Teoretyczne aspekty bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych
|
|
- Marcin Lisowski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Zarz¹dzanie i Finanse Journal of Management and Finance Vol. 12, No. 4/2014 Gabriel G³ówka* Gabriel G³ówka Teoretyczne aspekty bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych Teoretyczne aspekty bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych Wstêp Rynek nieruchomoœci mieszkaniowych jest szczególnie podatny i nara ony na tworzenie siê baniek cenowych. Wynika to z takich jego cech specyficznych, jak wysokie koszty transakcyjne, du a heterogenicznoœæ mieszkañ oraz wielofunkcyjnoœæ nieruchomoœci mieszkaniowych, które s¹ równoczeœnie dobrami konsumpcyjnymi i inwestycyjnymi, a tak e ze znacznego zakresu interwencjonizmu pañstwowego. Celem niniejszego opracowania jest identyfikacja od strony teoretycznej czynników, które maj¹ najwiêkszy wp³yw na proces powstawania i narastania baniek cenowych na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych w kontekœcie funkcjonowania rynków aktywów. 1. Istota bañki cenowej na rynku aktywów Z obserwacji procesów zachodz¹cych we wspó³czesnej gospodarce wynika, e jednym z podstawowych przejawów wstrz¹sów kryzysowych s¹ wahania cen aktywów na poszczególnych rynkach. Kluczowym zagadnieniem dotycz¹cym rynku aktywów jest problem zbie noœci cen aktywów z ich wartoœci¹ fundamentaln¹ [Gómez, Rozo, 2007; Kindleberger, Aliber, 2005]. Istotne dysproporcje miêdzy cen¹ a wartoœci¹ aktywów prowadz¹ z regu³y do powstawania na rynku zjawiska, które okreœlane jest mianem bañki cenowej. Okreœlenie to bardzo trafnie odzwierciedla nietrwa³oœæ i niestabilnoœæ tego procesu. Bañka cenowa narasta wówczas, gdy na rynku okreœlonego rodzaju aktywów nastêpuje wzrost cen bie ¹cych aktywów powy ej ich wartoœci fundamentalnych. Jako wartoœæ fundamentaln¹ danego aktywa przyjmuje siê jego wartoœæ wynikaj¹c¹ z u ytecznoœci aktywa, wyra onego poziomem cen w warunkach równowagi. Bañka cenowa na rynku aktywów oznacza, co wynika z jej natury, odchylenie od stanu równowagi dynamicznej danego rynku [Kalicki, Krzeœniak, 2010]. * Dr hab., Kolegium Nauk o Przedsiêbiorstwie, Szko³a G³ówna Handlowa w Warszawie, al. Niepodleg³oœci 162, Warszawa, gabriel.glowka@sgh.waw.pl
2 8 Gabriel G³ówka Zjawiska narastania i pêkania baniek cenowych na rynkach aktywów staj¹ siê bezpoœredni¹ przyczyn¹ zaburzeñ w stabilnoœci gospodarek. Podstaw¹ tego s¹ co najmniej dwa powody. Pierwszy z nich wynika st¹d, e nadmiernie wysokie ceny aktywów nie spe³niaj¹ prawid³owo informacyjnej funkcji cen, co przyczynia siê do nieodpowiedniej alokacji zasobów, gdy zbyt wiele z nich jest alokowanych w aktywach charakteryzuj¹cych siê znacznie silniejsz¹ dynamik¹ wzrostu cen ni to wynika z przes³anek fundamentalnych. Po drugie, pêkniêcie bañki cenowej na rynku aktywów najczêœciej wywo³uje znacz¹ce straty w sektorze finansowym, wywo³uj¹c jednoczeœnie ryzyko naruszenia stabilnoœci finansowej i g³êbokiego za³amania wzrostu gospodarczego [ aszek, 2008]. Trzeba jednak podkreœliæ, e nie ka dy wzrost cen aktywów musi oznaczaæ narastanie bañki cenowej. Postêpuj¹cy wzrost cen aktywów mo e byæ bowiem determinowany czynnikami natury fundamentalnej. Z bañk¹ cenow¹ na rynku aktywów mamy do czynienia wówczas, gdy wzrost cen aktywów nie ma podstaw w czynnikach fundamentalnych. P. Garber, charakteryzuj¹c to zjawisko, okreœla je jako,,pewien zakres zmian cen aktywów, który nie jest mo liwy do wyjaœnienia w oparciu o fundamenty ekonomiczne [Garber, 2000, s. 4]. Z kolei J. Stiglitz stwierdza, e,,jeœli powodem wysokich cen bie ¹cych jest przekonanie inwestorów, e ceny przysz³e bêd¹ wy sze oraz ceny nie znajd¹ swojego uzasadnienia w czynnikach fundamentalnych, wówczas mamy do czynienia z bañk¹ cenow¹ [Lind, 2008, s. 4]. Natomiast zdaniem Ch. P. Kindlebergera,,bañka cenowa to gwa³towny i ci¹g³y wzrost cen aktywów, który kreuje oczekiwania dalszego ich wzrostu, przyci¹gaj¹c tym samym nowych inwestorów [Kindleberger, 1999]. Istota bañki cenowej przejawia siê zatem w zachowaniach uczestników rynków aktywów, polegaj¹cych na podejmowaniu transakcji aktywami przewartoœciowanymi. Istotn¹ spraw¹ jest zatem odpowiedÿ na pytanie, co powoduje, e inwestorzy s¹ sk³onni do akceptowania na rynku cen aktywów znacznie odbiegaj¹cych od ich fundamentalnej wartoœci. W pewnym stopniu mo na próbowaæ odpowiedzieæ na to pytanie na podstawie prezentowanych w literaturze modeli baniek cenowych na rynkach aktywów [Kalicki, Krzeœniak, 2000]. Zgodnie z przyjmowanymi za³o eniami do badania baniek spekulacyjnych na rynkach aktywów mo emy mówiæ o racjonalnoœci spekulacji i wtedy mamy do czynienia z bañk¹ racjonaln¹. Wówczas inwestorzy w sposób racjonalny oczekuj¹ zdyskontowania oczekiwanej wartoœci dywidend oraz wzrostu cen na skutek zachowañ spekulacyj-
3 Teoretyczne aspekty bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych 9 nych i przewiduj¹ prawdopodobieñstwo pêkniêcia bañki cenowej w okreœlonym czasie. Wystêpowaæ mog¹ równie na rynku aktywów bañki okreœlane jako nieracjonalne [Starzeñski, 2011, s ]. W tym przypadku inwestorzy podejmuj¹ decyzje w sposób nieracjonalny, opieraj¹c siê na przes³ankach pozaekonomicznych, na przyk³ad w ramach zachowañ stadnych [Banerjee, 1992]. I wreszcie, na rynkach aktywów mog¹ wystêpowaæ bañki informacyjne z powodu asymetrii lub niew³aœciwej interpretacji informacji [Starzeñski, 2011, s ]. Przyczyn¹ powstawania bañki cenowej jest wówczas to, e ceny aktywów nie dyskontuj¹ wszystkich informacji lub mamy do czynienia z ich nadinterpretacj¹. 2. Bañka cenowa na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych Bañki cenowe o ró nej naturze mog¹ pojawiaæ siê na wielu rodzajach rynków aktywów, nie jest to zjawisko przypisane tylko rynkom finansowym. Dotyczy ono coraz czêœciej tak e rynków nieruchomoœci, w tym nieruchomoœci mieszkaniowych. Istotne znaczenie rynku nieruchomoœci mieszkaniowych we wspó³czesnej gospodarce staje siê wa n¹ motywacj¹ do pog³êbionego poznania procesów na nim zachodz¹cych, równie w tym zakresie. Rynek nieruchomoœci mieszkaniowych podlega wahaniom aktywnoœci oraz zmianom dynamiki rozwoju, co jest zjawiskiem naturalnym w gospodarce rynkowej. Najistotniejszym przejawem cyklicznego jego rozwoju s¹ przede wszystkim zmiany w poziomie cen [Trojanek, 2008; elazowski, 2007]. Wahania cen na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych maj¹ istotne konsekwencje zarówno dla sposobu jego funkcjonowania, jak i dla sektorów gospodarki z nim powi¹zanych. Przede wszystkim w znacznej mierze wp³ywaj¹ one na kondycjê i stabilnoœæ sektora finansowego, wyniki finansowe du ych grup inwestorów, a w konsekwencji na koniunkturê w ca³ej gospodarce [Leamer, 2007]. Kryzysy na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych s¹ ci¹gle mniej rozpoznane ni na przyk³ad kryzysy walutowe czy kryzysy finansów publicznych. Dzieje siê tak prawdopodobnie dlatego, e w ostatnich kilkudziesiêciu latach pojawia³y siê one rzadziej ni kryzysy w innych obszarach gospodarki, co sprawia³o, e wynikaj¹ce z nich doœwiadczenia by³y w znacznym zakresie lekcewa one [Guttentag, Hering, 1984]. Przyk³adem tego s¹ zjawiska kryzysowe na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych w USA w latach i w latach Szczególnie w tym drugim przypadku w wyniku nadmiernej ekspansji kredytów hipotecznych mieliœmy do czynienia z powa nym kryzysem, którego skutkiem
4 10 Gabriel G³ówka by³o bankructwo praktycznie ca³ego sektora towarzystw oszczêdnoœciowo- -po yczkowych. Z kolei w latach 90. bardzo podobne zjawiska kryzysowe na du ¹ skalê wyst¹pi³y w krajach azjatyckich. Pomimo tych wczeœniejszych negatywnych doœwiadczeñ praktycznie ju w 2001 roku pojawiaj¹ siê na amerykañskim rynku nieruchomoœci mieszkaniowych zjawiska prowadz¹ce do kolejnego znacznie g³êbszego kryzysu. W latach ceny nieruchomoœci w USA ros³y szczególnie dynamicznie. Pojawi³o siê przekonanie, e zakup nieruchomoœci mieszkaniowych jest bardzo dobr¹ inwestycj¹, co motywowa³o do ich nabywania nie tylko na w³asny u ytek, czy w celu d³ugoterminowego ulokowania œrodków, ale równie z zamiarem ich odsprzeda y, co oznacza³o wystêpowanie zachowañ o charakterze typowo spekulacyjnym. W rezultacie oddzia³ywania tych czynników, przy jednoczesnym wsparciu tych zachowañ ³atwo dostêpnymi kredytami hipotecznymi, powsta³a na