ZDOLNOŚCI SIŁOWE DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW WIEJSKICH ZE SKOLIOZĄ FUNKCJONALNĄ STRENGTH ABILITIES IN GIRLS AND BOYS WITH SCOLIOSIS FUNCTIONAL

Transkrypt

1 NR 32 AN TRO PO MO TO RY KA 2005 ZDOLNOŚCI SIŁOWE DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW WIEJSKICH ZE SKOLIOZĄ FUNKCJONALNĄ STRENGTH ABILITIES IN GIRLS AND BOYS WITH SCOLIOSIS FUNCTIONAL Krystyna Górniak*, Helena Popławska*, Agnieszka Dmitruk* * Dr, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej, ul. Słowa kluczowe: zdolności siłowe, dziewczęta i chłopcy, skoliozy funkcjonalne Key words: strength abilities, girls and boys, functional scoliosis STRESZCZENIE SUMMARY Cel pracy. Celem pracy była ocena zdolności siłowych dzieci i młodzieży ze skoliozą niskostopniową na tle rówieśników o prawidłowej postawie ciała. Materiał i metody. Badania przeprowadzono w latach i objęto nimi 1527 dziewcząt i chłopców wiejskich w wieku lat. Zastosowane oględziny ortopedyczne pozwoliły wyodrębnić grupę dziewcząt i chłopców o prawidłowej postawie ciała oraz dzieci ze skoliozą funkcjonalną. Zdolności siłowe badanych oceniono za pomocą testu Eurofit. Wyniki. Wyniki uzyskane przez dziewczęta wskazują na to, że w sile eksplozywnej i sile tułowia lepsze wyniki uzyskały dziewczęta ze skoliozą, natomiast w sile statycznej ich rówieśniczki o prawidłowej postawie ciała. Tylko w najmłodszych kategoriach wiekowych chłopców ze skoliozą (10-12 lat) wystąpiła przewaga w sile statycznej i eksplozywnej, natomiast w sile tułowia w wieku od 15 do 18 lat. Uzyskane wyniki naniesiono na siatki centylowe, opracowane dla dzieci z województwa lubelskiego. Wnioski. Stwierdzono, że większość wyników pomiarów zdolności siłowych dzieci ze skoliozą funkcjonalną mieściła się między 25 a 75 centylem. W próbach siły eksplozywnej i siły statycznej dość często pojawiały się wyniki niższe od 25 centyla. W sile tułowia zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców większy odsetek badanych uzyskiwał wartości powyżej 75 centyla. The aim of work. The study addressed the evaluation of strength abilities of children and youth with lowdegree scoliosis compared to their peers with correct body posture. Material amd metods. Investigations were carried out in the years and covered 1527 rural girls and boys aged years. Body posture was assessed with orthopedic examinations that enabled separating a group of girls and boys with correct body posture and a group of children with functional scoliosis. The strength abilities of the subjects was evaluated with the Eurofit test. Results. In the case of girls, better results of the explosive strength and trunk strength tests were obtained by the girls with scoliosis, whereas in the test of the static strength by their peers with correct body posture. As for the boys, in the tests of static and explosive strength the predominance of subjects with scoliosis occurred only at the youngest age categories (10-12 years), whereas in the trunk strength test in the subjects aged from 15 to 18 years. The results recorded were marked on centile charts elaborated for the children of the Lubelskie Province. Most of the strength capacity results of the children with functional scoliosis appeared to oscillate between 25 and 75 centile. Conclusions. In the tests of explosive and static strength, results below 25 centile were quite often. In the trunk strength test, both in the case of girls and boys, a higher percentage of the subjects obtained results over 75 centile. 43

