Arkadiusz Stanula Załącznik Nr 2a Autoreferat opisujący dorobek i osiągnięcia naukowe Katowice, 2014 r.

Transkrypt

1 Załącznik Nr 2a opisujący dorobek i osiągnięcia naukowe Katowice, 2014 r.

2 1. Imię i nazwisko: Arkadiusz Jarosław Stanula 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe: Magister wychowania fizycznego Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, tytuł rozprawy magisterskiej: Badanie jakości dydaktyki w Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach w opinii studentów, 1996 r.; Dydaktyka Szkoły Wyższej Studium Podyplomowe. Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, r.; Doktor nauk o kulturze fizycznej stopień nadany uchwałą Rady Wydziału Wychowania Fizycznego w Katowicach, tytuł rozprawy doktorskiej: Związki wybranych wskaźników kontroli wysiłkowej z efektami treningu sprinterek biegaczek, napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Igora Ryguły w Katedrze Analiz Systemowych w Sporcie. Obrona z wyróżnieniem, r.; Menedżer Sportu dwusemestralne studia podyplomowe w Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu, r. Uprawnienia i kwalifikacje zawodowe: Trener pływania II klasy r. Kurs kwalifikacyjny w zakresie Organizacji i Zarządzania Oświatą r. Instruktor Wykładowca WOPR r. Instruktor Ratownictwa Wodnego MSW r. Instruktor Europejskiej Rady Resuscytacji BLS/AED r. Ratownik Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy r. Sternik Jachtowy r. Sternik Motorowodny r. Stermotorzysta Żeglugi Śródlądowej r. Płetwonurek KDP CMAS First star r. Instruktor Rekreacji Ruchowej o specjalności Kajakarstwo r. Instruktor Sportu o specjalności Tenis r. 3. Informacja o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych: Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, Wydział Wychowania Fizycznego: Katedra Sportów Indywidualnych, Zakład Pływania i Ratownictwa Wodnego; Katedra Analiz Systemowych w Sporcie, Zakład Metodologii i Statystyki; 2

3 2009 do nadal Katedra Teorii i Praktyki Sportu, Zakład Metodologii, Statystyki i Informatyki. Zatrudniony na stanowisku asystenta od r., na stanowisku adiunkta od r. 4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki 4.1. Tytuł osiągnięcia naukowego Wskazane osiągnięcie obejmuje 4 artykuły pod wspólnym tytułem: Poszukiwanie determinant efektów treningowych zawodników wybranych dyscyplin sportu Autor (autorzy), tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa: 1) Stanula A., Roczniok R., Gabryś T., Gabryś-Szmatlan U., Maszczyk A. i Pietraszewski P. (2013) Relations between BMI, body mass and height, and sports competence among participants of the 2010 Winter Olympic Games: does sport metabolic demand differentiate? Perceptual & Motor Skills 117(3): (IF=0,521; MNiSW=15). 2) Stanula A., Gabryś T., Szmatlan-Gabryś U., Roczniok R., Maszczyk A. i Pietraszewski P. (2013) Calculating lactate anaerobic thresholds in sports involving different endurance preparation. Journal of Exercise Science & Fitness 11(1): (IF=0,529; MNiSW=15). 3) Stanula A., Roczniok R., Maszczyk A., Pietraszewski P. i Zając A. (2014) The role of aerobic capacity in high-intensity intermittent efforts in ice-hockey. Biology of Sport 31: , 2014 (IF=0,527; MNiSW=15). 4) Stanula A. i Roczniok R. (2014) Game intensity analysis of elite adolescent ice hockey players. Journal of Human Kinetics. 44: DOI: /hukin (IF=0,698; MNiSW=15). Liczba prac: 4; Impact Factor: 2,733; liczba punktów MNiSW: 60 We wszystkich wskazanych powyżej pracach habilitant miał wiodący udział na każdym etapie ich powstawania. Dokładne przedstawienie wkładu własnego autora oraz oświadczenia współautorów powyższych prac przedstawiono w formie odrębnych załączników do wniosku (Załącznik nr 5). 3

4 4.3. Omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich aplikacyjnego wykorzystania Wprowadzenie Sport wyczynowy ulega ciągłym przeobrażeniom zarówno w sferze rozwoju poziomu wyników sportowych jak i podnoszenia trudności i złożoności prowadzenia walki sportowej w dyscyplinach niewymiernych, w których liczy się piękno ruchu czy pojedynek wygrany w bezpośrednim kontakcie z przeciwnikiem. I choć za każdym razem, gdy ustanawiane są nowe rekordy świata, wydaje się, że osiągnięto szczyt możliwości adaptacyjnych człowieka, to wciąż pojawiają się sportowcy, którzy przesuwają tę granicę coraz wyżej. Presja na wynik sportowy, jakiej poddawani są zawodnicy niezależnie od poziomu, na jakim rywalizują między sobą, jest tak duża, że w obliczu alternatywy między rozsądnie różnicowanym obciążeniem treningowym, a jego dalszym zwiększaniem wg zasady czym więcej tym lepiej, sportowcy zazwyczaj wybierają większe obciążenie. Już w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia Ważny [1981] podkreślał, że współczesny sport wchodzi zdecydowanie na drogę, gdzie nie tylko ilość, ale przede wszystkim jakość pracy decyduje o mistrzostwie sportowym. Również Łasiński [1992] dostrzegając, że dalsze zwiększanie czasu wykonywanej pracy i globalnych wielkości obciążeń staje się prawie niemożliwe, wskazywał na konieczność racjonalizacji treningu poprzez opracowanie sposobów pozwalających na osiąganie wyższych celów sportowych oraz ich utrzymanie lub odtworzenie przy zastosowaniu środków coraz bardziej oszczędnych. W kontekście tak postawionej diagnozy naukowcy [Bondarchuk, 1988; Morawski, 1992b; Sozański i Zaporożanov, 1993; Ryguła, 1995; Keul i in., 1996; Naglak, 1999; Knudson i Morrison, 2002; Liebermann i in., 2002; Nevill i in., 2002; Bompa i Haff, 2009] zaczęli koncentrować swoje wysiłki w kierunku poszukiwania oraz identyfikacji czynników wpływających na rezultat sportowy. Wychodząc z założenia, że struktura wyniku sportowego jest zdeterminowana względnie stałym, aczkolwiek szerokim kompleksem czynników, warunkujących adaptacyjne możliwości zawodnika do stosowanych środków treningowych, odkryć można obiektywne prawidłowości, których respektowanie odzwierciedla poziom wyników [Ryguła, 2001]. Mając jednak świadomość, że na końcowy wynik sportowy wpływ ma tak duża liczba zmiennych tworzących złożoną i trudną w interpretacji strukturę, dąży się do wdrażania rozwiązań, z pomocą których z jednej strony możliwa będzie identyfikacja najważniejszych czynników determinujących rezultat sportowy, a z drugiej ich optymalizacja [McDougall, Wenger i Green, 1984; Naglak, 1984; Fitz-Clarke, Morton i Banister, 1991; Sozański i Płatonow, 1991; Sozański, 1992; Ryguła i Wyderka, 1993; Sozański i Zaporożanov, 1993; Busso i in., 1997; Perl, 2001; Ryguła, 2001; Taha i Thomas, 2003; Issurin, 2010; Płatonow, 2013]. Zdaniem Dominiaka [2004] należy zwrócić uwagę, by trening sportowy nie był rozpatrywany i opisywany w oparciu o cząstkowe wyniki badań specyficznych naukowych monodyscyplin, lecz w oparciu o informacje pozyskiwane z różnych formalnie i terminologicznie dziedzin wiedzy. Generowane w rezultacie ich integracji analizy są źródłem coraz bardziej precyzyjnych, a przy tym szczegółowych parametrów, co wg wielu autorów [Ważny, 1981; Busso, Carasso i Lacour, 1991; Sozański i Zaporożanov, 1993; Lapham i Bartlett, 1995; Bompa, 1999; Ryguła, 2003; Stone, Stone i Sands, 2007] wskazuje na trudności metodologiczne w podsumowaniu zgromadzonych danych, a tym samym trudności z wdrożeniem do praktyki sportowej dużej ilości rzetelnych i trafnych spostrzeżeń naukowych odnoszących się 4

