Julian Przyboś urodził się 5 marca 1901 roku w Gwoźnicy; skończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim; potem pracował jako

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Julian Przyboś urodził się 5 marca 1901 roku w Gwoźnicy; skończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim; potem pracował jako"

Weronika Matuszewska
7 lat temu
Przeglądów:

1 Poezja Juliana Przybosia Julian Przyboś urodził się 5 marca 1901 roku w Gwoźnicy; skończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim; potem pracował jako nauczyciel w gimnazjum w Sokalu, Chrzanowie i Cieszynie; za właściwy swój debiut poetycki uważał wiersz Cieśle z roku 1922 ETAPY TWÓRCZOŚCI - 1. TOM ŚRUBY [1925] I OBURĄCZ [1926] pochwała nowoczesności, poeta robotnik, rzemieślnik, który pracuje słowem; twórczość najsilniej wpisująca się w program 3 x M; 2. LATA trzy tomy poetyckie: Z PONAD [1930], W - filmy edukacyjne on-line Strona 1/14

2 GŁĄB LAS [1932] RÓWNANIE SERCA [1938]; w pierwszych dwóch zbiorach widać wyraźnie twórczą dojrzałość poety, zwrot w stronę przyrody, w Równaniu serca dołączyły tematy społeczne. 3. TRZECI ETAP TRWA do roku 1970, czyli niespodziewanej i nagłej śmierci poety; zmarł 6 października 1970 roku w czasie przemówienia na zjeździe tłumaczy; po wojnie opublikował jeszcze 4 tomy poezji, w tym bardzo ważny polemiczny wiersz Oda do turpistów [1962] Julian Przyboś był również tłumaczem, ma na swym koncie tłumaczenia dzieł Rilkego i Majakowskiego; najbardziej - filmy edukacyjne on-line Strona 2/14

TRZECI ETAP TRWA do roku 1970, czyli niespodziewanej i nagłej śmierci poety; zmarł 6 października 1970 roku w czasie przemówienia na zjeździe

3 charakterystyczne środki stylistyczne w jego poezji to: elipsa i metafora; figura eksplozywna [ukazująca tkwiącą w Gmachy przedmiotach energię, np. niewybuchły huk skał] Poeta, wykrzyknik ulicy! Masy wpółzatrzymane, z których budowniczy uprowadził ruch: znieruchomiałe piętra. Dachy przerwane w skłonie. Mury wynikłe ściśle. Góry naładowane trudem człowieczym: gmachy. Pomyśleć: Każda cegła spoczywa na wyjętej dłoni. Sponad, 1930 doskonałym przykładem założeń awangardy jest wiersz Gmachy z tomu Sponad (1930); po pierwsze, zgodnie z hasłem 3 x M dotyczy - filmy edukacyjne on-line Strona 3/14

Dachy przerwane w skłonie. Mury wynikłe ściśle. Góry naładowane trudem człowieczym: gmachy. Pomyśleć: Każda cegła spoczywa na wyjętej dłoni.

4 on przestrzeni miejskiej, wyraża zachwyt nad nowoczesną miejską zabudową; po drugie stosuje w nim poeta zasadę maksymalnego zagęszczenia znaczeń słów, np. góry naładowane trudem człowieczym odczytać możemy jako określenie gmachów wyrosłych z pracy, dokonań człowieka; porównanie do gór, ze wskazaniem, że te są wytworem ludzkiej działalności, są naładowane trudem, tak jak np. siatka naładowana jest zakupami; po trzecie poeta wprowadził w z natury nieruchome, martwe - filmy edukacyjne on-line Strona 4/14

góry naładowane trudem człowieczym odczytać możemy jako określenie gmachów wyrosłych z pracy, dokonań człowieka; porównanie do

5 przedmioty ruch i dynamizm zgodnie z teorią Tadeusza Peipera podstawową jednostką wiersza jest zdanie zawierające wielokrotną (spiętrzoną) metaforę; w swoich wierszach Przyboś stosował ową teorię, a także często kojarzył w ramach jednej konstrukcji metaforycznej różne zakresy znaczeniowe tych samych pojęć; tak zrobił m. in. w wierszu Z Tatr; poeta był nauczycielem; przez 10 lat pracował w gimnazjum to był odpowiednik dzisiejszego liceum w Cieszynie; uczył polskiego i propedeutyki filozofii; wśród uczniów spotkał wiele - filmy edukacyjne on-line Strona 5/14

znaczeniowe tych samych pojęć; tak zrobił m. in.