2 Krystyna Górniak, Helena Popławska, Agnieszka Dmitruk Wstęp Zdolności siłowe zaliczane są do podstawowych zdolności kondycyjnych człowieka. Siła mięśniowa jest podłożem wszelkiego wysiłku fizycznego. Jest niezbędna dla ogólnego stanu zdrowia, zapewnia stabilność postawy ciała oraz sprawne poruszanie się człowieka. W największym stopniu zależy od przekroju mięśni, a także od stopnia zmęczenia, stanu biochemicznego mięśnia, pobudzenia emocjonalnego i innych czynników. Z praktycznego punktu widzenia rozwijana siła mięśniowa zależy przede wszystkim od masy ciała i stopnia przygotowania organizmu do wysiłku [1, 2]. Z obserwacji kształtowania się poziomu zdolności siłowych wynika, że w całej ontogenezie lepsze wyniki uzyskują osobnicy płci męskiej. Okres progresywnego rozwoju bezwzględnej siły mięśniowej trwa u nich dłużej, a szczyt następuje później niż u dziewcząt [3]. Autorzy podkreślają, że siła powinna być kształtowana w zasadzie przez całe życie. Do jej rozwoju i utrzymania na wysokim poziomie potrzebne są nie tyle wysokie obciążenia, co stała aktywizacja ruchowa danych grup mięśniowych [4]. Celem pracy była ocena zdolności siłowych dzieci i młodzieży ze skoliozą niskostopniową o charakterze funkcjonalnym na tle rówieśników o prawidłowej postawie ciała. Materiał i metody W pracy wykorzystano wyniki pomiarów sprawności motorycznej i oceny postawy ciała dzieci wiejskich z powiatu bialskiego. Badania przeprowadzono w latach , w ramach Projektu Badawczego KBN NR 4PO5D Objęto nimi 1527 dzieci w wieku lat z wybranych wiejskich szkół podstawowych i średnich, w tym 744 dziewczęta i 783 chłopców. Na podstawie daty urodzenia dla każdego przebadanego dziecka został wyliczony wiek kalendarzowy zgodnie z założeniami Międzynarodowego Programu Biologicznego [5]. Pozwoliło to zaklasyfikować badane osoby do odpowiedniej kategorii wieku, tak na przykład za 10-latka uznano dziecko, którego wiek kalendarzowy mieścił się w granicach 9,500 do 10,499. W ocenie postawy ciała wykorzystano wyniki badań ortopedycznych, ukierunkowane na test symetrii ciała. W ustawieniu badanego przodem i tyłem zwracano uwagę na układ linii poziomych i pionowych, łączących wybrane punkty antropometryczne ciała, znajdujące się na tułowiu i kończynach dolnych. 44 W oględzinach od przodu ocenie poddawano układ następujących linii poziomych: 1. łączącej wyrostki barkowe, 2. układ obojczyków, 3. łączącej szczyty talerzy biodrowych, 4. łączącej kolce biodrowe przednie górne, 5. łączącej krętarze większe kości udowych, 6. łączącej górne krawędzie rzepek, 7. łączącej szczyty kostek przyśrodkowych. Zwracano również uwagę na kształt trójkątów tułowiowo-ramiennych, przebieg osi długiej ciała, ułożenie kresy białej oraz symetrię klatki piersiowej, kształt żeber i ustawienie mostka. Oceniano poza tym przebieg osi długiej kończyn dolnych. W ustawieniu badanego tyłem obserwacji poddano ułożenie linii łączących: 1. wyrostki barkowe, 2. kąty dolne łopatek, 3. szczyty talerzy biodrowych, 4. fałdy pośladkowe, 5. fałdy podkolanowe, 6. szczyty kostek przyśrodkowych. Ocenie poddano również kształt trójkątów tułowiowo-ramiennych, przebieg wyrostków kolczystych kręgosłupa, ustawienie osi długich kończyn dolnych i przebieg ścięgna Achillesa. W badaniach wykorzystano test Adamsa, określając przebieg wyrostków kolczystych kręgosłupa oraz obrys pleców w pozycji stojącej, habitualnej oraz w skłonie tułowia w przód [6, 7, 8]. Na podstawie przeprowadzonych oględzin wydzielono grupę dziewcząt i chłopców o prawidłowej postawie ciała oraz dzieci z bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Z dalszych analiz wykluczono 35 przypadków skolioz strukturalnych ze zmianami patologicznymi w obrębie narządu ruchu, uwzględniając jedynie dzieci ze skoliozą niskostopniową, o charakterze funkcjonalnym. Zdolności siłowe oceniono z zastosowaniem Europejskiego Testu Sprawności Fizycznej [9], przy czym w pracy wykorzystano próby określające siłę tułowia (siady z leżenia), siłę eksplozywną (skok w dal z miejsca) i siłę statyczną (zaciskanie ręki). Siłę tułowia w teście Eurofit określa się poprzez wykonanie przez badanego maksymalnej liczby siadów z leżenia tyłem w ciągu pół minuty. Zapisuje się łączną liczbę poprawnie wykonanych w całości siadów. W przypadku pomiaru siły eksplozywnej badany wykonuje z miejsca z pozycji stojącej dwa skoki w dal. Podaje się odległość najdłuższego skoku w centymetrach. W przypadku oceny siły statycznej zadaniem badanego jest zaciskanie na dynamometrze ręcznym sprawniejszej ręki z maksymalną siłą.