5 do mechanizmów procesu treningowego. Innym problemem natury metodologicznej jest powstawanie wielu niesłusznych i niespójnych teorii, budowanych na podstawie cząstkowych przesłanek [Ważny, 2004]. Brak weryfikacji naukowych formuł jest jedną z najistotniejszych wad działalności naukowo-dydaktycznej w sporcie, dlatego też konieczna staje się koncepcja badania problemów szeroko rozumianego treningu w ujęciu systemowym, zapewniającym uwzględnienie w odpowiednich analizach możliwie największej liczby czynników sprawczych w łańcuchu przyczyn i skutków działania [Morawski, 1992a, Lebed, 2000, 2006; Ryguła, 2003; Kosendiak, 2010]. Dlatego też Ryguła [2001] postulował, by rozwiązanie tak zarysowanego problemu skłaniało badaczy do korzystania z dorobku naukowego takich dziedzin wiedzy jak: ogólna teoria systemów [Bertalanffy, 1969; Naglak, 1984; Morawski i Ziemba, 1990; Busso i in., 1991; Ryguła i Wyderka, 1993; Mayer-Kress, 2001; McGarry i in., 2002], modelowanie i symulacje [Calvert i in., 1976; Fidelus i Głuchowski, 1985; Perl, 2001], cybernetyka sportu [Kozioł, 1989], optymalizacja [Naglak, 1984; Fitz-Clarke i in., 1991; Sozański, 1992; Ryguła i Wyderka, 1993; Seiler i Kjerland, 2006] i prakseologia [Łasiński, 1992]. Powszechnie panuje zgoda, że zmiany stanu zawodnika rozumiane jako reakcje zachodzące w jego organizmie, wywołane pod wpływem bodźców treningowych należy opisywać wielowymiarowo, tzn. przy pomocy wielu cech [Busso i in., 1997; Helsen i Starkes, 1999; Hughes i Bartlett, 2002; Ryguła, Olsza i Olsza, 2007; Issurin, 2008; Bompa i in., 2013; Knudson, 2013; Maszczyk, 2013]. Do diagnostyki tych cech stosuje się zwykle baterie testów, z których każdy może być reprezentowany przez wiele wskaźników. Dobór dużej liczby różnorodnych wskaźników z jednej strony podnosi trafność prowadzonej diagnozy stanu wytrenowania zawodnika, a z drugiej strony taką ocenę utrudnia. Bardzo często zdarza się bowiem, że u tego samego zawodnika występują wysokie wartości jednych i niskie wartości innych wskaźników. Stąd też duże znaczenie przypisywane jest tym wskaźnikom, które stanowią wektor zmiennych stanu, posiadających największy zasób informacji o analizowanym procesie lub zjawisku. Wobec wskaźników wykorzystywanych w kontroli treningu stawia się określone wymagania, z których na pierwszym miejscu wymienia się adekwatność do wieku i kwalifikacji zawodników [McDougall i in., 1984; Sozański i Zaporożanov, 1993; Januszewski i Żarek, 1995; Bompa, 1999; Naglak, 1999; Vaeyens i in., 2008]. Dla sportowców mniej zaawansowanych i prezentujących niższy poziom sportowy najbardziej informacyjne okazują się najprostsze wskaźniki, nie wymagające doskonałego opanowania nawyków w wybranej dyscyplinie sportu [Szopa, Mleczko i Żak, 1999; Vaeyens, Philippaerts i Malina, 2005; Vaeyens i in., 2008; Malina, 2010]. W przypadku zawodników wyższej klasy najbardziej trafnymi pod względem uzyskiwanej informacji są wskaźniki specyficzne, zarejestrowane w warunkach maksymalnie zbliżonych do startowych. Kolejnym warunkiem, jaki należy spełnić w zakresie właściwego doboru wskaźników, jest ich zgodność ze specyfiką specjalizacji sportowej [Sozański i Zaporożanov, 1993; Hughes i Bartlett, 2002; Keogh, Weber i Dalton, 2003; Żołądź, 2006; Stanula i in., 2013]. Empirycznie potwierdzono, że najbardziej informacyjnymi są wskaźniki wysoce specyficzne dla danej dyscypliny czy też konkurencji sportowej [Knudson i Morrison, 2002; Hughes i Franks, 2004]. Z punktu widzenia metodologii diagnostyki sportowej niezwykle ważnym zagadnieniem jest stosowanie narzędzi pomiarowych zapewniających trafność i rzetelność pomiaru [Gratton i Jones, 2010]. Stopień precyzji, zgodności i powtarzalności wyników, z jakim dana technika badawcza bądź narzędzie badawcze pozwoli ocenić zjawisko (właściwości, zdolności, charakterystyki), ma kluczowe znaczenie dla praktyki sportu w sensie instrumentu diagnozy i prognozy [Ryguła, 2001]. Dlatego też, oprócz ogólnych sugestii dotyczących wymagań stawianych określonym wskaźnikom, należy także określić ich wartość 5

6 diagnostyczną (trafność) [Dirix, Knuttgen i Tittel, 1991]. Najczęściej trafność wskaźnika określa się wielkością jego zależności korelacyjnej z testem kryterium, którym w metrologii sportowej może być wynik sportowy, jakościowa charakterystyka działalności sportowej, wynik innego testu czy też kryterium syntetyczne obliczane w oparciu o narzędzia metod agregatowych [Zaciorski, 1979; Sozański, 1992; Ryguła, 2001]. Takie podejście posiada jednak tę słabość, iż nie uwzględnia czynnika czasu. Trening jest procesem, a więc zjawiskiem dynamicznym, zatem do analiz jego efektów należy stosować badanie zmian przyrostów danej cechy lub zespołu cech, a nie ich powiązanie w danym punkcie czasowym, czego dotyczy np. korelacja. Stąd też poszukiwanie zależności pomiędzy wskaźnikami uzyskanymi w toku kontroli wysiłkowej sportowców a efektami treningu, jakimi będą konkretne wyniki sportowe, opierać się powinno na stosowaniu adekwatnych względem celu badania technik analizy matematycznostatystycznej [Ryguła i Wyderka, 1993; Liebermann i in., 2002; Moritz i Haake, 2010]. Ponad dziesięcioletnie własne doświadczenia badawcze nabyte podczas pracy z zawodnikami indywidualnych oraz zespołowych dyscyplin sportu utwierdziły mnie w przekonaniu, że sport jest multisystemem rządzącym się swoistymi i obiektywnymi prawami. Dlatego też moje naukowe zainteresowania koncentrują się na poszukiwaniu oraz analizie różnorodnych wskaźników, z pomocą których jest możliwe wielowymiarowe opisanie stanu zawodnika oraz osiąganych przez niego efektów treningowych. W pracach prezentowanych jako osiągnięcie naukowe bazowałem głównie na wskaźnikach somatycznych oraz biochemicznofizjologicznych pozyskanych podczas badań laboratoryjnych i terenowych. Decyzję o wyborze takich wskaźników podjąłem na podstawie wiedzy o ich wysokiej wartości diagnostycznej w zakresie monitoringu efektów treningowych oraz w oparciu o fakt coraz szerszego i łatwiejszego dostępu sztabów szkoleniowych do aparatury kontrolno-pomiarowej. Wykorzystując różne techniki analizy matematyczno-statystycznej podjąłem próbę ich wyspecyfikowania, uzyskując dwu lub wielowymiarowy opis stanu zawodników poddawanych treningowi sportowemu. Doświadczenia te mogą być pomocne na etapie naboru i selekcji oraz w kierowaniu treningiem i ocenie jego efektów przez trenerów, zawodników lub pracowników nauki. Zdając sobie sprawę, że wybór właściwej strategii treningu obejmującej przygotowanie kondycyjne jest możliwy tylko przy znajomości struktury i charakteru obciążeń metabolicznych podczas walki sportowej, przedstawiłem nowatorską metodę oceny wysiłku meczowego. Z jej pomocą możliwe jest otrzymanie informacji na temat kosztu energetycznego poszczególnych czynności ruchowych zawodnika, co pozwala na stosowanie optymalnych obciążeń, wpływających na strukturalne i funkcjonalne zmiany jego organizmu. Jednymi z najczęściej badanych wskaźników w sporcie są te, które dotyczą składu i budowy ciała zawodników. Budowa somatyczna jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na potencjalne możliwości zawodnika w wielu dyscyplinach sportu [Mermier i in., 2000; Gualdi- Russo i Zaccagni, 2001; Chaouachi i in., 2009]. W strategii procesu treningu parametry somatyczne takie jak masa i wysokość ciała decydują o wyborze techniki, taktyki walki sportowej, a także specjalizacji w zakresie danej konkurencji sportowej [Bayios i in., 2006; Gabbett i Georgieff, 2007]. Obiektem licznych badań są związki budowy somatycznej z poziomem sportowym i zaawansowaniem treningowym [Reilly, Bangsbo i Franks, 2000]. Również, wiele prac jest poświęconych zagadnieniom budowy somatycznej w aspekcie wskaźników selekcyjnych w różnych dyscyplinach sportu [de Koning i in., 1994]. Jednym z prostszych do wyznaczenia, ale niełatwych do interpretacji w sporcie jest wskaźnik masy ciała (BMI) [Eknoyan, 2008], definiowany jako stosunek masy ciała do kwadratu jego wysokości 6

