Ocena ex-anteinstrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej iosób młodych. Piotr Stronkowski, Julian Zawistowski

Transkrypt

1 Ocena ex-anteinstrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej iosób młodych Piotr Stronkowski, Julian Zawistowski

2 Cel główny badania Cel główny badania Ocena zapotrzebowania na instrumenty inżynierii finansowej (w tym oszacowanie wielkości zjawiska luki finansowej) w odniesieniu do potrzeb podmiotów ekonomii społecznej oraz potrzeb osób młodych, planujących rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.

3 Cele szczegółowe (1) 1. Ocena zapotrzebowania na wsparcie w postaci instrumentów finansowych wskazanie tych narzędzi i instrumentów finansowych, które są właściwe do zaspokojenia zdiagnozowanej luki finansowej. 2. Ocena, które z form tego wsparcia są najbardziej potrzebne i adekwatne do potrzeb podmiotów ekonomii społecznej oraz dla zapewnienia trwałości działalności gospodarczej zakładanej przez osoby młode. 3. Wskazanie możliwości uzyskania efektu dźwigni w ramach instrumentów finansowych dedykowanych podmiotom ekonomii społecznej oraz osobom młodym planującym rozpoczęcie działalności gospodarczej, poprzez przyciągnięcie odpowiednich, dodatkowych środków publicznych oraz prywatnych (poza wsparciem w ramach PO WER) na realizację tej formy wsparcia. 4. Ocena dotychczasowych doświadczeń przy wdrażaniu podobnych instrumentów finansowych na rzecz podobnej grupy odbiorców i przedstawienie wniosków z nich płynących opisanie rezultatów podobnej interwencji na co najmniej trzech przykładach, w tym przynajmniej jednym spoza Polski.

4 Cele szczegółowe (2) 5. Przedstawienie propozycji strategii inwestycyjnej instrumentów finansowych dla podmiotów ekonomii społecznej oraz dla osób młodych planujących rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej -wraz ze wskazaniem, który ze sposobów wdrażania instrumentów finansowych, opisanych w art. 33 CPR, będzie najwłaściwszy dla danego instrumentu, jak również ze wskazaniem pożądanego profilu odbiorców tego wsparcia. 6. Ocena zasadności i możliwości połączenia wsparcia instrumentów finansowych ze wsparciem w postaci dotacji lub innymi formami zachęt (np. zmniejszenie wysokości oprocentowania pożyczki, jeśli pożyczkobiorca zrealizuje określony cel społeczny). 7. Opis oczekiwanych rezultatów w perspektywie 2018r. i 2022r., wynikających z zastosowania danego instrumentu finansowego (w powiązaniu z celami PO WER). 8. Opracowanie mechanizmu pozwalającego na okresowy przegląd i aktualizację oceny wdrażania instrumentów finansowych. 9. Ocena wartości dodanej instrumentów finansowych, współfinansowanych ze środków EFS oraz ocena ich spójności z innymi formami publicznego wsparcia w obszarze ekonomii społecznej oraz wsparcia dla osób młodych. 10. Analiza zdolności podmiotów występujących na rynku do wdrażania instrumentów finansowych dla obu grup docelowych.

5 Metodologia techniki badawcze Analiza danych zastanych CATI IDI FGI Szacowanie luki PES analiza danych statystycznych(sof-1), przegląd literatury polskiej i międzynarodowej dotyczącej ekonomii społecznej Przedstawiciele podmiotów ekonomii społecznej, N=750 przedstawiciele instytucji finansowych, funduszy pożyczkowo poręczeniowych, podmiotów ekonomii społecznej, ośrodków wsparcia ekonomii społecznej(owes), N=20 przedstawiciele PES i eksperci w zakresie instrumentów finansowych, n=2 Źródła: dane z CATI z PES, wspomagane analizą dokumentów, raportów ze statystyki publicznej oraz pierwotnymi danymi jakościowymi młodzi przyszli przedsiębiorcy analizy na danych jednostkowych BAEL, przegląd instrumentów wsparcia osób młodych, przegląd ewaluacji PO KL osoby młode (18-29) zróżnicowane pod względem doświadczenia w prowadzeniu działalności N=750 osoby młode prowadzące i rozpoczynające działalność gospodarczą, mające doświadczenia w korzystaniu z instrumentów zwrotnych, N=12 przedstawiciele instytucji oferujących wsparcie osobom młodym w rozpoczynaniu i prowadzeniu działalności, instytucje finansowe prywatne i publiczne, N=2 Szacunki luki z wykorzystaniem danych z badania CATI oraz danych jednostkowych BAEL

6 Działalność gospodarcza osób młodych relatywnie duży, na tle UE, odsetek osób młodych prowadzi działalność gospodarczą (5,54%, w stosunku do 4,43 w UE) udział samozatrudnionych wzrasta wraz z wiekiem, w przedziale lat osoby takie stanowią 10% ogółu zatrudnionych główną barierą powstrzymującą przed rozpoczęciem działalności gospodarczej jest niewystarczający kapitał na jego rozpoczęcie ale o sukcesie (utrzymaniu firmy) decyduje też odpowiednie przygotowanie do prowadzenia działalności, którego młodym ludziom często brak wysoka biurokracja przepisy niskie dochody wysoka konkurencja Problemy na jakie trafiają młodzi ludzie zakładający działalność gospodarczą wysokie koszty brak indetyfikacji nisz ZUS i podatki brak wykw. prac. brak pieniędzy brak dotacji lokalizacja mały rynek zbytu pozyskanie klientów obecni byli planujący brak informacji o inst. brak wiedzy pozyskanie kredytu/pożyczki problem z rejestracją

7 finansowanie działalności dominującym źródłem finansowania działalności gospodarczej są oszczędności, uzupełniane środkami od rodziny finansowanie zewnętrzne to w większości kredyty i pożyczki bankowe

8 Finansowanie rynkowe 20% młodych przedsiębiorców starało się o kredyt 60% z nich przyznaje się kredyt osoby młode rozpoczynające działalność bez finansowania zwrotnego inwestują przeciętnie ponad dwukrotnie mniej w rozpoczęcie działalności. Wartość przyznanych kredytów/pożyczek średnia percentyl percentyl percentyl percentyl

9 Potrzeby osób młodych rozpoczynających działalność Istnieje zapotrzebowanie na zwiększenie dostępu do finansowania zewnętrznego w formie zwrotnej, dla osób które nie mogą go uzyskać na komercyjnych zasadach. Co piąty przedsiębiorca rozpoczynający działalność poszukuje finansowania zwrotnego, z czego ok. 40 proc. go nie otrzymuje. Przeciętna wysokość nieuzyskanego kredytu/pożyczki wynosi ok. 34tys. zł. Obok potrzeb finansowych młodzi przedsiębiorcy zgłaszają niezaspakajane przez obecną ofertę potrzeby w zakresie doradztwa, wychodzącego poza początkowy etap prowadzenia działalności gospodarczej. Wartość nieprzyznanych kredytów/pożyczek średnia percentyl percentyl percentyl percentyl

10 Luka finansowa dla osób młodych Na podstawie przeprowadzonych analiz luka finansowa dla osób młodych (18-29 lat) oszacowana została na poziomie 134 mln zł w warunkach 2013 r. Ze względu na zmiany demograficzne wartość ta będzie maleć w kolejnych latach. Luka obliczona na podstawie danych o nieuzyskanych kredytach lub pożyczkach w warunkach 2013 r. jednostka wartość liczba osób mln 6,527 stopa kreacji proc. osób 0,64 działalności liczba nowych osoby działalności proc. osób w luce proc. osób 9,22 liczba osób w osoby 3827 luce przeciętna luka zł na działalność luka ogółem mln zł 133, Roczna luka finansowa osób w wieku rozpoczynających działalność gospodarczą ceny stałe, 2013 ceny bieżace

11 Dostępne formy wsparcia Obecnie dostępne jest relatywnie dużo różnych form wsparcia dla osób młodych rozpoczynających działalność gospodarczą: Forma Program Maksymalna kwota wsparcia dotacje PUP do sześciokrotności przeciętnego wynagrodzenia PROW(Poddziałanie Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw) PO KL Poddziałanie PO KL Działanie 6.2 do maksymalnie 300 tys. zł Do sześciokrotności przeciętnego wynagrodzenia oprócz tego staże, szkolenia, prace interwencyjne, przygotowanie zawodowe, wyposażenie stanowiska pracy do 40 tys.zł do tego wsparcie pomostowe udzielane w okresie do 6/12 miesięcy od dnia zawraca umowy pożyczki BGK Pierwszy biznes Wsparcie w starcie do 60 tys. PO KL Działanie 6.2 instytucje finansowe dzięki wsparciu inicjatywy JEREMI do 50 tys. oraz doradztwo oraz szkolenia W zależności od pośrednika finansowego, nawet do 400 tys. zł

12 Ocena obecnych form wsparcia w PO KL (1) Wsparcie dostępne w PO KL odpowiada na potrzeby osób młodych. Przy czym lepiej oceniane jest działanie 6.2 w którym można pozyskać większe środki. Wsparcie dotacyjne na rozpoczęcie działalności gospodarczej oceniane jest jako najefektywniejsza forma pomocy, w dalszej kolejności wsparcie pomostowe. Część beneficjentów przyznaje jednak, że bez przyznanej dotacji i tak rozpoczęli by prowadzenie działalności gospodarczej, co wskazuje na występowanie efektu jałowej straty. Możliwość pozyskania środków zarówno w formie dotacji, jak i instrumentów zwrotnych prawdopodobnie zdecydowanie obniży atrakcyjność tych drugich.