3 Zdolności siłowe dziewcząt i chłopców wiejskich ze skoliozą funkcjonalną Do badań użyto zestaw do pomiaru siły chwytu ręką typu DR3-P. Zapisuje się wyniki dwóch pomiarów z dokładnością do 1 kg i wybiera się najlepszy wynik. W każdej kategorii wieku wyliczono średnie arytmetyczne i odchylenia standardowe wyników analizowanych testów motorycznych dziewcząt i chłopców o prawidłowej postawie ciała oraz ze skoliozą funkcjonalną. Uzyskane wyniki badanych ze skoliozą w każdej kategorii wieku unormowano na średnie arytmetyczne analizowanych zdolności siłowych dzieci i młodzieży o prawidłowej postawie ciała. Wartości unormowane obliczono dzieląc różnice między uzyskanymi średnimi wynikami dzieci ze skoliozą a średnią badanych o prawidłowej postawie ciała przez odchylenie standardowe badanych o prawidłowej postawie ciała [10]. w wartości unormowane x średnie wyników dzieci ze skoliozą x średnia arytmetyczna badanych o prawidłowej postawie ciała SD odchylenie standardowe badanych o prawidłowej postawie ciała. Ponadto wyliczono procentowy rozkład wyników rozpatrywanych prób testu Eurofit badanych ze skoliozą funkcjonalną, wykorzystując siatki centylowe opracowane przez Saczuka i wsp. dla dzieci i młodzieży z województwa lubelskiego [11]. Jak wiadomo centyl posiada oznaczony rząd lub inaczej rangę centylową, której odpowiadają określone wartości cechy. Pięćdziesiąty centyl równy jest medianie, a centyle 3 i 97 w przybliżeniu odpowiadają mniej więcej dwóm odchyleniom standardowym. W badaniach własnych wyliczono rozkład procentowy badanych w następujących przedziałach centylowych: 3-25, 25-75, 75-97, oraz powyżej 97 i poniżej 3 centyla. Wyniki x x w SD Najczęściej stwierdzano skrzywienia jednołukowe, zlokalizowane w odcinku piersiowym kręgosłupa, skierowane wypukłością w lewą stronę. W pozycji stojącej obserwowano u tych dzieci asymetrię trójkątów tułowiowo-ramiennych oraz skośne ustawienie barków, łopatek lub miednicy. Niekiedy też przesunięciom kręgosłupa towarzyszyło przemieszczenie w bok kresy białej. W każdym jednak przypadku w skłonie tułowia w przód wyrostki kolczyste wracały do prawidłowego ustawienia, obrys pleców był symetryczny. Głównym celem pracy była ocena zdolności siłowych dzieci i młodzieży ze skoliozą niskostopniową na tle ich rówieśników o prawidłowej postawie ciała. Wartości poszczególnych prób motorycznych, określających zdolności siłowe u dziewcząt i chłopców podzielonych na grupy o postawie prawidłowej i ze skoliozą niskostopniową, zawarto w tabelach 2 i 3. Następnie wyniki uzyskane w wybranych próbach testu Eurofit przez dzieci ze skoliozą funkcjonalną unormowano na rezultaty badanych o prawidłowej postawie ciała. Rozpatrując siłę eksplozywną dziewcząt z bocznym skrzywieniem kręgosłupa zaobserwowano, że w większości kategorii wieku badane uzyskały wyższe wartości tej próby w stosunku do dziewcząt o prawidłowej postawie ciała. Wartości unormowane analizowanego testu były najwyższe w 10, 11 i 19 roku życia, natomiast w wieku 12, 15, 16 i 18 lat uzyskane wyniki były nieznacznie niższe od porównywanej grupy. Odmienny obraz zależności wystąpił w sile statycznej, ocenianej na podstawie zaciskania ręki. We wszystkich analizowanych kategoriach wieku, z wyjątkiem 16- i 19-latek, dziewczęta ze skoliozą uzyskały niższe wartości unormowane % Boczne skrzywienie kręgosłupa występowało u dzieci wiejskich z różną częstotliwością, obejmując od 20,00 do 40,45% przypadków w kolejnych grupach wieku (tab.1, ryc.1). Skoliozy niskostopniowe wystąpiły łącznie u 231 dziewcząt i 264 chłopców, co stanowiło odpowiednio 31,05% i 33,72% wszystkich badanych. Były to zmiany funkcjonalne, należące do grupy zaburzeń statyki ciała. Odchylenia kręgosłupa od osi w płaszczyźnie czołowej były nieznaczne, powyżej jednego centymetra, poddające się próbom korekcji czynnej dziewczêta / girls ch³opcy / boys wiek w latach / age in years Ryc. 1. Częstotliwość występowania skolioz funkcjonalnych u dziewcząt i chłopców wiejskich Fig. 1. Frequency of functional scoliosis in rural girls and boys