7 (kg m 2 ). BMI jest parametrem wykorzystywanym przede wszystkim w pracach podejmujących zagadnienia związane z oceną nadwagi i otyłości [Mitchell i in., 2013], dlatego też w przypadku zawodników wysokiej klasy sportowej takie podejście do oceny budowy ciała jest błędne. Duża masa ciała (związana z dużą masą tkanki mięśniowej) w dyscyplinach i konkurencjach sportowych, takich jak podnoszenie ciężarów, pchnięcie kulą, rzut oszczepem i dyskiem oraz w różnych sportach walki nie jest wynikiem otyłości, lecz wysokiego poziomu wytrenowania i pożądanym efektem pracy szkoleniowej. Na przydatność BMI w ocenie budowy ciała sportowców zwrócono uwagę w szeregu publikacjach, dostarczając interesujących danych na temat charakterystyk BMI u przedstawicieli różnych dyscyplin sportu w różnych populacjach [Wilmore, 1983; Čepulėnas, 2006; Knechtle i in., 2012]. Opracowania dotyczące zagadnień związanych z budową ciała zawodników zimowych dyscyplin sportu nie stanowią tak szerokiego pola eksploracji naukowej jak w przypadku dyscyplin wchodzących w skład programu letnich igrzysk, a jeżeli już zagadnienia te są podejmowanie, autorzy głównie skupiają się na pojedynczych dyscyplinach. W pracy Stanula A. i in. [2013] zatytułowanej Relations between BMI, body mass and height, and sports competence among participants of the 2010 Winter Olympic Games: does sport metabolic demand differentiate? celem podjętych badań było ustalenie masy i wysokości ciała oraz BMI zawodników uczestniczących w Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w 2010 r. w Vancouver. Dysponując takimi danymi, postanowiono dokonać oceny zgodności tych parametrów z wymogami metabolicznymi charakterystycznymi dla danej konkurencji sportowej. Przyjęto założenie, że zawodnicy uprawiający zimowe dyscypliny sportowe są zróżnicowani pod względem budowy somatycznej, która wymuszona jest specyfiką konkurencji, a co za tym idzie wpływem określonego rodzaju treningu kształtującego dominujący system przemian metabolicznych zachodzących podczas rywalizacji sportowej. Badaniami objęto zawodników sklasyfikowanych na miejscach od 1 do 20 podczas Igrzysk Olimpijskich w Vancouver (1460 przypadków) spośród 15 dyscyplin sportowych (za wyjątkiem hokeja na lodzie mężczyzn i kobiet). Pominięto także curling jako dyscyplinę o niskim wkładzie przygotowania fizycznego oraz braku uwarunkowań somatycznych do podejmowania wysiłku podczas startu. Dane dotyczące sportowców w zakresie wysokości i masy ciała uzyskano z informacji organizatorów Igrzysk ( oraz serwisu internetowego Międzynarodowej Federacji Narciarstwa ( Analizowanych zawodników podzielono na grupy ze względu na dominujący udział metabolizmu energetycznego w wysiłku startowym (tlenowy, tlenowo-beztlenowy, beztlenowy kwasomlekowy, beztlenowy niekwasomlekowy), przyjmując za kryterium podziału czas trwania wysiłku oraz jego intensywność podczas rywalizacji [Astrand i in., 2003]. Wyniki badań. Wśród kobiet najwyższym wzrostem cechowały się zawodniczki z grupy konkurencji szybkościowych (beztlenowych niekwasomlekowych) 172±8,3 cm. Pozostałe grupy konkurencji były pod względem wysokości ciała bardzo zbliżone średnia wartość tego parametru zawierała się w przedziale cm. Wykazano statystycznie istotną różnicę (p=0,005) pomiędzy zawodniczkami reprezentującymi konkurencje szybkościowe (beztlenowe niekwasomlekowe) a pozostałymi grupami konkurencji. Wśród mężczyzn, wysokość ciała także była parametrem o niewielkim zróżnicowaniu między poszczególnymi grupami konkurencji. Najwyższymi, podobnie jak wśród kobiet, byli zawodnicy z grupy konkurencji beztlenowych niekwasomlekowych (181,8±6,7 cm), najniższymi sportowcy z grupy konkurencji beztlenowych kwasomlekowych (179,2±6,66 cm). Zmienność w zakresie tego parametru w każdej z grup była 7

8 niewielka i zawierała się w przedziale 2 3%. Istotne statystycznie różnice wystąpiły między grupami konkurencji: beztlenową niekwasomlekową a beztlenową kwasomlekową (p=0,001) oraz tlenowo-beztlenową (p=0,05). Największą masą ciała charakteryzowały się zawodniczki z grupy konkurencji beztlenowych niekwasomlekowych (70,9±12,1 kg), natomiast najniższą z grupy konkurencji tlenowo-beztlenowych (58,9±5,4 kg). Grupy konkurencji tlenowych i beztlenowych kwasomlekowych charakteryzowały się zbliżonymi wartościami masy ciała odpowiednio 60,4±5,2 kg i 62,4±6,8 kg. Odnotowano znaczne zróżnicowanie wartości tego parametru wewnątrz poszczególnych grup wynoszące od 8 do 12%. Stwierdzono istotne statystycznie różnice (p=0,001) między grupą konkurencji beztlenowych niekwasomlekowych a wszystkimi pozostałymi grupami konkurencji oraz między grupą konkurencji beztlenowych kwasomlekowych i tlenowo-beztlenowych (p=0,005). W grupie mężczyzn także najwyższą masą ciała charakteryzowali się zawodnicy z grupy konkurencji beztlenowych niekwasomlekowych (83,9±16,4 kg), przy czym wartości tego parametru wewnątrz grupy cechowały się dużą zmiennością (19,6%). Najniższą masą ciała charakteryzowali się zawodnicy grupy konkurencji tlenowo-beztlenowych (72,3±6,1 kg), następnie tlenowych (75,5±5,2 kg) i beztlenowych kwasomlekowych (79,8±9,1 kg). Wśród mężczyzn, podobnie jak u kobiet stwierdzono znaczne zróżnicowanie wartości tego parametru wewnątrz grup (7,7 19,6%). Najbardziej zbliżonymi pod względem masy ciała były grupy konkurencji tlenowych i tlenowo-beztlenowych. Pomiędzy grupą konkurencji o dominującym metabolizmie beztlenowym kwasomlekowym a wszystkimi pozostałymi grupami konkurencji, podobnie jak w przypadku masy ciała kobiet, odnotowano istotną statystycznie różnicę (p=0,001). Istotną statystycznie różnicę odnotowano także pomiędzy grupą konkurencji beztlenowych kwasomlekowych a grupą konkurencji tlenowobeztlenowych (p=0,005). Pod względem BMI, tak w grupie kobiet jak i mężczyzn, największe wartości średnie zarejestrowano w grupie konkurencji beztlenowych niekwasomlekowych. U mężczyzn parametr ten wyniósł 25,59±4,37 kg m 2 przy wewnętrznym zróżnicowaniu grupy 17,1%, u kobiet 26,9±5,1 kg m 2. W grupach konkurencji wytrzymałościowych (tlenowych i tlenowo-beztlenowych) wartości BMI były najniższe zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn. Wynosiły odpowiednio: 21,38±1,5 i 23,05±1,05 kg m 2 oraz 21,11±1,34 i 22,41±1,22 kg m 2. Zróżnicowanie wielkości BMI wewnątrz grup zawierało się w przedziale 5 7%, za wyjątkiem grupy konkurencji beztlenowych niekwasomlekowych, w której u kobiet zróżnicowanie było na poziomie 10,6%, natomiast u mężczyzn 15,6%. Na dalszym etapie opracowania w celu identyfikacji różnic i podobieństw zawodników zimowych konkurencji sportowych pod względem parametrów somatycznych wykorzystano analizę skupień. Za pomocą tego narzędzia dla masy ciała kobiet wydzielono cztery grupy konkurencji sportowych. Grupa I objęła konkurencje o dominującym w wysiłku startowym metabolizmie tlenowo-beztlenowym. Grupa II skupiała konkurencje o dominacji metabolizmu beztlenowego kwasomlekowego. W grupie III znalazły się konkurencje o największym zróżnicowaniu charakteru energetycznego wysiłku. Objęte tą grupą zostały konkurencje ze wszystkich obszarów metabolicznych. Z kolei grupa IV została utworzona z zawodniczek o najwyższej masie ciała, specjalizujących się w konkurencjach o dominacji wysiłków beztlenowych kwasomlekowych oraz beztlenowych niekwasomlekowych. Analogicznie jak dla kobiet, w grupie mężczyzn wydzielono cztery zbiory konkurencji sportowych. W grupie I zebrano konkurencje o dominującym metabolizmie tlenowo-beztlenowym, w grupie II skupiono konkurencje wytrzymałościowe (tlenowe i tlenowo-beztlenowe). W grupie III zebrano konkurencje o dominującym metabolizmie beztlenowym kwasomlekowym i w grupie IV beztlenowym kwasomlekowym oraz beztlenowym niekwasomlekowym, w której przeważali 8

9 zawodnicy o dużej masie ciała (saneczkarze, bobsleiści, narciarze alpejscy specjalizujący się w zjeździe i super gigancie). Analiza skupień dla wysokości ciała wydzieliła w obrębie płci żeńskiej cztery grupy. Grupa I objęła zawodniczki jednej dyscypliny sportu, jaką jest łyżwiarstwo szybkie (dominujący metabolizm tlenowy oraz tlenowo-beztlenowy). Jest to zatem grupa przede wszystkim wymagająca wysokiego poziomu wytrzymałości tlenowej. W grupie II zebrano konkurencje o wysoce zróżnicowanym charakterze metabolicznym (występują konkurencje z każdego wyróżnionego obszaru metabolizmu energetycznego). Grupa III skupiła konkurencje o dominacji metabolizmu beztlenowego kwasomlekowego, natomiast IV objęła zawodników, u których podczas wysiłku dominuje metabolizm beztlenowy niekwasomlekowy i kwasomlekowy, a ponadto charakteryzuje ich jednocześnie duża masa ciała. Uwagę zwraca wyróżnienie w tej grupie konkurencji sprinterskich w narciarstwie klasycznym oraz biatlonu. W obrębie mężczyzn analiza skupień wydzieliła cztery grupy konkurencji. Grupa I była analogiczna do grupy I kobiet. Grupa II i III skupiła konkurencje o dominującym metabolizmie beztlenowym kwasomlekowym, za wyjątkiem skeletonu i skoków narciarskich w kombinacji norweskiej (grupa II) oraz konkurencji sanki podwójne, biatlon na dystansie 20 km i jazda dowolna po muldach (grupa III). We wszystkich konkurencjach grupy II i III wspólną cechą charakterystyczną jest wysoki udział w wysiłku zabezpieczonego w wyniku metabolizmu beztlenowego. Także grupy IV i V były pod względem konkurencji, które je tworzą, wysoce zróżnicowane. Najbardziej jednorodną była grupa VI, w której skupieni zostali wszyscy zawodnicy startujący w bobslejach. Na podstawie dużej liczby wydzielonych poprzez analizę skupień grup dyscyplin i ich wysokiego wewnętrznego zróżnicowania można stwierdzić, że wysokość ciała nie jest związana z wyborem specjalizacji sportowej z punktu widzenia jej charakterystyki energetycznej, za wyjątkiem bobslejów oraz łyżwiarstwa szybkiego. Pod względem wielkości BMI w grupie kobiet analiza skupień wydzieliła cztery grupy konkurencji. W grupie I znalazły się konkurencje o dominacji metabolizmu tlenowego oraz tlenowo-beztlenowego. Są to konkurencje wymagające wysokiego poziomu wytrzymałości tlenowej. Grupa II objęła przede wszystkim konkurencje z grupy o dominującym charakterze przemian beztlenowych kwasomlekowych, grupa III i IV zebrała konkurencje, w których zabezpieczenie energetyczne pochodzi z metabolizmu beztlenowego niekwasomlekowego oraz kwasomlekowego, przy czym w grupie IV wydzielono konkurencje, których zawodniczki charakteryzuje wysoka masa ciała. W grupie mężczyzn wydzielono pięć grup konkurencji. Grupa I skupiła konkurencje o przeważającym metabolizmie beztlenowym niekwasomlekowym oraz kwasomlekowym. Grupa II objęła konkurencje o zróżnicowanym charakterze metabolicznym wysiłku startowego. Objęto w tej grupie, tak konkurencje o charakterze tlenowym, jak i beztlenowym niekwasomlekowym oraz kwasomlekowym. Grupy III i IV skupiły konkurencje o charakterze tlenowym. W pierwszej z nich dominują konkurencje narciarstwa zjazdowego oraz saneczkarstwa, a w drugiej wszystkie konkurencje bobslejów. Uzyskane w tej pracy wyniki pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków praktycznych: 1) Wśród zawodników specjalizujących się w zimowych konkurencjach sportowych podobnych ze względu na dominujący metabolizm energetyczny brak jest jednorodności w zakresie budowy somatycznej. Można zatem stwierdzić, że w większości zimowych konkurencji (za wyjątkiem saneczkarstwa, bobslejów i narciarstwa alpejskiego) budowa somatyczna zawodników w poszczególnych konkurencjach jest zróżnicowana i nie pozwala na wyznaczenie jednego profilu zawodnika. 9

