Wykład: Banki a kryzysy finansowe

Transkrypt

1 Wykład: Banki a kryzysy finansowe

2 Asymetria informacji Asymetria informacji fakt, iż różne osoby dysponują różnymi wiadomościami. Asymetria informacji jest nie do uniknięcia, jej rozmiary i konsekwencje zależą od struktury rynku. Niedoskonałość informacji jest w gospodarce zjawiskiem powszechnym. Rynki, na których informacja nie jest doskonała, nie są efektywne. Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.

3 Rynek samochodów używanych George Ackerloff, Market for lemon Nagroda Nobla 2001

4 Rynek kredytów dla przedsiębiorstw

5 Asymetria informacji - rynek kredytów dla przedsiębiorstw INFORMACJE BANK KREDYTOBIORCA CENY KREDYTÓW LICZBA TRANSAKCJI rosną maleje EFEKTYWNOŚĆ RYNKU mała Z kredytów rezygnują firmy w najlepszej kondycji finansowej (występuje selekcja negatywna); banki zaczynają ponosić straty

6 Wskaźnik przeżycia do 2009 r. przedsiębiorstw powstałych w latach (w %) Wskaźniki przeżycia pierwszego roku Źródło: PARP, 2010.

7 Wartość rynku kredytów dla MSP Okres Kredyty dla dużych firm (w mld PLN) Kredyty dla sektora MSP (w mld PLN) VIII ,3 127,4 VIII ,4 125,9 VIII ,0 142,6 VIII ,4 166,1 VIII ,9 166,7 Źródło: NBP.

8 Kredyty z utratą wartości MSP oraz firmy duże Okres Kredyty z utratą wartości dla dużych firm (w mld PLN) % ogółu kredytów Kredyty z utratą wartości dla sektora MSP (w mld PLN) % ogółu kredytów VIII ,9 7,9% 13,9 10,9% VIII ,0 9,4% 17,8 14,1% VIII ,0 7,9% 18,6 13,0% VIII ,1 9,3% 20,3 12,2% VIII ,8 9,4% 22,0 13,2% Źródło: NBP.

9 Wysokość oprocentowania nowych kredytów Okres Kredyty o wartości do 1 mln PLN Kredyty o wartości powyżej 4 mln PLN Kredyty dla przedsiębiorców indywidualnych VIII ,4% 6,3% 8,1% VIII ,7% 6,8% 8,7% VIII ,0% 6,5% 9,3% VIII ,5% 4,6% 7,0% Źródło: NBP.

10 Korzyści osób posiadających dostęp do informacji Posiadanie informacji może mieć skutki redystrybucyjne: zyski tych, którzy dysponują informacją, mogą być osiągane kosztem pozostałych. Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.

11 Zachowania menedżerów w warunkach asymetrii informacji Menedżerowie mogą podejmować działania nastawione na realizację własnych interesów kosztem interesów udziałowców. Właściciele nie tylko nie są w stanie monitorować swoich pracowników i menedżerów, ale z uwagi na asymetrię informacji zazwyczaj nie wiedzą nawet, co ci ludzie, którzy działają w ich imieniu, powinni robić. Skłonność swoich (osób zaangażowanych w przedsiębiorstwie) do sprzedaży papierów wartościowych własnego przedsiębiorstwa po określonych cenach, zawiera informację o ich poglądzie na temat faktycznej wartości tych papierów. Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.

12 Pokusa nadużycia Pokusa nadużycia (moral hazard) w swojej pierwotnej formie wywodzi się z rynku ubezpieczeń. Zakłada, że w warunkach zabezpieczenia, podmiot podejmuje się bardziej ryzykownych działań, aniżeli w przypadku jego braku. Pokusa nadużycia wiąże się nierozerwalnie z występowaniem asymetrii informacji. Na poziomie korporacji pokusa nadużycia może prowadzić do ryzykownych działań, mających na celu wzrost wartości akcji w krótkim okresie. W relacjach pomiędzy pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą zjawisko to definiowane jest jako prawdopodobieństwo podjęcia działań przez pożyczkobiorcę, które będą komplikowały możliwość spłaty zadłużenia.

13 Problem pryncypała i agenta Właściciele majątków przedsiębiorstw / banków i zarządzający nimi to zupełnie inne osoby. Interesy obu grup zazwyczaj pozostają rozbieżne. W przypadku własności majątkowej, charakterystyczne jest jej rozproszenie wśród wielu akcjonariuszy, którzy preferują delegowanie codziennego zarządzania wyspecjalizowanemu zespołowi. Menedżerowie, którzy są wówczas zatrudniani, wynagradzani są za maksymalizację zysku akcjonariuszy. Relacja pomiędzy tymi dwoma podmiotami nie jest wolna od napięć, pochodzących z niedoskonałej korelacji pomiędzy zyskami generowanymi przez menedżera i jego wynagrodzeniem. W niektórych przypadkach konstrukcja płac skłania menedżera do przeprowadzania ukrytych działań, które zwiększają jego własne zyski, a zmniejszają zyski akcjonariuszy. Grupa ta nie posiada potrzebnych informacji i mocy do kontrolowania działań delegata.

