Diagnoza poradnictwa prawnego i obywatelskiego na terenie ośmiu powiatów województwa lubelskiego

Transkrypt

1 Diagnoza poradnictwa prawnego i obywatelskiego na terenie ośmiu powiatów województwa lubelskiego Lublin 2011

2 Badanie zrealizowane w ramach projektu Mam Prawo realizowanego przez Stowarzyszenie Inicjatyw Samorządowych w partnerstwie z Urzędem Miejskim w Opolu Lubelskim współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z poddziałania Rozwój dialogu obywatelskiego. Projekt realizowany jest pod honorowym patronatem Marszałka woj. lubelskiego Pana Krzysztofa Hetmana oraz Przewodniczący Sejmiku woj. lubelskiego Arkadiusza Bratkowskiego Opracowanie narzędzia badawczego i analiza wyników: Agnieszka Drozd Dr Marta Łacek Biznes & Consulting EuroInvest Sp. z o.o. Ul. Narutowicza 56a, Lublin Tel. (081) biznes@bc-eu.pl 2

3 Spis treści Wprowadzenie 4 I. Informacje o badaniu 1. Cele i problematyka badań Metodologia badań i procesu badawczego.5 3. Charakterystyka badanych.6 II. Korzystanie z porad prawnych i obywatelskich.9 III. Bariery w dostępie do bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego...16 IV. Modelowanie systemu bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego..25 V. Zapotrzebowanie na usługi poradnictwa prawnego i obywatelskiego Podsumowanie..38 Spis Tabel..40 Spis Wykresów.40 3

4 Wprowadzenie Diagnoza poradnictwa prawnego i obywatelskiego tworzona jest w ramach projektu Mam Prawo finansowanego w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z poddziałania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W diagnozie wzięto pod uwagę obszar wsparcia objętego projektem czyli 8 powiatów woj. lubelskiego. Są nimi powiaty: biłgorajski, krasnostawski, kraśnicki, opolskie, puławski, świdnicki, janowski i rycki. Podjęto próbę zdiagnozowania poradnictwa prawnego i obywatelskiego w podziale na różne obszary tematyczne w wyżej wymienionych powiatach woj. lubelskiego. Narzędziem badawczym były udostępnione dane przez Stowarzyszenie Inicjatyw Samorządowych raporty dotyczące realizacji projektu Mam Prawo. Na potrzeby diagnozy stworzono kwestionariuse ankiety dla trzech typów respondentów. Na grupę badawczą składali się losowo wybrani przedstawiciele mieszkańców, NGO i JST z powiatów, które stanowią obszar wsparcia projektu. Materiał badawczy zbierany był w dniach sierpnia 2011r. za pomocą metody CATI (wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo). Zapotrzebowanie na poradnictwo prawne i obywatelskie oraz bariery w uzyskaniu porad w już dostępnych biurach są tematem przewodnim diagnozy. Badano również stopień dostępu do porad prawnych i obywatelskich w tym darmowych. Podjęto również próbę zweryfikowania problemów życiowych, z jakimi najczęściej borykają się mieszańcy wybranego obszaru. Wyniki badań w formie diagnozy stanowić będą punkt wyjścia dla włączenia kwestii poradnictwa prawnego i obywatelskiego do lokalnych i gminnych strategii rozwiązywania problemów społecznych dlatego większość wyników przedstawionych jest w podziale na poszczególne powiaty. Podczas analizy wyników korzystano z programu do statystycznej obróbki danych ilościowych SPSS (Statistical Package for Social Sciences). W diagnozie przygotowano zestawienie wyników, dla trzech grup respondentów, ujęto także w formie graficznej wyniki w podziale na wybrane obszary tematyczne. Wyniki prezentowane są w formie rozkładów odpowiedzi (frekwencji) oraz średnich. 4

5 1. Cele i problematyka badań Głównym celem badań było wyeksponowanie potrzeby mieszkańców woj. lubelskiego na bezpłatne porady prawne i obywatelskie. Zebrane dane będą stanowić punkt wyjścia dla włączenia kwestii poradnictwa do lokalnych i gminnych strategii rozwiązywania problemów społecznych. Zdiagnozowanie zapotrzebowania na poradnictwo prawne i obywatelskie w woj. lubelskim na próbie 8 powiatów: biłgorajskiego, krasnostawski, kraśnickiego, opolskiego, puławskiego, świdnickiego, janowskiego i ryckiego. Dużo uwagi poświęcono również tematyce rzeczywistych barier w dostępie do poradnictwa prawnego i obywatelskiego oraz tych widzianych oczami badanych. Ważnym zagadnieniem poruszonym w badaniu był poziom zaufania i postawa respondentów względem poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Respondentów pytano również jak według nich powinien wyglądać dostęp do bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego. 2. Metodologia badań i procesu badawczego Po zdefiniowaniu problematyki badań przystąpiono do planowania procesu badawczego. Ułożono narzędzie badawcze w postaci kwestionariuszy ankiet dla trzech grup respondentów pochodzących z obszaru badawczego: mieszkańców, NGO i JST. Badanie miało charakter jakościowy. Zostało przeprowadzone w dniach sierpnia 2011r metodą CATI (wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo)oraz analizy danych zastanych udostępnionych przez organizatora projektu Mam Prawo. Wyniki monitoringu projektu przeprowadzonego przez Stowarzyszenie Inicjatyw Samorządowych pochodzą za okres do r. Podczas analizy wyników zebranych przez ankieterów korzystano z programu do statystycznej obróbki danych ilościowych SPSS (Statistical Package for Social Sciences). W diagnozie przygotowano zestawienie wyników, dla trzech grup respondentów, ujęto także w formie graficznej wyniki w podziale na wybrane obszary tematyczne. Wyniki prezentowane są w formie rozkładów odpowiedzi (frekwencji) oraz średnich. 5

6 3. Charakterystyka badanych. W badaniu wzięli udział przedstawiciele mieszkańców, NGO i JST z obszaru 8 powiatów woj. lubelskiego, którzy łącznie stanowili próbę 300 osób. Badanie zostało przeprowadzone wśród klientów Biur Porad Prawnych i Obywatelskich na terenie 6 powiatów woj. Lubelskiego. Spośród respondentów należących do przedstawicieli mieszkańców udział w badaniu wzięło 120 osób z czego 60,4% stanowiły kobiety a 39,6 % badanych to mężczyźni. Najwyższy odsetek stanowili badani z wykształceniem średnim 45,7%. Kolejną istotną grupę stanowiły osoby z wykształceniem zawodowym- 28,3%. 19,7% badanych to osoby z wyższym wykształceniem zaś 5,5% respondentów deklarowało posiadanie wykształcenia podstawowego. Mężczyźni zdecydowanie częściej niż kobiety deklarowali posiadanie wykształcenia zawodowego. Kobiety natomiast częściej legitymowały się wykształceniem wyższym, na co wskazuje rozkład procentowy w poniższej tabeli. Tabela 1. Wykształcenie badanych w podziale na płeć. Wykształcenie Płeć Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe Kobieta 5,2% 22,1% 46,8% 24,7% Mężczyzna 6,0% 38,0% 44,0% 12,0% Ogółem 5,5% 28,3% 45,7% 19,7% Jak obrazuje poniższy wykres klientami Biur Porad Prawnych i Obywatelskich są osoby w różnym wieku jednakże w większości są to osoby w wieku produkcyjnym z czego 40,2% to os. w wieku produkcyjnym mobilnym (od 18 do 45 r. ż.) a 37% w wieku produkcyjnym (18-59 dla kobiet oraz dla mężczyzn). Klienci w wieku poprodukcyjnym (powyżej 60 r. ż. dla kobiet i 65 r. ż. dla mężczyzn) stanowią 22,8% z ogółu. 6