10 2) Zawodnicy konkurencji wytrzymałościowych są bardzo zróżnicowani pod względem budowy somatycznej. Biegacze narciarscy, biatloniści oraz łyżwiarze szybcy specjalizujący się w długich dystansach nie tworzą jednorodnej grupy pod względem masy i wysokości ciała oraz BMI. Wielkość BMI 21,5-22,8 kg m 2 wskazuje na osiąganie bardzo dobrych wyników przez zawodników, których wielkość tego parametru jest porównywalna z rejestrowaną u zawodników konkurencji szybkościowo-wytrzymałościowych (metabolizm beztlenowy kwasomlekowy). Zawodnikami o najwyższym BMI pozostają saneczkarze, bobsleiści oraz narciarze alpejscy w konkurencjach zjazdu i slalomu super gigant. Wydzielenie tej grupy, tak pod względem masy jak i wysokości ciała oraz BMI, wskazuje, że są to konkurencje sportowe, w których zawodnicy cechują się najbardziej jednorodnymi i niewystępującymi w innych dyscyplinach zimowych warunkami fizycznymi. 3) W budowie somatycznej zawodników zimowych dyscyplin sportu odzwierciedla się zmiana kierunku przygotowania motorycznego. Następuje odejście od typowego treningu wytrzymałościowego i uzyskiwania wybitnych rezultatów przez zawodników o niskiej masie ciała (wyrażonej małymi wartościami BMI). Współczesny przedstawiciel dyscyplin zimowych dysponuje dobrym przygotowaniem siłowym i wytrzymałości beztlenowej. Towarzyszy temu wzrost masy ciała oraz wielkości BMI. Zwiększa się w poziomie uzyskiwanych wyników rola przygotowania siłowego oraz wytrzymałości szybkościowej. Taki typ przygotowania pozwala przy wysokim poziomie wytrzymałości tlenowej na znaczący wzrost pracy o submaksymalnej i maksymalnej intensywności w przedłużonym czasie oraz warunkach pracy interwałowej [Billat i in., 2000; Millet i in., 2003; Lunn, Finn i Axtell, 2009; Wakefield i Glaister, 2009]. Jak wspomniano we wstępie, wskaźniki wykorzystywane w kontroli efektów treningowych muszą podlegać określonym kryteriom. Przede wszystkim powinna być zachowana zgodność testu oceniającego z charakterem wysiłku podczas rywalizacji sportowej, a także adekwatność wskaźnika do długości stażu treningowego czy też poziomu sportowego zawodników. W pracy Stanula A. [2013] i in. Calculating lactate anaerobic thresholds in sports involving different endurance preparation podjęto próbę określenia zakresu zgodności wartości intensywności wysiłku odpowiadającego progowi tlenowo-beztlenowemu, wyznaczonemu pięcioma, różnymi metodami analizy krzywej mleczanowej. Struktury różnic i podobieństw poszukiwano u zawodników różniących się stażem i poziomem sportowym w dwóch dyscyplinach sportu, odmiennych pod względem dominującego charakteru energetycznego wysiłku startowego kolarstwo szosowe (metabolizm tlenowy) oraz hokej na lodzie (metabolizm beztlenowy). Metody wyznaczania progu tlenowo-beztlenowego oparte na analizie kinetyki zmian stężenia mleczanu podczas wysiłku o stopniowo wzrastającej mocy są powszechnie stosowane w praktyce treningu sportowego jako wskaźnik poziomu przygotowania wytrzymałościowego oraz parametr obciążenia treningowego [Jacobs, 1986]. Występuje wiele terminów, którymi określa się punkt odpowiadający charakterystycznym zmianom przebiegu krzywej mleczanowej: próg tlenowo-beztlenowy, próg mleczanowy (LT) [Heck i in., 1985], 4-Milimolowy próg mleczanowy (OBLA) [Sjödin i Jacobs, 1981], stan maksymalnej równowagi mleczanowej (MLSS) [Heck i in., 1985] lub 4-Milimolowy próg krytyczny [Tegtbur, Busse i Braumann, 1993; Svedahl i MacIntosh, 2003]. Wyznaczanie parametrów progu tlenowo-beztlenowego jako 10

11 wskaźnika zmian poziomu wytrzymałości jest obiektem badań prowadzonych najczęściej wśród zawodników dyscyplin wytrzymałościowych, takich jak kolarstwo [Guellich i Seiler, 2010], biegi długodystansowe [Nicholson i Sleivert, 2001], triathlon [Groslambert i in., 2004], narciarstwo klasyczne [Fabre i in., 2010]. Poziom oraz dynamika zmian wartości odpowiadających progowi tlenowo-beztlenowemu w procesie treningu jest także obiektem badań prowadzonych w innych dyscyplinach sportu. Będąc ważnym parametrem obciążeń treningowych próg tlenowobeztlenowy jest analizowany w przygotowaniach wioślarzy [Bourdin, Messonnier i Lacour, 2004], kajakarzy [Kerr i in., 2008] czy piłkarzy nożnych [Edwards, Clark i Macfadyen, 2003]. Dokładność wyznaczenia intensywności wysiłku, przy której zawodnik wykonuje pracę o przeważającym udziale metabolizmu beztlenowego jest bardzo ważnym elementem planowania treningu sportowego i ma kluczowe znaczenie w doborze objętości i intensywności obciążeń treningowych [Billat, 1996]. Każda z wymienionych metod analizy krzywej mleczanowej wymaga zastosowania testu o stopniowo wzrastającej intensywności wysiłku [Foxdal i in., 1994], który stwarza możliwość oceny zmian wytrzymałości tlenowej [Faude, Kindermann i Meyer, 2009]. Zbieżne wymagania co do procedury testu wysiłkowego dla każdej metody pozwalają na przeprowadzenie analizy porównawczej parametrów intensywności wysiłku odpowiadającego progowi tlenowo-beztlenowemu. Porównania metod oznaczania progu tlenowo-beztlenowego były zagadnieniem podejmowanym w badaniach wielu autorów [Brooks, 1985; Heck i in., 1985; Lundberg i in., 1986; hwalbin ska-moneta, 1994; Pilis, Zarzeczny i Langfort, 1996; Svedahl i MacIntosh, 2003; McGehee, Tanner i Houmard, 2005]. Nieliczne są jednak opracowania, w których zwrócono by uwagę na zagadnienie kompatybilności metody w przypadku badań prowadzonych w tej samej dyscyplinie sportu u zawodników o różnym stażu i poziomie sportowym. Brak jest także analiz porównawczych stosowania tej samej metody wyznaczania progu tlenowo-beztlenowego na podstawie kinetyki mleczanu u zawodników dyscyplin sportu różniących się charakterem wysiłku (dyscypliny wytrzymałościowe, szybkościowo-wytrzymałościowe). W badaniach wzięły udział cztery grupy mężczyzn o zróżnicowanym poziomie i stażu treningowym oraz specjalizacji sportowej (kolarze szosowi oraz hokeiści na lodzie). Grupa 1 kolarze (n=19) poziom międzynarodowy (uczestnicy Igrzysk Olimpijskich oraz Mistrzostw Świata). Grupa 2 kolarze (n=20) poziom sportowy krajowy. Grupa 3 hokeiści na lodzie (n=24), poziom międzynarodowy (reprezentanci Polski, seniorzy). Grupa 4 hokeiści na lodzie (n=22) poziom międzynarodowy (reprezentanci Polski do lat 20). Wszystkie badane grupy sportowców wykonywały wysiłek o progresywnie wzrastającej intensywności [Stegmann, Kindermann i Schnabel, 1981]. Kolarze szosowi (grupa 1 i 2) i hokeiści na lodzie (grupa 3 i 4) wykonywali wysiłek na yclus 2 (Niemcy). Początkowe obciążenie wynosiło 1 W kg 1 masy ciała, co 3 minuty następował wzrost obciążenia o 0,5 W kg 1 masy ciała. W ostatnich 30 s każdego stopnia wysiłkowego pobierano 20 µl krwi arterializowanej z płatka ucha w celu określenia stężenia mleczanu. Mleczan oznaczano używając odczynników EKF Diagnostics (Niemcy) i analizatora mleczanu Biosen S-line (Niemcy). Analizę krzywej mleczanowej wykonano przy pomocy powszechnie dostępnego programu napisanego w języku R (Software for calculating blood lactate endurance markers) [Newell i in., 2007]. Intensywność wysiłku odpowiadającą progowi tlenowo-beztlenowemu oznaczano metodami: LT AT, LT loglog, 1 mmol AT, 4 mmol AT, D-max. Wartości mocy ze względu na przyjęty wymiar w programowaniu obciążeń treningowych w grupach 1 i 2 (kolarstwo szosowe) 11