amerykañskim rynku nieruchomoœci mieszkaniowych bañka cenowa o olbrzymich rozmiarach, której pêkniêcie, z uwagi na du ¹ skalê rynku mieszkaniowego USA i zwi¹zanego z nim sektora finansowego, wywo³a³o niezwykle negatywne konsekwencje na skalê œwiatow¹. Warto jednak zauwa yæ, e pomimo i skutki tego kryzysu nie zosta³y jeszcze do koñca przezwyciê one, w ostatnim okresie na lokalnych rynkach nieruchomoœci mieszkaniowych obserwujemy niepokoj¹ce zjawiska wzrostu cen sugeruj¹ce tworzenie siê kolejnych baniek cenowych. Jak bowiem podkreœla R. Shiller, niekontrolowany wzrost cen mieszkañ zagra a Australii, Belgii, Brazylii oraz Norwegii [Deptu³a, 2013]. Zdaniem noblisty najbardziej niepokoj¹ca sytuacja w tym zakresie wystêpuje w Brazylii, gdzie ceny mieszkañ w ostatnich piêciu latach drastycznie wzros³y. Obserwujemy tam podobn¹ sytuacjê jak w USA, kiedy rodzi³ siê ostatni kryzys [Druœ, 2013]. Wynika z tego wniosek, e ci¹gle bardzo istotne znaczenie ma badanie przyczyn powstawania baniek cenowych na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych, gdy wiele uwarunkowañ i procesów prowadz¹cych do kryzysów nie zosta³o jeszcze do koñca wyjaœnionych. Ponadto ka dy przypadek zjawiska bañki cenowej na rynku mieszkaniowym wydaje siê byæ jednak w pewnym zakresie odmienny. Z obserwacji rynków nieruchomoœci mieszkaniowych wynika bowiem, i procesy te przebiegaj¹ ró - nie w poszczególnych krajach, gdy rynki nieruchomoœci, mimo postêpuj¹cych procesów globalizacji, ci¹gle w du ym stopniu zachowuj¹ lokalny i narodowy charakter. Zwi¹zane jest to z prowadzon¹ polityk¹ gospodarcz¹, w tym szczególnie mieszkaniow¹ w poszczególnych kra-
5 Teoretyczne aspekty bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych 11 jach, ró nymi systemami rejestracji nieruchomoœci, a tak e odmiennoœci¹ systemów prawnych dotycz¹cych nieruchomoœci. Istotne znaczenie ma równie stopieñ rozwoju systemu bankowego i rynku kapita³owego. Doœwiadczenia pokazuj¹, e w przypadku rynku mieszkaniowego mo emy generalnie mówiæ o kilku grupach podstawowych czynników, które wzajemnie siê na siebie nak³adaj¹c, wywo³uj¹ cykle i kryzysy na tym rynku [ aszek i inni, 2010]. Pierwsza z nich zwi¹zana jest ze strukturaln¹ cech¹ rynku nieruchomoœci mieszkaniowych, to jest relatywnie szybkimi zmianami popytu, które przy sztywnej i tym samym reaguj¹cej ze znacznym opóÿnieniem poda y wywo³uj¹ wzrost cen [Malpezzi, Wachter, 2004]. To z kolei uruchamia procesy dostosowawcze na rynku, które po pewnym czasie prowadz¹ do wzrostu poda y mieszkañ. Istotnym problemem jest jednak to, e poda ta pojawia siê z regu³y wtedy, gdy popyt na rynku mieszkaniowym zaczyna gasn¹æ, co oznacza, e wzrost poda y czêsto okazuje siê zbyt du y. W tym przejawia siê pewna specyfika mechanizmu powstawania baniek cenowych na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych w stosunku do innych rodzajów rynków, jak na przyk³ad rynku aktywów finansowych, na którym proces dostosowywania popytu i poda y jest znacznie krótszy, z uwagi na mo liwoœæ w miarê szybkiej reakcji poda y tego typu aktywów. Istotn¹ rolê w poziomie wahañ cen na rynku mieszkaniowym odgrywaj¹ tak e czynniki spekulacyjne, których Ÿród³em jest powszechne oczekiwanie na dalszy wzrost cen mieszkañ. To przeœwiadczenie motywuje do spekulacyjnych zakupów mieszkañ, co prowadzi do wzrostu popytu i wzrostu ich cen. Tym samym uruchomiony mo e zostaæ samonapêdzaj¹cy siê mechanizm wzrostu cen, oczekiwañ cenowych i popytu. Sprzyja temu wyraÿnie zmieniaj¹cy siê od pewnego czasu charakter mieszkania jako dobra, które w coraz wiêkszym stopniu jest postrzegane jako dobro kapita³owe. W zwi¹zku z tym roœnie udzia³ mieszkañ nabywanych w celach inwestycyjnych, w tym spekulacyjnych, zarówno przez osoby fizyczne, jak i coraz czêœciej przez fundusze inwestycyjne. Skutkiem tego mechanizmu jest z regu³y oderwanie siê cen od realiów ekonomicznych i pojawienie siê na rynku mieszkaniowym bañki cenowej. Nale y jednak podkreœliæ, e w przypadku rynku nieruchomoœci mieszkaniowych w powstawaniu baniek cenowych niezwykle istotn¹ rolê odrywa system bankowy, który poprzez nadmiernie liberalny sposób kredytowania mo e finansowaæ te dynamiczne wzrosty cen.