7 Wykres 1. Struktura wieku badanych Większa część 65,4% badanych to osoby żonate i zamężne, pozostające w stałym związku. Co czwarty badany to osoba niebędąca dotychczas w związku małżeńskim. Osoby rozwiedzione i owdowiałe stanowią 13,4% z ogółu badanych. Zdecydowana większość badanych 70,9% to osoby zamieszkujące obszar miejski głownie miasta powiatowe, w których znajdują się Biura Porad Prawnych i Obywatelskich, czyli miasta: Biłgoraj, Kraśnik, Krasnystaw, Opole Lubelskie, Puławy, Świdnik. Klienci z pobliskich obszarów wiejskich stanowią 26% klientów. Pozostali przebadani klienci Biur pochodzą z miejscowości o statusie miejsko-wiejskim. Zdecydowanie większa części badanych klientów (41,7%) zdeklarowało, że posiada status emeryta bądź rencisty. Grupę tę stanowi 50% spośród mężczyzn i 36% kobiet. 35,4% respondentów zdeklarowało, że posiada zatrudnienie z czego odsetek ten stanowi 36,4% kobiet i 34% mężczyzn. Aktualnie bez zatrudnienia pozostaje 20% badanych klientów (22% kobiet i 12% mężczyzn) Biur Porad Prawnych i Obywatelskich. Taki sam odsetek badanych odmówił odpowiedzi na pytanie o źródło dochodów. 7

8 Wykres 2. Sytuacja na rynku pracy Dwie piąte respondentów deklaruje, że ich źródłem dochodu jest wynagrodzenie ze stosunku pracy natomiast 18,9% badanych utrzymuje się z emerytury bądź renty. Jedna dziesiąta badanych nie posiada własnego dochodu i utrzymywana jest przez współmałżonka bądź członków rodziny a 8,7% korzysta z pomocy społecznej. Tabela 2. Dochody na członka rodziny Dochody na członka rodziny Ogółem Płeć odmowa odp. do 500 zł zł zł zł Kobieta 7,8% 24,7% 49,4% 18,2%,0% 100,0% Mężczyzna 12,0% 28,0% 46,0% 12,0% 2,0% 100,0% Ogółem 9,4% 26,0% 48,0% 15,7%,8% 100,0% Prawie połowa badanych z niedużą przewagą kobiet deklaruje, że ich dochód na jednego członka rodziny wynosi zł. Niemal jedna trzecia badanych wskazuje, że dochód na jednego członka rodziny jest nie wyższy niż 500 zł. 18,2% kobiet i 12% mężczyzn przyznaje, że dochód przypadający na członka w ich rodzinie wynosi od 1001 do 1500 zł. 8

9 II. Korzystanie z bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego W okresie od do r. Biura Porad Prawnych i Obywatelskich w 6 powiatach udzieliły 4657 bezpłatnych porad 1723 klientom. Wykres 3. Liczba porad udzielonych w BPPiO Źródło: Stowarzyszenie Inicjatyw Samorządowych, (stan na r.) Największym powodzeniem bezpłatne porady prawne i obywatelskie cieszą się w BPPiO w Puławach, Świdniku i Krasnymstawie. Prawię o połowę mniejszym w BPPiO w Opolu Lubelskim, Kraśniku a najmniejszym w Biłgoraju. Tak duża liczna porad w przeciągu 3 miesięcy trwania projektu Mam Prawo świadczy o ogromnym zapotrzebowaniu na tego typu usługi. Należy zaznaczyć, że organizator projektu w każdym z powiatów zastosował takie same metody kampanii promocyjno-informacyjnej. Biura Porad Prawnych i Obywatelskich prowadzone są na terenie 6 miast powiatowych natomiast ze wsparcia korzystać mogą mieszkańcy 8 powiatów województwa lubelskiego. Jak wskazuje poniższy wykres z usług biur korzystają głównie mieszkańcy tych powiatów, w których znajdują się biura. 9

10 biłgorajs ki janowski krasnost awski kraśnicki opolski puławski rycki świdnicki Wykres 4. Liczba klientów BPPiO w podziale na płeć i zamieszkiwany powiat Mążczyzna Kobieta Źródło: Stowarzyszenie Inicjatyw Samorządowych, (stan na r.) Z udostępnionych danych przez Stowarzyszenie Inicjatyw Samorządowych, realizujące projekt wynika, że to kobiety znacznie częściej korzystają z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich. Mężczyźni z powiatu puławskiego i świdnickiego o pomoc zgłaszają się o połowę rzadziej niż kobiety zamieszkujące te powiaty. W przypadku mieszkańców powiatów gdzie liczba osób korzystających z porad prawnych i obywatelskich jest mniejsza różnica pomiędzy kobietami a mężczyznami jest mniej widoczna. Należy podkreślić, że z każdego powiatu kobiety chętniej zgłaszają się o udzielenie porady prawnej niż mężczyźni. Najwięcej klientów korzystających z pomocy BPPiO zamieszkuje obszar miejski (967 osób), najczęściej są to mieszańcy miast powiatowych. Prawię o połowę mniejsza liczna osób (450) pochodzi z obszarów wiejskich z najbliżej położonych miejscowości w okolicach BPPiO. 31 beneficjentów pochodzi z gmin o statusie miejsko-wiejskich. Powyższy wykres pokazuje, że liczba porad jest znacznie większa niż liczba klientów co oznacza, że klienci BPPiO chętnie korzystają z usług biur. Dowodzą temu również wyniki z przeprowadzonych badań na losowo wybranych klientach BPPiO. 10

11 Wykres 5. Rozkład procentowy udzielonych porad. Ponad połowa klientów w przeciągu trzech miesięcy funkcjonowania biur skorzystała z jednej porady. Jedna czwarta z dwóch porad, a 15,7 % klientów z kilku przy czym najwyższa odnotowana wartość przez ankietera to 12 porad udzielonych jednemu klientowi. Głównie mieszkanicy powiatów: świdnickiego, biłgorajskiego, opolskiego i krasnostawskiego korzystali z więcej niż jednej porady. Z analiz również wynika, że w przeciągu trzech miesięcy dostępności bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego to mężczyźni (64% badanych) częściej niż kobiety (42% badanych) korzystali z więcej niż jednej porady. Wykres 6. Zakres porady 11

