Wykorzystanie sekwencji mikrosatelitarnych w jądrowym DNA drzew leśnych. do udowodnienia pochodzenia materiału dowodowego w postępowaniu sądowym

Transkrypt

1 Wykorzystanie sekwencji mikrosatelitarnych w jądrowym DNA drzew leśnych do udowodnienia pochodzenia materiału dowodowego w postępowaniu sądowym Konferencja szkoleniowa Leśny Bank Genów Kostrzyca Organizatorzy: Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Leśny Bank Genów Kostrzyca Instytut Genetyki Sądowej w Bydgoszczy Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych badania finansowane w ramach grantu rozwojowego Narodowego Centrum Badań i Rozwoju Wykorzystanie sekwencji mikrosatelitarnych w jądrowym DNA drzew leśnych do udowodnienia pochodzenia materiału dowodowego w postępowaniu sądowym (grant nr N R ).

2 "Wykorzystanie sekwencji mikrosatelitarnych w jądrowym DNA drzew leśnych do udowodnienia pochodzenia materiału dowodowego w postępowaniu sądowym", 27 wrzesień 2012, Leśny Bank Genów Kostrzyca 26 wrzesień 2012 (środa) Przyjazd i zakwaterowanie w Hotelu Restauracji Chata za Wsią przyjazd i zakwaterowanie uczestników konferencji (doba hotelowa rozpoczyna się od od godz ) kolacja integracyjna 27 wrzesień 2012 (czwartek) śniadanie w Hotelu Restauracji Chata za Wsią przejazd uczestników konferencji z Hotelu do Leśnego Banku Genów Kostrzyca (własnymi środkami transportu) rejestracja uczestników w Leśnym Banku Genów Kostrzyca I blok tematyczny, prowadzący: mgr Czesław Kozioł powitanie uczestników przez Dyrektora LBG Kostrzyca - mgr Czesława Kozioł wprowadzenie do konferencji - dr Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy "Mikrosatelitarne sekwencje DNA" - mgr Małgorzata Pałucka, Leśny Bank Genów Kostrzyca "Identyfikacja genetyczna człowieka" - dr Jakub Czarny, Instytut Genetyki Sądowej w Bydgoszczy "Identyfikacja osobnicza drzew leśnych za pomocą markerów DNA" - dr Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy przerwa na kawę "Kradzieże drewna i niszczenie drzew w LP" - mgr inż. Tadeusz Pasternak, Główny Inspektor Straży Leśnej, Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych w Warszawie "Wnioskowanie statystyczne w identyfikacji osobniczej" - dr Igor Chybicki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy "Zmienność i struktura genetyczna drzew iglastych w Polsce" - dr Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy "Zmienność i struktura genetyczna drzew liściastych w Polsce" - dr Igor Chybicki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy lunch II blok tematyczny (część teoretyczno - praktyczna), prowadzący: dr Artur Dzialuk "Zabezpieczanie, pobieranie oraz przechowywanie drewna i innych śladów z drzew leśnych na potrzeby analiz DNA" - dr Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy zapoznanie się z Pracownią Analizy DNA - mgr Małgorzata Pałucka, Leśny Bank Genów Kostrzyca "Starzenie liści i analizy DNA z posuszu" - badania pilotażowe dr Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy "Kazuistyka" - badania pilotażowe dr Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy "Analizy DNA drewna ze stosów" - badania pilotażowe dr Igor Chybicki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy dyskusja zakończenie konferencji obiad w Hotelu Restauracji Chata za Wsią wyjazd uczestników konferencji (cz.i) 28 wrzesnia 2012 (piątek) śniadanie w Hotelu Restauracji Chata za Wsią wyjazd uczestników konferencji (cz.ii)