6 12 Gabriel G³ówka 3. Finansowe uwarunkowania baniek cenowych na rynku mieszkaniowym Z obserwacji rynków nieruchomoœci mieszkaniowych wynika, e bañki cenowe zwykle maj¹ swoj¹ praprzyczynê w cesze strukturalnej tego rynku, której istotê przedstawiono wy ej. Podobnie jak ma to miejsce na rynku innych rodzajów aktywów, nie wszystkie bañki cenowe musz¹ prowadziæ do g³êbokiego spadku cen mieszkañ i zwi¹zanej z tym destabilizacji wielu dziedzin gospodarki. Wiele zale y w tym zakresie od wielkoœci pojawiaj¹cej siê na rynku mieszkaniowym bañki cenowej. Bañki cenowe o mniejszych rozmiarach s¹ z regu³y stopniowo absorbowane przez realny spadek cen mieszkañ, zarówno w wyniku inflacji, jak i wzrostu dochodów potencjalnych ich nabywców. Wspó³czeœnie rozmiary bañki cenowej na rynku mieszkaniowym uzale nione s¹ w znacznej mierze od tego, czy impuls wywo³any czynnikami fundamentalnymi i cech¹ strukturaln¹ tego rynku nie zostanie nadmiernie wzmocniony poprzez dzia³alnoœæ kredytow¹ sektora bankowego. Wysoka kapita³och³onnoœæ nieruchomoœci mieszkaniowych wywo³uje koniecznoœæ wykorzystania zewnêtrznych Ÿróde³ ich finansowania. Z kolei udzia³ kredytu bankowego w finansowaniu nieruchomoœci mieszkaniowych determinuje rolê sektora bankowego w kszta³towaniu dynamiki tego rynku. Zmiany w kosztach uzyskania kredytu, jak równie liberalizacja rynku kredytów hipotecznych maj¹ bardzo istotny wp³yw na poziom aktywnoœci rynku nieruchomoœci mieszkaniowych. Z regu³y w tych uwarunkowaniach dochodzi do wzrostu konkurencji miêdzy bankami i zostaje uruchomiony mechanizm ekspansji kredytowej. Mechanizm ten wywo³uje z kolei dynamiczny wzrost cen na rynku mieszkaniowym napêdzany przez tani i coraz ³atwiej dostêpny kredyt. Czêsto w takiej sytuacji generowane s¹ te b³êdne przes³anki do zarz¹dzania ryzykiem kredytowym, przede wszystkim z powodu przewartoœciowania zabezpieczeñ hipotecznych kredytów w rezultacie galopuj¹cego wzrostu cen nieruchomoœci. Na rynku mieszkaniowym mamy wówczas do czynienia z typow¹ inflacj¹ o charakterze popytowym silnie stymulowan¹ przez kredyt. Uruchomione zostaj¹ tym samym, poza czynnikami fundamentalnymi, czynniki wzrostu cen o charakterze spekulacyjno-psychologicznym, czyli popyt kreowany jest w znacznej mierze na podstawie oczekiwañ na wzrost cen mieszkañ. Narasta wówczas z regu³y bañka cenowa znacznych rozmiarów, któr¹ bardzo czêsto okreœla siê mianem bañki spekulacyjnej, ze wzglêdu na rodzaj czynników, które j¹ napêdzaj¹.
