Bruksizm patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część I definicja, epidemiologia i diagnostyka bruksizmu

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2013, LXIII, 6, Bruksizm patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część I definicja, epidemiologia i diagnostyka bruksizmu Bruxism pathological disorder or physiological phenomenon? Literature review. Part I definition, epidemiology and diagnostics of bruxism Piotr Jurkowski, Jolanta Kostrzewa-Janicka, Elżbieta Mierzwińska-Nastalska Katedra Protetyki Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: prof. dr hab. E. Mierzwińska-Nastalska HASŁA INDEKSOWE: bruksizm w czasie snu, bruksizm w stanie czuwania, parafunkcje narządu żucia KEY WORDS: sleep bruxism, awake bruxism, oral parafunctions Streszczenie Bruksizmem określa się zaciskanie zębów, zgrzytanie i/lub usztywnianie lub wysuwanie żuchwy, które mogą mieć miejsce w czasie snu lub w stanie czuwania. W stomatologii zjawisko to klasyfikuje się jako parafunkcję, natomiast w medycynie snu jako parasomnię. Oba określenia traktują bruksizm w kategoriach zaburzenia, czyli zjawiska niepożądanego. Współcześnie, w dobie medycyny opartej na faktach naukowych, poglądy te ulegają zmianom. Celem pierwszej części opracowania było przedstawienie danych dotyczących epidemiologii bruksizmu oraz najnowszych wytycznych obejmujących definiowanie i diagnozowanie tego zjawiska. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi międzynarodowymi bruksizm określany jest jako powtarzająca się aktywność mięśni szczęk, odznaczająca się zaciskaniem zębów, zgrzytaniem i/lub usztywnianiem lub wysuwaniem żuchwy. Należy rozróżniać dwa rodzaje bruksizmu o odmiennej etiologii, przebiegu i skutkach bruksizm w czasie Summary Bruxism is a repetitive jaw-muscle activity characterized by clenching or grinding of the teeth and/or by bracing or thrusting of the mandible. In dentistry, the phenomenon is classified as parafunction, while in sleep medicine - a parasomnia. Both terms treat bruxism in terms of disorder, undesirable phenomenon. Today, in the era of Evidence-Based Medicine, these views are subject to change. The aim of the first part of the study was to present epidemiology and recent guidelines for defining and diagnosing bruxism. According to the recent international guidelines bruxism is defined as repetitive jaw-muscle activity characterized by clenching or grinding of the teeth and/or by bracing or thrusting of the mandible. Two different kinds of bruxism should be distinguished sleep bruxism (SB) and awake bruxism (AB). They have different etiology, course and causes. Bruxism diagnosis is complicated and many diagnostic methods are of little sensitivity and specificity. Therefore introduction of dia- 450

2 Bruksizm definicja, epidemiologia i diagnostyka snu i bruksizm w stanie czuwania. Diagnostyka bruksizmu jest trudna, a stosowane powszechnie metody mają ograniczoną czułość i swoistość. Z tego powodu proponowane jest wprowadzenie diagnostycznej gradacji w stwierdzaniu bruksizmu, uzupełniając badanie kliniczne badaniem instrumentalnym, w tym polisomnograficznym. gnostic gradation is recommended. Clinical study may be followed by instrumental study, including polysomnography. Definicja bruksizmu Termin la bruxomanie został po raz pierwszy użyty przez Marię Pietkiewicz w 1907 roku (1). W późniejszym piśmiennictwie zaczęto stosować określenie bruksizm, pochodzące od greckiego słowa βρυγμός (brygmós). Od 2001 roku stosowano definicję opracowaną przez Amerykańską Akademię Medycyny Snu (AASM), która określiła bruksizm jako zaburzenie motoryczne w obrębie jamy ustnej charakteryzujące się