3 Mikrosatelitarne sekwencje DNA Małgorzata Pałucka, Leśny Bank Genów Kostrzyca Informacja genetyczna w komórkach roślinnych, zwierzęcych, bakteryjnych czy w wirusach jest zapisana w postaci sekwencji nukleotydów w nici DNA. Budowa tego kwasu jest niezwykle prosta i logiczna, niemniej jednak zróżnicowanie sekwencji jest tak wielkie, że na podstawie tych różnic można badać zmienność genetyczną populacji, przebieg procesów reprodukcyjnych, przepływ genów, prowadzić identyfikację osobniczą, analizę rodzicielstwa, a także badać ślady biologiczne pozostawione w miejscu przestępstwa. Markery genetyczne to cechy jakościowe organizmów, które podlegają zasadom dziedziczenia zgodnie z prawami Mendla. Dawniej skupiano się głównie na markerach morfologicznych (wskazujących na różnice fenotypowe) oraz biochemicznych (np. izoenzymach czy terpenach). Postęp techniki w biologii molekularnej pozwolił na wykorzystanie bardziej wiarygodnych narzędzi, jakimi są markery DNA oparte na zmienności sekwencji nukleotydów. Jednym z rodzajów markerów DNA są sekwencje mikrosatelitarne zwane w skrócie mikrosatelitami lub SSR (ang. Simple Sequence Repeats). Są to tandemowe powtórzenia o długości od 1 do 6 nukleotydów np. AC, ACAC, ACACACACACAC. O ich polimorfizmie, który jest podstawą do rozróżnienia np. spokrewnionych ze sobą osobników świadczy zmienność liczby tych powtórzeń w danym locus (miejscu na chromosomie). Polimorfizm sekwencji mikrosatelitarnych bada się w oparciu o analizę fragmentów DNA zawierających mikrosatelity. W tym celu wykorzystuje się reakcję PCR. Do głównych wad markerów mikrosatelitarnych można zaliczyć stosunkowo wysoki koszt analiz laboratoryjnych i zakupu urządzeń laboratoryjnych. Niemniej jednak ogromne zalety mikrosatelitów, takie jak ich wysoki polimorfizm, kodominacyjny charakter dziedziczenia, wysoki stopień powtarzalności analiz laboratoryjnych, możliwość analizy tych sekwencji niemal z każdego rodzaju materiału, z którego udaje się wyizolować DNA, powodują, że w ostatnich kilku latach właśnie ten rodzaj markerów DNA stał się jednym z najlepszych narzędzi w badaniu zmienności genetycznej i identyfikacji osobniczej. 3

4 Identyfikacja genetyczna człowieka Jakub Czarny, Instytut Genetyki Sądowej 4

5 Identyfikacja osobnicza drzew leśnych za pomocą markerów DNA Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Lasy, zajmując w Polsce blisko 30% powierzchni kraju, pełnią ważne funkcje przyrodnicze, zdrowotne i gospodarcze. Niestety, dając człowiekowi poczucie anonimowości, tworzące je drzewa bywają również obiektami, a czasem także świadkami wykroczeń i przestępstw. W wielu przypadkach istnieje realne prawdopodobieństwo odnalezienia i zabezpieczenia śladów popełnionego czynu (drewna lub trocin, gałęzi, igieł, liści) i postawienie w kręgu podejrzeń osoby, u której zabezpieczono podobny materiał dowodowy. Niestety, często wobec braku możliwości udowodnienia pochodzenia materiału dowodowego (np. liści zabezpieczonych u podejrzanego) z konkretnego drzewa (np. rosnącego na miejscu zbrodni lub pochodzącego z pnia pokradzieżowego) wiele spraw kończy się wyrokami uniewinniającymi, bądź nie trafiają do sądów w ogóle. Katedra Genetyki UKW we współpracy z Leśnym Bankiem Genów Kostrzyca oraz Instytutem Genetyki Sądowej opracowała w ramach grantu finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju* technikę jednoznacznej identyfikacji osobniczej podstawowych gatunków drzew leśnych w Polsce. Ma ona charakter niepodważalnego dowodu w orzecznictwie sądowym i może przyczynić się do znacznego wzrostu wykrywalności sprawców kradzieży drewna i przestępstw popełnianych w lasach i terenach zalesionych. Ekspertyzy DNA drzew mogą być wykorzystywane przez policję i prokuraturę w szybkim testowaniu hipotez śledczych, przez jednostki Lasów Państwowych oraz Straż Leśną w sprawach o kradzież drewna oraz wszędzie tam, gdzie konieczne jest ustalenie konkretnego drzewa powodującego szkody budowlane (np. niszczenie przez korzenie drzew murów, przewodów kanalizacji, nagrobków na cmentarzach). Niezwykle istotny wydaje się również efekt prewencyjny, który powinien nastąpić po szerokim nagłośnieniu informacji o prowadzeniu tego typu badań oraz akceptowaniu przez sądy dowodów z analiz DNA drzew leśnych. * grant NCBiR pt: Wykorzystanie sekwencji mikrosatelitarnych w jądrowym DNA drzew leśnych do udowodnienia pochodzenia materiału dowodowego w postępowaniu sądowym 5