4 Krystyna Górniak, Helena Popławska, Agnieszka Dmitruk Tabela 1. Liczebność dziewcząt i chłopców ze skoliozą funkcjonalną Table 1. Number of boys and girls with functional scoliosis Wiek w latach Age in years Dziewczęta / Girls Chłopcy / Boys N % N % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,25 Razem / Together , ,72 Tabela 2. Zdolności siłowe dziewcząt wiejskich o prawidłowej postawie ciała i ze skoliozą funkcjonalną Table 2. Strength abilities of rural girls with correct body posture and with functional scoliosis Wiek w latach Age in years N Siła eksplozywna (skok w dal z miejsca) Explosive strength (standing broad jump) Siła statyczna (siła dłoni) Static strength (hand grip) Siła tułowia (siady z leżenia) Trunk strength (sit and ups) x ± SD Sx x ± SD Sx x ± SD Sx Postawa prawidłowa / Correct body posture ,6 ± 14,7 2,68 18,9 ± 2,9 0,54 20,1 ± 4,2 0, ,9 ± 17,9 2,40 20,8 ± 4,3 0,57 19,8 ± 4,4 0, ,5 ± 20,7 2,59 22,3 ± 5,2 0,64 21,4 ± 5,5 0, ,7 ± 19,3 2,45 25,4 ± 6,4 0,81 20,8 ± 4,2 0, ,9 ± 25,3 3,32 28,3 ± 6,5 0,85 20,5 ± 4,4 0, ,3 ± 33,0 5,16 30,9 ± 6,5 1,01 20,9 ± 3,5 0, ,1 ± 30,6 3,56 31,2 ± 5,7 0,66 21,7 ± 3,5 0, ,9 ± 17,5 2,20 30,7 ± 5,7 0,71 22,9 ± 3,5 0, ,4 ± 14,2 2,64 31,4 ± 5,9 1,11 23,3 ± 3,6 0, ,3 ± 17,4 2,90 30,7 ± 6,3 1,05 23,1 ± 4,3 0,72 Skoliozy funkcjonalne / Functional scoliosis ,6 ± 19,9 6,64 17,9 ± 2,6 0,88 20,6 ± 4,2 1, ,6 ± 15,6 2,99 19,6 ± 3,5 0,66 19,9 ± 4,3 0, ,4 ± 17,7 2,94 21,9 ± 5,1 0,85 22,1 ± 4,2 0, ,3 ± 17,2 2,83 24,9 ± 5,6 0,91 21,9 ±5,2 0, ,5 ± 22,2 4,36 28,2 ± 6,2 1,21 20,3 ± 3,8 0, ,9 ± 29,9 6,52 27,4 ± 6,5 1,42 22,0 ± 3,2 0, ,7 ± 31,1 6,10 32,5 ± 5,3 1,03 21,7 ± 2,6 0, ,2 ± 19,2 4,09 30,2 ± 4,4 0,93 22,9 ± 4,6 0, ,2 ± 16,5 4,00 29,2 ± 6,1 1,49 21,0 ± 4,2 1, ,1 ± 22,8 7,59 31,9 ± 8,3 2,77 21,7 ± 4,8 1,61 46

5 Zdolności siłowe dziewcząt i chłopców wiejskich ze skoliozą funkcjonalną Dziewczêta / Girls wartoœci umowne / normalized values 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0, wiek w latach / age in years si³a eksplozywna / explosive strength si³a statyczna / static strength si³a tu³owia / trunk strength Ryc. 2. Unormowane wartości zdolności siłowych dziewcząt wiejskich ze skoliozą funkcjonalną na średnie arytmetyczne dziewcząt o prawidłowej postawie ciała Fig. 2. Relevant strength abilities values of rural girls with functional scoliosis to arithmetical means of girls with correct body posture Ch³opcy / Boys 0,6 wartoœci umowne / normalized values 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0, wiek w latach / age in years si³a eksplozywna / explosive strength si³a statyczna / static strength si³a tu³owia / trunk strength Ryc. 3. Unormowane wartości zdolności siłowych chłopców wiejskich ze skoliozą funkcjonalną na średnie arytmetyczne chłopców o prawidłowej postawie ciała Fig. 3. Relevant strength abilities values of rural boys with functional scoliosis to arithmetical means of boys with correct body posture 47