7 Teoretyczne aspekty bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych 13 Bañka cenowa, jako przejaw drastycznego odchylenia od stanu równowagi na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych, po pewnym czasie pêka. Wtedy dochodzi, jak pokazuj¹ to doœwiadczenia wielu krajów, do za³amania tego rynku, którego skutki destabilizuj¹ w pierwszej kolejnoœci system bankowy, a nastêpnie przenosz¹ siê na ca³y sektor finansowy i gospodarkê. Skutki pêkniêcia bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych mog¹ byæ szczególnie dotkliwe dla funkcjonowania gospodarki, z uwagi na du y udzia³ mieszkañ w maj¹tku gospodarstw domowych oraz kredytów hipotecznych i instrumentów finansowych z nimi powi¹zanych w aktywach podmiotów systemu finansowego. Ponadto nieodpowiednia alokacja zasobów z regu³y wystêpuje tutaj w znacznie wiêkszej skali, g³ównie z powodu z natury niskiej elastycznoœci poda y na rynku mieszkaniowym. Wskutek tego na rynku czêsto pojawia siê nadmierna w stosunku do aktualnego zapotrzebowania iloœæ mieszkañ. Ich sprzeda zarówno przez deweloperów, jak i inwestorów jest niemo liwa, co powoduje dalsze spadki cen i rozszerzanie siê negatywnych zjawisk w ca³ej gospodarce. S. Claessens, M. A. Kose i M. Terrones na podstawie przeprowadzonych badañ wykazali, e recesja, której nie towarzyszy za³amanie na rynkach finansowych ani te gwa³towny spadek cen nieruchomoœci, trwa przeciêtnie oko³o dwóch lat i zwi¹zany z ni¹ spadek PKB wynosi oko³o 2%. Najdotkliwsze z tego punktu widzenia s¹ recesje, w których równolegle z za³amaniem na rynkach finansowych i kryzysu w sferze realnej pojawia siê kryzys na rynku nieruchomoœci. Recesja wówczas mo e trwaæ nawet 4,5 6 lat, spadek PKB jest nawet trzy razy g³êbszy [Drozdowicz- -Bieæ, 2009, s. 18]. Najwiêksze za³amanie koniunktury nastêpuje w poszczególnych gospodarkach wówczas, gdy Ÿród³o za³amania pojawi³o siê w systemie finansowym, po czym rozprzestrzeni³o siê na sferê realn¹ ³¹cznie z rynkiem nieruchomoœci, a nastêpnie powtórnie kryzys uderza w system bankowy [Drozdowicz-Bieæ, 2009, s ]. Z doœwiadczeñ ostatniego kryzysu finansowego wynika równie, jak we wspó³czesnej gospodarce mo e dzia³aæ asymetria informacji, hazard moralny oraz zachowania zbiorowe. Kryzys uwidoczni³ tym samym s³aboœæ teorii efektywnoœci rynków, w tym szczególnie rynków finansowych. Stanowi to podstawê do sformu³owania wniosku o potrzebie budowania nowego modelu funkcjonowania rynków finansowych. W odniesieniu do omawianych w tym opracowaniu problemów jest to szczególnie wa ne w zakresie architektury regulacyjnej oraz w obszarze
8 14 Gabriel G³ówka zarz¹dzania ryzykiem bankowym. Podstawowe znaczenie dla prawid³owego funkcjonowania i rozwoju rynku nieruchomoœci mieszkaniowych, przy jednoczesnym ograniczaniu ryzyka naruszania stabilnoœci finansowej, ma bowiem zachowanie nale ytej ostro noœci w odniesieniu do sposobu dzia³ania systemu jego finansowania. Dotyczy to zarówno sposobu funkcjonowania pierwotnego rynku kredytów hipotecznych, który ma podstawowe znaczenie dla jakoœci aktywów hipotecznych, a tym samym emitowanych na ich podstawie papierów wartoœciowych, jak równie bezpieczeñstwa rozwi¹zañ w obszarze wtórnego rynku, w tym szczególnie zachowania jego maksymalnie du ej przejrzystoœci oraz unikania rozwi¹zañ, czêsto w postaci pozornych innowacji, kreuj¹cych nadmierne ryzyko. Wynika z tego wniosek, e istnieje potrzeba stosowania odpowiednich regulacji nadzorczych. Skutecznoœæ tego typu regulacji jest szczególnie istotna w warunkach niskich stóp procentowych i wchodzenia rynku nieruchomoœci w fazê wzrostu koniunktury. Wówczas mechanizm kreacji kredytu nabiera przyœpieszenia i jeœli regulatorzy rynku i nadzorcy nie s¹ w stanie podj¹æ skutecznych dzia³añ prewencyjnych, mo e wówczas dojœæ do niekontrolowanej ekspansji kredytowej. Wskazuje to na bardzo istotn¹ rolê otoczenia makroekonomicznego i regulacyjnego w prawid³owym funkcjonowaniu systemu finansowania nieruchomoœci mieszkaniowych. Stanowi to istotne wyzwanie dla dzia³añ instytucji publicznych w zakresie sposobu regulacji, której celem by³oby zapobieganie pojawianiu siê zaburzeñ w systemie finansowym i ograniczanie ich ewentualnych skutków dla sfery realnej. Chocia niezwykle trudno jest okreœliæ optymalny zakres regulacji, to jednak skutki kryzysu wskazuj¹, e wczeœniejsza deregulacja okaza³a siê zbyt g³êboka. Przez wiele lat przed kryzysem mieliœmy do czynienia z postêpuj¹cym procesem deregulacji w tym obszarze. Z drugiej strony do kwestii regulacji nale y podchodziæ w sposób wywa ony. Przeregulowanie systemu prowadzi³oby do równie z³ych skutków, w badanym przypadku do zahamowania rozwoju rynku nieruchomoœci mieszkaniowych ze wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami. Kluczow¹ kwesti¹ by³oby w tym przypadku zastosowanie takiego zakresu regulacji, który z jednej strony nie ogranicza³by w sposób nieuzasadniony rozwoju rynku nieruchomoœci mieszkaniowych, a z drugiej umo liwia³by skuteczne zabezpieczenie przed ryzykiem niestabilnego boomu kredytowego, który sprzyja³by tworzeniu siê baniek cenowych na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych.
9 Teoretyczne aspekty bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych Obserwacje z polskiego rynku mieszkaniowego Mechanizm funkcjonowania rynku nieruchomoœci mieszkaniowych wskazuje na to, e jego cyklicznoœci nie da siê z pewnoœci¹ w przysz³oœci unikn¹æ. Wydaje siê, e na podstawie dotychczasowych ustaleñ mo na mówiæ o pewnych predyspozycjach rynku nieruchomoœci mieszkaniowych do tworzenia baniek cenowych. Nastêpuj¹ce po sobie okresy koniunktury i dekoniunktury wynikaj¹ z mechanizmu rozwoju gospodarki rynkowej i specyfiki rynku nieruchomoœci. Zasadniczym problemem jest natomiast to, czy mo na bêdzie skutecznie zapobiegaæ przekszta³caniu siê cykli na rynku mieszkaniowym w kryzysy destabilizuj¹ce gospodarkê. W znacznym stopniu dotyczy to równie polskiego rynku nieruchomoœci mieszkaniowych. Doœwiadczenie wyp³ywaj¹ce z analizy zjawisk kryzysowych na rynku mieszkaniowym w Polsce pokazuj¹, e zasadniczy wp³yw na w miarê ³agodny przebieg ostatniego cyklu koniunkturalnego mia³y przede wszystkim takie czynniki, jak: za³amanie amerykañskiego rynku hipotecznego oraz pojawiaj¹ce siê podobne problemy na wielu rynkach europejskich, co o rok lub dwa skróci³o okres dynamicznego wzrostu cen na polskim rynku mieszkaniowym, ograniczony zakres popytu o chakterze spekulacyjnym na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych w naszym kraju, a ponadto tego rodzaju zakupy mieszkañ w przewa aj¹cej czêœci okaza³y siê inwestycjami d³ugookresowymi, co w sumie nie zak³óci³o ³agodnego tempa zmian cen, znacznie mniejsza skala finansowania sektora mieszkaniowego kredytem hipotecznych w Polsce ni ma to miejsce na rynkach rozwiniêtych, niski poziom rozwoju polskiego system finansowania nieruchomoœci mieszkaniowych, co spowodowa³o, e instytucje finansowe nie by³y zaanga owane w operacje finansowe zwi¹zane z bardzo ryzykownymi instrumentami emitowanymi w oparciu o kredyty hipoteczne. Z powy szego wynika, e to, i nie dosz³o w Polsce do kumulacji niekorzystnych zjawisk, takich jak g³êboki spadek cen mieszkañ oraz gwa³townego pogorszenia, co jest zwykle typowe w takiej sytuacji, jakoœci bankowych aktywów hipotecznych, a tym samym napiêcia nie przybra³y zbyt szerokiej skali i nie wp³ynê³y w zasadniczy sposób na stan gospodarki, zwi¹zane by³o raczej z pojawieniem siê wczeœniej g³êbokich
10 16 Gabriel G³ówka zjawisk kryzysowych na rynkach innych krajów oraz swoist¹,,rent¹, wynikaj¹c¹ z niskiego poziomu rozwoju polskiego rynku nieruchomoœci mieszkaniowych, w tym szczególnie systemu jego finansowania, a nie skutecznego dzia³ania w³adz publicznych, w tym szczególnie instytucji nadzorczych. W konkluzji mo na stwierdziæ, e ostatni kryzys spowodowa³ zamkniêcie pierwszego zasadniczego etapu rozwoju polskiego rynku mieszkaniowego i systemu jego finansowania. Procesy zachodz¹ce na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych w Polsce w latach mo na okreœliæ jako poszukiwanie nowego stanu jego równowagi. Na rynku tym obserwowaliœmy postêpuj¹ce procesy dostosowawcze, które s¹ rezultatem odroczonej w czasie reakcji poda y na zmiany w popycie wywo³ane szokiem z poprzedniego okresu, a tak e pojawienie siê istotnych zmian w czynnikach fundamentalnych kszta³tuj¹cych popyt, w tym g³ównie os³abienie wzrostu dochodów gospodarstw domowych, jak równie zdecydowanego ograniczenia dostêpnoœci kredytów hipotecznych, g³ównie na skutek zaostrzenia polityki kredytowej banków. Trudno prognozowaæ, jak d³ugo potrwa ten proces, gdy rynek nieruchomoœci mieszkaniowych jest typowym rynkiem niedoskona³ym, który w zdecydowanie wiêkszym stopniu kumuluje nierównowagi i wyd³u a okres dostosowañ, ni ma to miejsce na innych rynkach. W przysz³oœci jednak udzia³ systemu finansowego w rozwoju polskiego rynku nieruchomoœci mieszkaniowych