zgrzytaniem i zaciskaniem zębów, występującymi w czasie snu (2). W oparciu o wyniki badań ostatnich lat, główne ośrodki zajmujące się problematyką bruksizmu, zaktualizowały tę definicję. Na początku roku 2013 został opublikowany międzynarodowy konsensus, w którym scharakteryzowano bruksizm jako powtarzającą się aktywność mięśni szczęk, odznaczającą się zaciskaniem zębów, zgrzytaniem i/lub usztywnianiem lub wysuwaniem żuchwy (ang. bracing or thrusting of the mandible). Stwierdzono, że bruksizm występuje w dwóch odmiennych postaciach bruksizm w czasie snu (ang. sleep bruxism- SB) i bruksizm w stanie czuwania (ang. awake bruxism AB) (3). Zaleca się aby stosować określenie bruksizm w czasie snu, a nie bruksizm nocny (ang. nocturnal bruxism), gdyż SB może występować również podczas snu w ciągu dnia. Rozróżnienie dwóch typów bruksizmu zalecane jest w pracach naukowych, gdyż AB i SB różnią się etiologią, przebiegiem i skutkami, które wywołują. Bruksizm w stanie czuwania określany jest jako zjawisko, które pacjent może sobie uświadomić i kontrolować. Objawia się bezdźwięcznym zaciskaniem zębów. W tych przypadkach nie występuje zgrzytanie charakterystyczne dla SB. Stwierdzono, że bruksizm w stanie czuwania może mieć podłoże psychologiczne, a jego nasilenie może zależeć od stanu napięcia emocjonalnego pacjenta (4). Natomiast SB występuje poza świadomością pacjenta, towarzysząc epizodom mikro-wzbudzeń w czasie snu, objawiając się głównie zgrzytaniem zębami, co prowadzi do ich patologicznego starcia. Jak dotąd nie udokumentowano związków bruksizmu w czasie snu ze stanem emocjonalnym pacjentów. Bruksizm w stomatologii zwykło się traktować jako parafunkcję, czyli nieuświadomione, nieprawidłowe, utrwalone czynności narządu żucia, odbiegające jakościowo i ilościowo od prawidłowych funkcji. Pojęcie to w stomatologii wprowadził w 1969 Drum (5). W medycynie snu natomiast, zjawisko to jest rozpatrywane w charakterze zaburzeń snu (parasomni). Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu (International Classification of Sleep Disorders) definiuje parasomnie jako nieprawidłowe zjawiska/zdarzenia podczas snu, najczęściej zaburzenia motoryczne lub zaburzenia układu wegetatywnego. Czas snu i jakość snu są przy tym niezmienione. Do PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 6 451

3 P. Jurkowski i inni parasomni, obok bruksizmu, zalicza się somnambulizm (lunatyzm), lęki nocne, upojenie przysenne, jaktacje, mówienie przez sen, nocne kurcze mięśni kończyn, koszmary nocne, porażenie przysenne, zaburzenia zachowania snu REM i moczenie nocne (2). Warto zwrócić uwagę, że definicje parafunkcji i parasomni mają wydźwięk negatywny. Definiują zjawiska niepożądane, nieprawidłowe. Obecnie, w dobie medycyny opartej na faktach naukowych (Evidence Based Medicine), wiele utrwalonych w świadomości lekarzy hipotez, popartych często jedynie opisami przypadków, ulega dezaktualizacji. W hierarchii dowodów naukowych, najwyższe miejsca, poza przeglądami systematycznymi i metaanalizami, zajmują eksperymentalne badania z randomizacją, które często nie potwierdzają wielu wcześniejszych ustaleń dotyczących przyczyn i skutków bruksizmu. Biorąc pod uwagę najnowsze wyniki badań bruksizm coraz częściej traktowany jest nie jako zaburzenie, a czynność fizjologiczna. Oprócz możliwego, szkodliwego wpływu generowanych nadmiernych sił parafunkcjonalnych na tkanki układu stomatognatycznego, rozważa się pozytywne oddziaływanie bruksizmu polegające na zwiększaniu drożności dróg oddechowych, zwiększaniu wydzielania śliny (6) i odpowiedzi organizmu na stres (7). Epidemiologia bruksizmu Bruksizm jest często występującym zjawiskiem. Większość populacji