13 Wnioski Istnieje potrzeba szerszego niż dotychczas wspierania osób młodych rozpoczynających działalność z wykorzystaniem instrumentów zwrotnych. Instrumenty powinny być skonstruowane tak, żeby nie wypierały innych form finansowania, tylko stanowiły ich uzupełnienie (minimalizacja zakłóceń rynku). Konieczne jest również zwrócenie większej uwagi na inne niż dostęp do środków finansowych problemy osób młodych rozpoczynających działalność i tworzenie kompleksowej oferty wsparcia, w której instrumenty finansowe będą tylko jednym z elementów dostępnej oferty.

14 Wsparcie w latach Istnieje duże ryzyko konkurencji między wsparciem dotacyjnym planowanym w RPO oraz innych programach, a wsparciem zwrotnym PO WER Źródło Forma Wsparcie finansowe Wsparcie niefinansowe Grupy docelowe wsparcia wsparcia BZ Z PUP (z FP) X 6-krotności przeciętnego wynagrodzenia - Bezrobotni RPO (PI 8.7) X X Brak informacji o podziale alokacji pomiędzy wsparcie zwrotne i bezzwrotne (dla większości RPO) oraz wysokości jednorazowego wsparcia (wszystkie RPO) PROW (Poddziałani a i 6.7.2) BGK (Wsparcie w starcie) POWER (PI 8.6) Wsparcie doradczo-szkoleniowe przygotowujące do rozpoczęcia działalności oraz przedsiębiorców w pierwszych etapach działalności. Usługi prawno-finansowe dla osób chcących rozpocząć działalność gospodarczą. Dotacje dla osób młodych, jako osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Wsparcie zwrotne (mikropożyczki, poręczenia) dla pozostałych osób chcących rozpocząć działalność gospodarczą. X Do 100 tys. zł - Poddziałanie Młody rolnik (do 40 r.ż.) Poddziałanie Osoby fizyczne (rolnicy) X 60 tys. zł (dodatkowo 20 tys. zł na utworzenie miejsca pracy) - Studenci ostatniego roku studiów i absolwenci (do 4 lat od uzyskania dyplomu) X Zgodnie z propozycjami w rozdziale Osoby do 29 r.ż. bez pracy

15 Rekomendacje (1) Wsparcie przedsiębiorczości osób młodych w PO WER powinno opierać się na pożyczkach, udzielanych na preferencyjnych zasadach, jednak bez umarzalności części kapitału czy łączenia z dotacjami. Pomoc nie powinna się ograniczać jedynie do wsparcia finansowego.

16 Rekomendacje (2) maksymalna wielkość wsparcia to 60 tys. zł można dopuścić pożyczki dodatkowe w kwocie 20 tys. zł na każde utworzone miejsce pracy oprocentowanie na poziomie bliskim oprocentowaniu rynkowemu, dla pożyczek bliskich kwocie maksymalnej i preferencyjne dla mniejszych kwot. Propozycja formuły i kalkulacja oprocentowania dla różnych wysokości pożyczki pożyczka formuła oprocentowani e 60 tys. 6,78% WIBOR 1 r pkt 50 tys. 6,78% 40 tys. od 20 tys. do 50 tys.: 4,75% 30 tys. (WIBOR 1 r pkt)*(0,018*p/1000-0,08) 2,71% P wysokość pożyczki 20 tys. 0,68% (WIBOR 1 r pkt)*0,1 10 tys. i mniej 0,68%

17 Rekomendacje (3) zabezpieczenie możliwie liberalne podejście dopuszczające szeroki zakres możliwych form zabezpieczenia pożyczki, domyślnie zabezpieczenie w postaci poręczenia jednej osoby fizycznej; okres spłaty maksymalnie 7 lat okresu pożyczkowego oraz do 12 miesięcy karencji, dotyczącej jedynie spłaty kapitału; zapewnienie trwałości sankcje w postaci: wypowiedzenia pożyczki w przypadku zamknięcia działalności w okresie do 6 miesięcy; Zrównanie oprocentowania preferencyjnego z oprocentowaniem rynkowym w przypadku zamknięcia działalności pomiędzy 7 a 24 miesiącem od uzyskania pożyczki. Inne dziania mające zwiększyć przeżywalność firm w sensie ekonomicznym: wakacje w spłacie rat kapitałowych, zwiększenie kwoty pożyczki, renegocjacja pożyczki

18 Działalność gospodarcza przedsiębiorstw społecznych Sektor obywatelski maleją przychody z działalności rynkowej, a rosną przychody z działalności nierynkowe Jedną z poważniejszych barier rynkowych jest dostęp do kapitału (niekoniecznie bezzwrotnego) Sektor spółdzielczy: rośnie liczba spółdzielni socjalnych, ale generalnie są to słabe podmioty mediana ich przychodu to 20 tys. zł Udział organizacji pozarządowych osiągających przychody rynkowe według klasy przychodów

19 Osiągane korzyści społeczne

20 Deficyt kapitału Deficyt środków na rozwój to rzeczywistość 2/3 przedsiębiorstw społecznych Na jakie cele najczęściej brakowało środków Typ organizacji Organizacja pozarządowa, w tym prowadzące działalność: Czy brakowało środków na rozwój działalności? tak nie 65% 34% Odpłatną statutową 68% 31% Gospodarczą 61% 39% Odpłatną statutową i gospodarczą 65% 33% Spółdzielnia pracy 47% 53% Spółdzielnia socjalna 66% 34% Spółdzielnia inwalidów i niewidomych 67% 33% Organizacja kościelna prowadząca działalność pożytku publicznego 38% 54% Spółka non-profit 60% 40%

21 Wydatki rozwojowe 58% przedsiębiorstw społecznych deklaruje, że poniosło wydatki rozwojowe Mediana wydatków: 30 tys. zł Zaledwie 10% sfinansowało wydatek z kredytu lub pożyczki. Finansowanie z pożyczki lub kredytu częstsze w przypadku: Przedsiębiorstw zatrudniających więcej osób (powyżej 50) Działających dłużej na rynku (3-5 lat) Osiągających większe przychody (powyżej 500 tys.) Źródła finansowania najważniejszego wydatku rozwojowego PS w 2013 roku

22 Niezrealizowane wydatki rozwojowe 46% przedsiębiorstw społecznych deklaruje, że w minionym roku nie udało im się zrealizować pewnych przedsięwzięć ze względu na brak środków. Dotyczy to 61% spółdzielni socjalnych, 48% organizacji pozarządowych. Średnia wartość niezrealizowanych wydatków po wykluczeniu obserwacji odstających-to108tys.zł.medianato50tys.zł Przyczyny niezrealizowania wydatków rozwojowych Przyczyna Organizacja pozarządowa Spółdzielnia socjalna Brak własnych pieniędzy na inwestycje 36% 31% Brak dostępu do dotacji 26% 23% Brak dostępu do kredytu lub pożyczki 11% 14% Brak dostępu do poręczenia 10% 10% Brak wiedzy o tym jak zaplanować zwrot z inwestycji 6% 8% Niestabilna sytuacja podmiotu 11% 13%

23 Doświadczenia z instrumentami finansowymi Czy PS kiedykolwiek starał się o pożyczkę lub kredyt? Powody, dla których PS nie starały się o pożyczkę lub kredyt.

24 Luka niezrealizowanych wydatków rozwojowych Organizacja pozarządowa - prowadzi działalność gospodarczą Organizacja pozarządowa - prowadzi działalność odpłatną statutową Organizacja pozarządowa - prowadzi działalność odpłatną statutową i gospodarczą Odsetek PS, które nie zrealizowało wydatków z powodu braku pożyczki/poręczenia Średnia luka niezrealizowanych wydatków na przedsiębiorstwo Udział luki niezrealizowanych wydatków w przychodach 17% % 14% % 20% % Tego typu luki w roku 2013 doświadczyło 2,5 tys. NGO Łączna wartość luki dla NGO w 2013 to 655 mln zł Spółdzielnia socjalna 34% %

25 Luka finansowa nie uzyskany kredyt, pożyczka Liczba PS, które w 2013 starały się lecz nie uzyskały finansowania zwrotnego % PS, które w 2013 starały się lecz nie uzyskały finansowania zwrotnego Średnia luka nieotrzymanego finansowania na przedsiębiorstwo Udział luki nieotrzymanego finansowania w przychodach Organizacja 6 4,7% % pozarządowa - prowadzi działalność gospodarczą Organizacja 4 2,0% % pozarządowa - prowadzi działalność odpłatną statutową Organizacja 8 4,2% % pozarządowa - prowadzi działalność odpłatną statutową i gospodarczą Spółdzielnia socjalna 14 12,7% % W tak definiowanej luce znalazło się 516 NGO i spółdzielni socjalnych Łączna wartość luki dla NGO i spółdzielni socjalnych w 2013 to 51,3 mln zł

26 Doświadczenia Funduszu ES Mocne strony Dostępność Korzystne warunki (oprocentowanie) Jakość pracy TISE (nastawienie na klienta) Dostępność doradztwa Słabe strony Zbyt restrykcyjnewarunki udzielania pożyczek (wysokość, prowadzenie działalności przez 12 m-cy) Zbyt niskie kompetencje OWES w zakresie pomocy PS Zakres kontroli zbliżony do dotacji Zasady dostępu do doradztwa

27 Relacja pomiędzy dotacjami a instrumentami zwrotnymi Grupa docelowa Podmioty ekonomii społecznej rozpoczynające działalność Podmioty ekonomii społecznej funkcjonujące powyżej 12 miesięcy Mix instrumentów finansowych Główny instrument: dotacje na rozpoczęcie działalności Instrumenty zwrotne traktowane jako instrument uzupełniający, adresowany do przedsiębiorstw społecznych szybko się rozwijających i napotykających barierę dostępu do kapitału. Instrumenty zwrotne jako podstawowy instrument rozwoju przedsiębiorstw społecznych, Dotacje dla podmiotów ekonomii społecznej na przedsięwzięcia charakteryzujące się szczególnie wysokimi efektami społecznymi. Instrument mieszany na tworzenie miejsc pracy (łączący instrument pożyczkowy z elementami dotacji, np. w formie umorzenia części pożyczki).

28 Proponowane instrumenty Pożyczki na start Pożyczki na rozwój Umarzalne pożyczki na miejsca pracy Fundusz kapitałowy System poręczeń

29 Pożyczka na start Dla kogo Maksymalna wysokość Oprocentowanie Przedsiębiorstwa społeczne prowadzące działalność gospodarczą nie dłużej niż 12 miesięcy Do 50 tys. zł. Równo stopie redyskonta weksli NBP(2,75%) Możliwość obniżenia w przypadku osiągania znaczących korzyści społecznych (np. zatrudniania osób w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy). Okres spłaty Karencja Zabezpieczenie Łączenie z dotacją Do 5 lat 6 miesięcy Weksel in blanco Nie

30 Pożyczka na rozwój Dla kogo Maksymalna wysokość Przedsiębiorstwo społeczne prowadzące działalność gospodarczą lub odpłatną statutową powyżej 12 miesięcy. Maksymalna wysokość pożyczki powinna oscylować w granicach 1,5 mln zł. Wysokość pożyczki powinna wynikać z potrzeb danego przedsiębiorstwa społecznego. Oprocentowanie Pożyczki do 100 tys. zł Stopa redyskonta weksla NBP W przypadku osiągania znaczących korzyści społecznych: połowa stopy redyskonta weksla NBP Okres spłaty Pożyczki powyżej 100 tys. Zł Do 7 lat Co najmniej WIBOR pkt. proc Zabezpieczanie Pożyczki do 100 tys. zł Weksel in blanco lub inne (np. poręczenie) Pożyczki powyżej 100 tys. Zł Inne(np. cesja umowy, poręczenie) Łączenie z dotacją Możliwy montaż finansowy

31 Umarzalna pożyczka na tworzenie miejsc pracy Dla kogo Przedsiębiorstwa społeczne i podmioty ekonomii społecznej Maksymalna wysokość Do 30 tys. zł Oprocentowanie Okres spłaty Karencja Zabezpieczenie Łączenie z dotacją Stopa redyskonta weksla NBP Do 4 lat Do 6 miesięcy Weksel in blanco Tak: umorzenie odsetek lub/i umorzenie części kapitału

32 System poręczeń Dla kogo Przedsiębiorstwa społeczne Maksymalna wysokość Koszt Do1mlnzł(do80%wartościkredytulubpożyczki) 1%(pomoc de minimis)

33 Instrument kapitałowy PRODUKTFINALNY: Social Venture Capital dla Podmiotów Ekonomii Społecznej Produkt pośredni 1: Wsparcie kapitałowe PES Produkt pośredni 2: Wsparcie kadrowe PES Wsparcie kapitałowe z odroczoną spłatą (SVC-OS) wraz z opieką doradczą na każdym etapie Wsparcie kapitałowe z powołaniem spółki (SVC-S)