WPŁYW OPŁATY INTERCHANGE NA ROZWÓJ OPERACJI BEZGOTÓWKOWYCH W POLSCE

Transkrypt

1 Jacek BINDA WPŁYW OPŁATY INTERCHANGE NA ROZWÓJ OPERACJI BEZGOTÓWKOWYCH W POLSCE Streszczenie Od blisko 14 lat rynek bezgotówkowych instrumentów płatnicznych pozostaje w fazie wzrostu. Wyrazem tego s poprawiajce si wskaniki dot. liczby: dostpnych instrumentów operacji bezgotówkowych, wyemitowanych kart płatniczych w latach , sprzedawców akceptujcych karty płatnicze na rynku krajowym jak i osób zainteresowanych korzystaniem z tych rozwiza. Według danych Narodowego Banku Polskiego na polskim rynku jest w obiegu ponad 32,031 mln kart płatniczych 1. Chocia liczba ta nie plasuje Polski w gronie lidrów europejskiego rynku operacji bezgotówkowych, to wskazuje na jego potencjał, który moe by łatwo ograniczony przez niewłaciwe decyzje regulacyjne. Jedn z takich decyzji jest wysoko prowizji pobieranych przez polskie banki w formie tzw. opłaty interchange. Celem artykułu jest analiza wpływu wysokoci tej prowizji na dalszy intesywny rozwój rynku operacji bezgotówkowych w Polsce. Słowa kluczowe: karta płatnicza, opłata interchange, rynek operacji kartowych Wstp Dynamicznie rozwijajcy si rynek operacji bezgotówkowych w Polsce stanł obecnie w obliczu zmiany tej tendencji za spraw prowizji pobieranych przez polskie banki w formie tzw. opłaty interchange. Cho jest to jedna z trzech składowych opłaty ponoszonej przez akceptanta opłata MSC (ang. Merchant Service Charge) na rzecz agenta rozliczeniowego, to udział w niej opłaty interchange jest zdecydowanie najwikszy. Pozostałe obcienia akceptanta zwizane s z nalenociami z tytułu dzierawy i obsługi serwisowej terminali POS czy kosztami autoryzacyjnych połcze telekomunikacyjnych z serwerem agenta rozliczeniowego. Obcienia te coraz czciej s powodem sugestii handlowców do wnoszenia opłat w formie gotówkowej. Korzyci dla kupujcych maj by czsto ceny towarów Prof. nadzw. dr hab. in. Jacek Binda, Wysza Szkoła Finansów i Prawa w Bielsku- Białej, Katedra Bankowoci i Finansów. 1 Informacja o kartach płatniczych I kwartał 2012 r., Narodowy Bank Polski Departament Systemu Płatniczego, Warszawa, czerwiec 2012 r., s. 5. 7

2 i usług pomniejszone o opłaty MSC. Czy jednak taka sytuacja jest korzystna z punktu widzenia kosztów obrotu gotówkowego? Uwzgldniajc ogóln polityk Narodowego Banku Polskiego zmierzajc do zwikszenia udziału operacji bezgotówkowych w ogólnym ich wolumenie, odpowied na tak postawione pytanie wydaje si oczywista i wskazuje na wystpujcy problem. Opłaty kartowe a w szczególnoci opłata interchange stanowi przedmiot dyskusji i analiz zarówno w Polsce, w Unii Europejskiej, jak i na wiecie. W Polsce dyskusja ta jest szczególnie oywiona z uwagi na fakt, e opłata interchange stanowi ponad 80% opłaty wnoszonej przez akceptanta (ok. 1,6% wartoci transakcji) i jest ponad dwukrotnie wysza w stosunku do redniej arytmetycznej w Unii Europejskiej (ok. 0,72% wartoci transakcji). Sytuacja ta wzbudziła zainteresowanie zarówno instytucji nadzorujcych a take regulujcych funkcjonowanie rynku finansowego w Polsce. Podstaw działa stało si opracowanie przygotowane przez Departament Systemu Płatniczego NBP nt. analizy funkcjonowania opłaty interchange w Polsce 2. Efektem rozgoałej, w padzierniku 2011 r., dyskusji prowadzonej przez Rad ds. Systemu Płatniczego było powołanie Zespołu Roboczego ds. Opłaty Interchange (ZRIF), którego celem było przygotowanie propozycji zmian zarówno w strukturze opłat interchange, jak i jej wysokoci. Działania te miały przeciwdziała zmniejszajcej si dynamice rozwoju obrotu bezgotówkowego. O złoonoci podjtych działa wiadczy mog sprzeczne oczekiwania stron zainteresowanych obrotem bezgotówkowym. Zdaniem sieci handlowo-usługowych wysokie opłaty MSC zniechcaj do akceptowania kart udział opłaty interchange w opłatach akceptanta wzrósł w latach o blisko 6 pkt. proc z 79% do 84,9%. Z pkt. widzenia wydawców kart utrzymanie opłaty na poziomie ok. 1,5% pozwoliłoby im w latach na osignicie przychodu ok. 14,9 mld zł, z czego 2,2 mld zł tylko w 2016 r. 3. Narodowy Bank Polski zauwaa z kolei, e pozostawienie opłaty na niezmienionym poziomie moe wywoła siln presj na wprowadzenie dodatkowej opłaty surcharge rekompensujcej sprzedawcy koszty akceptacji kart. 2 Analiza funkcjonowania opłaty interchange w transakcjach bezgotówkowych na rynku polskim, Departament Systemu Płatniczego NBP, Warszawa, Ibid, s