12 Badanym respondentom zadano pytanie otwarte dotyczące zakresu problemu prawnego z jakim zgłaszali się do Biura Porad prawnych i obywatelskich. Podjęto próbę skategoryzowania odpowiedzi by umożliwić analizę. Najwięcej badanych deklaruje, że porada prawna dotyczyła sprawy majątkowej (36,2%). O poradę z zakresy prawa cywilnego (15%), jak to określili respondenci zgłaszało się 22% mężczyzn i 10% kobiet. Kobity natomiast trzy razy częściej prosiły o poradę związaną z prawem rodzinnym niż mężczyźni. Problematyka ta jest jednak jednym z trzech najczęściej poruszanych zagadnień klientów z doradcami. Co dziesiąty respondent prosił o poradę z zakresu prawa pracy. Zbiór odpowiedzi Inne" osiągnął 12,6% ze względu na różnorodności odpowiedzi respondentów są nimi m.in. konflikt z sąsiadem ; odszkodowanie ; wypadek samochodowy ; pismo do Urzędu Skarbowego czy reklamacja. Wykres 7. Zakres porady w podziale na klientów BPPiO. Biłgoraj 45% 10% 10% 5% 10% 15% Krasnystaw 20% 10% 0% 15% 35% 15% majątkowej Kraśnik 33% 9,50% 19% 4,80% 9,50% 9,50% mieszkaniowej rodzinnej Opole 50% 5% 15% 0% 10% 20% zawodowej cywilnej Puławy 36% 4% 12% 20% 8% 12% innej brak odp. Świdnik 35% 10% 20% 10% 20% 50% Według przeprowadzonych badań klienci biura w Opolu Lubelskim i Biłgoraju najczęściej zgłaszają się o poradę w sprawie majątkowej. Największa różnorodności problematyki występuje u klientów biura w Krasnymstawie oraz Świdniku. Najwięcej badanych (14,3%), którzy nie chcieli odpowiedzieć jakiego zakresu dotyczyła porada było klientami biura w Kraśniku oraz Puławach (8%). 12

13 W większości biur klienci najczęściej zgłaszają się o poradę w sprawie majątkowej a następnie z zakresu prawa rodzinnego. W Krasnymstawie najczęściej doradcy udzielają porady z zakresu prawa cywilnego. Jak wynika z powyższych danych liczba porad i klientów w poszczególnych biurach jest zróżnicowana. Badając respondentów pytaliśmy skąd dowiedzieli się o Biurach Porad Prawnych i Obywatelskich? Biorąc pod uwagę odpowiedzi badanych najskuteczniejszą metodą kampanii informacyjno promocyjnej jest dystrybucja plakatów i ulotek bezpośrednio skierowanych do beneficjentów. Co piaty badany o poradach prawnych i obywatelskich dowiedział się z mediów ( głównie telewizji i prasy). Dużą rolę w rozpowszechnianiu informacji o bezpłatnych poradach prawnych i obywatelskich odgrywają mieszkańcy powiatów. 14,2% klientów biur o tego rodzaju wsparciu dowiedziało się od znajomych i członków rodziny. Wykres 8. Źródła wiedzy o BPPiO z których mieszkańcy dowiedzieli się o funkcjonowaniu biur Z danych udostępnionych przez Stowarzyszenie Inicjatyw Samorządowych również wynika, że głównym źródłem informacji znacznie wyróżniającym się od innych są dystrybucja plakatów i ulotek oraz informacji przekazane przez członków rodziny czy znajomych. Trend ten widoczny jest we wszystkich powiatach objętych wsparciem projektu bez względu na obszar zamieszkania. Plakaty i ulotki jak główne źródło informacji o Biurze Porad Prawnych i Obywatelskich tak samo przez mieszkańców obszarów miejskich jak i wiejskich. 13

14 Wykres 9. Źródła wiedzy o BPPiO z których NGO dowiedziały się o funkcjonowaniu biur Przedstawicieli Organizacji Pozarządowych oraz Jednostek Samorządu Terytorialnego również pytano o źródła wiedzy o świadczeniu bezpłatnych porad prawnych na terenie zamieszkiwanych przez nich powiatów. Na tym etapie można już zaobserwować różnicę pomiędzy trzema typami respondentów. Poszczególne źródła wiedzy dla JST i NGO uzyskały podobne wartości, ale są rozbieżne z kanałami informacji, które docierają do mieszkańców powiatów objętych wsparciem projektu Mam Prawo. Najczęściej wskazywane przez JST i NGO były plakaty i ulotki dostępne również w miejscu pracy badanych. Bezpośrednio wysyłane informacje o bezpłatnych poradach prawnych i obywatelskich przez Stowarzyszenie Inicjatyw Samorządowych do miejscowych Organizacji Pozarządowych i Jednostek Samorządu Terytorialnego również okazały się skuteczne. Kolejnym źródłem wiedzy dla badanych pyły Instytucje (23,8%) oraz Media (22,5%). 11,3% respondentów wskazało, że źródłem wiedzy o świadczeniu bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego na teranie powiatu byli znajomi lub członkowie rodziny. Badani przedstawiciele JST i NGO wskazywali również na Inne źródła wiedzy, które są zawarte w wypowiedziach respondentów: przechodziłem obok biura ; klienci sami nam mówią ; rozmawiali o tym w sklepie. 14

15 Wykres 10. Źródła wiedzy o BPPiO z których NGO dowiedziały się o funkcjonowaniu biur Dla wszystkich typów respondentów plakaty i ulotki są głównym źródłem wiedzy o Biurach Porad Prawnych i Obywatelskich na terenie powiatów objętych wsparciem projektowym. Kolejnym źródłem wiedzy dla badanych przedstawicieli Jednostek Samorządu Terytorialnego i Organizacji Pozarządowych są miejscowe Instytucje natomiast dla badanych klientów BPPiO jest to źródło, które znajduje się na przedostatnim miejscu. Świadczy to o braku przepływu informacji ze strony Instytucji w kierunku mieszkańców. 15

16 III. Bariery w dostępie do bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego Szukając przyczyny barier w korzystaniu z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich udzielanych w ramach projektu Mam Prawo zapytaliśmy losowo wybranych klientów BPPiO Czy odległość do najbliższego BPPiO stanowiła dla Pana/Pani utrudnienie w korzystaniu z pomocy BPPiO? Co dziesiąty badany odpowiedział twierdząco, wskazując za barierę w dostępie do BPPiO odległość do najbliższego biura oraz koszt dojazdu rzędu zł. Dla 90% respondentów odległość nie stanowi przeszkody w skorzystaniu z usług BPPiO. Co czwarty badanych klient korzystający z porady biura w Biłgoraju wskazuje na problem odległości biura od miejsca zamieszkania oraz co dziesiąty klient biura w Świdniku. Poniżej 5% klientów z pozostałych czterech biur w skazuje na odległość biura od miejsca zamieszkania, jako na barię w dostępie do skorzystania z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich. Tabela 3. Odległość BPPiO od miejsca zamieszkania, jako bariera w dostępie w korzystaniu z usług biur. Odległość od najbliższego BPPiO w km 0-10 Problem odległości do najbliższego BPPiO Tak Nie 6,6% 93,4% ,3% 91,7% ,2% 77,8% ,0%,0% 41-50,0% 100,0% Ogółem 9,4% 90,6% Jak można wywnioskować z powyższej tabeli bliskie bądź dalekie położenie BPPiO od miejsca zamieszkania jest subiektywną opinią. Dla ponad 90% badanych klientów BPPiO odległość do 20 km nie stanowi bariery przed skorzystaniem z bezpłatnych porad. Im większa odległość biura od miejsca zamieszkania tym więcej klientów dostrzega przeszkody w dostępie do poradnictwa prawnego i obywatelskiego. 16