12 wyznaczono w wartościach bezwzględnych (W), w grupach 3 i 4 (hokej na lodzie) w wartościach względnych w stosunku do masy ciała (W kg 1 masy ciała). Wyniki badań. Najwyższe wartości mocy na progu beztlenowym (PAT) w grupie kolarzy poziomu międzynarodowego wyznaczono metodą LT AT (221,93±34,5 W) i 4 mmol AT (226,38±32,33 W). Najniższe wartości PAT wyznaczono metodą LT loglog (190,71±25,92 W). Moc wyznaczona tą metodą na progu beztlenowym była istotnie statystycznie niższa (p 0,001) od mocy wyznaczonych metodami LT AT, 4 mmol AT, D-max. Istotne statystycznie różnice w poziomie PAT zarejestrowano także między wartościami mocy wyznaczonymi metodą 4 mmol AT, a metodami 1 mmol AT (p 0,001) oraz Dmax (p 0,01). W grupie kolarzy poziomu krajowego, podobnie jak w grupie kolarzy poziomu międzynarodowego, najwyższe wartości PAT wyznaczono metodami LT AT, 4 mmol AT i D-max (od 178,92± 31,64 W do 195,38± 44,2 W). Istotnie statystycznie różnice (p 0,005) dla wartości PAT odnotowano pomiędzy metodą LT loglog oraz 1 mmol AT (151,5±25,92 W i 166,51±20,43 W). Zróżnicowanie wielkości PAT obliczanej różnymi metodami charakteryzuje się przebiegiem podobnym do obserwowanej w grupie kolarzy poziomu międzynarodowego. Tylko wartości PAT wyznaczone metodą 4 mmol AT wykazały istotny związek z wartościami zarejestrowanymi wszystkimi pozostałymi metodami. Stwierdzono także istotną zależność między wartościami PAT wyznaczonymi metodą LT i LT loglog. U hokeistów na lodzie wysokiej klasy (seniorów) najniższy poziom PAT wyznaczono metodą LT loglog (2,19±0,47 W kg 1 ), natomiast najwyższy metodą 4 mmol AT (3,08±0,32 W kg 1 ). Nie stwierdzono istotnej statystycznie różnicy między wartościami PAT wyznaczonymi metodami LT AT i 1 mmol AT. Odnotowano natomiast istotne statystycznie różnice między wartościami PAT wyznaczonymi pozostałymi metodami (p 0,05). Istotną statystycznie korelację między wartościami PAT wyznaczonymi różnymi metodami (za wyjątkiem LT loglog) zaobserwowano w przypadku metody D-max (p 0,05) oraz metody 1 mmol AT z metodą 4 mmol AT (p 0,001). Analiza wartości PAT dokonana w grupie hokeistów na lodzie o krótszym stażu treningowym wykazała istotne statystycznie zróżnicowanie poziomu tego parametru w zależności od zastosowanej metody. Najwyższe wartości PAT, podobnie jak w grupie seniorów, zarejestrowano stosując metodę 4 mmol AT (2,98±0,44, W kg 1 ), natomiast najniższe przy analizie metodą LT loglog (2,17±0,4 W kg 1 ). Wartości PAT wyznaczone odmiennymi metodami różnią się między sobą istotnie statystycznie, za wyjątkiem wartości określonych metodą 1 mmol AT i LT AT. Grupę młodszą, w odróżnieniu od hokeistów na lodzie z grupy seniorów, charakteryzuje wysoka zgodność wewnątrzgrupowa wartości PAT, niezależnie od metody, którą były wyznaczane. Uzyskane w tej pracy wyniki pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków praktycznych: 1) Wykazano, że u kolarzy poziomu międzynarodowego metoda analizy krzywej mleczanowej generuje zróżnicowane wielkości PAT. Stwierdzono istotną statystycznie współzależność (p 0,005) pomiędzy wszystkimi metodami analizy krzywej mleczanowej, co wskazuje, że niezależnie od metody wyznaczania progu tlenowo-beztlenowego utrzymują się stałe relacje między wartościami PAT w tej grupie sportowców. Z kolei w grupie 2 (kolarze poziomu krajowego) rezultaty analizy współzależności nie wykazały stałych relacji między wartościami PAT w odniesieniu do stosowanej metody. 12

13 2) W grupie hokeistów na lodzie wysokiej klasy (seniorów) uzyskane rezultaty wskazują na brak powtarzalności parametrów progu tlenowo-beztlenowego wyznaczonych różnymi metodami. Wewnątrzgrupowe zróżnicowanie zawodników zespołu pod względem PAT jest związane z metodą analizy krzywej mleczanowej. Także u hokeistów o mniejszym stażu treningowym odnotowano brak powtarzalności wartości PAT wyznaczonych różnymi metodami. Uzasadnione jest stwierdzenie, że w grupie hokeistów na lodzie o stażu treningowym poniżej 10 lat, przy stosowaniu różnych metod wyznaczania PAT, relacje między wartościami pozostają stałe, pomimo istotnych statystycznie różnic między ich wartościami. 3) Rezultaty analiz wartości mocy rejestrowanej na progu tlenowo-beztlenowym wskazują, że zakres wymienności metod jest uwarunkowany specyfiką metabolicznego wysiłku dominującego w treningu określonej dyscypliny sportu. Im wyższy udział środków ukierunkowanych na rozwój sprawności tlenowego metabolizmu energetycznego, tym wyższy zakres zgodności parametrów intensywności obciążeń treningowych wyznaczanych różnymi metodami progu tlenowo-beztlenowego. Podstawowym celem szkolenia sportowego jest rozwój adaptacji organizmu zawodnika w kierunku możliwości podejmowania wysiłku specyficznego dla dyscypliny, w której się specjalizuje. Równie ważnym zadaniem jest rozwój tych obszarów przygotowania motorycznego, które stanowią fundament dla przygotowania specjalistycznego. W hokeju na lodzie, podobnie jak w innych grach zespołowych, o końcowym wyniku meczu decyduje realizacja ustalonych przez szkoleniowców założeń taktycznych oraz indywidualne umiejętności i predyspozycje każdego z graczy [Bompa i in., 2013]. Autorzy prac badawczych podejmujący zagadnienia selekcji i treningu w hokeju na lodzie zgodnie twierdzą, że specyfika tej dyscypliny stawia przed zawodnikami ściśle określone wymagania w zakresie proporcji budowy i składu ciała [Agre i in., 1988; Montgomery, 1988, 2006; Cox i in., 1995] oraz wysokiego poziomu przygotowania motorycznego w obszarze zdolności kondycyjnych (siła, szybkość, wytrzymałość) i koordynacyjnych (równowaga, orientacja przestrzenna, czucie kinestetyczne, gibkość) [Bracko, 2001; Green i in., 2006; Burr i in., 2008]. Kluczową rolę zajmuje umiejętność poruszania się na łyżwach, podczas której zawodnik wykonuje szereg różnych czynności, takich jak starty, przyspieszenia, sprinty, nagłe zmiany kierunku jazdy czy hamowania. Sztuka szybkiego poruszania się na łyżwach, szczególnie w aspekcie wielokrotnych powtórzeń, jest podstawowym elementem programu treningowego jak również często stanowi kryterium selekcyjne doboru zawodników do zespołu [Farlinger, Kruisselbrink i Fowles, 2007; Szmatlan- Gabryś, 2007]. Zawodnik hokeja na lodzie w czasie meczu wykonuje przerywaną pracę o maksymalnej intensywności trwającą od 3 do 5 sekund rozdzieloną wysiłkami o intensywności niskiej [Cox i in., 1995; Montgomery, 2006; Quinney i in., 2008]. W zależności od pozycji gry zawodnika, przyjętej strategii lub taktyki wynikającej z aktualnej sytuacji na lodzie średni czas jednokrotnego pobytu na lodzie zawiera się w przedziale od 30 do 85 s, po którym następuje przerwa trwająca od 2 do 5 min. Energia pokrywająca zapotrzebowanie zawodników przy tak scharakteryzowanym wysiłku pochodzi głównie z procesów beztlenowych, co skutkuje wyczerpywaniem się zasobów adenozynotrifosforanu i następnie fosfokreatyny (ATP- P), akumulacją jonów wodorowych H +, narastającym stężeniem mleczanu oraz obniżeniem się ph [Gaitanos i in., 1993]. Wszystkie te fizjologiczne mechanizmy prowadzą do zmęczenia, a co za tym idzie obniżenia wydajności pracy [Carey i in., 2007]. Z punktu 13

14 widzenia bioenergetyki wysiłku zadaniem trenera w czasie gry jest przede wszystkim utrzymanie wydajności zawodników na odpowiednio wysokim poziomie. Aby uniknąć narastania zmęczenia i zachować zdolność do utrzymania wysokiej intensywności pracy stosuje się krótkie zmiany, które stwarzają warunki do odnowy między kolejnymi wejściami na lód [Montgomery, 2000]. Wiele wyników badań wskazuje, że zdolność do wykonywania krótkotrwałych, powtarzanych wysiłków o maksymalnej intensywności jest ściśle związana zarówno z beztlenowymi jak i tlenowymi predyspozycjami zawodników [Harris i in., 1976; Tesch i Wright, 1983; Colliander, Dudley i Tesch, 1988; Thoden, 1991]. W artykule Stanula A. i in. [2014] The role of aerobic capacity in high-intensity intermittent efforts in ice-hockey celem było określenie relacji między wydolnością tlenową (V O 2max) a zdolnością utrzymania odpowiedniej wydajności pracy podczas powtarzanych wysiłków o wysokiej intensywności hokeistów na lodzie. Badaniami objęto 24 zawodników, członków męskiej reprezentacji narodowej Polski w hokeju na lodzie. Średni wiek (±SD) zawodników wynosił 25,2 ± 3,93 lat, wysokość oraz masa ciała wynosiły odpowiednio: 182,9 ± 3,7 m oraz 86,9 ± 6,1 kg. Badania przebiegały w dwóch etapach. W pierwszym każdy z zawodników wykonał test na lodzie (Repeated-Skate Sprint test (RSS) [Reed i in., 1980]. Po 3 dniach, o tej samej porze, badani realizowali na ergometrze rowerowym test o stopniowo wzrastającej intensywności w celu określenia ich maksymalnego pułapu tlenowego (V O 2max). Wszystkie badania odbyły się na zakończenie sezonu rozgrywkowego, 2 tygodnie przed Mistrzostwami Świata, a więc w okresie szczytowej formy. Zadaniem zawodników podczas testu na lodzie było wykonanie 6 sprintów z maksymalną prędkością na dystansie 89 m, z przerwą pomiędzy każdym powtórzeniem wynoszącą 30 s. Jazda na łyżwach odbywała się w pełnym ubiorze hokejowym (bez kija hokejowego). Przed przystąpieniem do testu każdy z badanych zawodników prowadził indywidualną rozgrzewkę trwającą 5 minut, podczas której wykonywał jazdę przodem, tyłem, starty oraz zatrzymania. Każde powtórzenie rozpoczynało się od startu z linii bramkowej. Po przejechaniu do przeciwległej linii bramkowej (54 m) zawodnik, po jej minięciu dwoma łyżwami, natychmiast zatrzymywał się, a następnie jechał z powrotem w kierunku linii, z której wykonywał start. Zakończenie powtórzenia następowało po minięciu linii niebieskiej usytuowanej bliżej linii startu (89 m). Dokładnie po 30 s od przejechania niebieskiej linii zawodnik powtarzał kolejny wysiłek. Podczas testu za pomocą fotokomórek firmy Microgate (Bolzano, Włochy) z dokładnością do 0,01 s rejestrowane były czasy pokonania każdego powtórzenia z podziałem na odcinek między liniami bramkowymi (54 m) oraz miedzy pierwszą linią bramkową a linią niebieską (89 m). Wskaźniki te oznaczono odpowiednio: FLS (czas pokonania pierwszego odcinka) oraz TLS (czas pokonania całego dystansu). Po zakończeniu pomiarów dodatkowo określono następujące wskaźniki, będące pochodnymi pomiarów podstawowych: najszybszy FLS (FLS-F), najszybszy TLS (TLS-F), średnia z 6 powtórzeń pierwszego odcinka (FLS-Av), średnia z 6 powtórzeń całego dystansu (TLS-Av). Ponadto, korzystając z następującej formuły: ((czas najszybszego przejazdu czas najwolniejszego przejazdu)/czas najszybszego przejazdu) x 100, określono wskaźnik zmęczenia (FI). Do oceny wydolności tlenowej V O 2max wykorzystano test o stopniowo wzrastającej intensywności wykonywany na ergometrze rowerowym sprzęgniętym ze stanowiskiem yclus 2 (RBM elektronik-automation GmbH, Leipzig, Niemcy). Przed przystąpieniem do testu każdy z zawodników na stanowisku realizował rozgrzewkę trwającą 5 min, podczas której wykonywał 14

15 obroty korbą ze stałą prędkością i z zadanym obciążeniem wynoszącym 1 W kg 1 masy ciała. Przez ostatnie 10 s rozgrzewki zawodnik kontynuował wysiłek ze zwiększonym obciążeniem wynoszącym 4 W kg 1 masy ciała. Przez pierwsze 3 min testu badany wykonywał obroty korbą ze stałą częstotliwością na poziomie 60 obr min 1 i obciążeniem wynoszącym 1 W kg 1 masy ciała, które każdorazowo co 3 min wzrastało o 0,5 W kg 1. Test prowadzony był do odmowy lub do momentu, w którym zawodnik nie był w stanie utrzymać zadanej częstotliwości obrotów. Podczas testu, przy użyciu analizatora gazowego K4 b 2 (Cosmed, Italy) wraz z dedykowanym oprogramowaniem metodą z oddechu na oddech, rejestrowano parametry wydychanego powietrza: wentylacji minutowej płuc (V E), częstości oddechów (BF), wielkości poboru tlenu (V O 2) oraz wydychanego dwutlenku węgla (V CO 2). Równolegle prowadzono ciągłą rejestrację częstości skurczów serca (HR) za pomocą sporttesterów firmy Polar. Przed każdorazowym przystąpieniem poszczególnych zawodników do testu analizator był kalibrowany zgodnie z instrukcją producenta jak również zgodnie z zaleceniami producenta dostosowywana była temperatura przepływomierza do temperatury otoczenia. Podczas oceny V O 2max zastosowano następujące kryteria: (1) stabilizacja V O 2 pomimo dalszego wzrostu obciążenia (Δ V O 2 < 150 ml min 1 ); (2) gdy wartość wskaźnika oddechowego (RER) osiągała wartość większą niż 1,1 [McArdle, Katch i Katch, 2001; Davis, 2006]. Wyniki badań. Na podstawie analizy czasów pokonania pierwszego odcinka jazdy na lodzie (FLS, 54 m) zarejestrowanych podczas testu 6 89 m zaobserwowano sukcesywne wydłużanie się czasów każdego kolejnego powtórzenia, świadczące o narastającym zmęczeniu zawodników. Przeprowadzona analiza wariancji wykazała istotne różnice w zakresie co najmniej jednej pary wyników uzyskanych podczas kolejnych powtórzeń w teście (F 5,138=70,53, p<0,001). Testy post hock Tukeya potwierdziły, iż czas pokonania każdego następnego powtórzenia był istotnie statystycznie dłuższy w stosunku do poprzedniego. Wyjątek stanowił czas 6 powtórzenia, który nie różnił się istotnie od czasu 5 powtórzenia. Podobną charakterystykę zaobserwowano, analizując czasy pokonania całego dystansu (TLS, 89 m) w kolejnych powtórzeniach (F 5,138=53,33, p<0,001). Tym razem testy post hock Tukeya wykazały, że każde następne powtórzenie było istotnie wolniejsze od poprzedniego. Analizując wartości wskaźnika zmęczenia (FI) obliczonego na podstawie czasów pokonania kolejno następujących po sobie powtórzeń odcinków FLS, zauważono, że największą wartość osiągnięto pomiędzy 2 a 3 powtórzeniem (3,61±0,95), po czym w kolejnych powtórzeniach wartość tego wskaźnika sukcesywnie obniżała się. Globalny wskaźnik zmęczenia obliczony na podstawie 1 i 6 powtórzenia wyniósł 16,09±1,61%. W przypadku czasów pokonania całego dystansu TLS wielkość wskaźnika zmęczenia wzrastała wraz z kolejnymi powtórzeniami, osiągając maksimum pomiędzy 5 a 6 powtórzeniem (3,10±1,16%). Globalny wskaźnik zmęczenia osiągnął wartość 13,77±1,74%. Współczynnik korelacji pomiędzy globalnym wskaźnikiem zmęczenia wyrażającym procentową różnicę pomiędzy czasem 1 i 6 powtórzenia na dystansie 54 m oraz na dystansie 89 m a maksymalnym pochłanianiem tlenu V O 2max ocenianym w teście progresywnym realizowanym na ergometrze rowerowym był umiarkowanie wysoki i istotny statystycznie (r= 0,498; p=0,013). Podniesiony do kwadratu współczynnik korelacji (wskaźnik determinacji) pozwolił w zaledwie 24,8% wariancji V O 2max wyjaśnić wielkość wskaźnika zmęczenia powstałego w wyniku sześciokrotnego powtarzania odcinków testu na lodzie. Współczynnik korelacji określający zależność między V O 2max a globalnym wskaźnikiem zmęczenia dla 6 powtórzeń dystansu 89 m był wyższy ( 0,584) i również istotny statystycznie (p=0,003). Pozwolił w 34% wariancji V O 2max wyjaśnić zmienność wskaźnika zmęczenia zawodników w teście 6 89 m. 15