ludzkiej (85-90%) w pewnym okresie życia w różnym stopniu zaciska lub zgrzyta zębami (8). Występowanie bruksizmu w stanie czuwania w ogólnej populacji szacowane jest na około 20%. Epizody bruksizmu w czasie snu występują wg różnych badań u 5% (2) do 8% (9) ludności świata. Wydaje się, że rozbieżności te są wynikiem stosowanych metod diagnostycznych różnej czułości i swoistości w stwierdzaniu tego zjawiska. W przeważającej większości SB diagnozowany jest na podstawie ankiet wypełnianych przez pacjentów. Mogą oni być nieświadomi występowania bruksizmu, zwłaszcza w przypadku mieszkania w samotności, kiedy nikt nie jest w stanie potwierdzić pojawiającego się w czasie snu odgłosu zgrzytania zębami. Natomiast źródłami błędów w czasie badań polisomnograficznych może być z kolei innego rodzaju aktywność mięśni żucia wynikająca z występowania tików, mioklonii, automatyzmu żucia, zaburzeń połykania oraz aktywacji mięśni śmiechowych w czasie marzeń sennych, co może być czasem błędnie interpretowane jako epizody bruksizmu (10). Bruksizm w stanie czuwania (AB) może występować samodzielnie lub towarzyszyć bruksizmowi w czasie snu (11). Wyniki badań wskazują na brak różnic w częstości występowania bruksizmu u kobiet i mężczyzn (9, 12). Hublin i wsp. (13) zauważyli jednak u bliźniąt nieco częstsze występowanie bruksizmu w czasie snu u dziewczynek w stosunku do chłopców. Wśród zdrowych niemowląt SB diagnozowany jest już w pierwszym roku życia, tuż po wyrznięciu się mlecznych zębów siecznych (2). Częstość występowania bruksizmu w czasie snu spada z wiekiem. U dzieci szacowana jest na poziomie 14-20% (14, 15). U dorosłych mieści się w granicach 5-8% (2, 9), a u osób po 60 roku życia spada do 3% (9). Dane te mogą być jednak zaniżone, biorąc pod uwagę, że u osób użytkujących ruchome protezy dźwięki zgrzytania nie są tak głośne, jak w przypadku naturalnego uzębienia i mogą być niesłyszalne dla innych. Literatura obfituje w badania przekrojowe, które w odróżnieniu od badań długofalowych, nie dają odpowiedzi, czy bruksizm jest zjawiskiem występującym w czasie całego życia człowieka. Nieliczne źródła donoszą, że w przypadku zdiagnozowania bruksizmu w wieku dziecięcym, w 35% występuje on również w wieku dojrzałym (14). Hublin i wsp. stwierdzili z kolei przetrwanie objawów bruksizmu do wieku dorosłego aż u 86% bliźniąt (13). 452 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 6

4 Bruksizm definicja, epidemiologia i diagnostyka Diagnostyka bruksizmu Bruksizm nie jest zjawiskiem zagrażającym życiu, może jednak istotnie wpływać na jego jakość, głównie poprzez destrukcję własnego uzębienia lub uzupełnień protetycznych. Z tego względu istotna jest wczesna diagnostyka tego zjawiska. Obecnie wykorzystuje się w tym celu badanie ankietowe, badanie kliniczne oraz instrumentalne w postaci stosowania różnego rodzaju urządzeń wewnątrzustnych, miniaturowych aparatów elektromiograficznych oraz polisomnografii. Najpopularniejszą metodą jest prowadzenie ankiet. Pintado i wsp. (16) opracowali klasyczny zestaw pytań zadawanych pacjentom. Udzielają oni informacji, czy ktoś z otoczenia słyszał odgłos zgrzytania zębami w czasie nocy, czy odczuwają czasem rano po przebudzeniu zmęczenie lub ból szczęk, ból zębów, dziąseł, bóle głowy w obrębie skroni oraz czy uświadamiają sobie czasem zgrzytanie lub zaciskanie zębów w ciągu dnia. Biorąc pod uwagę subiektywność metody ankietowej oraz fakt, że w 80% epizodów bruksizmu, w których dochodzi do zaciskania zębów, nie rejestruje się żadnych dźwięków, wiarygodność tej metody badawczej stosowanej osobno jest niska. Zarówno w badaniach naukowych, jak i w codziennej praktyce lekarskiej rozpoznanie bruksizmu opiera