Straży Granicznej oraz 69 inspektorów Inspekcji Transportu Drogowego, 95 policjantów i dwóch pracowników Urzędu Transportu Kolejowego Nr ewid. 32/2008/P/07/156/LRZ. Liczbę pracowników uczestniczących w szkoleniach należy rozmieć jako sumę uczestników wszystkich szkoleń, co oznacza, że jeden pracownik mógł uczestniczyć w kilku szkoleniach. 17

18 Pracownicy WIOŚ w Białymstoku wzięli udział w dziewięciu szkoleniach prowadzonych przez GIOŚ, a pracownicy WIOŚ w Gdańsku w 16 szkoleniach, w tym w 10 zorganizowanych przez GIOŚ. Służba Celna Obowiązki Służby Celnej dotyczące międzynarodowego przemieszczania odpadów realizował podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów Szef Służby Celnej. Zadania związane z mpo należały do zakresu działania Departamentu Służby Celnej, Departamentu Kontroli Celno-Akcyzowej i Kontroli Gier oraz Departamentu Polityki Celnej. Zadania te wykonywało 19 pracowników, którzy realizowali je w zależności od potrzeb. Decyzją Szefa Służby Celnej z dnia 21 lutego 2011 r., w izbach celnych powołano koordynatorów do spraw ochrony środowiska. Do zadań koordynatorów należało m.in. monitorowanie prawidłowego i jednolitego stosowania przepisów dotyczących międzynarodowego przemieszczania odpadów, udzielanie pomocy komórkom organizacyjnym izb i urzędów celnych w nadzorowanym zakresie zadań, gromadzenie odnośnych informacji i danych statystycznych oraz przesyłanie do Departamentu Polityki Celnej w Ministerstwie Finansów kwartalnych informacji o naruszeniach przepisów z zakresu mpo. W skontrolowanych Urzędach Celnych w Białymstoku i Gdańsku, zadania związane z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów realizowane były odpowiednio przez 277 i 113 funkcjonariuszy celnych (według stanu na koniec 2011 r.). Jednostki te były przygotowane kadrowo do realizacji zadań wynikających z EWSR. W toku kontroli nie stwierdzono braków kadrowych, niewystarczających środków finansowych na realizację zadań związanych z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów, ani braków sprzętu niezbędnego do wykonywania tych zadań. Służba Celna posiadała pięć laboratoriów celnych, pracujących jako wydziały izb celnych w Białej Podlaskiej, Białymstoku, Gdyni, Przemyślu i Warszawie (Centralne Laboratorium Celne), specjalizujących się w wykonywaniu badań określonych grup towarów. Szóste laboratorium Izby Celnej we Wrocławiu zostało zlikwidowane z dniem 1 stycznia 2011 r. Laboratoria posiadały certyfikaty akredytacji, wydane przez Polskie Centrum Akredytacji. Do zadań laboratoriów należało m.in.: wykonywanie badań i analiz chemicznych próbek towarów na zlecenie izb i urzędów celnych, wykonywanie ekspertyz i innych badań specjalistycznych, w szczególności w sprawach karnych skarbowych i w postępowaniu celnym, doradztwo techniczne i chemiczne na rzecz Służby Celnej, prowadzenie działań związanych z utrzymaniem i doskonaleniem systemu zarządzania jakością i akredytacji metod badawczych, współpraca z laboratoriami innych służb, instytucji i organów administracji państwowej w ramach zawartych porozumień. W badanym okresie, w sieci laboratoriów celnych wykonano tylko jedną analizę odpadu (w Centralnym Laboratorium Celnym na potrzeby Referatu Karnego Skarbowego Urzędu Celnego w Przemyślu). Natomiast, w przypadku towaru, wobec którego zachodziły podejrzenia, że jest odpadem, izby celne podejmowały współpracę z wioś. Szkolenie pracowników Służby Celnej regulowały wytyczne pn. System szkolenia w Służbie Celnej, zatwierdzane przez Szefów Służby Celnej. W latach obowiązywały 18