16 Uzyskane w tej pracy wyniki pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków praktycznych: 1) Wykazano istotny statystycznie związek pomiędzy pojemnością tlenową mierzoną za pomocą V O 2max a wskaźnikiem zmęczenia (FI) uzyskanym w teście 6 89 m zarówno dla pierwszego odcinka (r FLS= 0,498) jak i dla całego dystansu (r TLS= 0,584). Wyniki te zgodne są z wynikami prac badawczych wielu autorów podejmujących podobną tematykę [Tesch i Wright, 1983; Colliander i in., 1988; Takahashi i in., 1995; McMahon i Wenger, 1998; Karakoç i in., 2012]. Potwierdzona relacja miedzy wydolnością tlenową a wskaźnikiem zmęczenia podczas powtarzanych, krótkotrwałych wysiłków wskazuje na rolę, jaką pełnią procesy tlenowe w odnowie substratów energetycznych niezbędnych do podejmowania wysiłków o wysokiej intensywności. 2) Jednym z ważniejszych czynników decydujących o prawidłowości doboru protokołu testowego w testach powtarzanych na lodzie (RSS) jest ilość powtórzeń wymaganych do wywołania istotnego obniżenia wydajności zawodnika podczas testu [Fitzsimmons i in., 1993]. Zbyt mała liczba powtórzeń może nie być wystarczającym bodźcem do wywołania zmęczenia, podczas gdy duża liczba sprintów może przyczyniać się do błędnego wnioskowania lub nawet prowadzić do kontuzji [Spencer i in., 2005]. Zaproponowany test 6 89 m cechuje się wysokim współczynnikiem korelacji (r=0,78) w zakresie powtarzalności (test-retest) i choć z uwagi na skrajnie wyczerpujący charakter poddawany jest krytyce [Power i in., 2012], to jednak wydaje się, że z punktu widzenia osiągnięcia celu badań został trafnie dobrany. Największą wartość informacyjną w realizacji procesu treningowego dostarczają techniki badawcze, z pomocą których możliwa jest bieżąca ocena reakcji zawodnika na zadane obciążenie treningowe [Sozański, 1992; Ryguła i Wyderka, 1993; McDougall i in., 1984; Sharkey, 1986; Kosmol, 1999; Gabryś, 2000; Shephard i Åstrand, 2000; Foran, 2001; Bangsbo i in., 2006; Bompa i Haff, 2009; Issurin, 2010; Konarski, 2010; Płatonow, 2013]. Znalezienie poprawnego metodologicznie zestawu zmiennych diagnostycznych i prognostycznych należy do podstawowych zadań współczesnych badań w sporcie wyczynowym. Kluczowe z punktu widzenia rezultatu sportowego zagadnienie, to rozpoznanie relacji między objętością i intensywnością obciążeń treningowych a uzyskanym maksymalnym efektem treningowym, który wyznacza poziom wydolności, umiejętności technicznych oraz optymalnej dyspozycji podczas głównych zawodów. Szczegółowa wiedza o wielkości oraz zmienności pracy wykonanej podczas meczu przez zawodników stanowi cenne źródło wymiany informacji pomiędzy trenerem a zawodnikami w ustalaniu odpowiedniej strategii rozgrywania kombinacji techniczno-taktycznych, jak również stwarza możliwość optymalnego przygotowania motorycznego w celu utrzymania maksymalnej wydajności, zwłaszcza w końcowych minutach gry [Hamilton i in., 1991]. Błędy popełnione w ostatniej fazie przygotowań, a wynikające z braku informacji o relacjach przyczynowo-skutkowych, jakie są efektem prowadzonego szkolenia sportowego, prowadzą do porażek podczas głównych zawodów cyklu rocznego lub cykli wieloletnich [ hmura, 1997; zerwiński i Jastrzębski, 2006; Keogh i in., 2003; Mohr, Krustrup i Bangsbo, 2003; Konarski, 2013]. Bez ustalenia algorytmu postepowania rozpoczynającego się od diagnozy aktualnego stanu adaptacji zawodnika oraz ustalenia wymagań metabolicznych danej dyscypliny sportu nie jest możliwe projektowanie procesu szkolenia, przede wszystkim zestawiania obciążeń treningowych o zróżnicowanym charakterze metabolicznym, czego 16

17 wymaga finalny etap przygotowań do zawodów. Szkoleniowcy stają przed dylematem: wytrzymałość tlenowa czy beztlenowa, szybkość czy wytrzymałość szybkościowa. Błędny wybór proporcji lub zaniechanie doskonalenia jednego z obszarów przygotowania zazwyczaj skutkuje nieoczekiwaną, ale możliwą do przewidzenia na podstawie analizy struktury obciążeń porażką. W hokeju na lodzie, ze względu na zróżnicowane akty ruchowe wykonywane przez zawodników podczas gry oraz zmienną intensywność i czas trwania wysiłku, występuje poważny problem w precyzyjnym określeniu metabolicznych wymagań. Wielu autorów prac badawczych podejmowało próby skwantyfikowania wysiłku w hokeju na lodzie np. za pomocą analizy czasowo-ruchowej [time-motion analysis, TMA] [Green i in., 1976; Montgomery, 1988; Bracko, 1992; Lothian i Farrally, 1994; Peddie, 1995; Lafontaine, Lamontagne i Lockwood, 1998; Gabryś, Bottoms i Stanula, 2009] czy też poprzez pomiar częstości skurczów serca (HR) i poziomu stężenia mleczanu we krwi (BLa) podczas gry [Green i in., 1976, 1978; Paterson i in., 1977; Bracko, Fellingham i in., 1998; Spiering i in., 2003; Noonan, 2010]. Metoda oparta na analizie czasowo-ruchowej poddawana jest jednak krytyce, zwłaszcza gdy stosowana jest w tych dyscyplinach sportowych, w których występuje duża zmienność intensywności i czasu trwania wysiłku, jak np. w hokeju na lodzie, futsalu czy rugby [Duthie, Pyne i Hooper, 2003]. Niektóre czynności zawodników pola gry, takie jak: walka ciałem, starty i zatrzymania, nagłe zmiany kierunku jazdy czy strzały na bramkę trwają zbyt krótko, by rejestrować ich czas wykonania, stąd dokonuje się tylko ich zliczenia [Bracko, 1992; Peddie, 1995]. Takie podejście jest przyczyną zniekształcenia informacji o czasie trwania oraz intensywności czynności wykonywanych przez zawodników podczas meczu, a tym samym prowadzi do błędnego oszacowania wymagań stawianych sprawności mechanizmów fizjologicznych i energetyce zawodników. Również w przypadku oceny intensywności gry zawodników hokeja na lodzie w oparciu o monitoring tętna występują pewne ograniczenia. Indywidualne różnice w poziomie wytrenowania oraz w koszcie energetycznym wysiłku wśród hokeistów mogą prowadzić do błędnych wniosków w ocenie intensywności wysiłku opartej na pomiarze częstości skurczów serca (HR) [Achten i Jeukendrup, 2003]. Ponadto, uogólnianie stref intensywności dla wszystkich zawodników wyznaczonych na podstawie maksymalnej wielkości częstości skurczów serca (HRmax) nie pozwala na trafne określenie pracy zawodnika w analizowanych strefach intensywności [Hills, Byrne i Ramage, 1998]. Mając na względzie wymienione ograniczenia zastosowania danych opartych na pomiarze stężenia mleczanu oraz częstotliwości skurczów serca do oceny charakteru metabolicznego wysiłku w grach zespołowych w zestawieniu z analizą czasowo-ruchową, zaproponowano nowatorską metodę, polegającą na analizie wartości częstości skurczów serca rejestrowanych podczas standardowego testu o stopniowo wzrastającej intensywnos ci wykonywanego do odmowy z ro wnoległą rejestracją V O 2, V E i HR. Na podstawie zmian wielkości V O 2 i V E następuje identyfikacja dwóch fizjologicznych punktów w przebiegu wymiany gazowej, takich jak próg tlenowy/próg wentylacyjny (V T 1) oraz próg beztlenowy/punkt kompensacji oddechowej (RCP) [Foster i Cotter, 2006]. zęstotliwość skurczów serca odpowiadająca intensywności wysiłku poniżej V T 1, między V T 1 a R P oraz powyżej R P pozwala kategoryzować wysiłki odpowiednio na te o niskiej, umiarkowanej oraz wysokiej intensywności. Metoda ta z powodzeniem stosowana jest w ocenie wymagań metabolicznych podczas rywalizacji w sportach indywidualnych, takich jak: narciarstwo klasyczne [Esteve-Lanao i in., 2005], narciarstwo alpejskie [Seiler i Kjerland, 2006] czy kolarstwo szosowe [Luciá i in., 1999; 17

18 Rodríguez-Marroyo i in., 2009]. W grach zespołowych ocena intensywnos ci wysiłku meczowego za pomocą relacji V O 2 i V E wyznaczonej w oparciu o test progresywny została opisana na przykładzie rugby union [Sparks i Coetzee, 2013]. W pracy Stanula A. i Roczniok R. [2014] Game intensity analysis of elite adolescent ice hockey players celem badań była ocena intensywności gry hokeja na lodzie przy zastosowaniu metody wykorzystującej wyniki laboratoryjnego testu oceniającego maksymalny pułap tlenowy (V O 2max) oraz wartości częstości skurczów serca rejestrowanych podczas meczu hokejowego. Dzięki kategoryzacji czynności wykonywanych przez zawodników podczas gry możliwe będzie precyzyjne programowanie treningu, uwzględniającego rzeczywistą charakterystykę metaboliczną wysiłku meczowego. W badaniach wzięło udział 20 zawodników (12 napastników oraz 8 obrońców) męskiej reprezentacji narodowej Polski do lat 18 (U-18) w hokeju na lodzie. Badania przebiegały w dwóch etapach. W pierwszym etapie zawodnicy na dwa tygodnie przed Mistrzostwami Świata zostali poddani ocenie maksymalnego pułapowi tlenowego (V O 2max), w etapie drugim podczas rozgrywania meczów w ramach Mistrzostw Świata za pomocą sporttesterów u każdego z zawodników dokonano rejestracji częstości skurczów serca. Do oceny wydolności tlenowej V O 2max wykorzystano test o stopniowo wzrastającej intensywności wykonywany na ergometrze rowerowym wg protokołu opisanego w poprzedniej pracy (Stanula A. i in. (2014) The role of aerobic capacity in high-intensity intermittent efforts in ice-hockey. Biology of Sport 31: ). Na podstawie wyników wymiany gazowej testu progresywnego, zgodnie z metodologią opisaną przez Fostera i Cottera [2006], dwóch niezależnych ekspertów dokonało wyznaczenia fizjologicznych progów V T 1 oraz RCP. Rejestracji HR poszczególnych zawodników dokonywano podczas 4 meczów rozgrywanych w ramach Mistrzostw Świata U-20 za pomocą systemu Polar Team (Polar Electro OY, Kempele, Finland), ustawionego na zapis w uśrednionych pięciosekundowych interwałach czasowych. ałkowity czas meczu liczony był wraz ze wszystkimi występującymi w grze przerwami, z wyjątkiem regulaminowych przerw między tercjami. Wszystkie dane zostały zgromadzone i uporządkowane w arkuszu kalkulacyjnym Microsoft Excel 2010 (Microsoft Corporation, Redmond, WA, USA). Za pomocą specjalnie przygotowanego, autorskiego, makropolecenia w języku Visual Basic zarejestrowane podczas meczów wartości HR każdego z zawodników zostały podzielone na 3 kategorie intensywności (niską, umiarkowaną i wysoką), przyjmując za kryterium podziału wyznaczone wartości HR uzyskane na progach V T 1 i RCP w teście progresywnym. Pozwoliło to określić czas spędzony w poszczególnych strefach intensywności, który został wyrażony w procentach względem czasu trwania całego meczu, a tym samym możliwa była ocena intensywności wysiłku podczas gry. Wyniki badań. Analiza wyników testu progresywnego. W grupie napastników średnie wartości V O 2max oraz HRmax wyniosły odpowiednio: 60,3±5,0 ml kg 1 min 1 oraz 186,3±6,3 b min 1, natomiast u obrońców odpowiednio 58,8±8,7 ml kg 1 min 1 oraz 186,4±11,2 b min 1. Punkt wymiany gazowej określany jako V T 1 dla napastników ustalono na poziomie HR wynoszącym średnio 159,0±10,9 b min 1, co odpowiadało 84,3% HRmax, podczas gdy u obrońców wartości te wynosiły odpowiednio 154,0±4,9 b min 1 i 81,5% HRmax. Z kolei R P dla napastników ustalono na poziomie HR wynoszącym średnio 178,0±8,3 b min 1, odpowiadającym 95,1% HRmax, 18