6 Kradzieże drewna i niszczenie drzew w LP Tadeusz Pasternak, Główny Inspektor Straży Leśnej Szkodnictwo leśne jest zjawiskiem, które jest w polskich lasach znane od kilku wieków i niesie ze sobą znaczne straty w wymiarze rzeczowym, finansowym oraz przyrodniczym. Pomimo, że profil popełnianych szkód w lasach uległ zmianie, to każdego roku Lasy Państwowe odnotowują wielomilionowe straty z tego tytułu. W 2011 r. ogólna wartość szkód wyniosła zł przy zanotowanych przypadkach szkodnictwa leśnego. Szkodnictwo leśne polegające na kradzieży drewna to największe straty, jakie ponosi Skarb Państwa spośród wszystkich grup szkodnictwa leśnego. Dane odnoszą się do zdarzeń odnotowanych na terenie Lasów Państwowych przez Służbę Leśną, ale problem ten dotyczy także terenów leśnych innych własności. W 2011 r. odnotowano przypadków kradzieży drewna w LP, w wyniku tego skradziono ,41 m 3 drewna o wartości 5 323,20 tys. zł. We wszystkich przypadkach kradzieży drewna wszczęto postępowania przygotowawcze. Straż Leśna wszczęła postępowania, w tym dochodzenia. Umorzono ogółem postępowań karnych. W 2011 r. ujawniono sprawców kradzieży drewna. Na podstawie analiz regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych za główną przyczynę kradzieży drewna należy uznać: - relatywnie wysoki poziom bezrobocia i zubożenie społeczeństwa, a także zorganizowane kradzieże drewna, - wzrost zainteresowania drewnem średniowymiarowym z przeznaczeniem do celów opałowych (tzw. drewno kominkowe) oraz surowcem na elementy budowlane oraz surowcem cennym, - relatywnie łagodne sankcje w orzecznictwie sądów, co powoduje poczucie bezkarności wśród sprawców; wskazać należy na częste przypadki odstępowania od wymierzenia kary z uwagi na znikomą szkodliwość czynu, - brak ewidencjonowania drewna w punktach przerobu, - niekontrolowany wyrąb w lasach pozostających pod innym zarządem niż Lasy Państwowe, - niecechowanie drewna pozyskiwanego w lasach prywatnych oraz duże ilości drewna pochodzące z zadrzewień, pasów drogowych itp. Niepokojącym zjawiskiem jest odnotowywana coraz większa ilość kradzieży przez wyspecjalizowane i zorganizowane grupy przestępcze, dysponujące samochodami ciężarowymi do wywozu, sprzętem do ścinki i zrywki drewna, czego przykładem jest 6