bêdzie wzrasta³. Decyduj¹cy wp³yw na to ma przede wszystkim ci¹gle niski poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych polskiego spo³eczeñstwa. Ponadto mieszkanie coraz czêœciej bêdzie traktowane jako inwestycja, a rynek mieszkaniowy bêdzie podatny na spekulacjê, zarówno inwestorów krajowych, jak i zagranicznych. Po drugie, rynek mieszkaniowy bêdzie siê rozwija³ pod wp³ywem procesów dostosowawczych do poziomu rozwoju tych segmentów gospodarki w czo³owych krajach UE. Stanowi to silne przes³anki do coraz wy szego zanga owania kredytów hipotecznych w rozwój polskiego rynku mieszkaniowego w przysz³oœci. Rozwój systemu finansowania rynku mieszkaniowego i wzrost wartoœci udzielanych kredytów hipotecznych bêdzie znaczenie zwiêksza³ rolê tego czynnika dla stabilnoœci sektora finansowego w naszym kraju. Jednoczeœnie system finansowania nieruchomoœci mieszkaniowych w Polsce znajduje siê na pocz¹tkowym etapie rozwoju, a ukszta³towany dotychczas jego model wymaga zmian [G³ówka, 2012]. Doœwiadczenia wyp³ywaj¹ce z przebiegu cykli na
11 Teoretyczne aspekty bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych 17 rynku nieruchomoœci mieszkaniowych pokazuj¹, e w przypadku rynków, które nie by³y nadmiernie i spekulacyjnie kredytowane, ewentualne za³amania determinowane s¹ g³ównie wzrastaj¹c¹ poda ¹ i charakteryzuj¹ siê umiarkowan¹ amplitud¹ wahañ. Zasadniczym pytaniem jest zatem to, czy mo na bêdzie w polskich warunkach skutecznie zapobiegaæ przekszta³caniu siê cykli na rynku mieszkaniowym w kryzysy. Stanowi to istotne wyzwanie dla dzia³añ polskich instytucji publicznych w zakresie sposobu regulacji rynku. Okreœlenie bowiem optymalnego zakresu takiej regulacji bêdzie, co ju jest podkreœlono, bardzo trudne. Kluczowym problemem bêdzie skuteczne powstrzymywanie nadmiernie procyklicznego oddzia³ywania banków na rynek nieruchomoœci mieszkaniowych poprzez mechanizm ekspansji kredytowej, czego skutkiem mog³oby byæ tworzenie siê i narastanie baniek cenowych, przy jednoczesnym ograniczeniu niebezpieczeñstwa przeregulowania systemu, co z kolei prowadzi³oby do niepo ¹danych skutków w postaci zahamowania rozwoju rynku nieruchomoœci mieszkaniowych w naszym kraju, z wieloma negatywnymi tego konsekwencjami. Niezbêdne bêdzie wykorzystywanie w tym celu zarówno instrumentów polityki pieniê nej, jak równie ostro noœciowych regulacji nadzorczych. Zakoñczenie Wahania cen na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych s¹ jedn¹ z istotnych determinant cyklu koniunkturalnego w ca³ej gospodarce. Pojawiaj¹ce siê bañki cenowe na rynku mieszkaniowym nie wynikaj¹ z jednej przyczyny. Wywo³uje je najczêœciej splot powi¹zanych ze sob¹ czynników. Z badañ rynków nieruchomoœci mieszkaniowych wynika, e praprzyczyna baniek cenowych tkwi zwykle w cechach strukturalnych tego rynku i czynnikach fundamentalnych. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku rynku innych rodzajów aktywów, nie wszystkie bañki cenowe musz¹ prowadziæ do g³êbokiego spadku cen mieszkañ i pojawienia siê zjawisk destabilizuj¹cych wiele dziedzin gospodarki. W du ej mierze zale y to od wielkoœci pojawiaj¹cej siê na rynku mieszkaniowym bañki cenowej. Bañki cenowe o mniejszych rozmiarach s¹ z regu³y stopniowo absorbowane. Wspó³czeœnie rozmiary baniek cenowych na rynku mieszkaniowym uzale nione s¹ przede wszystkim od tego, czy impuls wzrostu cen wywo³any czynnikami fundamentalnymi i cechami strukturalnymi rynku nie zostanie nadmiernie wzmocniony poprzez dzia³alnoœæ sektora bankowego. G³êbokie za³amanie rynku i tym samym pojawienie siê kry-