14 Sanford Weill - CEO Citigroup, Tylko w 2003 r. Citigroup odkupił od niego akcje o wartości 300 mln USD.

15 Citigroup Bank uniwersalny utworzony w październiku 1998 w wyniku fuzji Citicorp i Travelers Group Inc. Wartość aktywów banku przekracza w 2001 r. 900 mld USD, a wartość giełdowa na początku 2002 r. sięga 263 mld USD.

16 Zmiany w prawie bankowym Ustawa Glass-Steagall Act, 1933 wprowadziła podział na bankowość komercyjną i inwestycyjną. Ustawa Gramm-Leach-Bliley Act,1999 umożliwiła powstawanie banków uniwersalnych (ponowne łączenie bankowości komercyjnej z inwestycyjną).

17 Wynagrodzenie dyrektorów generalnych Citigroup, Rok Wynagrodzenie Premia Nagrody w postaci akcji Nagrody w postaci opcji Inne bonusy Suma ,671,370 5,331, ,839,581 14,700 14,857, , , , , ,830,000 8,432,911 16,193 38,237, , ,914, ,164, ,000,000 13,200,000 10,633, , ,338 25,975, ,000,000 12,000,000 b/d b/d 328,062 13,328,062 Vickram Pandit pracował w 2010 jako CEO za symbolicznego dolara, ale wcześniej (w 2008 r.) otrzymał łącznie 38,2 mln USD. Źródło: U.S. Securities And Exchange Commission Washington D.C. Citigroup Inc. Proxy Statement

18 Citigroup - wskaźniki na koniec 2008 r. Straty sięgające 8,29 mld USD Aktywa zagrożone 306 mld USD Aktywa pozabilansowe 1,23 bln USD (z czego 667 mld w mortgage-related securities) Wartość giełdowa: 20,5 mld USD

19

20 Ryzyko w warunkach asymetrii informacji Brak ostrożności ze strony jakiegoś podmiotu, rodzi negatywne efekty zewnętrzne dla pozostałych; tego rodzaju efekty zewnętrzne stają się silne wówczas, gdy informacja nie jest doskonała. Źródło: J.Stiglitz, Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, 2004.

21 Bonusy otrzymywane przez kierownictwo wyższego szczebla w Lehman Brothers (w USD) Rok Całkowita ilość części premiowej wynagrodzenia Premie gotówkowe Wpływy ze sprzedaży akcji Richard Fuld Pozostali dyrektorzy wysokiego szczebla Richard Fuld Pozostali dyrektorzy wysokiego szczebla ,728,811 9,870,506 57,136,184 16,137, ,768,899 5,186,178 38,444,262 43,949, ,232,352 3,695,883 31,088,600 34,432, ,630,983 11,647,290 52,770,933 39,981, ,456,939 18,275,215 20,329,964 62,903, ,865,419 26,109,081 98,565,177 71,694, ,545,852 15,657, ,651,865 57,873, ,327,911 11,965,401 53,544,175 62,332, ,454 10,630 Suma 61,557, ,407, ,173, ,315,896 Całkowita wartość bonusów 1,014,453,908 Źródło: Bebczuk, Cohen i Spamann 2010.

22 Zmiana wartości akcji Lehman Brothers w latach W lutym 2007 r. wartość rynkowa Lehman Brothers wynosiła ok. 60 mld USD; wartość aktywów wynosiła 691 mld USD r. ogłoszono upadłość Lehman Brothers. W wyniku kryzysu z 2008 r. kapitalizacja rynkowa firm notowanych na światowych giełdach zmniejszyła się o 10 bln USD.

23 Wirusy w systemie finansowym Zniesienie barier między bankowością komercyjną i inwestycyjną (Gramm-Leach-Bliley Act,1999) Koncentracja kapitału (to big to fail) Asymetria informacji Wynagrodzenie menedżerów zależne od wzrostu cen akcji Brak odpowiedzialności za ryzykowne decyzje Brak nadzoru Nadmierna akcja kredytowa w segmencie subprime

24 Emocje a racjonalność zachowań

25 Zdolność interpretacji informacji

26 Odsetek kredytów subprime na amerykańskim rynku nieruchomości w latach Źródło: Inside Mortgage Finance, Inside Mortgage Finance Publications, Bethesda 2009.

