This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.545,issn OCENA ZALEŻNOŚCI MIĘDZY CHARAKTERYSTYKĄ MIESIĄCZKOWANIA A WYSTĘPOWANIEM WAD POSTAWY U DZIEWCZĄT W OKRESIE DOJRZEWANIA EVALUATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN MENSTRUAL CHARACTERISTICS AND POSTURE DEFECTS IN GIRLS DURING ADOLESCENCE Monika Chatian, Jacek Lisowski, Urszula Górecka, Aleksandra Zientala, Elżbieta Poziomska-Piątkowska Zakład Metodyki Nauczania Ruchu, Katedra Biomedycznych Podstaw Fizjoterapii, Wydział Wojskowo-Lekarski, Oddział Fizjoterapii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Streszczenie: Celem pracy jest ustalenie występowania i zakresu zależności między wiekiem a kształtowaniem się wadliwej postawy ciała u dziewcząt w okresie dojrzewania. Badaniami objęto 70 dziewcząt uczęszczających do II oraz III klasy z Liceum Ogólnokształcącego w Ostrowie Świętokrzyskim. Summary: The aim of this study is to determine the existence and extent of the relationship between the age of menarche and formation of faulty posture in girls during adolescence. The study included 70 girls attending classes II and III of the High School in Ostrów Świętokrzyski. Słowa kluczowe: wada postawy, prawidłowa postawa ciała, cykl miesiączkowy Key words: faulty posture, correct posture, menstrual cycle Wstęp Postawa ciała zmienia się w toku ontogenezy, a o jej ostatecznej postaci decyduje zespół czynników o różnorodnym charakterze. W codziennym kontakcie z dzieckiem uwadze opiekunów umykają często drobne symptomy zaburzeń w postawie ciała, które wyraźnie zauważalne stają się najczęściej już po ich utrwaleniu. Od lat obserwuje się częste występowanie wad postawy wśród dzieci i młodzieży. W gronie 7-latków ogólne

2 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.546,issn zastrzeżenia do postawy badanych odnotowano u blisko 70%, natomiast wśród 13- latków aż u 80,1% badanych [1]. Rezultaty najnowszych badań, przeprowadzonych wśród młodzieży w wieku pomiędzy 19 a 21 rokiem życia, dowodzą bardzo dużej częstości (aż 97%) występowania odchyleń od prawidłowej postawy ciała. Jest to o tyle niepokojące, że nieprawidłowości te są diagnozowane u ludzi młodych, a więc w wieku przedprodukcyjnym [2]. Do czynników mających wpływ na kształtowanie się postawy ciała należą m.in.: czynniki wewnętrzne, tj. genetyczne, somatyczne i psychiczne, oprócz których znaczącą rolę odgrywają również zewnętrzne czynniki środowiskowe. Czas nauki szkolnej to okres w życiu człowieka, który charakteryzuje się występowaniem wielu zagrożeń dla prawidłowego przebiegu posturogenezy. Związane z udziałem w zajęciach szkolnych oraz odrabianiem prac domowych ograniczenia aktywności ruchowej, w powiązaniu z niewłaściwym zagospodarowaniem czasu wolnego (telewizor, komputer), które jeszcze pogłębia niedobory bilansu ruchowego, prowadzi do coraz powszechniejszego występowania wad postawy ciała u dzieci i młodzieży [3]. Dodatkowym czynnikiem pogarszającym ogólny stan zdrowia dzieci i młodzieży jest również nadwaga, coraz powszechniejsza ze względu na nieprawidłowe wzorce i nawyki żywieniowe współczesnego społeczeństwa [4]. Dbałość o właściwą postawę ciała jest bardzo ważnym czynnikiem prawidłowego rozwoju młodych ludzi, jednak nie powinna się ona ograniczać tylko do wieku szkoły podstawowej. Działania na rzecz