3 Rynek operacji bezgotówkowych w Polsce jest stosunkowo młody i bardzo wraliwy na wystpujce na nim zmiany, w szczególnoci te niekorzystne. Z jednej strony, konieczne jest przekonywanie klientów banków do korzystania z instrumentów bezgotówkowych (m.in. kampania na rzecz polecenia zapłaty) wskazujc liczne korzyci i niewielkie ryzyka zwizane z ich wykorzystywaniem; z drugiej strony ogranicza si moliwo korzystania z nich poprzez wysokie opłaty MSC. Naley wyranie zauway, e na przestrzeni lat Q Q obserwowany jest wyrany trend rosncy liczby akceptantów (wyjtek stanowi okres Q Q3.2007), których liczba w Q wynosi ponad 120 ty 4. Podobnie kształtuje si dynamika wzrostu liczby transakcji bezgotówkowych, chocia zaobserwowano 0,6% ich spadek w Q (stan 279 mln) ws do Q Liczby te wskazuj duy potencjał rynku operacji bezgotówkowych w Polsce. Konieczne jest wic znalezienie kompromisu, pomiedzy oczekiwaniami wydawców kart a akceptantami i konsumentami, którego odzwierciedleniem bd zmiany w krajowym systemie płatniczym. 1. Dynamika rozwoju rynku kart płatniczych w Polsce Polski rynek kart płatniczych jest stosunkowo młodym rynkiem, chocia karty płatnicze pojawiły si na nim ju w latach 60- tych XX w. Były to jednak karty wydawane głównie przez banki zagraniczne. Rynek krajowy kart płatniczych zaczł si rozwija wraz z przeprowadzeniem reform po 1989 r. Wpłyneły one istotnie na kształt krajowego sektora bankowego i na ofert banków w której znalazły si m.in. nowoczesne instrumenty obrotu bezgotówkowego karty płatnicze. Od 1989 r. obserwowany jest nieustanny wzrost zainteresowania instrumentami obrotu bezgotówkowego w Polsce, w szczególnoci kartami płatniczymi. Dynamika tego rynku opisana moe by: liczb i struktur wydanych kart płatniczych, liczb i wartoci transakcji wykonanych poszczególnymi typami kart, liczb akceptantów, punktów handlowo-usługowych oraz urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty płatnicze. 4 Informacja o kartach płatniczych I kwartał 2012 r. op. cit., s Ibid, str

4 Z analizy danych NBP wynika, e kady z ww. wskaników ma tendencj wzrostow, cho ich dynamika w ostatnim okresie nieznacznie zmalała. Liczba kart płatniczych wydawanych przez banki w Polsce osignła w biecym roku stan ok. 32 mln szt., co stanowi ponad 8-mio krotny wzrost w stosunku do roku 1998 (Rysunek 1. Rysunek 1. Liczba kart płatniczych wg kryterium rozliczania transakcji w latach ródło: opracowanie własne na podstawie Warto transakcji dokonanych poszczególnymi typami kart w kolejnych kwartałach od 1998 r., NBP Departament Systemu Płatniczego, [w] karty_platnicze.html Chocia liczby wydaj si by satysfakcjonujce, to naley zwróci uwag na słabnc dynamik tego rynku (Rysunek 2. Zmianie uległa równie struktura kart płatniczych w Q zmalał udział kart kredytowych w ogólnej liczbie kart płatniczych (-2,6% r/r). W okresie od udział ten wachał si na poziomie 2,4% - 7,8%, w kolejnych latach znaczco wzrósł osigajc warto 33% w 2009 r. i 21% w roku 2012 (co odpowiada 6,7 mln szt.). Dynamika ta nie zapewnia jednak Polsce wysokiego miejsca w rankingu Pastw UE. Pod wzgldem liczby kart przypadajcych na 1 mieszkaca, Polska w 2010 r. uplasowała si na 26 miejscu (z grupy 27 pastw) ze wskanikiem zaledwie 0,84 karty płatniczej per capita. Wyprzedziła jedynie Rumuni (0,59 karty per capita), pozostajc jednak 10