7 działanie takiej grupy na terenie województw dolnośląskiego i śląskiego. Poważnym problemem stały się też kradzieże surowca wyrobionego ze stosu lub mygły z przeznaczeniem na cele opałowe. Z jednej strony zjawisko kradzieży jest powodem zubożenia ludności, z drugiej strony, wzrasta ilość kradzieży drewna na zamówienie. Kradzieży ulegają pojedyncze, wcześniej upatrzone i starannie wybrane, szczególnie wartościowe drzewa, ale też masowo wycinane są całe fragmenty lasu bez specjalnego wyboru z jednoczesną dewastacją terenu. Wyposażenie grup w nowoczesne środki łączności, odpowiedni tabor, sfabrykowaną dokumentację, zaufanych odbiorców itd. powodują określone trudności w zwalczaniu tego procederu. Kradzieże obejmują zarówno nielegalny wyrąb drzew, jak i wywóz drewna zmagazynowanego w stosach. Ilość skradzionego drewna wyrobionego w ubiegłym roku przewyższyła ilość drewna skradzionego z pnia. W najbliższej perspektywie należy liczyć się ze zwiększonym dalszym popytem drewna. Zainteresowanie wzrasta nie tylko w stosunku do drewna użytkowego, ale także drewna przeznaczonego na cele opałowe. Za kradzież drewna grożą liczne sankcje: grzywna, areszt, ograniczenie wolności, nawiązka w wysokości podwójnej wartości skradzionego drewna, przepadek narzędzi i sprzętów użytych do kradzieży, wreszcie pozbawienie wolności do lat pięciu. Zróżnicowana jest dolegliwość sankcji w zależności od statusu sprawcy, kiedy 500 zł grzywny dla osoby bezrobotnej przywłaszczającej sobie drewno na opał jest karą surową, to ta sama kara dla kradnącego w sposób zorganizowany i na wielką skalę stanowi koszt wpisany w ryzyko procederu. Jednakże by sprawca poniósł konsekwencje, wcześniej należy przestępstwo kradzieży drewna udowodnić. 7

8 Wnioskowanie statystyczne w identyfikacji osobniczej Igor Chybicki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Celem referatu jest omówienie zagadnień statystycznych towarzyszących dowodzeniu opartemu na analizach DNA. Głównym zagadnieniem w identyfikacji osobniczej opartej na DNA jest kwestia waga dowodu. Wykorzystanie wielu markerów DNA genomu jądrowego pozwala oczekiwać, że osobniki w populacji będą wykazywały olbrzymią zmienność genotypową, ponieważ przyrost liczby genotypów wraz ze wzrostem liczby markerów jest w przybliżeniu geometryczny. Niemniej, wykazanie zgodności genetycznej między dwoma próbami nie oznacza, że na pewno pochodzą one od jednego osobnika. Wynika to z faktu, że genotypy nie są jednakowo prawdopodobne oraz że w populacji (szczególnie u roślin) występuje struktura genetyczna zwiększająca podobieństwo między osobnikami. Dlatego też stwierdzenie zgodności wymaga analizy statystycznej umożliwiającej wykazanie, czy zgodność jest wynikiem pochodzenia od jednego osobnika, czy też jest dziełem przypadku. Podstawową miarą służącą do oceny wagi dowodu DNA jest iloraz wiarygodności (LR), który określa ilościową relację między szansami związanymi z konkurującymi hipotezami (tu: przypadkowa/nieprzypadkowa zgodność). Idealnie do wyliczenia LR wymagana jest znajomość prawdopodobieństwa wystąpienia każdego genotypu w populacji (poprzez wyczerpujące badania każdego osobnika). Jednakże w praktyce wiedza taka jest nieosiągalna ze względu na skalę badań oraz fakt, że populacja podlega stałym wymianom osobników (narodziny/śmierć), a tym samym także genotypów. Dlatego w praktyce stosuje się model genetyczny populacji, który uwzględnia wszystkie czynniki krytyczne dla wyliczenia LR, takie jak mutacja, migracja, dryf genetyczny, nielosowe kojarzenie. Wykazano, że LR jest funkcją trzech parametrów, tj. częstości alleli w całej populacji, wsobności oraz pokrewieństwa między osobnikami. Należy podkreślić, że zignorowanie pokrewieństwa i wsobności z reguły powoduje przeszacowanie ciężaru dowodu, zatem jest niekorzystne dla obiektywnego procesu dowodzenia. Poza zagadnieniem identyfikacji osobniczej opartej na DNA omówione zostaną metody statystyczne służące do charakteryzowania siły dyskryminacji (genetycznej) markerów, takie jak miary polimorfizmu, zmienności, wsobności i pokrewieństwa. 8