się głównie na ankiecie i badaniu klinicznym. Amerykańska Akademia Medycyny Snu (2), opracowała kryteria diagnostyczne bruksizmu będące kompilacją danych z wywiadu i oznak bruksizmu obserwowanych w badaniu przedmiotowym. Bruksizm (SB) stwierdza się jeśli pacjent zgłasza lub jest świadomy dźwięków zgrzytania zębami lub zaciskania zębów w czasie snu, oraz gdy obserwuje się dodatkowo patologiczne starcie zębów lub dyskomfort w obrębie mięśni żucia, zmęczenie, ból i zaciśnięcie szczęk po przebudzeniu lub hipertrofię mięśni żwaczy w czasie silnego zaciskania szczęk. Aktywności mięśni żucia nie można przy tym wytłumaczyć obecnością innych zaburzeń snu, obecnością zaburzeń medycznych, w tym neurologicznych, stosowaniem leków lub uzależnieniami. Uwzględniając część z powyższych kryteriów Rompre i wsp. (17) zweryfikowali ich wiarygodność za pomocą polisomnografii. Czułość metody łączącej wywiad z badaniem klinicznym określili na 55% a swoistość na 84%. Według tych autorów wiarygodność przedstawionych wyżej kryteriów wynika z pewnych ograniczeń. Wykazują oni, że starcie zębów nie musi być skutkiem bruksizmu, a wynikać może z zaburzeń zgryzowych, abrazji, erozji, czy też mieścić się w granicach starcia fizjologicznego. Podobnie dyskomfort, zmęczenie i ból są odczuciami bardzo subiektywnymi, mogącymi mieć wiele przyczyn, a hipertrofia mięśni żwaczy bywa idiopatyczna (18). Najczęściej obserwowaną w badaniu klinicznym oznaką bruksizmu jest starcie zębów. W literaturze dostępnych jest wiele metod oceny stopnia starcia zębów, z których każda ma swoje ograniczenia (19). Jedną z najbardziej precyzyjnych jest wyznaczanie indywidualnego wskaźnika starcia (20). Każdy ząb oceniany jest w czterostopniowej skali określającej stopień utraty szkliwa i zębiny. Niestety, część badań wskazuje na brak prostej zależności między stopniem starcia zębów, a stopniem nasilenia bruksizmu (21, 22). Jest to zapewne konsekwencją wspomnianego już wcześniej faktu, że starcie zębów jest skutkiem zarówno aktywności parafunkcjonalnej, jak i fizjologicznego żucia pokarmów. Dodatkowymi czynnikami mającymi wpływ na stan zębów są, m.in.: wiek, płeć, warunki zgryzowe i dieta pacjenta. Należy również uwzględnić fakt, że statyczne zaciskanie zębów, będące również bruksizmem, nie prowadzi do starcia ich powierzchni. Wobec powyższego, w literaturze podaje się metody bezpośrednie, pozwalające zdiagnozować bruksizm i ocenić jego PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 6 453

5 P. Jurkowski i inni nasilenie. Wskazane jest stosowanie aparatów wewnątrzustnych: szyn, na których powierzchni obserwuje się tarczki starcia oraz szyn mierzących generowane siły zgryzowe. Te pierwsze, wykonywane z akrylu, testowali Holmgren i wsp. (23) oraz Korioth i wsp. (24). Obserwowali powtarzający się wzorzec starcia pojawiający się zawsze w tej samej lokalizacji, nawet po korekcyjnym dostosowaniu szyny. Komercyjnie udostępniono szyny pod nazwą Bruxcore Bruxism-Monitoring Device (BBMD) (25). Są to 0,51 mm płytki z chlorku poliwinylu, zbudowane z czterech warstw, w dwóch, zmieniających się naprzemiennie kolorach. Metoda postępowania opiera się na rozgrzewaniu płytek i dostosowywaniu ich do modelu szczęki techniką formowania wgłębnego. Warstwa powierzchowna płytek pokryta jest mikro-kropkami, ulegającymi starciu w czasie zgrzytania zębami. Nasilenie bruksizmu autorzy mierzyli licząc liczbę startych kropek i oceniając głębokość uszkodzenia płytki. Stwierdzono jednak, że wadą techniczną BBMD jest zmienna grubość płytki powstająca na skutek formowania wgłębnego oraz dostosowania płytki do warunków zgryzowych. Może mieć to wpływ na dokładność pomiarów. Podobnie, liczenie