5 za Słowacj (0,94 kart per capita), Republik Czesk (0,9 kart per capita) i Wgrami (0,89 kart per capita). Rysunek 2. Dynamika rynku kart płatniczych w okresie ródło: opracowanie własne na podstawie Warto transakcji dokonanych poszczególnymi typami kart w kolejnych kwartałach od 1998 r., NBP Departament Systemu Płatniczego, [w] karty_platnicze.html Liderami w rankingu były natomiast Luksemburg ze wskanikiem ok. 2,64 kart per capita, Wielka Brytania (2,37 kart per capita) oraz Szwecja (2,15 kart per capita). rednia dla krajów UE to warto ok. 1,45 kart per capita. Dobrze prezentuje si Polska pod wzgldem dynamiki wzrostu liczby transakcji bezgotówkowych przy wykorzystaniu kart płatniczych. W okresie odnotowano 27-krotny wzrost liczby transkacji i ponad 33-krotny wzrost ich wartoci (Rysunek 3). Jednak porównujc Q i Q zauwaalny jest nieznaczny bo 2% spadek liczby transakcji kartami. 11

6 Rysunek 3. Liczba a) i warto b) transakcji bezgotówkowych wykonanych przy wykorzystaniu kart płatniczych w okresie (w tys.) a) b) ródło: opracowanie własne na podstawie Warto transakcji dokonanych poszczególnymi typami kart w kolejnych kwartałach od 1998 r., NBP Departament Systemu Płatniczego, [w] karty_platnicze.html Stosunkowo niewielki jest natomiast wskanik liczby operacji kartowych przypadajcy na pojedynczy terminal POS, w roku 2007 wynosił on zaledwie 23% r./r. a w roku 2010 osignł warto 10% r./r. W 2012 r. zmniejszeniu uległa o ok. 1,7%, dzienna liczba transakcji 12

7 przypadajca rednio na jeden terminal. W UE wartoci te za ten sam okres kształtowały si na poziomie -0,3% i 4,2% 6 (Rysunek 4. Rysunek 4. Liczba transakcji kartowych w przeliczeniu na pojedynczy terminal ródło: opracowanie własne na podstawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank, (padziernik 2011 r.) Warto zauway, e w Polsce w 2009 r. liczba operacji bezgotówkowych przewyszyła liczb operacji gotówkowych osigajc w Q r. poziom ok. 58% transakcji dokonywanych kartami. wiadczy to moe o coraz wikszym zaufaniu społeczestwa do nowoczesnych instrumentów bankowych. Jednak na tle UE, w której redni poziom wykorzystania kart płatniczych wyniósł w 2010 r. Ok. 68 transakcji per capita, Polska ze redni na poziomie ok. 22 transakcji per capita wyglda bardzo słabo. Pocieszajce jest tylko to, e uzyskany przez Polsk wynik plasuj j przed Wgrami, Czechami, Grecj czy Rumuni 7. 6 Statistical Data Warehouse, European Central Bank, (padziernik 2011 r.). 7 Ibid. 13