19 wytyczne z lipca 2004 r., a następnie z marca 2010 r., zmienione w październiku 2011 r. Zgodnie z wytycznymi z 2004 r., struktura szkoleń obejmowała szkolenie w służbie przygotowawczej, szkolenie w służbie stałej, szkolenie rezerwy kadrowej na stanowiska kierownicze oraz szkolenie kadry dydaktycznej. Każda osoba przyjęta do Służby Celnej podlegała 36-miesięcznej służbie przygotowawczej, obejmującej m.in. zasadniczy kurs celny, także w obszarze ochrony środowiska i międzynarodowego przemieszczania odpadów. Od 2010 r. system szkoleń obejmował m.in. szkolenia podstawowe i podwyższające kompetencje, w ramach których prowadzono wykłady m.in. z międzynarodowego przemieszczania odpadów oraz szkolenia uzupełniające, w zakresie których realizowano wyłącznie program dotyczący mpo. W okresie objętym kontrolą w szkoleniach organizowanych przez Ministerstwo Finansów, obejmujących m.in. zagadnienia mpo, wzięło udział 1930 funkcjonariuszy celnych, w tym 92 funkcjonariuszy uczestniczyło w szkoleniach dotyczących wyłącznie międzynarodowego przemieszczania towarów. Ponadto 189 funkcjonariuszy ukończyło szkolenie z zakresu ograniczeń pozataryfowych (w tym mpo) w Systemie Zdalnego Nauczania ATENA. W szkoleniach organizowanych przez izby celne udział wzięło 2111 funkcjonariuszy, w tym 1701 funkcjonariuszy w szkoleniach dotyczących międzynarodowego przemieszczania towarów. W 2010 r. w izbach celnych rozpoczęto szkolenia wg programu Transgraniczne przemieszczanie odpadów, w których udział wzięło 133 funkcjonariuszy celnych. Straż Graniczna W Komendzie Głównej Straży Granicznej, zwanej dalej KGSG, koordynacja działań związanych z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów została przypisana do Wydziału Bezpieczeństwa w Komunikacji, wchodzącego w skład Zarządu Granicznego KGSG. W okresie objętym kontrolą, zadania z zakresu mpo wykonywało od dwóch do czterech pracowników tego Wydziału. W Komendzie Morskiego Oddziału Straży Granicznej w Gdańsku zadania dotyczące międzynarodowego przemieszczania odpadów realizowane były w Wydziale Granicznym przez pięciu pracowników 22. Kontrolę transportu m.in. odpadów realizowało 457 funkcjonariuszy Straży Granicznej w siedmiu placówkach zlokalizowanych na terenie województwa pomorskiego. W Podlaskim Oddziale Straży Granicznej w Białymstoku, według stanu na dzień 31 grudnia 2011 r., zadania związane z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów realizowane były przez 77 pracowników 23, w tym 76 zatrudnionych na dwóch drogowych przejściach granicznych w Bobrownikach i Kuźnicy. W skontrolowanych jednostkach Straży Granicznej nie stwierdzono braków kadrowych, a pracownicy posiadali kwalifikacje odpowiednie do wykonywanych obowiązków Do 28 lutego 2010 r. problematyką tą zajmowało się sześć osób. W okresie objętym kontrolą stan zatrudnienia wynosił średnio 69 pracowników. 19

20 Straż Graniczna nie posiadała własnych laboratoriów do wykonywania analiz odpadów, nie zawierała też umów z innymi laboratoriami na wykonywanie takich badań. Oceny towarów i ich kwalifikacje do odpadów, funkcjonariusze SG dokonywali na podstawie oględzin i analizy dokumentacji towarzyszącej transportowi, zwracali się również do wioś o przeprowadzenie oceny towaru mogącego stanowić odpad. W badanym okresie funkcjonariusze Straży Granicznej samodzielnie dokonali ocen odpadów, a w 223 przypadkach, w celu dokonania oceny przewożonego towaru, konsultowali się z pracownikami wioś. System szkolenia przyjęty w Straży Granicznej zapewniał objęcie wszystkich funkcjonariuszy szkoleniem w zakresie międzynarodowego przemieszczania odpadów poprzez obowiązkowe szkolenia podstawowe, zajęcia w szkole podoficerskiej lub w szkole chorążych, a także specjalistyczne kursy doskonalące z zakresu mpo. W okresie objętym kontrolą 365 pracowników Straży Granicznej uczestniczyło w 18 edycjach kursów doskonalących, prowadzonych przez Centralny Ośrodek Szkolenia SG w Koszalinie, 41 funkcjonariuszy uczestniczyło w szkoleniu przeprowadzonym przez GIOŚ w 2010 r. i 3 funkcjonariuszy w warsztatach organizowanych przez GIOŚ. Funkcjonariusze Komendy Morskiego Oddziału Straży Granicznej w Gdańsku i podległych im placówek brali udział w szkoleniach wewnętrznych dotyczących mpo, a w 2010 r. czterech pracowników uczestniczyło w szkoleniu zorganizowanym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. W Podlaskim Oddziale Straży Granicznej w Białymstoku zorganizowano sześć szkoleń, a ponadto, funkcjonariusze Oddziału uczestniczyli w 12 szkoleniach z zakresu transgranicznego przemieszczania odpadów zorganizowanych przez Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie oraz w trzech szkoleniach zorganizowanych przez GIOŚ. W toku kontroli w KGSG i w ww. oddziałach SG nie stwierdzono niewystarczających środków finansowych lub braku sprzętu na realizację zadań związanych z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów Zgłoszenia i decyzje w sprawie międzynarodowego przemieszczania odpadów W latach , zgodnie z informacją Ministra Środowiska 24, w Polsce wytworzono ,3 tys. Mg odpadów, w tym w 2008 r ,2 tys. Mg, w 2009 r ,4 tys. Mg, w 2010 r ,7 tys. Mg. Wydajność krajowych instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów wynosiła ,0 tys. Mg w 2008 r. i ,0 tys. Mg w 2009 r. W masie tej, 5.013,4 tys. Mg, tj. 1,1%, stanowiły odpady niebezpieczne. W poszczególnych 24 Informacja uzyskana w trybie art. 29 pkt. 2 lit. f ustawy o NIK, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 2 czerwca 2012 r. 20

21 latach okresu , wytworzono odpowiednio 1.613,7 tys. Mg, 1.643,8 tys. Mg oraz 1.755,9 tys. Mg odpadów niebezpiecznych. Organem właściwym do wydawania zezwoleń na przywóz i wywóz odpadów do/z Polski oraz przewóz odpadów tranzytem przez terytorium Polski, w badanym okresie, był Główny Inspektor Ochrony Środowiska. W latach , do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wpłynęło zgłoszeń o zamiarze dokonania międzynarodowego przemieszczenia odpadów, w tym: zgłoszeń dotyczących przywozu ,3 tys. Mg i 24,0 tys. m 3 odpadów, w tym 746,9 tys. Mg odpadów niebezpiecznych, 282 zgłoszenia dotyczące wywozu 1.773,5 tys. Mg odpadów, w tym 292,7 tys. Mg odpadów niebezpiecznych, 142 zgłoszenia dotyczące przewozu w tranzycie 305,8 tys. Mg odpadów, w tym 181,5 tys. Mg odpadów niebezpiecznych. Dane liczbowe dotyczące zgłoszeń zamiaru dokonania mpo przedstawiono w Załączniku 5.1, tabeli nr 1. Zgłoszenia o zamiarze przywozu i tranzytu odpadów wpłynęły łącznie z 35 krajów, przy czym największa liczba zgłoszeń pochodziła z Niemiec oraz Czech. W zgłoszeniach o zamiarze wywozu z Polski odpadów, w tym w tranzycie, podano 24 kraje przeznaczenia, najczęściej Niemcy i Słowację. Do ww. zgłoszeń przywozu, wywozu i tranzytu odpadów, Główny Inspektor wniósł łącznie 196 sprzeciwów, z tego: 146 sprzeciwów do zgłoszeń przywozu 1.519,1 tys. Mg i 24,0 tys. m 3 odpadów, w tym 117,8 tys. Mg odpadów niebezpiecznych, 43 sprzeciwy do zgłoszeń wywozu 190,1 tys. Mg odpadów, w tym 103,7 tys. Mg odpadów niebezpiecznych, siedem sprzeciwów do zgłoszeń przewozu 12,3 tys. Mg odpadów w tranzycie, w tym 4,1 tys. Mg odpadów niebezpiecznych. Dane liczbowe dotyczące sprzeciwów do zgłoszeń zamieszczono w Załączniku 5.1, tabeli nr 2. Najczęstszą przyczyną (62,2% przypadków) wnoszenia przez Głównego Inspektora sprzeciwów do zgłoszeń było niewypełnienie przez zgłaszających wymagań, określonych w art. 4 EWSR, jakim powinno odpowiadać zgłoszenie w sprawie międzynarodowego przemieszczania odpadów. Powodem wniesienia pozostałych sprzeciwów była m.in. niezgodność planowanego mpo z przepisami ochrony środowiska oraz brak zezwoleń na prowadzenie działalności, określonej w zgłoszeniu. W okresie objętym kontrolą Główny Inspektor, zgodnie z art. 4 ustawy o mpo, wydał