startych kropek pod mikroskopem, było źródłem błędów, które zostały jednak skutecznie wyeliminowane, po wprowadzeniu oceny komputerowej (25). Mimo że wyniki pomiarów aktywności bruksizmu uzyskiwane przy wykorzystaniu BBMD są powtarzalne i przez to wiarygodne (26), to według innych autorów zaskakująco nie korelują z wynikami badania aktywności mięśni żucia mierzonej za pomocą miniaturowych aparatów EMG (27), opisanych szerzej w dalszej części pracy. Podobnym do BBMD urządzeniem, są pokryte czerwonym barwnikiem płytki z polichlorku winylu, o nazwie handlowej BruxChecker. Płytki kształtuje się na modelu techniką formowania próżniowego. Osiągają wówczas grubość 0,1 mm i wg testów EMG przeprowadzonych przez Onodera i wsp. (28), nie modyfikują aktywności mięśni żucia. Jest to niewątpliwa przewaga urządzenia BruxChecker nad sześciokrotnie grubszym BBMD. Barwne płytki użytkowane są przez pacjentów przez dwie noce, a następnie, na podstawie ubytków barwnika na powierzchni płytek, ocenia się wzorzec bruksizmu. Onodera i wsp. (28) zauważyli, że analiza zwarcia na zainstalowanych w artykulatorze modelach jest niewystarczająca. Mimo braku stwierdzenia przeszkód zwarciowych w obrębie zębów trzonowych na modelach, obserwowano w uzębieniu naturalnym i na płytkach BruxChecker tarczki starcia. Z tego powodu zastosowanie formowanych próżniowo płytek, może być dodatkowym narzędziem w ocenie zwarcia. Drugim rodzajem urządzeń wewnątrzustnych, stosowanych w diagnostyce SB, są szyny z zatopionymi wewnątrz czujnikami nacisku (29). Otrzymywane za ich pomocą pomiary są koherentne z wynikami badań elektromiograficznych (30). Jednak zatopiony w szynie film piezoelektryczny, będący detektorem nacisku odczytuje bezbłędnie tylko nagłe zmiany działającej siły. Wykazano, że nie sprawdza się jednak w przypadku statycznych skurczów mięśni obecnych w czasie zaciskania zębów (19). Mimo to, pomiar sił zgryzowych wydaje się być obiektywną metodą oceny bruksizmu i przewyższa wyżej opisane badania ankietowe oraz obserwacje kliniczne oznak bruksizmu, pozwalając na ocenę aktualnego nasilenia bruksizmu, a nie tylko jego skutków. Korzystając z wewnątrzustnych mierników siły, Nishigawa i wsp. (31) odkryli, że wartości sił wyzwalanych podczas epizodów bruksizmu w czasie snu, przekraczają nierzadko wartości sił osiąganych w czasie maksymalnych skurczów dowolnych. Wadą urządzeń wewnątrzustnych mierzących siłę jest ich skomplikowane wytwarzanie i użytkowanie, co ogranicza ich zastosowanie do celów badawczych. Nie oceniono również, 454 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 6

6 Bruksizm definicja, epidemiologia i diagnostyka jak wpływa sama obecność urządzenia między zębami na aktywność bruksizmu, którą prawdopodobnie modyfikuje. Wady tej pozbawione są opisywane w literaturze miniaturowe urządzenia EMG stosowane zewnątrzustnie, w warunkach domowych. Za ich pomocą możliwy jest dokładny pomiar liczby epizodów bruksizmu, czasu ich trwania i stopnia nasilenia (32). Opracowano kryteria rozpoznawania bruksizmu za pomocą tych urządzeń (33), lecz ich wiarygodność nie została dotąd potwierdzona. Nie zawsze możliwe jest za pomocą badania elektromiograficznego odróżnienie bruksizmu od innych aktywności ruchowych obecnych w czasie snu, które zostały opisane w innej części tego opracowania. Komercyjnie dostępne są dwa niewielkich rozmiarów mierniki elektromiograficzne: BiteStrip i Grindcare. BiteStrip zbudowany jest ze wzmacniacza, elektrod oraz procesora i przykleja się go na noc do policzka na wysokości mięśnia żwacza. Na niewielkim wyświetlaczu pojawia się rano liczba aktywności mięśniowych, których amplituda przekracza ustawioną wcześniej wartość. Urządzenie może służyć jako test przesiewowy dla osób z umiarkowanym i znacznie nasilonym bruksizmem. Jego swoistość została oceniona bardzo dobrze, natomiast czułość tylko przeciętnie. Bardziej zaawansowanym urządzeniem jest Grindcare, który oprócz detekcji bruksizmu, posiada elektrody stymulujące do realizacji funkcji biofeedbacku. Jadidi i wsp. (34) w randomizowanym badaniu klinicznym z podwójnie ślepą próbą ocenili skuteczność urządzenia w redukowaniu aktywności elektromiograficznej mięśni skroniowych przednich poprzez wysyłanie impulsów elektrycznych do mięśni, w momencie wzrostu ich aktywności. Liczba epizodów bruksizmu w każdej godzinie snu spadła o ponad połowę, dzięki pracy urządzenia (34). Urządzenia do EMG stanowią więc ważne narzędzie do detekcji, jak również redukcji epizodów bruksizmu, pozwalając ocenić aktualne nasilenie tego zjawiska. Za ich stosowaniem przemawiają względy ekonomiczne i możliwość prowadzenia badań w naturalnym środowisku pacjenta w warunkach domowych. Wskazuje się również na wady, które wynikają z samej natury elektromiografii powierzchniowej, gdyż wyniki zależą od szeregu czynników technicznych i biologicznych. Na sygnał EMG może mieć nawet wpływ ułożenie głowy w czasie snu, nie wspominając o znaczeniu umiejscowienia elektrod czy różnej oporności skóry pacjentów (35). Złotym standardem w diagnostyce bruksizmu w czasie snu jest polisomnografia. To wielowymiarowe badanie obejmuje elektroencefalografię, elektrokardiografię, elektrookulografię, elektromiografię mięśni żwaczy i skroniowych przednich, pomiar przepływu powietrza przez drogi oddechowe oraz monitoring audio/ video. Nagrania audio-video ułatwiają weryfikację natury słyszalnych dźwięków (zgrzytanie, stukanie, chrapanie i inne) oraz rodzaj wykonywanych ruchów (wzdychanie, połykanie, kasłanie, mioklonus i inne). Obraz elektromiograficzny bruksizmu może przedstawiać jedną z trzech form SB: aktywność fazową 3 lub więcej skurcze mięśni o częstotliwości 1 Hz, aktywność toniczną jeden przedłużony skurcz trwający ponad 2 sekundy oraz aktywność mieszaną. Wskazuje się, że typ aktywności fazowy i mieszany stanowi średnio 88% epizodów SB (6). Amplituda sygnału w czasie epizodów SB może sięgać powyżej 20% maksymalnej aktywności mięśniowej notowanej w stanie czuwania. Lavigne i wsp. (36) porównali w badaniu polisomnograficznym aktywność mięśniową pacjentów z bruksizmem w stosunku do grupy kontrolnej i ustalili następujące kryteria diagnostyczne. Bruksizm stwierdza się, gdy w ciągu godziny wystąpią przynajmniej 4 epizody bruksizmu, więcej niż 6 aktywności skurczowych na epizod i/lub 25 aktywności skurczowych na godzinę snu i przynajmniej 2 epizody bruksizmu ze słyszalnymi dźwiękami PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 6 455

7 P. Jurkowski i inni zgrzytania. Identyfikacja prowadzona jest bezpośrednio przez obserwującego pacjenta technika lub na podstawie zgromadzonych w czasie snu nagrań. Jednak również badanie polisomnograficzne ma swoje wady. Nienaturalne środowisko snu pacjenta, może mieć wpływ na przebieg i występowanie epizodów bruksizmu. Jest to również bardzo droga metoda, a dostęp do niej jest znaczenie ograniczony. Koszty podnosi fakt, że obecność bruksizmu jest zmienna w czasie kolejnych nocy (37, 38), toteż najbardziej wiarygodna jest wielokrotna obserwacja pacjenta (39). Dodatkowo brakuje jednoznacznych kryteriów raportowania epizodów bruksizmu. Zwykle podaje się liczbę epizodów na godzinę snu. Bader i wsp. (40) obliczyli u osób z SB średnią 167 epizodów aktywności mięśniowej w obrębie części twarzowej czaszki w ciągu jednej nocy, z czego 79 zdefiniowano jednoznacznie jako bruksizm. Liczba epizodów jest