8 Bazujc na danych NBP, uwag zwraca porównywalna dynamika wzrostu wartoci liczbowych instrumentów obrotu bezgotówkowego i wartoci liczbowych opisujcych sie akceptantów kart płatniczych, punktów handlowo-usługowych posiadajcych terminale POS i liczby terminali POS, (Rysunek 5). Liczba terminali POS w Q przekroczyła 266 tys. szt., co stanowi ponad 3 krotny wzrost wskanika w stosunku do stanu z 2003 r. Jednak rednia warto tego wskanika w przeliczeniu na 1 tys. mieszkaców dla Polski wynosi zaledwie 5, gdzie w UE osiga warto17,56 8. Podobnie, w analizowanym okresie, prezentuje si w Polsce dynamika wzrostu liczby punktów handlowo-usługowych wykorzystujcych terminale POS (równie ponad 3-krotny wzrost ich liczby) oraz dynamika wzrostu liczby akceptantów (ok. 2,9-krotny wzrost liczby). Jest to zwizane m.in. z tworzeniem korzystnych warunków dla pozyskania klienta, deniem Pastwa do obniania kosztów operacji gotówkowych oraz korzyciami dla konsumentów zwizanymi z wygod i szybkoci realizacji transakcji. Naley jednak zauway, e zarówno dynamika wzrostu liczby, jak i wartoci transakcji, s duo wysze ni dynamika wzrostu sieci akceptacji. Sytuacja taka stanowi istotn barier dla dalszego dynamicznego rozwoju płatnoci kartowych i wskazuje na małe nasycenie polskiego rynku sieci akceptantów. Moe to prowadzi do zmniejszenia wartoci karty płatniczej mierzonej rozmiarem sieci akceptacji. 8 Ibid. 14

9 Rysunek 5. Liczba akceptantów, liczba punktów handlowo-usługowych oraz liczba urz dze akceptuj cych elektroniczne instrumenty płatnicze wg kwartałów od 2003 r. ródło: opracowanie własne na podstawie Liczba akceptantów, liczba punktów handlowo-usługowych oraz liczba urzdze akceptujcych cych elektroniczne instrumenty płatnicze w kolejnych kwartałach od 2003 r., systemplatniczy/karty_platnicze.html, 2012 Gdyby przyj do dalszych rozwaa tylko wybrane podmioty rynku, z których statystyczny Polak korzysta najczciej, ciej, tzn. sklepy oraz stacje paliw, to na omówione wskaniki opisujce stan rynku operacji bezgotówkowych nakłada si, obserwowany od kilku lat, spadek liczby tych podmiotów - z w roku 2009 do w roku Według raportu firmy Soliditet Polska, szacowana liczba sklepów (bez stacji benzynowych) na koniec 2011 r. osignła stan , co stanowi spadek w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego o ok. 6 pkt. proc. Podobny spadek o ok. 6,9 pkt. proc. - wystpił równie w odniesieniu do analogicznego okresu w 2009 r. 10. Opierajc si na ww. danych oraz danych z NBP, (Rysunek 5), mona stwierdzi, e szacunkowe nasycenie rynku sieci akceptantów w Polsce wynosi ok. 30%. Potwierdzenie tego szacunkowego wyliczenia odnale mona 9 Rynek wewntrzny w 2010 r., Główny Urzd Statystyczny, Warszawa wypadlo-6-tys- sklepow-spozywczych,66800.html, spozywczych,66800.html,

10 równie w danych uzyskanych od agentów rozliczeniowych. Według nich na koniec marca 2012 r. płatnoci dokonywane przy pomocy kart płatniczych przyjmowało tylko 220,6 ty punktów handlowo-usługowych (wzrost w/s. o blisko 5% r./r.) 11. Wielko ta wskazuje, z jednej strony na silne zapónienie tego rynku płatnoci, z drugiej strony pokazuje duy jego potencjał. Aby jednak wykorzysta ten potencjał naley uwzgldni wielko czynników kosztowych od operacji kartowych, którymi obciani s akceptanci. Znaczenie tych czynników potwierdzaj m.in. wyniki bada przeprowadzonych na zlecenie NBP Opłata interchange i jej uzasadnienie z punktu widzenia organizacji płatniczych Rynek operacji bezgotówkowych w Polsce pozostaje nadal w fazie rozwoju. Niewielki stopie nasycenia tego rynku zarówno liczb kart per capita, liczb i wartoci operacji bezgotówkowych per capita oraz sieci akceptantów stwarza moliwoci do jego zdynamizowania. Jednym czynników, które mog mie znaczcy wpływ na ten proces jest kontrowersyjna prowizja wypłacana na rzecz banku wydawcy karty przez agenta rozliczeniowego, od kadej transakcji zrealizowanej przy wykorzystaniu karty płatniczej. Jednak nie sama prowizja lecz jej wysoko stanowi główne ródło dyskusji. Opłata interchange 13 definiowana jest jako naleno, któr wypłaca agent rozliczeniowy na rzecz banku wydawcy karty, od kadej zrealizowanej transakcji kart płatnicz. Taka forma rozlicze wystpuje w modelach biznesowych w których wydawanie kart i rozlicznaie realizowanych nimi transakcji dokonywane jest przez róne i nie powizane ze sob podmioty 14. W tym przypadku dotyczy to banków wydawców kart i agentów rozliczeniowych, (Rysunek 6. Stanowi ona znaczc cz opłaty akceptanta ponoszonej za zaakceptowan przez 11 Informacja o kartach płatniczych I kwartał 2012 r., op.cit., s M. Polasik, K. Maciejewski, Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na wiecie, Materiały i Studia, Nr 241, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s Uwzgldniajc region geograficzny opłata moe by krajowa, wewntrz regionalna (trans graniczna) i midzyregionalna (midzy Europ, Azj lub Stanami Zjednoczonymi). 14 Czterostronny biznesowy model płatnoci obejmuje: konsumentów, akceptantów, wydawców kart oraz agentów rozliczeniowych. 16

11 niego transakcj i naliczana jest najczciej w formie procentowej prowizji od wartoci transkacji opłata MSC (ang. Merchant Service Charge). Pozostałe składniki opłaty MSC dotycz: dzierawy i obsługi serwisowej terminali POS, połcze telekomunikacyjnych z serwerem agenta, wsparcia organizacji płatniczych - Assessment Fee oraz mary agenta rozliczeniowego. Banki wydawcy kart i agenci rozliczeniowi stanowi wic główne ródła obcie dla akceptantów operacji kartowych. Rysunek 6. Opłaty w ramach czterostronnego systemu kart płatniczych ródło: opracowanie na podstawie Interchange na polu bitwy, [w:] Nowoczesny Bank Spółdzielczy, nr 3, 2012, s. 33 Struktura opłaty interchange okrelana moe by w formie procentowej od wartoci transakcji, stałej niezalenej od wartoci transakacji (ang. flat fee) i mieszanej bdcej kombinacj dwu wczeniejszych opłat. Zalena jest ona m.in. od organizacji patniczej, rodzaju wykorzystywanej karty (np. debetowa, kredytowa) czy wreszcie sposobu jej autoryzacji (np. z uyciem numeru PIN). Badania przeprowadzone przez Komisj Europejsk dotyczce bankowoci elektronicznej wskazuj na siln nierównowag redniej waonej opłaty interchange popularnych w Europie systemów Visa i Master Card. Nierównowaga ta oraz rónice w elastycznoci cenowej akceptantów i posiadaczy kart, ich wraliwoci na uczestnictwo w systemie, stanowi istotny kierunek rozwaa nad wysokoci tej opłaty. Opłaty, której wysoko warunkuje przyszłe dochody banków - 17

12 ich zaangaowanie w promowanie, produkcj, i obsług kart - i tym samym wydajno systemu kartowego. Jest wic ona swego rodzaju zacht dla banków do inwestowania w nowe technologie, gwarantujce wiksz funkcjonalno i bezpieczestwo operacji bezgotówkowych. Naley jednak postawi pytanie o granic, po przekroczeniu której rynek kart płatniczych zamiast dynamicznie si rozwija zacznie przechodzi w faz recesji. Analiza stawki opłaty interchange w Polsce (ang. Domestic Interchange Reimbursement Fees) dla operacji wykonywanych kartami debetowymi Visa w standardzie EMV przez klientów indywidualnych wskazuje, e jest ona najwysza sporód krajów europejskich i wynosi 1,6% wartoci transakcji 15. Jest równie ponad 2-krotnie wysza od stawki obowizujcej w krajach Unii Europejskiej (0,72 % wartoci transakcji) i ponad 8-krotnie wysza od stawek obowizujcych w Finlandii 16. Jedynie stawki obowizujce w Niemczech (1,58 % wartoci transakcji) i Cyprze (1,5% wartoci transakcji) s zblione do stawek w Polsce. W przypadku organizacji Master Card opłaty interchange ustalane s z uwzgldnieniem lokalnych warunków rynkowych. W szczególnoci uwzgldniana jest presja konkurencyjna ze strony innych metod płatnoci, sposobu kształtowania si kosztów czy wreszcie mechanizmów zwikszania wydajnoci systemu. Podobnie, jak w przypadku systemu Visa, opłaty interchange, dot. kart Debit MasterCard dla klientów indywidualnych, plasuj Polsk na czołowym miejscu sporód 11 krajów UE. Opłata obowizujca w Polsce (1,64% wartoci transakcji) jest ponad 2-krotnie wysza od redniej wartoci dla UE (0,77%) i ponad 7-krotnie wysza od wartoci obowizujcej w Finlandii (0,23%) 17. Prowadzi to do stwierdzenia, e stosowane przez systemy Visa i MasterCard rozwizania opłat interchange w Polsce s najwysze w Europie. Pod wzgldem sposobu wyznaczania wysokoci opłaty (dot. kart debetowych dla klientów indywidualnych) systemy te znaczco si róni. W przypadku systemu Visa zastosowano rozwizanie oparte jest na jednoskładnikowej stawce opłat wyraonej procentowo, natomiast Ibid. 17 Analiza funkcjonowania opłaty interchange, op. cit., s

13 system MasterCard przyjł rozwizanie oparte na stawce dwuskładnikowej dodatkowo uzalenionej od wartoci transakcji. Porównanie modeli biznesowych dla opłaty interchange systemów Visa i MasterCard przedstawia, (Tabela 1. Tabela 1. Wysoko opłat interchange dot. kart debetowych dla systemów Visa i MasterCard Organizacja płatnicza Kwota transakcji (zł) od Do Opłata interchange (%) Visa - - 1,6 MasterCard Warto (zł) Zalena od kwoty 0,00 20,00 0,50 +0,09 20,00 40,00 0,80 +0,14 40,01 1,45 +0,19 ródło: opracowanie własne na podstawie company/en/whatwedo/interchange/country.html oraz en/about_us/our_business/fees_and_ interchange.aspx (lipiec 2012) Analiza ww. modeli pozwoliła okreli wartoci transakcji przy których opłaty interchange najmniej obciaj akceptanta. Z uzyskanych wyników mona stwierdzi, e w przypadku kwot transakcji od 1 5zł system MasterCard generuje wiksze obcienia ws do Visy (odpowiednio 9,5% i 2,3% dla wartoci brzegowych). Podobnie jest w przypadku kwot w przedziale od zł (1,91% - 1,61% odpowiednio). Dla kwot w przedziale od 123 zł do 132 zł obcienia generowane przez oba systemy s takie same i wynosz 1,60%. Dopiero w przedziale kwot zł oraz powyej 132 zł system MasterCard generuje obcienia poniej 1,6%, (rysunek 7). Wida wic du nierównowag obcie finansowych opłat interchange generowan przez systemy dla porównywalnych kwot transakcji. 19

14 Rysunek 7. Opłata interchange ws warto transakcji dla systemów Visa i MasterCard - a) kwoty transakcji i warto opłaty interchange; b) porównanie graficzne obci e akceptanta dla systemów kartowych ws warto transakcji a) b) Kwota transakcji MasterCard Visa 1 9,50% 1,60% 5 2,30% 1,60% 10 1,40% 1,60% 15 1,10% 1,60% 20 0,95% 1,60% 21 1,47% 1,60% 25 1,36% 1,60% 30 1,27% 1,60% 35 1,20% 1,60% 40 1,15% 1,60% 41 1,91% 1,60% 45 1,87% 1,60% 50 1,83% 1,60% Kwota transakcji MasterCard Visa 55 1,80% 1,60% 100 1,64% 1,60% 105 1,63% 1,60% 110 1,62% 1,60% 115 1,62% 1,60% 120 1,61% 1,60% 125 1,60% 1,60% 130 1,60% 1,60% 135 1,59% 1,60% 140 1,59% 1,60% 145 1,58% 1,60% 150 1,58% 1,60% ródło: opracowanie własne na podstawie company/en/whatwedo/interchange/country.html oraz en/about_us/our_business/fees_and_ interchange.aspx (lipiec 2012). Coraz wiksza konkurencja wród podmiotów oferujcych bezgotówkowe instrumenty płatnicze i agentów rozliczeniowych oraz walka o pozyskanie i utrzymanie klienta w istotny sposób wpływaj na 20

15 wysoko opłaty akceptanta. Opłata ta utrzymywana jest na stałym poziomie mimo wzrostu udziału w niej prowizji interchange o blisko 6% z 79% w 2008 r. do 84,9% w 2010 r Prognozy rozwoju rynku kart płatniczych w kontekcie wysokoci opłaty interchange Z punktu widzenia banków wydawców kart płatniczych - utrzymanie tendencji wzrostowej wysokoci opłaty interchange gwarantuje im wysoki przychód i tym samym moliwoci rozwijania systemów obrotu bezgotówkowego. Stanowisko to stoi jednak w sprzecznoci z oczekiwaniami akceptantów oczekujcych zmiany struktury i wysokoci opłaty interchange. Polski rynek transkacji kartowych zdominowany jest przez system Visa, do której naley 64,4% wydanych kart płatniczych. Drugie miejsce zajmuje z udziałem 34,2% system MasterCard, (Rysunek 8). Taki podział rynku pomidzy dwóch głównych graczy - systemów kartowych - skutkuje zawyonymi stawkami opłat interchange. Rysunek 8. Procentowy udział w rynku systemów kartowych ródło: opracowanie własne na podstawie: Informacja o kartach płatniczych I kwartał 2012 r., Narodowy Bank Polski Departament Systemu Płatniczego, Warszawa, czerwiec 2012 r., s. 5 Problem opłaty interchange poddany został analizie przez instytucje rzdowe ju w 2001 r., kiedy to wszczto postpowanie antymonopolowe przed Urzdem Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) 18 Analiza funkcjonowania opłaty interchange, op. cit., s