6 ciekawych osobowości, ludzi, którzy później zrobili karierę artystyczną, naukową; spotkał też Marzenę Skotnicównę, dziewczynę, która była jedną z pionierek taternictwa kobiecego w Polsce; jej brat tak po latach pisał o ich znajomości: Oboje spędzali sen z oczu szanownym obywatelom konserwatywnego Cieszyna skądinąd sympatycznego i pięknego miasta ; wraz z Marzeną w życie Przybosia wkroczyły Tatry; jako awangardzista i człowiek słabego zdrowia gór nie lubił, bał się ich, jego domeną było miasto; jednak i to - filmy edukacyjne on-line Strona 6/14

obywatelom konserwatywnego Cieszyna skądinąd sympatycznego i pięknego miasta ; wraz z Marzeną w życie Przybosia wkroczyły Tatry; jako

7 się zmieniło, nawet dał się dziewczynie namówić na kilka wycieczek tatrzańskich 6 października 1929 roku dziewczyna wraz z siostrą poszła wspinać się na Zamarłą Turnię, miały dokonać pierwszego kobiecego przejścia Zamarłej Turni; prawdopodobnie w skutek fabrycznej wady karabinka obie odpadły od ściany i poniosły śmierć; realia tego wypadku i swą rozpacz opisał Julian Przyboś, jednak co znamienne był w stanie napisać ten wiersz dopiero w 4 Z Tatr lata po wypadku Pamięci taterniczki, która zginęła na Zamarłej Turni Słyszę: Kamienuje tę przestrzeń niewybuchły huk skał. To wrzask wody obdzieranej siklawą z łożyska i gromobicie ciszy. Ten świat, wzburzony przestraszonym spojrzeniem, uciszę, lecz Nie pomieszczę twojej śmierci w granitowej trumnie Tatr. To zgrzyt czekana, okrzesany z echa, to tylko cały twój świat skurczony w mojej garści na obrywie głazu; to gwałtownym uderzeniem serca powalony szczyt. - filmy edukacyjne on-line Strona 7/14

znamienne był w stanie napisać ten wiersz dopiero w 4 Z Tatr lata po wypadku Pamięci taterniczki, która zginęła na Zamarłej Turni Słyszę: Kamienuje tę przestrzeń niewybuchły huk skał.

8 Na rozpacz jakże go mało! A groza wygórowana! Jak lekko turnię zawisłą na rękach utrzymać, i nie paść, gdy w oczach przewraca się obnażona ziemia do góry dnem krajobrazu, niebo strącając w przepaść! Jak cicho w zatrzaśniętej pięści pochować Zamarłą. Równanie serca, 1938 dedykacja nie wymienia nazwiska taterniczki, stało się tak prawdopodobnie na prośbę jej rodziców, bo to matce Skotnicówny Przyboś podarował wiersz; elementy krajobrazu tatrzańskiego - zabieg odwrócenia perspektywy; podmiot liryczny mówi: Jak lekko turnię zawisła na rękach utrzymać a dalej już bezpośrednio opisując spadanie: niebo strącając w przepaść! nikt wcześniej nie pisał tak o Tatrach, czyli nie z perspektywy wznoszenia, a spadania; dodatkowo to nie człowiek odpada od ściany, a szczyt jest powalony, turnia zwisa na rękach; czyli mamy odwrócenie normalnego porządku spadania; wszystko to podkreśla nie - filmy edukacyjne on-line Strona 8/14

Równanie serca, 1938 dedykacja nie wymienia nazwiska taterniczki, stało się tak prawdopodobnie na prośbę jej rodziców, bo to matce Skotnicówny Przyboś podarował wiersz; elementy krajobrazu