6 Krystyna Górniak, Helena Popławska, Agnieszka Dmitruk tego testu w stosunku do rówieśniczek o prawidłowej postawie ciała. Największa różnica w stosunku do średniej arytmetycznej dziewcząt o prawidłowej postawie ciała wystąpiła w wieku 15 lat i wynosiła ona 3,5 kg. Biorąc pod uwagę siłę tułowia zaobserwowano, że do 15 roku życia dziewczęta ze skoliozą niskostopniową wykonały większą liczbę siadów z leżenia w ciągu pół minuty w stosunku do osób o prawidłowej postawie. W kolejnych dwóch kategoriach wieku nie wystąpiły różnice w wynikach tej próby, natomiast w wieku 18 i 19 lat lepszymi rezultatami charakteryzowały się dziewczęta o prawidłowej postawie ciała (tab. 2, ryc.2). U chłopców w sile eksplozywnej nie zauważono wyraźnych zależności pomiędzy jakością postawy ciała a wynikami uzyskiwanymi w tej próbie motorycznej. Chłopcy ze skoliozą w 10, 11, 12 i 16 roku życia uzyskali większe odległości w skoku w dal z miejsca, natomiast w wieku 13, 15 i 18 lat lepsze wyniki osiągnęli chłopcy o prawidłowej postawie ciała (tab. 3, ryc. 3). Podobna sytuacja wystąpiła w kształtowaniu się poziomu siły statycznej. W trzech pierwszych kategoriach wieku u chłopców ze skoliozą niskostopniową odnotowano wyższe wyniki tej próby, a w pozostałych lepsze wyniki uzyskiwali na przemian chłopcy ze skoliozą i ich rówieśnicy o prawidłowej postawie ciała. Siła tułowia u chłopców z zaburzeniami statyki ciała w płaszczyźnie czołowej kształtowała się na niższym poziomie w przypadku 10- i 19-latków oraz między 12 a 14 rokiem życia. W pozostałych grupach wieku badani ze skoliozą osiągali lepsze wyniki analizowanego pomiaru niż ich rówieśnicy o prawidłowej postawie ciała. Tabela 3. Zdolności siłowe chłopców wiejskich o prawidłowej postawie ciała i ze skoliozą funkcjonalną Table 3. Strength abilities of rural boys with correct body posture and with functional scoliosis Wiek w latach Age in years N Siła eksplozywna (skok w dal z miejsca) Explosive strength (standing broad jump) Siła statyczna (siła dłoni) Static strength (hand grip) Siła tułowia (siady z leżenia) Trunk strength (sit and ups) x ± SD Sx x ± SD Sx x ± SD Sx Postawa prawidłowa / Correct body posture ,7 ± 21,6 3,18 19,7 ± 4,6 0,68 21,9 ± 4,6 0, ,3 ± 23,5 2,99 22,9 ± 4,5 0,57 21,9 ± 5,6 0, ,6 ± 25,7 3,14 25,8 ± 5,3 0,65 24,0 ± 3,5 0, ,7 ± 19,5 2,16 30,7 ± 6,6 0,73 23,9 ± 4,2 0, ,7 ± 21,9 3,02 35,1 ± 9,1 1,25 24,2 ± 4,5 0, ,6 ± 22,5 3,85 46,5 ± 10,2 1,75 23,1 ± 5,4 0, ,7 ± 21,4 3,03 46,6 ± 12,7 1,79 25,2 ± 5,3 0, ,6 ± 23,7 3,20 50,0 ± 12,2 1,65 25,1 ± 3,6 0, ,0 ± 20,5 3,29 48,6 ± 10,9 1,76 27,5 ± 3,5 0, ,6 ± 24,3 4,29 51,9 ± 8,9 1,58 28,1 ± 4,0 0,71 Skoliozy funkcjonalne / Functional scoliosis ,5 ± 15,9 3,08 21,5 ± 4,0 0,78 21,1 ± 3,5 0, ,6 ± 17,9 2,99 24,0 ± 2,9 0,49 23,5 ± 3,9 0, ,3 ± 22,5 3,71 26,2 ± 5,9 0,97 23,0 ± 4,8 0, ,6 ± 19,0 3,13 29,9 ± 7,7 1,27 23,2 ± 3,7 0, ,8 ± 21,5 3,59 35,7 ± 8,6 1,43 24,0 ± 3,8 0, ,4 ± 19,2 5,10 40,3 ± 11,0 2,94 24,4 ± 3,6 0, ,8 ± 23,7 5,04 42,1 ± 11,5 2,46 27,6 ± 5,6 1, ,8 ± 27,3 6,25 51,5 ± 12,6 2,90 26,2 ± 3,3 0, ,0 ± 19,8 4,81 49,1 ± 9,2 2,23 28,2 ± 4,2 1, ,6 ± 17,6 4,05 46,2 ± 11,9 2,73 26,8 ± 3,4 0,79 48

7 Zdolności siłowe dziewcząt i chłopców wiejskich ze skoliozą funkcjonalną Tabela 4. Poziom zdolności siłowych dziewcząt ze skoliozą funkcjonalną na podstawie siatek centylowych dzieci i młodzieży z województwa lubelskiego opracowanych przez Saczuka i wsp. (2005) Table 4. Strength abilities level of girls with functional scoliosis based on centyl values suggested for children and youth from Lublin province by Saczuk et al. (2005) Siła eksplozywna / Explosive strength Siła statyczna / Static strength Siła tułowia / Trunk strength > 3 c 3-25 c 25-75c 75-97c <97 c > 3 c 3-25 c 25-75c 75-97c <97 c > 3 c 3-25 c 25-75c 75-97c <97 c Wiek w latach Age in years N % 33,33 33,33 33,33 22,22 44,44 33,33 22,22 33,33 44,44 N % 39,28 42,86 17,86 3,57 35,71 46,43 14,29 17,86 57,14 17,86 7,14 N % 2,78 44,44 41,67 11,11 33,33 52,77 5,56 8,33 11,11 38,89 38,89 11,11 N % 2,70 43,24 43,25 10,81 8,11 21,62 45,94 21,62 2,70 2,70 18,92 32,43 32,43 13,51 N % 42,31 42,30 11,54 3,85 7,69 19,23 34,62 38,46 3,85 15,38 57,69 23,08 N % 9,52 38,09 28,58 19,04 4,76 14,28 23,81 42,86 19,05 14,29 52,38 33, N % 19,23 38,46 15,39 26,92 3,85 65,38 19,23 11,54 15,38 53,85 30,77 N % 13,64 59,09 27,27 9,09 18,18 68,18 4,55 4,55 4,55 40,91 36,36 13,63 N % 23,53 64,71 11,76 5,88 41,18 35,29 17,65 5,88 23,53 47,06 23,53 N % 11,11 44,44 33,33 11,11 11,11 66,66 11,11 11,11 11,1 66,66 11,11 11,11 N Σ % 1,73 33,77 43,72 16,45 4,33 5,63 23,38 49,78 17,75 3,46 2,17 14,72 46,75 29,87 6,49

8 Krystyna Górniak, Helena Popławska, Agnieszka Dmitruk Tabela 5. Poziom zdolności siłowych chłopców ze skoliozą funkcjonalną na podstawie siatek centylowych dzieci i młodzieży z województwa lubelskiego opracowanych przez Saczuka i wsp. (2005) Table 5. Strength abilities level of boys with functional scoliosis based on centyl values suggested for children and youth from Lublin province by Saczuk et al. (2005) Siła eksplozywna / Explosive strength Siła statyczna / Static strength Siła tułowia / Trunk strength > 3 c 3-25 c 25-75c 75-97c <97 c > 3 c 3-25 c 25-75c 75-97c <97 c > 3 c 3-25 c 25-75c 75-97c <97 c Wiek w latach Age in years N % 48,15 48,15 3,70 11,11 62,96 25,93 3,70 3,70 81,49 11,11 N % 2,78 38,89 47,22 11,11 13,89 72,22 13,89 19,44 52,79 19,44 8,33 N % 2,70 21,62 51,35 24,33 5,41 27,03 48,64 16,22 2,70 2,70 18,92 56,76 10,81 10,81 N % 45,95 37,83 16,22 5,40 27,03 48,65 16,22 2,70 2,70 18,92 59,46 16,22 2,70 N % 2,78 25,00 63,88 5,56 2,78 2,78 22,22 44,44 27,78 2,78 22,22 52,78 22,22 2,78 N % 35,71 50,00 14,29 35,72 42,86 14,28 7,14 21,43 64,29 7,14 7, N % 4,55 9,09 45,45 36,36 4,55 9,09 22,73 54,54 4,55 9,09 9,09 40,91 31,82 18,18 N % 5,26 15,79 47,37 31,58 5,26 15,79 47,37 26,32 5,26 5,26 63,16 26,32 5,26 N % 5,88 23,53 52,94 17,65 29,41 58,82 11,77 5,88 35,30 47,06 11,76 N % 10,52 52,64 31,58 5,26 21,05 42,01 15,79 15,79 5,26 5,26 63,16 21,06 10, Σ % 2,27 29,17 49,62 17,80 1,14 4,55 23,48 51,14 17,04 3,79 1,14 14,39 57,20 20,08 7,20

9 Zdolności siłowe dziewcząt i chłopców wiejskich ze skoliozą funkcjonalną Analiza rozkładu uzyskanych wyników na siatkach centylowych dzieci i młodzieży z województwa lubelskiego [11] wykazała, że większość wyników pomiarów siły eksplozywnej, statycznej i siły tułowia mieściła się między 25 a 75 centylem (43,72%-57,20%). Od 14,39% do 33,77% badanych dzieci ze skoliozą niskostopniową osiągało słabsze wyniki, mieszczące się między 3 a 25 centylem. Wyższy poziom ocenianych zdolności siłowych (75-97 centyl) odnotowano u 16,45% do 29,87% dziewcząt i chłopców z bocznym skrzywieniem kręgosłupa. W nielicznych przypadkach zaobserwowano skrajne wartości analizowanych pomiarów. Poniżej 3 centyla znalazło się od 1,14% do 5,63% przypadków, a powyżej 97 centyla od 1,14% do 7,20% wszystkich badanych ze skoliozą niskostopniową (tab. 4 i 5). Można stwierdzić, że dzieci z zaburzeniami statyki ciała w płaszczyźnie czołowej, na tle ich rówieśników z województwa lubelskiego, najlepiej wypadły w pomiarach siły tułowia. Gorsze wyniki uzyskiwały częściej w próbie dynamometrycznej, a najsłabsze w skoku w dal z miejsca. Dyskusja 51 W literaturze polskiej i zagranicznej wiele uwagi poświęca się motoryczności człowieka, jej