27 Kredyty subprime

28 Rynek kredytów hipotecznych w USA Wskaźnik Nieuiszczenie należności w ciągu pierwszych 12 miesięcy (%) Nieuiszczenie należności w ciągu pierwszych 21 miesięcy (%) Kredyty hipoteczne Prime Subprime ,43 2,39 4,33 4,93 11,19 16,22 23,79 25,48 5,11 4,91 10,51 6,4 23,35 31,72 43,75 32,15 LTV (%) 75,92 74,89 75,99 77,75 79,63 80,69 80,4 80,56 Wskaźnik marży dla ARM 2,30 2,40 2,90 2,70 5,20 5,40 5,50 5,30 Procent pożyczek zawierających: a) ARM 26,45 26,04 23,16 12,93 73,31 69,49 61,78 38,92 b) Karę za spłatę zobowiązania "z góry" 2,67 9,82 10,91 5,56 70,98 75,42 73,70 48,52 Źródło: Amromin G., Paulson A.L., Comparing patterns of default among prime and subprime mortgages, 2009

29 Odsetek kredytów hipotecznych typu prime oraz subprime niespłacanych terminowo, Źródło: Congressional Budget Office; Mortgage Bankers Association

30 Inwestycje mieszkaniowe w USA, Źródło: U.S. Department of Commerce, BEA, 2011.

31 Ceny nieruchomości w USA,

32 Foreclosures w USA

33 Marketingowe wyjaśnienie kryzysu na rynku kredytów hipotecznych Marketing transakcyjny Ograniczona wiedza o kliencie (duża asymetria informacji) Pod uwagę brane dochody bieżące (ewentualnie krótkie dane historyczne) Kwota kredytu nawet do 140% wartości nieruchomości Wysokie raty (u klienta o niskich dochodach) Analiza ryzyka bardzo powierzchowna - jest zabezpieczenie w postaci nieruchomości Marketing relacyjny Duża wiedza o kliencie (mała asymetria informacji) Pod uwagę brane dochody bieżące, z przeszłości oraz szacunki dot. przyszłych dochodów (doradztwo) Kwota kredytu poniżej 100% wartości nieruchomości Niższe raty (dostosowane do możliwości klienta) Analiza ryzyka bardzo szczegółowa - niewypłacalność klienta prowadziłaby do zerwania relacji

34 Program naprawczy H. Paulsona Plan Paulsona program ratunkowy dla amerykańskiego sektora finansowego; głównym celem tego planu jest wykup z rynku złych długów udzielonych przez banki klientom, którzy nie mają możliwości ich spłaty. Kwota przeznaczona przez rząd USA na ten cel sięga 700 mld dolarów. Jako CEO Goldman Sachs zarobił w 2005 r. 37 mln USD, a w 2006 r. 16 mln USD; wartość netto majątku ponad 700 mln USD. Sekretarz Skarbu w rządzie G. Busha, W ramach programu ratowania AIG Goldman Sachs otrzymał 12,9 mld USD.

35 Kary dla banków za oszukiwanie klientów Bank of America za oszukiwanie klientów w latach , polegające na sprzedaży obligacji opartych na kredytach hipotecznych MBS (mortgage-backed securities), zapłaci rekordową karę 16,7 mld USD. JP Morgan zgodził się zapłacić karę 13 mld USD, a Citigroup 7 mld USD.

36 Stopy procentowe w USA,

37 Wskaźniki koniunktury, USA Wskaźnik Wzrost gospodarczy 1,1 1,8 2,5 3,6 3,1 2,7 1,9 Stopa bezrobocia 4,8 5,9 6,1 5,6 5,1 4,7 4,7 Stopa zatrudnienia 73,1 71,9 71,2 71,2 71,5 72,0 71,8 Inwestycje niemieszkaniowe Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym -2,8-7,9 1,4 6,2 6,7 8,0 6,5 0,6 5,3 8,2 9,8 6,2-7,3-18,7 Inflacja 2,8 1,6 2,3 2,7 3,4 3,2 2,9 Saldo finansów publicznych / PKB -0,6-4,0-5,0-4,4-3,3-2,2-2,9 Dług publiczny / PKB 54,4 56,8 60,2 61,2 61,4 60,8 66,3 Źródło: OECD.

38 Zmiany zatrudnienia w USA, (w tys.) Year Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Źródło: US Bureau of Labor Statistics

39 Wskaźniki koniunktury, USA Wskaźnik Wzrost gospodarczy -0,3-2,8 2,5 1,8 2,8 1,7 Stopa bezrobocia 5,8 9,4 9,8 9,1 8,1 7,4 Stopa zatrudnienia 70,9 67,6 66,7 66,6 67,1 67,4 Inwestycje niemieszkaniowe Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym -0,8-18,1 0,7 8,6 8,0 5,2-23,9-22,4-3,7-1,4 12,1 14,7 Inflacja 3,8-0,3 1,6 3,1 2,1 1,5 Saldo finansów publicznych / PKB -6,6-7,2-12,8-12,2-10,7-9,3 Dług publiczny / PKB 75,3 85,8 94,6 98,8 102,1 104,1 Źródło: OECD.