poprawy sylwetki powinny być prowadzone aż do osiągnięcia ostatecznego celu, którym jest utrwalenie nawyku przyjmowania prawidłowej postawy przed zakończeniem etapu rozwoju kości [2]. Szczególnie niebezpieczny dla formowania się wad postawy jest nie tylko okres adaptacji wczesnoszkolnej, lecz również faza dojrzewania płciowego, kiedy to dochodzi do zakończenia wzrostu kostnego i ostatecznego ukształtowania się krzywizn kręgosłupa. Młodzież w późnym wieku licealnym, wchodząca w dorosłe życie z utrwaloną wadą postawy, ponosi długofalowe konsekwencje wcześniejszych zaniedbań w zakresie profilaktyki i korekcji wad postawy. Jednym z istotnych problemów badawczych w omawianej dziedzinie jest wpływ czynników ontogenetycznych na kształtowanie się postawy ciała. Specyfiką dymorfizmu płciowego człowieka w zakresie funkcji fizjologicznych jest cykl miesiączkowy. Wobec braku opracowań na temat związków wieku menarche oraz podstawowej charakterystyki miesiączkowania z kształtowaniem się postawy ciała u dziewcząt, odpowiedź na to pytanie badawcze stała się celem niniejszego opracowania. Materiał i metody Badania przeprowadzono w okresie od stycznia do marca 2006 roku w II Liceum Ogólnokształcącym w Ostrowie Wielkopolskim. Badaniem objęto 70 dziewcząt w wieku lat, uczennic klas drugich (35 osób) i trzecich (35 osób). Terminy i zakres badań został uzgodniony z dyrekcją szkoły, po uprzednim uzyskaniu zgody uczennic i ich rodziców na udział w badaniach. Badania zrealizowano na terenie szkoły w gabinecie pielęgniarskim. Do oceny postawy ciała wykorzystano metodę punktowania według Kasperczyka [5]. Badania wykonano u dziewcząt bez wierzchniego okrycia, stojących w postawie swobodnej, zgodnie z założeniami zastosowanego testu. Przedmiotem oceny było 10 elementów, oglądanych z trzech stron: z przodu, z boku i z tyłu. Ocenie podlegały: ustawienie głowy, barków, łopatek, brzucha, kolan, ukształtowanie klatki piersiowej, kifozy piersiowej, lordozy lędźwiowej, boczne

3 Ustawienie głowy Ustawienie barków Ustawienie łopatek Klatka piers. szewska Klatka piers. kurza Ustawienie brzucha Kifoza piersiowa Lordoza lędźwiowa Skolioza Szpotawość kolan Koślawość kolan Wady stóp Kwart.Ortop. 2012, 4, str.547,issn skrzywienie kręgosłupa (skolioza) oraz wysklepienie stóp.charakterystykę miesiączkowania u dziewcząt w okresie dojrzewania określono na podstawie odpowiedzi udzielanych przez badane w kwestionariuszu ankiety. Zawierał on pytania dotyczące: wieku menarche, długości cyklu miesiączkowego i jego regularności.na potrzeby ustalenia tendencji zmian postawy ciała w zależności od długości cyklu miesiączkowego przyjęto jako wzorzec normę fizjologiczną cyklu 28- dniowego.zebrany w ten sposób materiał badawczy poddano analizie statystycznej wyznaczając odpowiednio wartości średniej arytmetycznej, odchylenia standardowego oraz współczynnika korelacji Pearsona. Wyniki badań Wyniki badań dotyczących oceny postawy ciała badanych dziewcząt przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Występowanie wadliwych elementów postawy ciała w badanej populacji. Liczba(N) odsetek(%) wadliwie ukształtowanych odcinków ciała N wadliwe % wadliwe 48,6 77,1 77,1 10,0 4,3 30,0 71,4 61,4 57,1 65,7 1,4 72,9 Przeprowadzone badania wykazały, iż 57% badanej populacji dziewcząt ma regularne miesiączki (ryc. 1).

4 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.548,issn Rycina 1. Regularność cyklu miesiączkowego Długość trwania cyklu miesiączkowego jest różna i tylko u 21% badanej populacji wynosi dokładnie 28 dni (ryc.2). U dziewcząt miesiączkujących regularnie cykl trwa średnio 28,5 dnia, natomiast wśród dziewcząt miesiączkujących nieregularnie długość trwania cyklu waha się między 21 a 42,5 dni (tab.2) Rycina 2. Rozkład długości cyklu regularnego.

5 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.549,issn Tabela 2. Czas trwania cyklu Cykl miesiączkowy Min (dni) Średnio (dni) Max (dni) Regularny 21 28,5 36 Nieregularny Od Do Od Do Od Do , Z uzyskanych badań wynika, że dziewczęta, których długość cyklu miesiączkowego wydłuża się mają większą tendencję do występowania wad postawy, niż dziewczęta, których długość cyklu miesiączkowego jest skrócona, co przedstawia rycina nr 3. Rycina 3.Zależność między długością cyklu miesiączkowego a tendencją do występowania wad postawy.

6 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.550,issn Rycina 4. Zależność między wiekiem a średnią sumy punktów wg Kasperczyka. Wykryte zależności między składowymi oceny postawy ciała metodą punktowania według Kasperczyka a wiekiem przedstawia tabela nr 3. Tabela 3.Współczynnik korelacji Pearsona i poziom istotności różnic wykrytych zależności między wiekiem menarche a składowymi postawy ciała. Zależności istotne statystycznie δ r P(α) Ustawienie brzucha 0,37 0,64-0, ,1 Ustawienie łopatek 0,97 0,66 0, ,01 Wysklepienie stopy 1,01 0,77-0, ,05 Dyskusja Głównym celem pracy było ustalenie wzajemnych powiązań pomiędzy wiekiem menarche i ogólną charakterystyką cyklu miesiączkowego a występowaniem wad postawy u dziewcząt w okresie dojrzewania. Niestety niewiele jest doniesień bezpośrednio odnoszących się do postawionego problemu, więc wyniki zawarte w pracy trudno było porównać z wynikami innych autorów. W ocenie zróżnicowania wad postawy badanej populacji, zwrócono uwagę na fakt, że do najczęściej występujących wad należą: nieprawidłowe ustawienie barków i łopatek, oraz płaskostopie i pogłębiona

7 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.551,issn kifoza piersiowa, dotyczące ponad 70% badanych. Zaskakującym wydaje się być to, że ponad 65% dziewcząt charakteryzowało się szpotawością kolan, częściej dotyczącą płci męskiej, przy równoczesnym stwierdzeniu jednego przypadku kolan koślawych. Wady klatki piersiowej występowały w badanej populacji najrzadziej. Bardzo podobne wyniki uzyskała Pawlicka w badaniach populacji uczennic klas maturalnych łódzkich liceów ogólnokształcących [6,7]. Licealistki z Łodzi charakteryzowały się częstszych występowaniem nieprawidłowego ustawienia barków (81,7%). Drugą grupę wad stanowiły skoliozy (79,2%), zaś nieprawidłowe ustawienie łopatek osiągnęło wskaźnik 72,5%. Wysoką częstością występowania, sięgającą 69,2% populacji charakteryzowały się również przypadki wadliwego ustawienia brzucha i płaskostopia. Uzyskane wyniki różnią się od zebranych przez Pawlicką w zakresie oceny kifozy piersiowej. Jej pogłębienie stwierdzono u 33%, zaś spłaszczenie u aż 57% łódzkich maturzystek [6,7]. Kaźmierczak przeprowadziła badania wśród dzieci i młodzieży szkolnej w Bydgoszczy, w wieku 9-16 lat, które wskazują nieprawidłowe ustawienie barków, łopatek oraz trójkątów talii jako najczęściej