16 w zwizku z praktykami ograniczajcymi konkurencj. Wówczas podnoszono kwesti zawierania porozumie cenowych przez banki zrzeszone w Forum Visa Polska i Forum Europay/MasterCard Polska i ustalaniu zbyt duych opłat dla akceptantów w zwizku z realizowan przez nich transakcj kart płatnicz. Obecnie Narodowy Bank Polski wraz z Ministerstwem Finansów podjły działania zamierzajce do zmniejszenia opisywanych uciliwoci dla akceptantów. Zdaniem ministra gospodarki rozwizaniem moe by przyjcie stawki opłaty interchange na rednim poziomie europejskim, czyli 0,7% 19. Takim rozwizaniem zainteresowani s zarówno właciciele punktów handlowo-usługowych, w szczególnoci tych małych, jak i właciciele stacji paliwowych. Zdaniem przedstawicieli PKN Orlen koszty akceptacji kart płatniczych i kredytowych dla stacji paliwowych s 40-krotnie wysze w stosunku do przyjcia gotówki 20. Program redukcji opłat kartowych w Polsce, opracowany przez Zespół Roboczy ds. Opłaty Interchange przy Radzie ds. Systemu Płatniczego, zakłada obniania opłaty interchange dla m.in. kart debetowych i kredytowych do poziomu 0,7%, w terminie do 2017 r 21. (Tabela 2). Tabela 2. Plan redukcji wysokoci stawek opłaty interchange Rok/rodzaj karty Karta debetowa Karta kredytowa 2012 lub ,1% od ,2% od % 0,9% 0,8% 0,7% 1,11% 1,02% 0,93% 0,84% ródło: opracowanie własne na podstawie Program redukcji opłat kartowych w Polsce, Zespół Roboczy ds. Opłaty Interchange przy Radzie ds. Systemu Płatniczego, Warszawa, Bitwa o interchange, PKN Orlen te ma dosy wysokich opłat interchange. da obniki, at_interchange_zada_obnizki.html, Program redukcji opłat kartowych w Polsce, Zespół Roboczy ds. Opłaty Interchange przy Radzie ds. Systemu Płatniczego, Warszawa,

17 Opierajc si na prognozowanych przez NBP wartociach płatnoci za pomoc kart płatniczych w 2016 r., wynoszcych 145,6mld zł, oraz analizie przychodów banków przy obnianiu opłaty interchange z 1,5% do poziomu 0,7%, mona si spodziewa obnienia łcznych przychodów banków zwizanych z kwestionowan opłat w okresie z 14,9 mld zł do 11,3 mld zł 22. Takie działanie moe mie pozytywny wpływ na oywienie polskiego rynku kart płatniczych i powinno skutkowa zarówno wzrostem iloci i wartoci transkacji dokonywanymi kartami płatniczymi. Podsumowanie W sferze gospodarki, jednym z najbardziej istotnych działa ostatnich lat, wydaje si by denie do ograniczenia kosztów emisji i obsługi pienidza gotówkowego. Dane EBC wskazuj, e w przypadku Polski szacowany koszt obiegu gotówki to ok. 1% PKB, co stanowi blisko 10 mld zł. Wród korzyci z obrotu bezgotówkowego wymieni mona m.in.: ograniczanie szarej strefy (według Friedricha Schneidera w 2003 r. poziom udziału szarej strefy w tworzeniu PKB wyniósł w Polsce 28,9%, Czechach 20%, Wgrzech 26%, USA 8,3%) 23, wzrost dochodów budetowych oraz zwikszenie jawnoci podmiotów gospodarczych, obnienie kosztów działalnoci sektora publicznego, ograniczenie strat zwizanych z przestpstwami gotówkowymi. Std wywierana na społeczestwo silna presja sektora bankowego, zwizana ze zmian przyzwyczaje dotyczcych operacji gotówkowych. Zwikszenie udziału operacji bezgotówkowych w operacjach wykonywanych łcznie polega moe m.in.: na zwikszeniu liczby terminali płatniczych, budowaniu sieci akceptantów oraz przenoszeniu obcienia z klienta na akceptanta (oczywicie w pewnym zakresie). Jednak ww. korzyci i denia do zwikszenia udziału operacji bezgotówkowych (w szczególnoci kartowych) w ogólnym wolumenie operacji płatniczych napotykaj na istotn przeszkod w postaci opłaty interchange. Jak wykazało niniejsze opracowanie opłata interchange jest istotnym elementem wpływajcym na dynamik rozwoju bezgotówkowych 22 Analiza funkcjonowania opłaty interchange, op. cit., s F. Schneider, The size of the Shadow Economies of the 145 Countries All over the World: First Results over the Period 1999 to 2003,