strukturze, uwarunkowaniom i możliwościom kształcenia na poszczególnych etapach rozwoju oraz metodom jej oceny. Brak natomiast szczegółowych opracowań dotyczących kształtowania się poziomu sprawności dzieci i młodzieży z zaburzeniami w stanie zdrowia i rozwoju. Dzieci z wadami postawy ciała, o ile nie posiadają przeciwwskazań lekarskich do zajęć ruchowych, uczestniczą w pomiarach sprawności fizycznej. W działalności korekcyjnej, do oceny postępów dziecka opracowywane są testy sprawności specjalnej, w których najczęściej ocenia się poziom siły i wytrzymałości siłowej mięśni posturalnych [7]. Wyniki naszych badań wskazują na zróżnicowanie poziomu zdolności siłowych dzieci i młodzieży ze skoliozą funkcjonalną w stosunku do rówieśników o prawidłowej postawie ciała. W niektórych próbach motorycznych, określających te zdolności, lepsze wyniki uzyskiwały osoby ze skoliozą, w innych natomiast o prawidłowej postawie ciała. Tendencja ta była wyraźniejsza u dziewcząt. W próbach skoku w dal z miejsca oraz w siadach z leżenia lepsze wyniki osiągały dziewczęta ze skoliozą, natomiast w próbie zaciskania ręki ich rówieśniczki o prawidłowej postawie ciała. W przypadku chłopców w sile statycznej i eksplozywnej przewaga osób ze skoliozą wystąpiła tylko w najmłodszych kategoriach wieku (10-12 lat), a w sile tułowia między 15 a 18 rokiem życia. Badania prowadzone przez innych autorów wskazują na zróżnicowaną sytuację w zakresie kształtowania się poziomu sprawności fizycznej dzieci i młodzieży z wadami postawy ciała. Prętkiewicz-Abacjew i wsp. [12] stwierdziły niższą sprawność dzieci z wadami postawy w stosunku do ich rówieśników o prawidłowej postawie. Jednakże w poziomie siły różnice istotne statystycznie wystąpiły tylko u chłopców. Według Chlebickiej i wsp. [13] dzieci 7-8 letnie ze skoliozą osiągały gorsze wyniki dotyczące siły mięśniowej, za wyjątkiem siły mięśni grzbietu u chłopców i mięśni ramion u dziewcząt. Z badań Kołodzieja [14] oraz Kołodzieja i wsp. [15] wynika, że lepsze wyniki w skoku w dal z miejsca, skoku dosiężnym oraz rzucie piłeczką palantową uzyskiwały dzieci o prawidłowej postawie ciała w porównaniu z wynikami osiąganymi przez ich rówieśników z wadami postawy. Zieliński [16] zaobserwował niewielkie zróżnicowanie sprawności motorycznej uczniów z wadami postawy w porównaniu z ich rówieśnikami o prawidłowej postawie ciała. Wśród młodszych dziewcząt i chłopców w wieku 8-12 lat odnotował nawet nieznacznie lepsze wyniki w grupie z wadami postawy. Babulska i Malina [17], Kasperczyk [18, 19] oraz Wójcik [20] nie stwierdzili istotnych związków pomiędzy siłą i wytrzymałością siłową mięśni posturalnych a jakością postawy ciała. Wnioski 1. W badanej populacji dzieci i młodzieży wiejskiej stwierdzono dość częste występowanie skolioz niskostopniowych o charakterze funkcjonalnym. 2. Poziom siły eksplozywnej i siły tułowia dziewcząt wiejskich ze skoliozą funkcjonalną był wyższy w stosunku do poziomu osiąganego przez ich rówieśniczki o prawidłowej postawie ciała. W próbie siły statycznej lepsze wyniki uzyskały badane, u których nie stwierdzono odchyleń w ustawieniu kręgosłupa. 3. Nie zauważono wyraźnych różnic w poziomie badanych zdolności siłowych pomiędzy chłopcami ze skoliozą funkcjonalną i o prawidłowej postawie ciała. 4. Analiza rozkładu wyników na siatkach centylowych dzieci i młodzieży z województwa lubelskiego wykazała, że większość wyników pomiarów siły eksplozywnej, statycznej i siły tułowia, uzyskanych przez dziewczęta i chłopców z bocznym skrzywieniem kręgosłupa, mieściła się pomiędzy 25 a 75 centylem.