17 W celu zweryfikowania czy odległość do najbliższego BPPiO od miejsca zamieszkania stanowi rzeczywistą przeszkodę oraz poznaniu ewentualnych innych barier przed korzystaniem z bezpłatnych porad zadano respondentom pytanie otwarte, w którym swobodnie mogli wyrazić swoją opinie. Jak Pan/Pani sądzi, jakie czynniki/ powody decydują o tym, że ludzie powstrzymują się od korzystania z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich? Wykres 11. Bariery przed korzystaniem z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich. Brak barier 12,70% Niedostosowane godz. pracy biura do os. pracujących Koszt dojazdu 4% 6,40% Przeświadczenie o ukrytych kosztach 18,80% Bariera infrastrukturalna brak połączenia Negatywna opinia innych Niechęd do dzielenia się z innymi swoimi problemami Brak potrzeby uzyskania porady 4,80% 6,40% 12% 1,60% Brak rozpowszechnionej inf. 55,20% Odległośd BPPiO od miejsca zamieszkania 6,40% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% Zdecydowana większości badanych twierdzi, że głównym czynnikiem powstrzymującym mieszkańców przed korzystaniem z porad jest brak informacji. Z wcześniejszych wykresów wynika, że kampania promocyjno informacyjna prowadzona przez Stowarzyszenie Inicjatyw Samorządowych dociera do szerokiego grona mieszkańców powiatów objętych działaniem projektu. Można, zatem wnioskować, że jest to czysto hipotetyczna przeszkoda. Jak wynika z pytania filtrującego bariera infrastrukturalna jest rzeczywistą przeszkodą. 17,6% losowo wybranych klientów BPPiO twierdzi, że koszt, trudności związane z dojazdem oraz odległości biura od miejsca zamieszkania powstrzymuje ludzi od korzystania z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich. Istotną barierą, na którą wskazują 18,8% badanych jest przekonanie, że porady są bezpłatne tylko z nazwy i zawierają ukryte koszty. 12% respondentów wskazuję na barierę jaką jest Wstyd, niechęć do ujawniania swoich problemów 17

18 Duża część (12,7%) badanych nie wie właściwie, dlaczego inni mieszkańcy nie chcą skorzystać z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich natomiast 6,4% z nich uważa, że barierą mogą być negatywne opinie osób, które już skorzystały z usług BPPiO. Jedynie 4% badanych uważa, że przeszkodę może stanowić niedostosowanie godzin pracy BPPiO do osób pracujących. W celu weryfikacji zaufania mieszkańców do świadczenia bezpłatnych usług prawnych zadano respondentom pytanie półotwarte. Czy uważa Pan/Pani, że nieodpłatne porady prawne i obywatelskie są świadczone z taką samą starannością jak płatne? Przy tym pytaniu istniała możliwość uzasadnienia swojej opinii, jednakże nie liczni z niej korzystali. Wykres 12. Różnica pomiędzy poradami bezpłatnymi a płatnymi. 60,00% 50,00% 52,76% 40,00% 30,00% 33,07% 20,00% 10,00% 9,45% 4,72% 0,00% Tak Nie Nie wiem Inne Zdecydowana większość badanych (52,76%) uważa, że porady prawne w Biurach Porad Prawnych i Obywatelskich świadczone są z taką samą starannością jak usługi odpłatne. Uzasadniając: w bezpłatnych mają lepsze podejście do klienta ; sądzę tak na podstawie własnych doświadczeń, prawo jest prawem, pozostali zaś wyrażali pozytywną ocenę na temat doradców ( kompetentny, dobrze przygotowany, doświadczony ). Przeciwnego zdania jest 9,45% respondentów, którzy uważają, że bardziej by się starali za pieniądze. 33, 07% badanych nie ma porównania a 4, 72% z nich wyraziło inną opinie na zadane pytanie, do płatnych nie ma kolejek a do bezpłatnych porad są duże kolejki. Zainteresowały nas uwarunkowania takich opinii. Sprawdziliśmy czy zamieszkiwany powiat determinuję tę opinie. 18

19 Wykres 13. Różnica pomiędzy poradami bezpłatnymi a płatnymi w opinii mieszkańców mieszkańców różnych powiatów. opolski 10,00% 10,00% 20,00% 60,00% puławski biłgorajski 10,00% 10,00% 15,00% 35,00% 40,00% 40,00% 50,00% Inne Nie wiem Nie Tak krasnostawski 30,00% 70,00% kraśnicki 10,00% 30,00% 60,00% świdnicki 5,00% 10,00% 25,00% 60,00% W powiatach krasnostawskim (70%), świdnickim (60%), kraśnickim (60%) i opolskim (60%) badani mieszkańcy w większości są przekonani, że bezpłatne porady prawne i obywatelskie są świadczone z taką samą starannością, co odpłatne. Respondenci z powiatów puławskiego (50%), biłgorajskiego (40%), kraśnickiego (30%) i krasnostawskiego (30%) stanowią najliczniejszą grupę osób niemający wiedzy i zdania na ten temat. Zbadaliśmy również, jaką opinie mają losowo wybrani klienci na temat świadczenia porad przez BPPiO by zweryfikować jakim zagrożeniem w tworzeniu barier stanowią negatywne opinie osób, które dotychczas skorzystały z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich. Zdecydowanie większość klientów (83,9%) jest zadowolona z usług BPPiO. 8,1% beneficjentów jest przeciwnego zdania, taki sam odsetek respondentów nie jest w stanie jednoznacznie wskazać zadowolenia lub jego braku. 19

20 Tabela 5. Uwarunkowania zadowolenia/niezadowolenia z uzyskanej porady Uwarunkowanie zadowolenia Zadowolenie z uzyskanej porady Tak Nie Nie wiem Uzyskanie pomocy, informacji Życzliwi, profesjonalni doradcy Nie uzyskanie pomocy, informacji Negatywna ocena doradcy Inne Ogółem 98,8% 0,0% 1,3% 100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 62,5% 37,5% 0,0% 75,0% 25,0% 33,3% 16,7% 50,0% 83,9% 8,1% 8,1% Klienci, którzy twierdzą, że uzyskali pomoc i informację oraz spotkali się z życzliwym i profesjonalnym doradcą są prawie w 100% zadowoleni ze świadczonych usług przez BPPiO. Jak wskazuje powyższa tabela negatywną ocenę doradcy oraz brak uzyskania wyczerpującej pomocy, informacji wyrażają klienci, którzy nie są zadowoleni z uzyskanej porady bądź nie wyrazili swojej opinii. Następnie chcieliśmy zweryfikować, jakie zmienne towarzyszą przeświadczeniu o barierach jakie inni mieszkańcy mogą dostrzegać przed skorzystaniem z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich dostępnych na terenie powiatów objętych wsparciem projektowym. Analizując, na jakie bariery przed korzystaniem z bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego wskazują przedstawiciele kobiet i mężczyzn z obszaru objętego wsparciem projektowym, można zauważyć różnice w ich postrzeganiu. Zarówno w opinii badanych kobiet i mężczyzn mieszkańcy zamieszkiwanych przez niech powiatów nie korzystają z dostępnych bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich z powodu braku wiedzy o funkcjonowaniu BPPiO. 19.7% kobiet i 16,3% mężczyzn uważa, że inni mieszkańcy przeświadczeni są o ukrytych kosztach udzielanych porad. Najrzadziej wskazywaną barierą jest brak potrzeby uzyskania porady co można interpretować jako wyznacznik wysokiego zapotrzebowania na bezpłatne porady prawne i obywatelskie na obszarze objętym wsparciem projektowym. Częstość wskazywania pozostałych barier ulega zróżnicowaniu ze względu an płeć. Ze szczegółowej analizy wynika, że koszt dojazdu, trudności związane z dojazdem oraz odległości biura od miejsca zamieszkania stanowi większy problem dla kobiet (21,1%) niżeli dla mężczyzn ( 12,3%). 20

21 Wstyd oraz niechęć do dzielenia się swoimi problemami z innymi jest większą przeszkodą dla kobiet ( 13,2%) niż dla mężczyzn ( 10,2%). Badani mężczyźni deklarują, że częściej niż kobiety ( 5,3%) kierują się negatywną opinią innych osób. Wykres 14. Bariery przed korzystaniem z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich widziane oczami kobiet i mężczyzn. Brak barier Niedostosowane godz. pracy biura do os. pracujących Koszt dojazdu Przeświadczenie o ukrytych kosztach Bariera infrastrukturalna brak połączenia Negatywna opinia innych Niechęd do dzielenia się z innymi swoimi problemami Brak potrzeby uzyskania porady Brak rozpowszechnionej inf. Odległośd BPPiO od miejsca zamieszkania 12,90% 11,80% 6,10% 2,60% 4,10% 7,90% 16,30% 19,70% 4,10% 5,30% 8,20% 5,30% 10,20% 13,20% 2% 1,30% 4,10% 7,90% Mężczyzna Kobieta 58% 52,40% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% Poniższy wykres pokazuję, że bariery przed skorzystaniem z bezpłatnych usług prawnych i doradczych świadczonych w ramach projektu Mam Prawo różnicują się również ze względu na wiek badanych. Wyróżniono trzy kategorie wieku respondentów ze względu na aktywność zawodową: - wiek produkcyjny mobilny, który dla obu płci wynosi od 18 do 44 roku życia - wiek produkcyjny nie mobilny odpowiednio dla kobiet wynosi od 45 do 59 roku życia, natomiast dla mężczyzn od 44 do 64 roku życia - wiek poprodukcyjny, który wyznaczony jest dla kobiet powyżej 60 roku życia i mężczyzn powyżej 65 roku życia 21

22 Wykres 15. Zróżnicowanie bariery przed korzystaniem z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich ze względu na wiek badanych. Brak barier Niedostosowane godz. pracy biura do os. pracujących Koszt dojazdu Przeświadczenie o ukrytych kosztach Bariera infrastrukturalna brak połączenia Negatywna opinia innych Niechęd do dzielenia się z innymi swoimi problemami Brak potrzeby uzyskania porady Brak rozpowszechnionej inf. Odległośd BPPiO od miejsca zamieszkania 17,20% 6,50% 14% 3,40% 2,20% 6% 10,30% 6,50% 4% 20,70% 5,50% 2% 6,90% 4,30% 4% 6,90% 4,30% 8% 6,50% 4,30% 6,50% poprodukcyjny K (> 60) M (> 65) 17,20% 14% 13,80% 30% 47% 53,80% 63,10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% produkcyjny nie mobliny K (45-59) M (44-64) produkcyjny mobilny (18-44) Dla badanych ze wszystkich wyróżnionych grup wiekowych brak wiedzy mieszkańców może stanowić główną barierę w skorzystaniu z darmowych usług prawnych świadczonych w BPPiO na terenie zamieszkiwanych przez nich powiatów. Największym brakiem zaufania do darmowego poradnictwa prawnego i obywatelskiego wykazują się przedstawiciele z najstarszej grupy wiekowej (30%) oraz najmłodszej (20,7%). Jedynie 5,5%, osób w wieki produkcyjnym nie mobilnym wskazuję na przeświadczenie o ukrytych kosztach, które ma powstrzymywać mieszkańców powiatów objętych wsparciem projektowym przed skorzystaniem z pomocy BPPiO. Bariera infrastrukturalna oraz koszt dojazdu do najbliższego Biura Porad Prawnych i Obywatelskich stanowi jedną z głównych barier przed skorzystaniem z świadczonych bezpłatnych usług prawnych i doradczych dla najmłodszej grupy wiekowej 31% wskazań. 22

23 Wraz ze wzrostem wieku istotność tej przeszkody maleje. 17,5% respondentów w wieku produkcyjnym nie mobilnym oraz 10% w wieku poprodukcyjnym twierdzi, że koszt, trudności związane z dojazdem oraz odległości biura od miejsca zamieszkania powstrzymuje ludzi od korzystania z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich. Wstyd oraz niechęć do dzielenie się ze swoimi problemami z innymi jest jedną z głównych barier widzianych oczami osób w wieku produkcyjnym mobilnym (17,2%) oraz poprodukcyjnym (14%). W rankingu barier według osób w wieku produkcyjnym nie mobilnym jest to druga z kolei baria jednakże otrzymała 6,5% wskazań. Na brak potrzeby tego typu wsparcia jako przyczyny nie korzystania z pomocy Biur Porad Prawnych i Obywatelskich wskazało 17,2 % osób z najmłodszej i 14% z najstarszej grupy wiekowej. 6,5% badanych osób w wieku produkcyjnym nie mobilnym wskazało na tę przeszkodę. Z powyższych wykresów wynika, że wiek oraz płeć badanych różnicuje postrzeganie barier przed skorzystaniem z pomocy BPPiO jakie widzą inni mieszkańcy powiatów objętych wsparciem projektu Mam Prawo. Wykres 16. Bariery przed korzystaniem z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich w opinii trzech typów respondentów. 23

24 W ogólnym ujęciu bariery widziane w opinii mieszkańców nie są tożsame z barierami w opinii badanych przedstawicieli Jednostek Samorządu Terytorialnego i Organizacji Pozarządowych. Trudno jest stwierdzić, że JST czy NGO ma większą wiedzę na temat przeszkód, jakie widzą mieszkańcy powiatów przed korzystaniem z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich. Każdy z typów respondentów wyrażał swoją subiektywną opinię nie mając rzeczywistej wiedzy na ten temat. Jedyną przeszkodą, co do której zgodne są trzy kategorie respondentów jest brak wiedzy o bezpłatnych poradach prawnych i obywatelskich. W każdym przypadku korzystając z zalet pytania otwartego, w którym respondent sam wskazuje odpowiedz nie korzystając z podpowiedzi ankietera, badani wskazywali na tę barierą, jako na tę najbardziej decydującą o nie korzystaniu ze wsparcia BPPiO. W przeświadczeniu badanych przedstawicieli Samorządu Terytorialnego drugą w kolejności barierą dla mieszkańców jest koszt dojazdu, który otrzymał 23% wskazań. Dla samych mieszkańców jest to mniej istotna bariera 6,4% wskazań. Podobnie sytuacja wygląda w postrzeganiu odległości najbliższego Biura Porad Prawnych i Obywatelskich od miejsca zamieszkania. 25% badanych przedstawicieli Organizacji Pozarządowych uważa tę barierą za jedną z istotniejszych, gdzie jedynie 6,4% mieszkańców o niej wspomina. Dużo większy (21,3% ) odsetek respondentów z JST również jest tego zdania. Respondenci reprezentujący JST i NGO z wybranych powiatów nie zdają sobie sprawy jak dużą nieufnością do bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich wykazują się mieszkańcy. 18,8% mieszkańców wskazuję na barierę w postaci przeświadczenia o ukrytych kosztach porad, że są bezpłatne tylko z nazwy w opinii mieszkańców. Jedynie 3,8% badanych z JST i NGO dostrzega tę barierę widzianą przez mieszkańców, którą stosunkowo jest najłatwiej zlikwidować. 24