19 natomiast obrońcy R P osiągali na średnim poziomie HR wynoszącym 175,2±10,5 b min 1, co odpowiadało 93,2% HRmax. Na podstawie wartości HR odpowiadających punktom V T 1 i RCP wyznaczono trzy strefy intensywności (niską, umiarkowaną oraz wysoką), które dla napastników wynosiły odpowiednio: b min 1, b min 1 i b min 1, natomiast dla zawodników obrony odpowiednio: b min 1, b min 1 oraz b min 1. Analiza meczu. Zarejestrowane podczas wszystkich analizowanych meczów średnie wielkości HR dla napastników i obrońców wynosiły odpowiednio 161 b min 1 i 158 b min 1, co w odniesieniu do stref intensywności, ustalonych na podstawie testu progresywnego, lokowane było w strefie intensywności średniej. Natomiast średnie wartości HRmax zarejestrowane podczas meczów dla napastników (195,4±9,9 b min 1 ) i obrońców (195,6±9,0 b min 1 ) były wyższe aniżeli HRmax zarejestrowane w teście progresywnym, które dla napastników wynosiło 186,3±6,3 b min 1, a dla obrońców 186,4±11,2 b min 1. W hokeju na lodzie regulaminowy czas meczu wynosi 60 minut efektywnej gry. Na podstawie wszystkich meczów objętych analizą stwierdzono, że średni udział w grze zawodników formacji ataku wynosił 1:18:28±11:40 (godz:min:sek), natomiast dla zawodników formacji obrony 1:23:37±09:38 (godz:min:sek). Średni czas przebywania zawodników formacji ataku i obrony był zdecydowanie dłuższy w strefie o intensywności niskiej w każdej z tercji. Odnotowano ponadto, że w przypadku napastników czas przebywania w tej strefie intensywności zwiększał się wraz z czasem gry, wynosząc odpowiednio dla 1, 2 i 3 tercji 51,86%, 55,63% i 55,77%. Obrońcy natomiast, najwięcej czasu w tej strefie intensywności spędzili podczas drugiej tercji (58,37%). Biorąc pod uwagę cały mecz, średni procentowy czas przebywania zawodników obu formacji w strefie o intensywności niskiej kształtował się podobnie i wynosił odpowiednio dla napastników i obrońców 54,91% i 55,62%. Zarówno w każdej z tercji jak i w całym meczu zaobserwowane różnice w czasie, w jakim zawodnicy ataku i obrony przebywali w tej strefie, nie były istotne statystycznie. Podczas każdej z tercji czas spędzony w strefie o intensywności wysokiej zawodników formacji ataku był krótszy w porównaniu do obrońców, wynosząc w 1, 2 i 3 tercji odpowiednio: 21,49 vs. 25,27%, 17,91 vs. 21,04%, 17,18 vs. 21,77%. Na przestrzeni całego meczu różnica w czasie, w jakim zawodnicy formacji ataku i obrony grali z intensywnością wysoką, wyniosła 3,32% i była istotna statystycznie (p=0,043). Odwrotną tendencję zaobserwowano, analizując czas przebywania zawodników obu formacji w strefie o intensywności umiarkowanej, przy czym w tercji drugiej różnica w czasie przebywania w tej strefie pomiędzy napastnikami a obrońcami była największa (5,86%; p=0,034). Porównując czasy przebywania zawodników formacji ataku oraz obrony w każdej z wyznaczonych stref intensywności, zauważono, że w 2 i 3 tercji wystąpiły istotne statystycznie różnice pomiędzy czasem przebywania w strefie o intensywności niskiej a średniej oraz niskiej a wysokiej (p<0,001). Ponadto wśród napastników wystąpiły także istotne statystycznie różnice (p<0,05) w czasie przebywania w strefie umiarkowanej i wysokiej. Rozpatrując sumaryczny czas trwania całego meczu, odnotowano, że obrońcy w porównaniu do napastników znacznie dłużej przebywali w strefie o intensywności niskiej (46:08 vs. 42:34 min:sek) oraz wysokiej (18:38 vs. 14:58 min:sek). Z kolei w strefie o intensywności umiarkowanej napastnicy przebywali dłużej (20:57 min:sek) aniżeli obrońcy (18:51 min:sek). Liczba zmian zawodników sukcesywnie zwiększała się wraz z kolejnymi tercjami meczu, tak wśród napastników jak i obrońców. Z uwagi na mniejszą liczbę obrońców 19

20 biorących udział w meczu (n=8) liczba zmian dokonywanych przez tę formację w każdej z tercji była większa aniżeli wśród napastników (n=12). Średnia ilość zmian w kolejnych tercjach, odpowiednio dla formacji ofensywnej i defensywnej przedstawiały się następująco: 7,61 vs. 8,52; 7,30 vs. 8,15 oraz 7,36 vs. 8,33. Uwagę zwraca fakt, iż w 1 tercji odnotowano maksymalne ilości zmian wśród napastników (max=12) oraz obrońców (max=13). Uzyskane w tej pracy wyniki pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków praktycznych: 1) Zwodnicy obydwu formacji (napastnicy i obrońcy) większość czasu między rozpoczęciem a zakończeniem każdej tercji meczu przebywali w strefie o intensywności niskiej. Obrońcy w każdej z tercji około 30% czasu gry spędzali w strefie o intensywności wysokiej, dla której HR wynosiło powyżej 89,5% HRmax oraz około 25% czasu gry w strefie o intensywności średniej, dla której HR ustalono na poziomie 76,4-89,0% HRmax. zas spędzony przez obrońców w obu tych strefach intensywności był dłuższy w porównaniu do napastników, dla których wartości te wynosiły odpowiednio: około 20% czasu gry w strefie o intensywności wysokiej, co odpowiadało HR powyżej 92,9% HRmax oraz około 21% czasu gry w strefie o intensywności średniej, co odpowiadało HR w przedziale 80,0-92,4% HRmax. W pierwszej tercji różnica pomiędzy czasem przebywania napastników i obrońców w strefie o intensywności wysokiej była istotna statystycznie (p=0,004). 2) Nie wykazano istotnych statystycznie różnic w zakresie intensywności pracy na lodzie pomiędzy zawodnikami formacji obrony i ataku, co zbieżne jest z wynikami innych autorów prac badawczych [Green i in., 1976, 1978; Paterson, 1979]. Również Peddie [1995], badając hokeistów drużyny uniwersyteckiej, stwierdził, że wartości HR podczas gry napastników i obrońców były podobne, wynosząc średnio 82,5% HRmax. 3) Zastosowanie metody, w której identyfikowanie stref intensywności odbywa się na podstawie parametrów ściśle powiązanych z metabolizmem tlenowym i beztlenowym, znacząco zwiększa rzetelność oceny fizjologicznych wymogów gry, stanowiąc bardzo przydatne narzędzie dla trenera w kierowaniu procesem treningu sportowego. Pozwala na odejście od koncepcji określania stref intensywności pracy treningowej odnoszących się do wielkości HRmax lub bazujących na a priori przypisanych wartości intensywności do środków treningowych Podsumowanie Zaprezentowane wyniki badań uzyskane w pracach należących do jednotematycznego cyklu osiągnięć naukowych potwierdzają pogląd, że do skutecznego kierowania procesem treningu spełniającego wymogi współczesnego sportu nakierowanego na rozwój i utrzymanie wysokich osiągnięć sportowych konieczne jest komplementarne, a zarazem poprawne metodologicznie podejście do dociekań badawczych. Jak podkreślano na początku, sport jest złożonym systemem, w którym na wynik końcowy wpływ ma duża liczba czynników sprawczych odgrywających rolę na poszczególnych etapach wielowarstwowej struktury. Ich identyfikacja możliwa jest przy zastosowaniu wszechstronnego zespołu reguł metodologicznych oraz narzędzi analitycznych i pomiarowych pochodzących z różnych obszarów wiedzy. Zespoły te mogą dostarczyć w pełni obiektywny obraz skomplikowanych zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących pomiędzy uzyskanymi w wyniku pomiarów 20