9 tylko rozpacz podmiotu lirycznego, ale i tragizm zdarzenia, które sprawiło, że odwrócił się cały porządek świata; świat we wszystkich swych przejawach zostaje sprowadzony do odczuć ginącego człowieka i maleje nagle do rozmiaru kurczowo uchwyconej skały; uderzenie serca powala szczyt; to wymiar spełniającej się na Zamarłej Turni apokalipsy, dowodzi tego stwierdzenie: niebo strącając w przepaść; wypadek miał miejsce na ścianie Zamarłej Turni, zwróć uwagę na grę słów, zagęszczenie ich - filmy edukacyjne on-line Strona 9/14

serca powala szczyt; to wymiar spełniającej się na Zamarłej Turni apokalipsy, dowodzi tego stwierdzenie: niebo strącając w przepaść;

10 znaczeń, które poeta wprowadza: Jak cicho w zatrzaśniętej dłoni pochować ZAMARŁĄ po pierwsze słowo zatrzaśniętej tworzy oksymoron ze zwrotem jak cicho, oba te słowa mają przecież odmienną semantykę; po drugie: stwierdzenie pochować Zamarłą kojarzy się z pogrzebem, pochowaniem zmarłej, a jednocześnie odnosi się do nazwy szczytu, bo poeta - filmy edukacyjne on-line Strona 10/14

semantykę; po drugie: stwierdzenie pochować Zamarłą kojarzy się z pogrzebem, pochowaniem zmarłej,

11 wykorzystał wieloznaczność wyrazów i połączył ich podobne brzmienie w wierszu Z Tatr zamarła jest nie tylko turnia, ale i taterniczka, która poniosła śmierć, oraz milcząca przyroda tatrzańska niemy świadek tragedii, a także bohater wiersza, nie mogące się z tą tragedią pogodzić; obraz Tatr w tym wierszu jest niezwykle dynamiczny i plastyczny, ukazywany w ruchu, wzbogacony o elementy akustyczne; w utworze tym zaobserwować można wszystkie typowe cechy techniki poetyckiej Przybosia, która swój początek wzięła z założeń Awangardy Krakowskiej; są to: maksymalne - filmy edukacyjne on-line Strona 11/14

wierszu jest niezwykle dynamiczny i plastyczny, ukazywany w ruchu, wzbogacony o elementy akustyczne; w utworze tym zaobserwować można wszystkie typowe

12 zagęszczenie znaczeń (kondensacja; jeden wyraz może budzić kilka potrzebnych skojarzeń), nagromadzenie wielu oryginalnych metafor, dążenie do skrótowości; Przyboś często stosuje środek poetycki zwany elipsą, który sprzyja ekonomicznej dyscyplinie wiersza; zastosowanie elipsy polega na opuszczeniu pewnych ogniw zdania, tak że zrozumiałe jest ono dopiero w kontekście; poezja Przybosia jest intelektualna; autor w pełni uświadamia sobie rolę poety, negując jednocześnie udział - filmy edukacyjne on-line Strona 12/14

zastosowanie elipsy polega na opuszczeniu pewnych ogniw zdania, tak że zrozumiałe jest ono dopiero w kontekście; poezja Przybosia

13 niekontrolowanego uczucia w tworzeniu wiersza; jest to także poezja retoryczna, gdyż ciągle podkreśla znaczenie słowa i zdania poetyckiego; konstruktywizm w twórczości Juliana Przybosia polega na dekomponowaniu i przekształcaniu rzeczywistych pierwowzorów; kreacjonizm w poezji tego autora bierze się z przekonania, że poeta stwarza świat na nowo w materiale językowym sam Przyboś pisał na ten temat tak: Dzieło artystyczne ( ) jest wytworem najjaśniejszego światła, najczystszej świadomości siebie - filmy edukacyjne on-line Strona 13/14

kreacjonizm w poezji tego autora bierze się z przekonania, że poeta stwarza świat na nowo w materiale językowym sam Przyboś pisał na ten

14 Powered by TCPDF ( Ściąga eksperta samego. Nie mózg szkodzi sztuce, lecz pospolity mózg. - filmy edukacyjne on-line Strona 14/14

Podobne dokumenty

Awangarda Lubelska nawiązywała do Awangardy Krakowskiej zamiłowaniem do metafory, przejmuje od niej zasadę

Józef Czechowicz - poeta Drugiej Awangardy Awangarda Lubelska nawiązywała do Awangardy Krakowskiej zamiłowaniem do metafory, przejmuje od niej zasadę poetyckich skrótów; przywołuje też tradycyjne tematy