10 Krystyna Górniak, Helena Popławska, Agnieszka Dmitruk PIŚMIENNICTWO LITERATURE [1] Osiński W: Antnopomotoryka. Poznań, AWF, [2] Raczek J (red.): Motoryczność dzieci i młodzieży. Katowice, AWF, [3] Mleczko E: Środowiskowe uwarunkowania rozwoju predyspozycji i zdolności motorycznych; w Szopa J, Mleczko E, Żak S (red.): Podstawy antropomotoryki. Warszawa, PWN, 1996: [4] Wolański N, Pařizkova J: Sprawność fizyczna a rozwój człowieka. Warszawa, Sport i Turystyka, [5] Międzynarodowy Program Biologiczny IBP. Handbook- -Growth and Physique, [6] Głowacki M, Kotwicki T, Pucher A: Skrzywienie kręgoslupa; w Marciniak W, Szulc A (red.): Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. Warszawa, PZWL, 2003; 2: [7] Kutzner-Kozińska M: Korekcja wad postawy. Warszawa, AWF, [8] Tylman D: Patomechanika bocznych skrrywień kręgosłupa. Warszawa, PZWL, [9] Eunofit. European Test of Physical Fitness. Council of Europe. Rome, Committee for the Development of Sport, [10] Furdal S: Modelowanie statystyczne w badaniach empirycznych. Warszawa, Instytut Sportu, ; 359. [11] Saczuk J, Wilczewski A, Bytniewski M, Gałecki J: Siatki centylowe sprawności fizycznej wg Europejskiego Testu Sprawności Fizycznej (EUROFIT); w Saczuk J (red.): Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna dzieci i młodzieży z województwa lubelskiego. Biała Podlaska, ZWWF, [12] Prętkiewicz-Abacjew E, Resiak M, Wróblewska A: Postawa ciała i sprawność fizyczna dzieci rozpoczynających naukę w szkole; w Pawłucki A (red.): Nauki o kulturze fizycznej w służbie współczesnego człowieka. Gdańsk, AWF, 1996, [13] Chlebicka E, Ziobro E, Śliwa W, Szostak K: Zmiany w budowie ciała dzieci ze -- skrzywieniami bocznymi kręgosłupa; w Malinowski A (red.): Antropologia i medycyna i promocja zdrowia. Łódź, Uniwersytet Łódzki, 2000; 1: [14] Kołodziej K: Próba oceny sprawności fizycznej chłopców i dziewcząt z wadami postawy i bez wad postawy w południowo-wschodniej Polsce. Przegląd Naukowy Instytutu Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego Rzeszów, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 2000; 4; [15] Kołodziej K, Kwolek A, Lewicka K, Pop T, Przysada G: Wysokość i masa ciała oraz sprawność fizyczna dziewcząt i chłopców z wadami i bez wad postawy w dawnym województwie rzeszowskim. Fizjoterapia Polska, 2003; 3: 2: [16] Zieliński J: Wady postawy ciała i płaskostopie a rozwój fizyczny i sprawność dzieci i młodzieży. Kultura Fizyczna, 1980; 34: S; [17] Babulska Ł, Malina H: Próba oceny wytrzymałości siłowej wybranych grup mięśniowych u chłopców z wadami postawy; w Trześniowski R, Maszczak T (red.): Korektywa i kompensacja w rozwoju fizycznym młodzieży szkolnej. Warszawa, Sport i Turystyka, 1977: [18] Kasperczyk T: Postawa ciała a wybrane cechy. morfologiczne i funkcjonalne u dzieci w wieku 8-15 lat. Wyd. Monograficzne, Kraków, AWF, 1988; 32: [19] Kasperczyk T: Siła i wytrzymałość siłowa mięśni a postawa ciała u dzieci. Antropomotoryka, 1990; 3: [20] Wójcik M: Kształt krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej a siła mięśni antygrawitacyjnych u 11-letnich dziewcząt. Rozprawy Naukowe, Wrocław, AWF, 1984; XVIII: