Wykład: Kryzys na rynkach finansowych. oraz piramidy finansowe

Transkrypt

1 Wykład: Kryzys na rynkach finansowych oraz piramidy finansowe

2 Przyczyny kryzysu 1839 r. w USA Spadek cen bawełny Załamanie się systemu finansowego [upadek Bank of the United States w wyniku spekulacji bawełną, długi zabezpieczone przyszłymi wpływami ze sprzedaży bawełny stały się niespłacalne, upadali pośrednicy, aktywa banków straciły płynność, depozytariusze stracili zaufanie do banków, zaczęło się wycofywanie pieniędzy] Kryzys finansów publicznych [wysokie koszty obsługi kredytów zaciągniętych na budowę kanałów, dróg, zakładanie banków stanowych; wzrost oprocentowania kredytów udzielanych przez Bank of England] Źródło: Wallis J.: What caused the crisis of 1839? NBER historical paper 133, April 2001.

3 Teoria wahań cyklicznych Juglara Joseph Clement Juglar ( ), opisywał cykle 8-10 letnie, upatrując ich przyczyn w zjawiskach pieniężnych. Ekspansja gospodarcza połączona jest z ekspansją kredytową banków. Rosną ceny. Zainteresowanie kredytami jest często większe niż tempo przyrostu depozytów. Banki, obawiając się rosnących rozbieżności pomiędzy zobowiązaniami płatnymi na każde żądanie, a długookresowymi należnościami (kredyty inwestycyjne), ograniczają akcję kredytową i podnoszą stopy procentowe, co wywołuje kryzys (który uzdrawia sytuację rynkową, powodując zniżkę cen i eliminując z rynku przedsiębiorstwa o charakterze wyłącznie spekulacyjnym).

4 Teoria nierównowagi pieniężnej R. Hawtreya ( ) Mechanizm wahań: 1. Banki, udzielając kredytów, stwarzają warunki do ekspansji. 2. Następuje wzrost inwestycji, produkcji, płac, konsumpcji i cen 3. Ograniczona podaż oszczędności zmusza banki do spowolnienia ekspansji kredytowej - banki podnoszą stopy %. 4. Wysokie stopy % zwiększają ryzyko fiaska projektów inwestycyjnych. 5. Firmy mają problemy ze spłatą swoich zobowiązań, zmniejszają inwestycje, produkcję i zatrudnienie. 6. Gospodarka wchodzi w fazę recesji. 7. Spadają ceny, z rynku znikają firmy o charakterze spekulacyjnym, pojawiają się znowu możliwości ekspansji.

5 Złote lata dwudzieste w USA, Stopa wzrostu GNP w latach sięga 7,0%. Średnia stopa bezrobocia w latach wynosi 3,3%. Produkcja w latach rośnie o 70%. Dochód per capita w latach rośnie o 30%. W 1928 r. po amerykańskich drogach jeździ ponad 21 milionów samochodów. Źródło:

6 Co zdarzyło się w czasie Wielkiej Depresji w USA? Rok Stopa bezrobocia (w %) Realny PNB (w mld USD z 1958 r.) Konsumpcja (w mld USD z 1958 r.) Inwestycje (w mld USD z 1958 r.) Zakupy rządowe (w mld USD z 1958 r.) Nominalna stopa % Stopa inflacji (w %) ,2 203,6 139,6 40,4 22,0 5, ,9 183,5 130,4 27,4 24,3 3,6-2, ,3 169,5 126,1 16,8 25,4 2,6-10, ,1 144,2 114,8 4,7 24,2 2,7-9, ,2 141,5 112,8 5,3 23,3 1,7-2, ,0 154,3 118,1 9,4 26,6 1,0 7, ,3 169,5 125,5 18,0 27,0 0,8 0, ,0 193,2 138,4 24,0 31,8 0,8 0, ,3 203,2 143,1 29,9 30,8 0,9 4,2 Źródło: Historical Statistics of the United States.. Colonial Times to Part I and II. U.S. Department of Commerce. Bureau of Census. 1975, Washington, D.C.

7 Gospodarka USA w latach Upada banków (40% działających w 1929 r.). 2 mld $ depozytów straconych. GNP spada o 31%. 13 milionów Amerykanów traci pracę. Ceny produktów rolnych spadają o 53%. Od 1930 r. do 1932 r. akcje firm przemysłowych tracą 80% swojej wartości.

8 W subtelny sposób przekazywane jest przesłanie o świetnych wynikach programów inwestycyjnych. Wybiórcze informacje

9 Informacja jako narzędzie manipulacji - bait-and-switch ; przynęć i przełącz

10 Hipoteka odwrócona "2000 zł więcej! Właśnie ruszamy na stok!" 2000 zł miesięcznie może dostać ktoś, kto zrzeknie się prawa do lokalu o wartości zł i ma lat.

11 Max Pożyczka MINI RATA PKOBP

12 Wirusy w systemie finansowym Zniesienie barier między bankowością komercyjną i inwestycyjną Koncentracja kapitału Asymetria informacji Wynagrodzenie menedżerów zależne od wzrostu cen akcji Brak odpowiedzialności za ryzykowne decyzje Brak nadzoru

13 Emocje a racjonalność zachowań

14 Zdolność interpretacji informacji

15 Kredyty subprime

16 Rynek kredytów hipotecznych w USA Wskaźnik Nieuiszczenie należności w ciągu pierwszych 12 miesięcy (%) Nieuiszczenie należności w ciągu pierwszych 21 miesięcy (%) Kredyty hipoteczne Prime Subprime ,43 2,39 4,33 4,93 11,19 16,22 23,79 25,48 5,11 4,91 10,51 6,4 23,35 31,72 43,75 32,15 LTV (%) 75,92 74,89 75,99 77,75 79,63 80,69 80,4 80,56 Wskaźnik marży dla ARM 2,30 2,40 2,90 2,70 5,20 5,40 5,50 5,30 Procent pożyczek zawierających: a) ARM 26,45 26,04 23,16 12,93 73,31 69,49 61,78 38,92 b) Karę za spłatę zobowiązania "z góry" 2,67 9,82 10,91 5,56 70,98 75,42 73,70 48,52 Źródło: Amromin G., Paulson A.L., Comparing patterns of default among prime and subprime mortgages, Economic Perspectives, 20/2009

17 Odsetek kredytów hipotecznych typu prime oraz subprime niespłacanych terminowo, Źródło: Congressional Budget Office; Mortgage Bankers Association

18 Foreclosures w USA

19 Citigroup Bank uniwersalny utworzony w październiku 1998 w wyniku fuzji Citicorp i Travelers Group Inc. Wartość aktywów banku przekracza w 2001 r. 900 mld USD, a wartość giełdowa na początku 2002 r. sięga 263 mld USD.

20 Sanford Weill - CEO Citigroup, Tylko w 2003 r. Citigroup odkupił od niego akcje o wartości 300 mln USD.

21 Zmiany w prawie bankowym Ustawa Glass-Steagall Act, 1933 wprowadziła podział na bankowość komercyjną i inwestycyjną. Ustawa Gramm-Leach-Bliley Act,1999 umożliwiła powstawanie banków uniwersalnych (ponowne łączenie bankowości komercyjnej z inwestycyjną).

22 Charles Prince - CEO Citigroup, W ciągu 4 lat jego pensja w Citigroup wyniesie 53 mln USD; otrzyma też bonusy (w postaci akcji) o wartości 94 mln USD. Odchodząc w 2007 r., uzyska emeryturę w wysokości 1,74 mln USD i 1 mln opcji na zakup akcji.

23 Citigroup - wskaźniki na koniec 2008 r. Straty sięgające 8,29 mld USD Aktywa zagrożone 306 mld USD Aktywa pozabilansowe 1,23 bln USD (z czego 667 mld w mortgage-related securities) Wartość giełdowa: 20,5 mld USD

24

25 Wynagrodzenie dyrektorów generalnych Citigroup, Rok Wynagrodzenie Premia Nagrody w postaci akcji Nagrody w postaci opcji Inne bonusy Suma ,671,370 5,331, ,839,581 14,700 14,857, , , , , ,830,000 8,432,911 16,193 38,237, , ,914, ,164, ,000,000 13,200,000 10,633, , ,338 25,975, ,000,000 12,000,000 b/d b/d 328,062 13,328,062 Vickram Pandit pracował w 2010 jako CEO za symbolicznego dolara, ale wcześniej (w 2008 r.) otrzymał łącznie 38,2 mln USD. Źródło: U.S. Securities And Exchange Commission Washington D.C. Citigroup Inc. Proxy Statement

26 Richard Fuld CEO Lehman Brothers, W okresie zarobił w Lehman Brothers prawie 500 mln USD (w 2007 r. 22 mln USD).

27 Bonusy otrzymywane przez kierownictwo wyższego szczebla w Lehman Brothers (w USD) Rok Całkowita ilość części premiowej wynagrodzenia Premie gotówkowe Wpływy ze sprzedaży akcji Richard Fuld Pozostali dyrektorzy wysokiego szczebla Richard Fuld Pozostali dyrektorzy wysokiego szczebla ,728,811 9,870,506 57,136,184 16,137, ,768,899 5,186,178 38,444,262 43,949, ,232,352 3,695,883 31,088,600 34,432, ,630,983 11,647,290 52,770,933 39,981, ,456,939 18,275,215 20,329,964 62,903, ,865,419 26,109,081 98,565,177 71,694, ,545,852 15,657, ,651,865 57,873, ,327,911 11,965,401 53,544,175 62,332, ,454 10,630 Suma 61,557, ,407, ,173, ,315,896 Całkowita wartość bonusów 1,014,453,908 Źródło: Bebczuk, Cohen i Spamann 2010.

28 Zmiana wartości akcji Lehman Brothers w latach W lutym 2007 r. wartość rynkowa Lehman Brothers wynosiła ok. 60 mld USD; wartość aktywów wynosiła 691 mld USD r. ogłoszono upadłość Lehman Brothers. W wyniku kryzysu z 2008 r. kapitalizacja rynkowa firm notowanych na światowych giełdach zmniejszyła się o 10 bln USD.

29 Richard Fuld kara? Przeciwko R. Fuldowi toczy się 50 spraw sądowych, wytoczonych m.in. przez fundusze emerytalne, inwestorów i akcjonariuszy Lehman Brothers, którzy stracili ogromne pieniądze. Wynagrodzenie prawników R. Fulda opłacane jest z polisy ubezpieczeniowej opiewającej na 250 mln USD.

30 Program naprawczy H. Paulsona Plan Paulsona program ratunkowy dla amerykańskiego sektora finansowego; głównym celem tego planu jest wykup z rynku złych długów udzielonych przez banki klientom, którzy nie mają możliwości ich spłaty. Kwota przeznaczona przez rząd USA na ten cel sięga 700 mld dolarów. Jako CEO Goldman Sachs zarobił w 2005 r. 37 mln USD, a w 2006 r. 16 mln USD; wartość netto majątku ponad 700 mln USD. Sekretarz Skarbu w rządzie G. Busha, W ramach programu ratowania AIG Goldman Sachs otrzymał 12,9 mld USD.

31 Royal Bank of Scotland CEO Fred Goodwin, Zarobił 20 mln funtów i w wieku 50 lat, odszedł na emeryturę (w wysokości 650 tys. funtów rocznie). Aktywa RBS w 2008 r. 3,8 bln USD nr 1 na świecie. Straty Royal Bank of Scotland Group za rok 2008 szacowane są na 41 mld USD; ubezpieczenie toksycznych aktywów opiewa na łączną sumę 200 mld funtów. Ostatnio RBS przeznaczył prawie 1,8 mld funtów (z pomocy rządowej) na premie dla personelu departamentu inwestycji.

32 Stopy procentowe w USA,

33 Ceny nieruchomości w USA,

34 Ceny ropy naftowej Brent w USD i PLN Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2012.

35 Ceny gazu i węgla na rynkach światowych Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2012.

36 Indeks cen surowców rolnych na rynkach światowych (I kw. 2004=100) Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2011.

37 Bernard Madoff, ur Prezes rady dyrektorów elektronicznego rynku NASDAQ, właściciel funduszu inwestycyjnego Bernard L. Madoff Investment Securities LLC.

38 Skandal Madoff stworzył klasyczną piramidę finansową: ze składek od nowych członków spłacał starych. Fundusz Madoffa pierwotnie inwestował głównie w papiery wartościowe i nieruchomości, jednak likwidator firmy stwierdził, że przez ostatnie 13 lat swojej działalności fundusz w ogóle nie inwestował powierzonych środków. Ponad 4800 oszukanych klientów [w tym m.in. reżyser Steven Spielberg oraz aktor Kevin Bacon]. Straty inwestorów 18 mld USD [na popierze ok. 65 mld USD].

39 Ruth i Peter Madoff Zarzutów nie postawiono synom Madoffa i jego bratu, z którymi prowadził interesy. Nie oskarżono także żony Madoffa, Ruth. Musi ona jednak wyrzec się majątku wartego 80 mln dol. Dostanie "tylko" 2,5 mln dolarów w gotówce.

40 Bernard Madoff, kara 11 grudnia 2008 został aresztowany przez FBI 29 czerwca 2009 skazany na 150 lat więzienia za miliardowe nadużycia

41 Bezpieczna Kasa Oszczędności (BKO) Bezpieczna Kasa Oszczędności (BKO) - firma (parabank) oferująca lokaty oszczędnościowe, założona w październiku 1989 przez Lecha Grobelnego.

42 Lech Grobelny Lech Grobelny, za czasów PRL właściciel studia fotograficznego oraz - prawdopodobnie - nielegalny handlarz walutą (w czasach PRL indywidualny handel obcą walutą był prawnie zabroniony a trudnili się nim tzw. cinkciarze), w pierwszych miesiącach transformacji ustrojowej założył spółkę Dorchem (był prezesem jednoosobowego zarządu), będącą właścicielem m.in. sieci kantorów. Jako szef Dorchemu i BKO miesięcznie zarabiał równowartość stu średnich pensji krajowych.

43 Bezpieczna Kasa Oszczędności Grobelny Bezpieczna Kasa Oszczędności, instytucja oferująca znacznie wyższe oprocentowanie (sięgające nawet 300% rocznie) lokat złotówkowych niż tradycyjne banki. Miało to być możliwe dzięki wymianie złotówek na dolary. Plan zawiódł, ponieważ po wprowadzeniu z dniem 1 stycznia 1990 r. pełnej wymienialności złotówki i sztywnego kursu dolara siła nabywcza tej waluty w warunkach wysokiej inflacji gwałtownie malała. Kasie oszczędności powierzyło ok. 10 tys. osób (szacowano je przed denominacją na mld starych złotych). 6 czerwca 1990 Grobelny wyjechał do Niemiec, a już w lipcu siedzibę firmy zaczęli oblegać klienci żądający zwrotu pieniędzy. Ostatecznie syndyk masy upadłościowej wypłacił łącznie klientom 7 mld zł, co odpowiadało 1/4 tej sumy z jesieni 1989.

44 Lech Grobelny - kara Za Grobelnym rozesłano listy gończe. Został ujęty w Niemczech, do Polski przewieziono go w W 1996 Sąd Wojewódzki w Warszawie skazał go na 12 lat więzienia za zagarnięcie w latach roku ponad 8 mld starych zł (przed denominacją - dzisiejsze 800 tys. zł) z kasy Dorchemu. W 1997 Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił wyrok i zwrócił sprawę prokuraturze, a przedsiębiorcę zwolnił z aresztu. W 2002 prokurator umorzył śledztwo z powodu braku dowodów.

45 Lech Grobelny smutny finał 2 kwietnia 2007 w pawilonie sklepowym na warszawskim Targówku przy ul. Ogińskiego 5A policja znalazła ciało Lecha Grobelnego. Poinformowano, że miał ranę kłutą klatki piersiowej. Według wstępnych ustaleń, Grobelny zmarł pięć dni wcześniej, tj. 28 marca. Prokuratura nie wykluczyła motywu zemsty któregoś z poszkodowanych przy upadku BKO.

46 Marcin Plichta Prezes Marcin Plichta i jego żona Katarzyna zarobili w Amber Gold łącznie blisko 27 mln zł. Pierwsze miliony zaczęli sobie wypłacać już po kilkunastu miesiącach działalności parabanku.

47 Amber Gold Na reklamę firma Amber Gold wydała ponad 27 mln zł.

48 Afera Amber Gold Według sprawozdań syndyka złożonych w sądzie szacunkowa wartość majątku spółki wynosi ok. 112 mln zł (w skład majątku wchodzi m.in. 11 nieruchomości, samochody, sprzęt IT, meble oraz kruszce i pieniądze zabezpieczone przez prokuraturę). Pod koniec września gdański sąd poinformował, że łączna liczba wierzycieli Amber Gold wynosi co najmniej 15 tys., a wartość wymagalnych zobowiązań to ok. 700 mln zł.

49 Marcin Plichta - zarzuty W sierpniu gdańska prokuratura przedstawiła prezesowi Amber Gold Marcinowi P. w sumie 7 zarzutów, m.in. prowadzenia bez zezwolenia działalności bankowej, posłużenia się sfałszowanym potwierdzeniem przelewu na kwotę 50 mln zł, a także zarzut oszustwa znacznej wartości; przyjęto, że działał on w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, czyniąc ze swej działalności stałe źródło dochodu. Marcin P. jest aresztowany (przebywa obecnie w areszcie w Piotrkowie Tryb. i ma status więźnia szczególnie chronionego). Może mu grozić do 15 lat więzienia.

50 Marcin (Stefański) Plichta a polski wymiar sprawiedliwości Gdański sąd skazuje go na rok w zawieszeniu na trzy lata i grzywnę 700 zł [Plichta jako doradca kredytowy wystawił jednemu z klientów fałszywe świadectwo zatrudnienia] Plichta zostaje skazany dwa razy [grzywna w wysokości 1 tysiąca złotych i 6 miesięcy więzienia w zawieszeniu] Sąd w Starogardzie Gdańskim skazuje go na dwa lata w zawieszeniu na cztery za wyłudzenie kredytów r. - dostaje rok i 10 miesięcy w zawieszeniu na dwa lata [za oszustwa przy punktach kasowych tzw. Multikasach] dwa lata w zawieszeniu na pięć lat za wyłudzenia kredytów z banku na tzw. słupy Marcin Plichta rejestruje spółkę Amber Gold [mimo że sąd nie miał prawa udzielić mu zezwolenia].