18 operacji kartowych. Kluczow kwesti dla dalszego rozwoju tego rynku jest wic zmiana struktury i wysokoci obcie dla akceptantów operacji kartowych. Jednak pozostaje obawa, e obnienie opłaty interchange moe skłoni wydawców kart do wprowadzenia dodatkowych opłat surcharge od uytkowników kart z tytułu ich posiadania. W ten sposób banki mog chcie rekompensowa sobie zmniejszone przychody z tytułu mniejszej prowizji od agenta rozliczniowego oraz koszty zwizane z akceptacj kart. Działania takie mogłyby zniechci cz konsumentów do dokonywania operacji z wykorzystaniem kart płatniczych. Reasumujc, ostateczne rozwizanie kwestii struktury i wysokoci opłaty ponoszonej przez akceptantów jest w fazie dyskusji i ustale. Znaleziony, przez NBP, Ministerstwo Finansów, banki, organizacje płatnicze i akceptantów, kompromis pozwoli na dalszy dynamiczny rozwój młodego rynku obrotu bezgotówkowego w Polsce. Literatura [1]. Polasik M., Maciejewski K., Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na wiecie, Materiały i Studia, Nr 241, Narodowy Bank Polski, Warszawa [2]. Schneider, F., The size of the Shadow Economies of the 145 Countries All over the World: First Results over the Period 1999 to 2003, Inne [1.] Analiza funkcjonowania opłaty interchange w transakcjach bezgotówkowych na rynku polskim, Departament Systemu Płatniczego Narodowego Banku Polskiego, Warszawa, [2.] Bitwa o interchange, [w:] /kat,104114,title,bitwa-o- interchange,wid, ,wiadomosc. html? ticaid=1ed9b&_ ticrsn=5, [3.] Informacja o kartach płatniczych I kwartał 2012 r., Narodowy Bank Polski Departament Systemu Płatniczego, Warszawa, r. [4.] Interchange na polu bitwy, [w:] Nowoczesny Bank Spółdzielczy, nr. 3, [5.] Liczba akceptantów, liczba punktów handlowo-usługowych oraz liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty płatnicze 24

19 w kolejnych kwartałach od 2003 r., [w:] home.aspx?f=/systemplatniczy/karty_platnicze.html, 2012, [6.] Program redukcji opłat kartowych w Polsce, Zespół Roboczy ds. Opłaty Interchange przy Radzie ds. Systemu Płatniczego, Warszawa, [7.] Rynek wewntrzny w 2010 r., Główny Urzd Statystyczny, Warszawa [8.] Statistical Data Warehouse, European Central Bank, [w] [9.] Warto transakcji dokonanych poszczególnymi typami kart w kolejnych kwartałach od 1998 r., NBP Departament Systemu Płatniczego, [w:] /karty_platnicze.html [10.] [11.] erchange.aspx [12.] Country.html EFFECT OF INTERCHANGE FEES FOR CARD PAYMENTS MARKET DEVELOPMENT IN POLAND Summary For nearly 14 years card payments market remains in the growth phase. This is reflected in the improving indicators respecting the number of instruments available to non-cash transactions, payment cards issued in the years , number of retailers accepting credit cards on the domestic market as well as people interested in using these solutions. According to National Bank of Poland reports, there is more than 32 million payment cards on the Polish market. Although this number is not ranked Poland among European leaders of non-cash transactions market, it indicates potential of Polish market, which can easily be limited by inappropriate regulatory decisions. One of such decision is the amount of commissions charged by Polish banks in the form of interchange fees. The paper analyze the impact of this commission for further noncash transactions development market in Poland. Key words: credit card, interchange fee, card payment market 25