9 Zmienność i struktura genetyczna drzew iglastych w Polsce Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Celem referatu jest omówienie zmienności i struktury genetycznej czterech najważniejszych gatunków drzew iglastych w naszym kraju, tj. sosny zwyczajnej, świerka pospolitego, jodły pospolitej oraz modrzewia europejskiego. Badania prowadzone były w oparciu o jądrowe markery mikrosatelitarne (SSR) na podstawie próby ok osobników reprezentującej zasięg występowania wymienionych gatunków w Polsce. Dla badanych gatunków opracowano protokoły reakcji multipleks-pcr, umożliwiające analizę wielu loci jednocześnie. W przypadku sosny 11 loci analizowano w dwóch reakcjach, w przypadku świerka 12 loci w dwóch reakcjach, w przypadku jodły 14 loci w dwóch reakcjach a w przypadku modrzewia 15 loci w 3 reakcjach. U sosny stwierdzono ogółem 416 alleli, ze średnią alleli na locus (w zakresie od 29 do 64 alleli). Łączne prawdopodobieństwo identyczności (PID) oszacowano na U świerka zaobserwowano łącznie 443 allele, przy średniej a PID wyniosło 6.20 x U jodły zanotowano 317 allei, przy średniej i PID= 2.55 x Z kolei modrzew charakteryzował się występowaniem 336 allei, przy średniej 22.4 i PID= 7.76 x U wszystkich badanych gatunków drzew iglastych stwierdzono występowanie wsobności na poziomie istotnym statystycznie oraz nielosowe rozmieszczenie osobników na terenie Polski. Zarówno współczynnik wsobności, jak i stwierdzona struktura genetyczna muszą być uwzględnione w obliczeniach prawdopodobieństwa zgodności. 9

10 Zmienność i struktura genetyczna drzew liściastych w Polsce Igor Chybicki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Celem referatu jest omówienie zmienności i struktury genetycznej trzech najważniejszych gatunków drzew liściastych, tj. dębu szypułkowego, dębu bezszypułkowego oraz buka zwyczajnego. Badania prowadzone były w oparciu o jądrowe markery mikrosatelitarne (SSR) na podstawie próby ok osobników reprezentującej zasięg występowania wymienionych gatunków w Polsce. Analizy przeprowadzono w oparciu o opracowane protokoły reakcji multipleks-pcr, umożliwiające analizę wielu loci jednocześnie. W przypadku buka zwyczajnego 9 loci analizowano w pojedynczej reakcji, natomiast w przypadku dębów w dwóch reakcjach. Dla buka zwyczajnego stwierdzono ogółem 151, ze średnią 16,8 alleli na locus (w zakresie od 4 do 25 alleli). Ze względu na zróżnicowane częstości alleli, zmienność genetyczna w pojedynczym locus odpowiada polimorfizmowi ok. 4 równo-częstych alleli. Ponadto analizy wykazały wsobność na poziomie 2% oraz silną strukturę pokrewieństwa. Łączne prawdopodobieństwo identyczności (PID) oszacowano na W przypadku dębów analizy poprzedzono weryfikacją przynależności gatunkowej w oparciu o nowoczesną Bayesowską metodę grupowania. Dzięki niej stwierdzono, że blisko 14% osobników sklasyfikowanych pierwotnie jako dąb bezszypułkowy przynależy do drugiego gatunku, natomiast dla dębu szypułkowego błędne oznaczenie gatunku wystąpiło w przypadku ok. 4.5% prób. Ponadto, ok. 17% prób przypisanych pierwotnie do danego gatunku miało nieokreśloną przynależność taksonomiczną (potencjalne mieszańce). Analizy struktury genetycznej przeprowadzone w oparciu o skorygowane próby wykazały, że oba gatunki dębu charakteryzują się znacznym polimorfizmem. Ogółem w 9 loci stwierdzono 276 (dąb szypułkowy) i 251 (dąb bezszypułkowy) alleli. Efektywny polimorfizm w pojedynczym locus odpowiadał blisko 8 równo-częstym allelom. Stwierdzono, że oba gatunki dębu charakteryzują się wsobnością na poziomie 1%. Ponadto stwierdzono obecność struktury przestrzennej pokrewieństwa, przy czym wyraźnie silniejszą strukturą genetyczną charakteryzował się dąb bezszypułkowy. Łączne prawdopodobieństwo identyczności oszacowano na (dąb szypułkowy) oraz (dąb bezszypułkowy). 10

11 Zabezpieczanie, pobieranie oraz przechowywanie drewna i innych śladów z drzew leśnych na potrzeby analiz DNA Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Celem referatu jest omówienie metod pobierania, zabezpieczania oraz przechowywania śladów z drzew leśnych w celu ich wykorzystania w badaniach DNA. Materiałem do badań mogą być w igły, liście, drewno oraz ich fragmenty pochodzące z sosny zwyczajnej, świerka pospolitego, jodły pospolitej, modrzewia europejskiego, dębu szypułkowego i bezszypułkowego oraz buka zwyczajnego. 11

12 Starzenie liści i analizy DNA z posuszu Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Drzewa liściaste corocznie tracą liście. Starzenie liści jest procesem złożonym, w czasie którego jony ruchliwych pierwiastków, takich jak azot, fosfor lub potas, które są transportowane do młodych liści, pędów lub innych organów roślinnych. W starych liściach pozostają natomiast w większej ilości tylko jony mało ruchliwe, jak magnez i wapń. Procesy te prowadzą do zmniejszenia się suchej masy starych liści. Obserwowanym objawem starzenia liści jest ich żółknięcie oraz opadanie. Celem niniejszego referatu jest omówienie wpływu starzenia się liści buka zwyczajnego i dębu szypułkowego na wydajność izolacji DNA, czystość izolatów DNA oraz możliwość amplifikacji jądrowych sekwencji mikrosatelitarnych. Liście obu gatunków zbierano przez cały rok, w odstępach ok. 1 miesiąca. Uzyskane wyniki reakcji PCR wykazały jednoznacznie, że amplifikacja jądrowych sekwencji mikrosatelitarnych możliwa jest jedynie na matrycy DNA izolowanego z liści zebranych od maja do października. Prawdopodobnym czynnikiem wpływającym na ograniczone możliwości amplifikacji DNA poza tym okresem jest wahanie temperatur (przymrozki/promieniowanie słoneczne), które mogą powodować degradację (fragmentowanie) DNA. W ramach badań pilotażowych podjęto również próbę amplifikacji jądrowych sekwencji mikrosatelitarnych w DNA izolowanym z drewna martwych drzew (tzw. posuszu), który bywa materiałem często kradzionym w naszych lasach. 12