25 IV. Modelowanie systemu poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Celem niniejszego rozdziału będzie wyeksponowanie potrzeby zapewnienia mieszkańcom dostępu do bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich oraz zaprezentowanie jak poszczególne grupy respondentów wyobrażają sobie system poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Większość (94,5%) badanych mieszkańców z powiatów objętych wsparciem projektu Mam Prawo uważa, że to dobry pomysł aby porady prawne i obywatelskie były bezpłatne. 4,7% nie ma zdania na ten temat a 0,8% respondentów jest przeciwna. Następnie chcieliśmy zweryfikować, dlaczego według mieszkańców jest to dobra inicjatywa. Jedna czwarta badanych pozytywnie ocenia inicjatywę bezpłatnego poradnictwa prawnego uważając, że tego typu wsparcie jest potrzebne. Potrzeba ta wynika z braku funduszy na rozwiązywanie własnych problemów prawnych (opinia 42% badanych). Natomiast 10% respondentów wskazuje na brak wiedzy prawnej mieszkańców. Zadając szereg pytań chcieliśmy dowiedzieć się, w jaki sposób mieszkańcy wyobrażają sobie system bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego w ich miejscowości. W pierwszej kolejności zadano pytanie Czy Pana/Pani zdaniem wszyscy obywatele powinni mieć równy dostęp do bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich? Trzy czwarte badanych uważa, że wszyscy powinni mieć równy dostęp do poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Główną przyczyną równego dostępu jest brak funduszy na rozwiązanie własnych problemów prawnych oraz brak wiedzy i świadomości prawnej. 21,3% respondentów nie była wstanie uzasadnić swojej opinii. Jedna trzecia natomiast jest zdania, że jedynie Ci najbiedniejsi ( bezrobotni, emeryci ) a przynajmniej w pierwszej kolejności. Wykres 17. Przyczyny nieograniczonego dostępu do bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich ,3 nie wiem 24,4 pozytywna ocena inicjatywy 40,2 ludzi nie stad 7,1 brak wiedzy prawnej 3,1 inne 25

26 Znając już zapotrzebowanie na bezpłatne porady prawne i obywatel przeanalizowaliśmy opinie trzech typów respondentów, kto według ich opinii powinien zająć się organizacją bezpłatnego dla obywateli porad prawnych oraz z jakich środków powinny być finansowane? Wykres 18. Organ prowadzący bezpłatne dla mieszkańców poradnictwo prawne i obywatelskie Co dziesiąty badany przyznaje, że nie wie, kto powinien finansować oraz organizować dostęp obywateli do poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Jedna czwarta respondentów uważa, że powinny się tym zająć samorządy, a 46,5% oczekuje wsparcia od Państwa. 17,4% badanych uważa, że to Unia Europejska po części lub w całości powinna finansować ten dostęp. Przyczyną tego typu opinii może być fakt, że porady świadczone w BPPiO w ramach projektu Mam Prawo współfinansowane są Europejskiego Funduszu Społecznego z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Opinia Jednostek Samorządów Terytorialnych oraz Organizacji Pozarządowych również w tej kwestii jest niż samych obywateli zamieszkujących powiaty objęte wsparciem projektowym. 26

27 Badani przedstawiciele NGO uważają, że głównie to Państwo lub Unia Europejska, które otrzymały po 23,8% głosów powinny zająć się organizacją oraz finansowaniem bezpłatnych dla obywateli porad prawnych i obywatelskich. 21,3% badanych wskazało na samorząd jako na organ, który powinien poczuwać się do odpowiedzialności organizacji dla obywateli bezpłatnych porad prawnych. NGO nie czują się zobowiązane do wzięcia udziału w ułatwiania dostępu do darmowych porad prawnych. Taka postawa jest jak najbardziej uzasadniona ponieważ nie prowadzą działalności zarobkowej i nie posiadają własnych funduszy. Respondenci reprezentujący Jednostki Samorządu Terytorialnego przyznają (w 35%), że organizacja bezpłatnych dla obywateli porad prawnych powinna leżeć w ich zakresie. Odpowiedzialnością za tego rodzaju działanie obarczają również Państwo lecz już w mniejszej części ( 27,5% wskazań). W znacznie mniejszej części niż pozostałe typy respondentów oczekują takiej pomocy od Unii Europejskiej ( 11% wskazań). Następnie zapytano badanych z jakich środków powinny być finansowane bezpłatne dla obywateli porady prawne? Tabela 19. Źródło finansowania dostępu do porad prawnych i obywatelskich. 27

28 Co dziesiąty badany przedstawiciel mieszkańców nie wiem, kto ale również, z jakich środków powinien być finansowany dostęp do bezpłatnych dla obywateli porad prawnych. Ponad połowa badanych uważa, że tego typu działanie powinno być finansowane ze środków publicznych czyli z podatków (35,4%) oraz środków budżetu samorządowego. Co właściwie sprowadza się do tego, że obywatele w świetle tej opinii w pośredni sposób sami powinni finansować dostęp do porad prawnych, a w konsekwencji nie będą one bezpłatne. 18,1% losowo wybranych klientów BPPiO jest zdania, że tego rodzaju usługi powinny być finansowane ze środków unijnych. Opinia ta może być uwarunkowana obecnie współfinansowanymi poradami na terenie, z którego pochodzą badani. Jedynie 7,1% respondentów jest zdania, że koszt porad prawnych i obywatelskich powinien być pokrywane ze środków unijnych i państwowych. Badani przedstawiciele Organizacji Pozarządowych źródeł finansowania dla bezpłatnych dla obywateli porad prawnych upatrują się w środkach państwowych (28,8%), unijnych (26,3%) oraz samorządowych (18,8%). Szansę na wspólne finansowanie tego rodzaju wsparcie dla lokalnych obywateli widzą jedynie w 11,3%. Większość (32,5%) badanych przedstawiciele Jednostek Samorządu terytorialnego uwarz, że bezpłatne dla mieszkańców porady prawne powinny być finansowane ze środków samorządowych, ale również przy wsparciu z budżetu państwa (18,3% wskazań). 18,3% respondentów z grupy przedstawicieli JST przyznaje, że nie wiem z jakiś środków mogą być finansowane bezpłatne dla obywateli porady prawne. 13,8% spośród badanych respondentów należących do przedstawicieli JST upatruje się pomocy finansowej ze środków unijnych a 11,3% uważa, że na ten cel powinny być przeznaczone środki państwowe i unijne. Co dziesiąty badany należący do tej grupy respondentów wskazuje na Inne źródła finansowania, jednakże nie kasując konkretnie jakie mogą lub mają być to źródła. Wiedząc już jak bardzo potrzebny jest dostęp do porad prawnych i obywatelskich, zapytano losowo wybranych klientów co należałoby zrobić aby ułatwić ten dostęp większej grupie zainteresowanych osób. 28