40 Royal Bank of Scotland CEO Fred Goodwin, Zarobił 20 mln funtów i w wieku 50 lat, odszedł na emeryturę (w wysokości 650 tys. funtów rocznie). Aktywa RBS w 2008 r. 3,8 bln USD nr 1 na świecie. Straty Royal Bank of Scotland Group za rok 2008 szacowane są na 41 mld USD; ubezpieczenie toksycznych aktywów opiewa na łączną sumę 200 mld funtów. RBS przeznaczył prawie 1,8 mld funtów (z pomocy rządowej) na premie dla personelu departamentu inwestycji.

41 Kapitalizacja giełdowa banków brytyjskich (w mld GBP) Źródło: Financial Times.

42 Wskaźniki koniunktury, Wielka Brytania Wskaźnik Wzrost gospodarczy 2,2 2,3 3,9 3,2 3,2 2,8 3,4 Stopa bezrobocia 4,8 5,1 4,9 4,7 4,7 5,5 5,4 Stopa zatrudnienia 72,5 72,3 72,6 72,7 72,7 72,6 72,4 Inwestycje niemieszkaniowe Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym -0,4-0,5-2,6 0,3 18,5-4,3 11,5 5,9 8,9 1,6 12,5-2,1 6,2 3,8 Inflacja 1,2 1,3 1,4 1,3 2,0 2,3 2,3 Saldo finansów publicznych / PKB 0,6-2,0-3,7-3,6-3,3-2,7-2,8 Dług publiczny / PKB 40,4 40,8 41,5 43,8 46,4 46,0 40,4 Źródło: OECD.

43 Wskaźniki koniunktury, Wielka Brytania Wskaźnik Wzrost gospodarczy -0,8-5,2 1,7 1,1 0,3 1,7 Stopa bezrobocia 5,4 7,8 7,8 7,9 7,9 7,5 Stopa zatrudnienia 72,7 70,6 70,3 70,4 70,9 70,5 Inwestycje niemieszkaniowe Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym -1,1-18,9 2,6 6,7 8,0-1,0-21,4-25,3 6,4 11,6-2,9 12,1 Inflacja 3,6 2,2 3,3 4,5 2,8 2,6 Saldo finansów publicznych / PKB -5,1-11,2-10,0-7,9-6,3-5,9 Dług publiczny / PKB 57,3 72,1 81,7 97,1 101,6 99,3 Źródło: OECD.

44 Crony capitalism w Islandii prywatyzacja banków islandzkich; przejęcie ich przez rodziny polityków oraz przez młodych, niedoświadczonych menedżerów trzykrotne zwiększenie depozytów Landsbanki (wzrost o prawie 10 mld EUR; w tym ponad 6 mld EUR depozytów z Wielkiej Brytanii i Holandii) banki posiadają aktywa o wartości dziewięciokrotnie wyższej niż PKB Islandii problemy z płynnością Kaupthing Bank, Landsbanki, Glitnir

45

46 Wskaźniki koniunktury, Islandia Wskaźnik Wzrost gospodarczy 0,1 2,4 7,8 7,2 4,7 6,0 Stopa bezrobocia 3,3 3,4 3,1 2,6 3,0 2,3 Stopa zatrudnienia 82,8 84,1 82,8 84,4 85,3 85,7 Inwestycje niemieszkaniowe Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym -20,2 20,9 35,0 57,9 27,1-23,5 12,4 3,7 14,2 11,9 16,5 13,2 Inflacja 5,2 2,1 3,2 4,0 6,7 5,1 Saldo finansów publicznych / PKB -2,6-2,8 0,0 4,9 6,3 5,4 Dług publiczny / PKB 72,0 71,0 64,5 52,6 57,4 53,3 Źródło: OECD.

47 Zmiana cen mieszkań w Islandii (w %) Źródło: Statistics Iceland.

48 Wskaźniki koniunktury, Islandia Wskaźnik Wzrost gospodarczy 1,2-6,6-4,1 2,9 1,6 Stopa bezrobocia 3,0 7,4 7,7 7,2 6,2 Stopa zatrudnienia 84,2 78,9 78,9 79,0 80,2 Inwestycje niemieszkaniowe Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym -23,3-55,8-1,3 27,9 8,6-21,9-55,7-18,0 5,4 6,9 Inflacja 12,7 12,0 5,4 4,0 5,2 Saldo finansów publicznych / PKB -13,5-9,9-10,1-5,6-3,4 Dług publiczny / PKB 102,2 119,8 125,1 133,8 131,8 Źródło: OECD.