13 Kazuistyka Artur Dzialuk, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego W ramach projektu rozwojowego NCBiR zaplanowano przeprowadzenie badań pilotażowych, których celem byłaby demonstracja użyteczności opracowanych metod identyfikacji osobniczej wybranych gatunków drzew leśnych w postępowaniach dotyczących kradzieży drewna. Za pośrednictwem Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych, do nadleśnictw LP skierowano ofertę bezpłatnych analiz DNA: sosny zwyczajnej, świerka pospolitego, jodły pospolitej, modrzewia europejskiego, dębu szypułkowego, dębu bezszypułkowego, buka zwyczajnego. W ciągu siedmiu miesięcy trwania badań pilotażowych, z oferty skorzystało 6 jednostek. Celem referatu jest szczegółowe omówienie wszystkich zleconych ekspertyz ze szczególnym uwzględnieniem wniosków wynikających z wydanych opinii. W zależności od uzyskanego wyniku, ekspertyzy można podzielić na następujące grupy: 1. potwierdzenie tożsamości genetycznej - Nadleśnictwo Żmigród, (RDLP Wrocław) - sprawa w toku; Nadleśnictwo Strzelce Krajeńskie, (RDLP Szczecin) - wyrok skazujący 2. wykluczenie tożsamości genetycznej - Nadleśnictwo Czarna Białostocka (RDLP Białystok) silny efekt prewencyjny; Nadleśnictwo Sława Śląska (RDLP Zielona Góra) wyrok skazujący!!! O znaczeniu dowodu z opinii biegłego w zakresie analiz DNA drzew leśnych dla prowadzonych spraw kradzieży drewna opowiedzą strażnicy z nadleśnictw, które skorzystały z badań: Grzegorz Makowski (Nadl. Strzelce Krajeńskie), Wojciech Borys (Nadl. Czarna Białostocka) oraz Wojciech Misiaszek (Nadl. Sława Śląska). Dowody z analizy DNA drzew leśnych mogą być wykorzystywane nie tylko w sprawach kradzieży drewna, ale również wszędzie tam, gdzie istnieje możliwość powiązania podejrzanego z miejscem zdarzenia. W prezentacji omówiona zostanie sprawa morderstwa człowieka, w której jako dowód posłużyły analizy DNA sosny zwyczajnej przeprowadzone przez Katedrę Genetyki UKW i Instytut Genetyki Sądowej. 13

14 Analizy DNA drewna ze stosów Igor Chybicki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Najprostsze procedury analiz DNA na potrzeby wymiaru sprawiedliwości dotyczą przypadku, kiedy badanie dotyczy oceny zgodności dwóch prób. Istnieją jednak przypadki, gdy zakwestionowane drewno wzięto z tzw. stosu utworzonego z fragmentów pochodzących z pewnej liczby drzew. W takim przypadku ocena zgodności dotyczy porównania materiału referencyjnego złożonego z wielu prób z materiałem dowodowym, również złożonym z wielu prób. Celem referatu jest omówienie skuteczności procedur służących analizie zgodności w przypadku kradzieży ze stosu. Procedury oparto na prostym modelu, w którym zakłada się, że: 1) Stos składa się z fragmentów pochodzących od N drzew, 2) Każde drzewo zostało podzielone na jednakową liczbę M fragmentów, 3) Ze stosu pobrano (nielegalnie) losową próbę L fragmentów, 4) Każdy z L fragmentów podzielono na G części (tzw. wtórna fragmentacja), 5) Spośród L G części wylosowano próbę o liczebności E, stanowiącą dowód (kradzieży), 6) Spośród drzew (szczątków) pobrano R prób stanowiących materiał referencyjny; ew. 6) Spośród pozostałych na stosie N M-L fragmentów wylosowano R prób stanowiących materiał referencyjny. Celem jest stwierdzenie zgodności między materiałem dowodowym a referencyjnym, zaś efektywność procedury mierzona jest liczbą fragmentów stanowiących dowód, dla których otrzymano dodatni wynik zgodności z materiałem referencyjnym. Na podstawie analiz wybranych scenariuszy sformułowano następujące wnioski: 1) Analizy DNA drewna ze stosów są możliwe przede wszystkim, gdy liczba drzew stanowiących źródło drewna jest niewielka, 2) Możliwość pobrania materiału referencyjnego z drzew zwiększa szansę potwierdzenia pochodzenia zakwestionowanego drewna ze stosu, 3) Stos może stanowić źródło prób referencyjnych, gdy liczba drzew stanowiących źródło drewna jest niewielka oraz gdy liczba fragmentów drewna z jednego drzewa jest stosunkowo duża (M>>1), 4) Wtórna fragmentacja ma znikomy wpływ na wydajność analiz porównawczych pod założeniem, że nie ma znaczenia czy w materiale dowodowym znajdują się fragmenty unikalne genetycznie. 14