występujące zaburzenia prawidłowej postawy ciała [8]. Badania Zwierzchowskiej i wsp., którymi z kolei objęto studentki I roku Akademii Ekonomicznej w Katowicach wykazały, iż dominującą wadą w płaszczyźnie strzałkowej są plecy okrągło-wklęsłe (42%). Prezentowane przez Zwierzchowską wyniki badań dowodzą bardzo dużej częstości (aż 97%) występowania nieprawidłowości i odchyleń od prawidłowej postawy ciała studentów [2]. W badaniach zmienności postawy ciała w pierwszych sześciu latach nauki szkolnej Nowotny zgłosił zastrzeżenia do postawy u blisko 70% dzieci, z czego wady postawy częściej występowały u dziewczynek, niż u chłopców [1]. W badanej populacji większość dziewcząt rozpoczęła miesiączkować między 12 a 14 rokiem życia, średnio w 13,5 roku.z badań wynika, że dziewczęta, które miesiączkują regularnie, a długość cyklu przekracza 28 dni mają podwyższoną tendencję do wstępowania wad postawy, niż dziewczęta miesiączkujące nieregularnie, o długości cyklu nie przekraczającym 28 dni. Wyniki badań sugerują również, że uczennice, które zaczęły miesiączkować później, wykazują większe skłonności do zaburzeń posturalnych, przy czym u dziewcząt kalendarzowo młodszych jest ich zdecydowanie więcej, niż u starszych.w badaniach przeprowadzonych przez Pawlicką wykryto słabe zależności świadczące o tym, że im wcześniej pojawiła się miesiączka tym gorsze ustawienie głowy prezentowała badana populacja, natomiast większej regularności cyklu miesiączkowego odpowiada pogorszenie się ustawienia barków i łopatek [6,7]. Żarów i wsp. przeprowadzili badania longitudinalne, zrealizowane corocznie wśród 127 dziewcząt w wieku od 6 do 18 roku życia [9]. Stwierdzono w nich, że średni wiek menarche badanych dziewcząt wyniósł 13,03 lat. Autorzy uważają, że występująca tendencja zmian ku wcześniejszej menarche odzwierciedla przede wszystkim trend sekularny w tempie rozwoju fizycznego [9].Kurdzielewicz i wsp. znaleźli związek między masą ciała a pojawieniem się pierwszej miesiączki. We wnioskach z badań stwierdzono, iż do zainicjowania miesiączkowania bardzo istotne wydaje się harmonijny rozwój fizyczny [10]. Na podstawie analizy statystycznej zależności między wiekiem menarche a występowaniem wad postawy ustalono, że istotne statystycznie zmiany pojawiają się w ustawieniu brzucha, łopatek i ukształtowaniu wysklepienia stopy. Zaobserwowano tu istotną dodatnią korelację między wiekiem menarche a punktacją ustawienia łopatek. Wynika z tego, że im później dziewczęta

8 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.552,issn zaczęły miesiączkować, tym większa jest u nich tendencja do odstawania łopatek. Ujemnie koreluje wiek menarche z oceną wysklepienia stóp oraz z ustawieniem brzucha, co dowodzi, że im wcześniej wystąpiła pierwsza miesiączka, tym częstsze występowanie płaskostopia w badanej populacji i tym gorsze ukształtowanie brzucha u dziewcząt. Zjawisko to może mieć bezpośredni związek z działaniem hormonów płciowych, które przez pośrednie zahamowanie wzrostu i zwiększenie masy ciała dojrzewających dziewcząt, warunkują zwiększone obciążenie stóp, których wzrost również podlega zahamowaniu. Tak uwarunkowane zmiany konstytucji ciała skutkować mogą również pogorszeniem się sylwetki w segmencie brzusznym. Wydaje się więc, że istotnym elementem działań profilaktycznych byłoby objęcie badaniami przesiewowymi jak największej liczby osób i szeroka popularyzacja ich wyników. W profilaktyce wad postawy należałoby uwzględnić programową działalność szkół, w dziedzinie organizacji zajęć z gimnastyki korekcyjnej i wyrównawczej dla grup dyspanseryjnych, które podlegałyby okresowym kontrolom rozwoju fizycznego, z uwzględnieniem kształtowania się postawy ciała. Należy również zwrócić uwagę na zasadniczość upowszechniania kontroli zaburzeń posturalnych przez lekarzy pediatrów, lekarzy szkolnych i domowych, którzy mają najczęstszy kontakt z dziećmi. Istotną rolę w działaniach profilaktycznych może odegrać dodatkowe szkolenie pediatrów i lekarzy pierwszego kontaktu oraz szeroko zakrojona kampania informacyjna dla rodziców. Kolejnym etapem tej działalności powinno być wygospodarowanie środków na finansowanie ośrodków zajmujących się korekcją wad postawy oraz podniesienie w tej dziedzinie kwalifikacji kadry szkolnego wychowania fizycznego. Tak skonstruowany system profilaktyki, diagnozy i korekcji wad postawy powinien zminimalizować powszechność ich występowania. Należy pamiętać, że dbałość o prawidłową postawę dzieci, już w najwcześniejszych okresach ich życia odgrywa bardzo istotną rolę w kształtowaniu się u nich prawidłowej postawy ciała, a co za tym idzie w poprawie stanu zdrowia młodego pokolenia. Wnioski 1. Stwierdzono brak istotnych zależności między wiekiem rozpoczęcia miesiączkowania a wartością ogólną postawy ciała metodą punktowania według Kasperczyka. 2. Elementy postawy ciała dziewcząt zależne od wieku początku miesiączkowania są następujące: ustawienie brzucha, łopatek i ukształtowanie wysklepienia stopy. 3. Dziewczęta późno miesiączkujące powinny podlegać oddziaływaniu profilaktycznemu w zakresie kształtowania się ustawienia łopatek. 4. U dziewcząt miesiączkujących wcześnie szczególną uwagę należy zwrócić na profilaktykę płaskostopia i konieczność utrzymywania prawidłowej masy ciała. Piśmiennictwo: 1. Nowotny J., Czupryna K., Rudzińska A., Nowotny-Czupryna O.: Zmiany postawy ciała w pierwszych sześciu latach nauki szkolnej. Fizjot. Pol. 2008; 4(4); 8,

9 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.553,issn Zwierzchowska A., Gawlik K., Dudek J., Graca J., Palica D.: Ocena postawy ciała studentów I roku Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Med. Sport. 2008; 1(6); 24, Lewandowski A., Talar J.: Wady postawy a sprawność fizyczna dzieci w wieku szkolnym na przykładzie badań młodzieży gimnazjum nr 23 w Bydgoszczy. Med. Sport 2005; 2: Kutzner-Kozińska M., Wlażnik K.: Gimnastyka korekcyjna dla dzieci letnich. Warszawa Kasperczyk T.: Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie. Wyd. Kasper. Kraków Pawlicka A. Rozprawa doktorska. Uniwersytet Medyczny w Łodzi Pawlicka-Lisowska A., Gątkiewicz M., Motylewski S., Górecka U., Poziomska-Piątkowska E.: Postawa ciała a wskaźniki antropometryczne. Kwart. Ortop. 2011; 1: Kaźmierczak U., Hagner W.: Częstość występowania wad postawy i sposób spędzania wolnego czasu przez uczniów Zespołu Szkół nr 8 w Bydgoszczy. Fizjoterapia 2003; 11; 4: Żarów R. i wsp.: Wiek menarche a wielkość dorastania wysokości ciała dziewcząt. Pediat. Pol. 2003; 78(2): Kurdzielewicz M. i wsp.: Relationship between body mass and menarche. Endokr. Pol. 2003; 54(5): Adres do korespondencji Monika Chatian Zakład Metodyki Nauczania Ruchu Uniwersytet Medyczny Pl. Gen. J. Hallera 1, Łódź