29 Wykres 20. Sposób na ułatwienie dostępu do porad prawnych i obywatelskich. Porady tel./internetowe 10% Dostęp jest wystarczający Więcej biur 16,50% 15,70% Biuro w każdej gminie 6,30% Zmienid godz. pracy biur 0,80% Zwikszyd kampanie informacyjną 33,90% Nie wiem 11,80% Inne 5% 0% 10% 20% 30% 40% Największa część (33,9%) badanych twierdzi, że należy jedynie poinformować mieszkańców o możliwości skorzystania z tego typu usług. Sami klienci wskazują w jaki sposób powinno się reklamować biura np. że należałoby ogłosić w Kościele po Mszy, tak by wszyscy się dowiedzieli lub, że ulotki powinny trafiać do skrzynek pocztowych mieszkańców Na problem w postaci małej liczby bezpłatnych biur wskazuje 22% badanych. Przy czym 6,3% badanych informuje, że dużym ułatwieniem dostępu do poradnictwa prawnego byłoby otworzenie takiego biura w każdej gminie. 11,8 % respondentów nie ma zdanie w sprawie sposobu na ułatwienie mieszkańcom dostępu do bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Co dziesiąty badany klient uważa, że dużym ułatwieniem dla mieszkańców byłoby udzielanie porad prawnych przez telefon lub drogą Internetową. Wyrażanie takiej opinii świadczy o braku pełnej wiedzy na temat zasad i możliwości udzielanych porad prawnych i obywatelskich w ramach projektu Mam Prawo, który daje możliwość i tego rodzaju wsparcie. Następnie chcieliśmy zweryfikować, jakie zmienne towarzyszą przeświadczeniu o barierach jakie inni mieszkańcy mogą dostrzegać przed skorzystaniem z bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich dostępnych na terenie powiatów objętych wsparciem projektowym. 29

30 Wykres 21. Sposoby na ułatwienie dostępu do porad prawnych i obywatelskich proponowane przez kobiety i mężczyzn. Inne Porady tel./internetowe Dostęp jest wystarczający Nie wiem Zmienid godz. pracy biur Biuro w każdej gminie Zwiększyd liczbę biur Zwiększyd kampanie informacyjną 5,10% 5,60% 9,90% 10% 16% 16,90% 14% 10% 0,80% 0,80% 6,30% 6% 16,00% 15,60% Mężczyzna Kobieta 32% 35,10% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% Jak pokazuje powyższy wykres płeć nie jest istotnie znaczącą zmienną wpływającą na propozycję sposobu ułatwienia mieszkańcom dostępu do bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego świadczonego w ramach projektu Mam Prawo. Analizując poniższy wykres zauważyć można, że wiek badanych klientów ma znaczenie w przypadku proponowanych przez nich sposobów na ułatwienie dostępu do bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich. Najmłodsza grupa wiekowa wśród badanych klientów oczekuje zwiększenia kampanii informacyjnej (39,2%) oraz liczny biur. Taką propozycję wysunęło 27,5% badanych w tym 5,9% oczekiwałoby otworzenia biura w zamieszkiwanej gminie. W tej grupie wiekowej najwięcej (17,6%) respondentów uważa, że dostęp do darmowego poradnictwa prawnego jest wystarczający. Na problem w postaci małej liczby bezpłatnych biur wskazuje 20,7% badanych z grupy osób będących w wieku produkcyjnym nie mobilnym. Przy czym 8,5% badanych informuje, że dużym ułatwieniem dostępu do poradnictwa prawnego byłoby otworzenie takiego biura w każdej gminie. 17 % respondentów ze środkowej grupy wiekowej nie ma zdanie w sprawie sposobu na ułatwienie mieszkańcom dostępu do bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Zaobserwować można, że znacznie wzrosło zainteresowanie poradami udzielanymi telefonicznie lub za pomocą Internetu, propozycję taką wysunęło 13,3% badanych. 30

31 Wykres 22. Sposoby na ułatwienie dostępu do porad prawnych i obywatelskich proponowane przez przedstawicieli różnych grup wiekowych. poprodukcyjny K (> 60) M (> 65) 31% 10,30% 3,40% 13,80% 17,20% 13,70% 10,30% produkcyjny nie mobliny K (45-59) M (44-64) 29,80% 12,20% 8,50% 17% 14,90% 13,30% 3,60% produkcyjny mobilny (18-44) 39,20% 21,60% 5,90% 5,90% 17,60% 3,60% 4,40% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zwiększyd kampanie informacyjną Zwiększyd liczbę biur Biuro w każdej gminie Zmienid godz. pracy biur Nie wiem Dostęp jest wystarczający Porady tel./internetowe Inne Najstarsza grupa wiekowa spośród badanych klientów również uważa, że głownie należy informować mieszkańców o bezpłatnym poradnictwie prawnym na terenie powiatu (31% wskazań). Większy odsetek osób w tej grupie uważa, że dostęp jest wystarczający (17,2%) niżeli należałoby zwiększyć liczbę biur (13,7%) w tym otwierać je w każdym powiecie (3,4%). Wśród najstarszej grupy respondentów jest najwięcej zwolenników porad udzielanych telefonicznie (13,7%). W ogólnym ujęciu sposoby na ułatwienie dostępu proponowane przez samych klientów nie są tożsame z działaniami, jakie należałoby podjąć w opinii badanych przedstawicieli Jednostek Samorządu Terytorialnego i Organizacji Pozarządowych. Trudno jest stwierdzić, że proponowane metody przez JST czy NGO są bardziej lub mniej skuteczne od tych proponowanych przez samych przedstawicieli zamieszkujących powiaty objęte wsparciem projektowym.każdy z typów respondentów wyrażał swoją subiektywną opinię nie mając rzeczywistej wiedzy na ten temat. 31

32 Wykres 23. Sposoby na ułatwienie dostępu do porad prawnych i obywatelskich proponowane przez trzy typy respondentów. Inne Porady tel./internetowe Dostęp jest wystarczający Nie wiem 3,80% 7,50% 5% 6,30% 12,50% 10% 7,50% 3,80% 16,50% 11,30% 11,80% 22,40% NGO JST Mieszkaocy Zmienid godz. pracy biur otworzyd biuro w każdej gminie Zwiększyd liczbę biur Zwiększyd kampanie informacyjną 0,80% 7,50% 6,30% 10% 20% 17,50% 17,50% 15,70% 20% 32,50% 33,90% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% 40,00% Wszystkie grupy respondentów zgodnie twierdzą, choć w różnym natężeniu, że głównie ułatwiając dostęp mieszkańcom do bezpłatnego poradnictwa prawnego należy zacząć od kampanii informacyjnej związanej z funkcjonowaniem Biur Porad Prawnych i Obywatelskich. W przypadku pozostałych proponowanych przez respondentów sposobów są one zależne od typu grupy badanych. Najmniej przekonani o wystarczającym dostąpi do bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego przekonani są badani reprezentujący Jednostki Samorządu Terytorialnego (3,8%) gdzie opinie taką wyraziło 16,5% badanych klientów. Najlepszym proponowanym sposobem w opinii badanych osób z JST na ułatwienie dostępu do bezpłatnego poradnictwa jest zwiększenie liczby biur (37,5%). Co piąty respondent proponuje by takie punkty otwierać w każdej gminie. W porównaniu z pozostałymi respondentami przedstawiciele JST (12,5%) są największymi zwolennikami porad udzielanych telefonicznie oraz za pomocą Internetu. 32

33 Badani przedstawiciele Organizacji Pozarządowych wykazali się najbardziej bierną postawą przy odpowiedzi na pytanie o sposób na ułatwienie mieszkańcom dostępu do bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego. 22,4% respondentów odpowiedziało, że nie wie co należałoby zrobić by zmienić obecną sytuację. Respondenci reprezentujący NGO (27,5%) proponują rozwiązanie w postaci zwiększenia liczy biur udzielających bezpłatne dla mieszkańców porady prawne i obywatelskie w tym w każdej gminie (10%). 33

34 V. Zapotrzebowanie na usługi bezpłatnych porad prawnych i obywatelskich Dane przedstawione w poprzednich rozdziałach pokazują, jak bardzo w oczach mieszkańców badanych powiatów ważny jest dostęp do bezpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego. By dokładniej zdiagnozować zapotrzebowanie na tego rodzaju pomoc prawną zapytano losowo wybranych klientów BPPiO : W jakich sprawach, Pani/Pana zdaniem, mieszkańcy gminy i powiatu potrzebują pomocy prawnej i obywatelskiej? Największa cześć (60%%) badanych spośród klientów uważa, że porady prawne i obywatelskie są potrzebne w każdej dziedzinie życia. W przypadku konkretnie określonych problemów prawnych, z jakimi mieszkańcy się borykają, respondenci wskazali na sprawy finansowe (18, 1%) a w dalszej kolejności na problemy rodzinne (17,3%). Sprawy mieszkaniowe i zawodowe uzyskały po 11% wskazań. Zanalizowano również, jakie problemy prawne mają mieszkańcy poszczególnych powiatów. Najbardziej zróżnicowane a zarazem z największą częstością, problemy prawne deklarują mieszkańcy powiatu świdnickiego. Mieszkańcy powiatu opolskiego najczęściej uchylali się od odpowiedzi co potwierdza wskazywaną barierę przed zgłaszaniem się do BPPiO jaką jest wstyd i niechęć do dzielenia się własnymi problemami z obcymi osobami. (Wykres 11, s. 17) Wykres 25. Zapotrzebowanie na usługi prawne i doradcze w deklaracji mieszkańców w podziale na zamieszkiwany powiat. 34

35 Mieszkańcy prawie wszystkich powiatów wskazują na potrzebę usług prawnych związanych ze sprawami finansowymi, mieszkaniowymi oraz rodzinnymi. Jedynie mieszkańcy powiatu puławskiego nie wskazują potrzeby na porady związane ze sprawami finansowymi a opolskiego na sprawy mieszkaniowe. Respondenci zamieszkujący powiat świdnicki głównie deklarują potrzebę porad z zakresy prawa rodzinnego (45%). Po 30% wskazań uzyskały sprawy finansowe, mieszkaniowe i zawodowe. W sprawach zdrowotnych porady oczekuje 25% badanych a 20% osobistych, a 15% w sporach sąsiedzkich. Mieszkańcy powiatu puławskiego wskazują na potrzebę porad w sprawach rodzinnych (20%) i mieszkaniowych (15%). W dużo mniejszym stopniu zaś w sprawach osobistych (10%), zawodowych i zdrowotnych. Badani z powiatu opolskiego podobnie jak mieszkańcy powiatu puławskiego niechętnie udzielali odpowiedzi na pytanie dotyczące zapotrzebowania na usługi prawne i doradcze. Najwyższa wartość uzyskały porady finansowe (15%), osobiste (10%). Respondenci wskazują w nieznacznym stopniu również na potrzebę porad z zakresu prawa rodzinnego (5%), jednakże jest to jedna z trzech wymienionych dziedzin problemów prawnych. Większą aktywnością w odpowiedzi na powyższe pytanie wykazali się badani z powiatu kraśnickiego. W ich opinii mieszkańcu potrzebują porad głównie finansowych (35%), rodzinnych oraz zdrowotnych. 10% respondentów wskazało na potrzebę porad z zakresu prawa pracy zaś o połowę mniej w sprawach mieszkaniowych. W opinii badanych z powiatu krasnostawskiego mieszkańcy potrzebują z zakresu prawa pracy (25%) i finansowych (20%). Mniejszym odsetkiem wskazań (15%) cieszą się sprawy mieszkaniowe i rodzinne oraz osobiste (5%). Respondenci z powiatu biłgorajskiego wskazują głównie na potrzebę porad w sprawach mieszkaniowych (40%). Następnie w sprawach finansowych (15%) oraz rodzinnych (10%). Po 5% wskazań otrzymały porady w sprawach osobistych i zdrowotnych. Modelowanie systemu poradnictwa prawnego i obywatelskiego powinno kształtować się w oparciu o dialog społeczny. Jednostki Samorządu Terytorialnego we współpracy z Organizacjami Pozarządowymi powinny mieć również na uwadze potrzeby mieszkańców, dla których głównie model ten powinien powstać. Z racji tego, że przedstawicieli JST i NGO wskazywały same na siebie jako na organy finansujące i organizujące bezpłatny dla mieszkańców dostęp do poradnictwa prawnego i obywatelskiego przedstawiamy jaki poziom wiedzy te grupy respondentów deklarują o znajomości problemów prawnych mieszkańców. 35

36 Wykres 26. Deklaracja znajomości problemów prawnych mieszkańców przez JST i NGO JST NGO Na powyższym wykresie widzimy jak wygląda rozkład procentowy dotyczący deklaracji wiedzy o problemach prawnych mieszkańców tych samych powiatów, z których pochodzą przedstawiciele JST i NGO. Na poniższym wykresie zaś wiedza ta została poddana weryfikacji. Zdecydowana większość badanych (75,9%) przedstawicieli Jednostek Samorządy Terytorialnego deklaruje, że posiada wiedzę o rzeczywistych problemach prawnych. Wskazując, że wiedza ta pochodzi z Internetu, zdobyta została również w kontakcie z petentami oraz za pomocą wywiadów środowiskowych. W przypadku badanych przedstawicieli Organizacji Pozarządowych deklaracje nie są już tak wysokie. 39,5% respondentów przyznaje, że posiada wiedzę o rzeczywistych problemach prawnych obywateli ze wspólnie zamieszkiwanych powiatów. Wiedzę tę opierają na własnych przypuszczeniach oraz na kontakcie z potrzebującymi. Analizując poniższy wykres zauważyć można, że deklaracje o posiadaniu rzeczywistej wiedzy o problemach prawnych mieszkańców, nie są tożsame z rzeczywistym poziomem wiedzy badanych. Badani przedstawiciele JST mają mylne wyobrażenia o zapotrzebowaniu mieszkańców na porady w sprawach mieszkaniowych. Dla mieszkańców jest to problem drugorzędny o czym świadczy częstość wskazań (11%) dla respondentów z JST są to problemy priorytetowe, które otrzymały najwyższą wartość 62,5%. Badani z JST nie dostrzegają w znacznym stopniu problemów finansowych z jakim borykają się mieszkańcy, które stanowią dla nich jedne z najważniejszych problemów prawnych. 36