w dużym stopniu zmienna w czasie kolejnych nocy (37). Jak wspomniano wyżej, dominuje aktywność fazowa i mieszana, choć udział aktywności tonicznej zwykle zwiększa się wraz z upływem nocy (36). Biorąc pod uwagę powyższe ograniczenia, w najnowszych wytycznych międzynarodowych (3) proponuje się wprowadzenie diagnostycznej gradacji w stwierdzaniu bruksizmu. Rozpoznanie bruksizmu na podstawie ankiety i badania podmiotowego należy określać możliwym. Rozpoznanie na podstawie ankiety, badania podmiotowego i przedmiotowego prawdopodobnym. Połączenie powyższej diagnostyki z polisomnografią czyni rozpoznanie SB definitywnym. W przypadku AB należy zamiast polisomnografii zastosować miniaturową, przenośną elektromiografię, co również czyni rozpoznanie AB definitywnym. W drugiej części opracowania zostanie przedstawiona etiologia bruksizmu. Piśmiennictwo 1. Pietkiewicz M.: La bruxomanie: memoires originaux. Rev. Stomatol., 1907, 14, American Academy of Sleep Medicine. International classification of sleep disorders: diagnostic and coding manual. Chicago: AASM; Lobbezoo F., Ahlberg J., Glaros A. G., Kato T., Koyano K., Lavigne G. J. et al.: Bruxism defined and graded: an international consensus. J. Oral Rehab., 2013, 40, Manfredini D., Lobbezoo F.: Role of psychosocial factors in the etiology of bruxism J. Orofac. Pain., 2009, 23, Drum W.: Parafunktionen und autodestriktionsprozesse. Quintessenz Verlag. Berlin, Lavigne G.J., Kato T., Kolta A., Sessle B.J.: Neurobiological Mechanisms Involved in Sleep Bruxism. Crit. Rev. Oral Biol. Med., 2003, 14, 1, Sato C., Sato S., Takashina H., Ishii H., Onozuka M., Sasaguri K.: Bruxism affects stress responses in stressed rats. Clin. Oral Invest., 2010, 14, Panek H.: Nasilenie bruksizmu według własnego wskaźnika u pacjentów z pełnym uzębieniem naturalnym. Protet. Stomat., 2002, LII, 1, Lavigne G., Montplaisir J.V.: Restless legs syndrome and sleep bruxism: prevalence and association among Canadians. Sleep, 1994, 17, Velly Miguel A.M., Montplaisir J., Rompre P.H., Lund J.P., Lavigne G.L.: Bruxism and other orofacial movements during sleep. J. Craniomandib. Disord. Facial. Oral Pain, 1992, 6, Lavigne G.J., Manzini C.: Sleep bruxism and concomitant motor activity. In: Principles and practice of sleep medicine. Kryger, Roth, Dement, editors. Philadelphia: W.B. Saunders, 2000, PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 6

8 Bruksizm definicja, epidemiologia i diagnostyka 12. Reding G.R., Rubright W.C., Zimmerman S.O.: Incidence of bruxism. J. Dent. Res., 1966, 45, Hublin C., Kaprio J., Partinen M., Koskenvuo M.: Sleep bruxism based on self-report in a nationwide twin cohort. J. Sleep Res., 1998, 7, Abe K., Shimakawa M.: Genetic and developmental aspects of sleeptalking and teethgrinding. Acta Paedopsychiatr., 1966, 33, Widmalm S.E., Christiensen R.L., Gunn S.M.: Oral parafunctions as temporomandibular disorder risk factors in children. J. Craniomandib. Pract., 1995, 13, Pintado M.R., Anderson G.C., DeLong R., Douglas W.H.: Variation in tooth wear in young adults over a two-year period. J. Prosthet. Dent., 1997, 77, Rompre` P.H., Daigle-Landry D., Guitard F., Montplaisir J.Y., Lavigne G.J.: Identification of a sleep bruxism subgroup with a higher risk of pain. J. Dent. Res., 2007, 86, Kebede B., Megersa S.: Idiopathic Masseter Muscle Hypertrophy Ethiop. J. Health Sci., 2011, 21, 3, Koyano K., Tsukiyama R., Ichiki R., Kuwata T.: Assessment of bruxism in the clinic. J. Oral Rehabil., 2008, 35, Ekfeldt A., Hugoson A., Bergendal T., Helkimo A.: An individual tooth wear index and an analysis of factors correlated to incisal and occlusal wear in an adult Swedish population. Acta Odontol. Scand., 1990, 48, Pergamalian A., Rudy T.E., Zaki H.S., Greco C.M.: The association between wear facets, bruxism, and severity of facial pain in patients with temporomandibular disorders. J. Prosthet. Dent., 2003, 90, Baba K., Haketa T., Clark G.T., Ohyama T.: Does tooth wear status predict ongoing sleep bruxism in 30-year-old Japanese subjects. Int. J. Prosthodont., 2004, 17, Holmgren K., Sheikholeslam A., Riise C.: Effect of a full-arch maxillary occlusal splint on parafunctional activity during sleep in patients with nocturnal bruxism and signs and symptoms of craniomandibular disorders. J. Prosthet. Dent., 1993, 69, Korioth T.W., Bohlig K.G., Anderson G.C.: Digital assessment of occlusal wear patterns on occlusal stabilization splints: a pilot study. J. Prosthet. Dent., 1998, 80, Ommerborn M.A., Giraki M., Schneider C., Schaefer R., Gotter A., Franz M. i wsp.: A new analyzing method for quantification of abrasion on the Bruxcore device for sleep bruxism diagnosis. J. Orofac. Pain, 2005, 19, American Sleep Disorders Association. Parasomnia. In: Thorpy MJ, ed. International classification of sleep disorders: diagnostic and coding manual. Rochester, MN: ASDA, 1990, Lobbezoo F., Van Der Zaag J., Van Selms M. K. A., Hamburger H. L, Naeije M.: Principles for the management of bruxism. J. Oral Rehabil., 2008, 35, Onodera K., Kawagoe T., Sasaguri K., Protacio-Quismundo C., Sato S.: The use of a bruxchecker in the evaluation of different grinding patterns during sleep bruxism. Cranio., 2006, 24, 4, Takeuchi H., Ikeda T., Clark G.T.: A piezoelectric film-based intrasplint detection method for bruxism. J. Prosthet. Dent., 2001, 86, Baba K., Clark G.T., Watanabe T., Ohyama T.: Bruxism force detection by a piezoelectric film-based recording device in sleeping humans. J. Orofac. Pain, 2003, 17, Nishigawa K., Bando E., Nakano M.: Quantitative study of bite force during sleep associated bruxism. J. Oral Rehabil., 2001, 28, Haketa T., Baba K., Akishige S., Fueki K., Kino K., Ohyama T.: Utility and validity of a new EMG-based bruxism detection system. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 6 457

9 P. Jurkowski i inni Int. J. Prosthodont., 2003, 16, Ikeda T., Nishigawa K., Kondo K., Takeuchi H., Clark G.T.: Criteria for the detection of sleep-associated bruxism in humans. J. Orofac. Pain, 1996, 10, Jadidi F., Castrillon E.E., Nielsen P., Baad- Hansen L., Svensson P.: Effect of contingent electrical stimulation on jaw muscle activity during sleep: A pilot study with a randomized controlled trial design. Acta Odontol. Scand., 2012, 11, Castroflorio T., Bracco P., Farina D.: Surface electromyography in the assessment of jaw elevator muscles. J. Oral Rehabil., 2008, 35, 8, Lavigne G.J., Rompre P.H., Montplaisir J.V.: Sleep bruxism: validity of clinical research diagnostic criteria in a controlled polysomnographic study. J. Dent. Res., 1996, 75, Rugh J.H., Harlan J.: Nocturnal bruxism and temporomandibular disorders. In: Jankovic J., Tolosa E. (eds): Advances in Neurology. New York: Raven Press, 1988, Kato T., Dal-Fabbro C., Lavigne G.J.: Current knowledge on awake and sleep bruxism: overview. Alpha Omegan., 2003, 96, Van Der Zaag J., Lobbezoo F., Visscher C.M., Hamburger H.L., Naeije M.: Time-variant nature of sleep bruxism outcome variables: Implications for diagnosis and therapy evaluation. J. Oral Rehabil., 2008, 35, 8, Bader G., Kampe T., Tagdae T., Karlsson S., Blomqvist M.: Descriptive physiological data on a sleep bruxism population. Sleep, 1997, 20, Zaakceptowano do druku: 21.XI.2013 r. Adres autorów: Warszawa, ul. Nowogrodzka 59, paw.xia. Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 6