12 18 Gabriel G³ówka zysu nieruchomoœciowego zwi¹zane jest najczêœciej z nadmiernie ekspansywn¹ polityk¹ banków w zakresie kredytowania hipotecznego, która umo liwia zbiorowe zachowania nabywców mieszkañ, traktuj¹cych nieruchomoœci mieszkaniowe nie tylko jako dobra konsumpcyjne oraz inwestycje d³ugoterminowe, ale nabywaj¹cych je równie w celach spekulacyjnych, w oczekiwaniu na szybki wzrost ich cen i z zamiarem ich odsprzedania 1. Literatura 1. Banerjee A. (1992), A simple model of herd behavior, Quarterly Journal of Economics, Vol. 107, No Deptu³a T., Rynek nieruchomoœci odrywa siê od fundamentów, Rzeczpospolita Ekonomia, z dnia Drozdowicz-Bieæ M. (2009), Kryzysy finansowe i cykle koniunkturalne, w: Rynek us³ug finansowych a koniunktura gospodarcza, Garczarczyk J. (red.), CeDeWu, Warszawa. 4. Druœ M., To mo e skoñczyæ siê Ÿle, Puls Biznesu, pb.pl z dnia Garber P. (2000), Famous First Bubbles, MIT Press. 6. G³ówka G. (2012), Perspektywa systemu finansowania nieruchomoœci mieszkaniowych w Polsce,,,Œwiat Nieruchomoœci, nr Gómez E., Rozo S. (2007), Beyond Bubbles: The role of asset prices in early warning indicators, Borradores de Economia, No Guttentag J., Hering R. (1984), Credit rationing and financial disorder, Journal of Finance, Vol Hirshleifer J. (1977), The Theory of Speculation under Alternative Regimes of Markets, The Journal of Finance, No Kalicki K., Krzeœniak A. (2010), Stabilnoœæ miêdzynarodowych rynków aktywów finansowych, w: Stabilnoœæ miêdzynarodowych rynków finansowych, KGŒ-SGH, Warszawa. 11. Kindleberger C. P. (1999), Szaleñstwo, panika, krach. Teoria kryzysów finansowych, WIG PRESS, Warszawa. 12. Kindleberger C. P., Aliber R. Z. (2005), Manias, Panics, and Crashes. A History of Financial Crises, John Wiley & Sons Inc., Hoboken. 13. Leamer E. E. (2007), Housing is the Bussines Cycle, NBER Working Paper Series, No J. Hirshleifer okreœli³ spekulacjê jako proces, w którym kupuje siê aktywa, by sprzedaæ je z zyskiem, a nie w celu ich posiadania [Hirshleifer, 1977].
13 Teoretyczne aspekty bañki cenowej na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych Lind H. (2008), Price Bubbles on the Housing Market: Concept, theory and indicators, Working Paper, No aszek J. (2008), Bañki cenowe na rynkach mieszkaniowych i wybrane metody ich pomiaru,,,finansowanie Nieruchomoœci, nr aszek J. Augustyniak H., Wid³ak M. (2010), Cykle na warszawskim rynku nieruchomoœci mieszkaniowych,,,finansowanie Nieruchomoœci, nr Malpezzi S., Wachter S. M. (2004), The Role of Speculation in Real Estate Cycles, University of Pennsylvania, May. 18. Starzeñski O. (2011), Analiza rynków finansowych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. 19. Trojanek R. (2008), Wahania cen na rynku mieszkaniowym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznañ. 20. elazowski K. (2007), Zjawisko bañki cenowej w kontekœcie zmian na polskim rynku mieszkaniowym, Studia i Materia³y Towarzystwa Naukowego Nieruchomoœci, Olsztyn. Streszczenie W niniejszym opracowaniu podjêto próbê okreœlenia czynników, które maj¹ najwiêkszy wp³yw na proces powstawania i narastania baniek cenowych na rynku nieruchomoœci mieszkaniowych. W pierwszej jego czêœci przedstawiono istotê i cechy charakterystyczne baniek cenowych na rynkach aktywów. Nastêpnie przedmiotem rozwa añ by³o zjawisko bañki cenowej na specyficznym, ze wzglêdu na wysokie koszty transakcyjne oraz du ¹ heterogenicznoœæ i wielofunkcyjnoœæ mieszkañ, rynku nieruchomoœci mieszkaniowych. Z przeprowadzonej analizy wynika, e bañki cenowe na rynku mieszkaniowym wywo³uje wiele powi¹zanych ze sob¹ czynników. Impuls do powstania bañki cenowej to czêsto efekt dzia³ania czynników fundamentalnych, które wywo³uj¹ wzrost popytu, co przy ograniczonej w krótkim okresie poda y prowadzi do wzrostu cen. Wówczas z regu³y na rynku pojawia siê oczekiwanie na dalsze wzrosty cen mieszkañ. Nastêpnie, jeœli te oczekiwania zostan¹ wzmocnione nadmiernie ekspansywn¹ polityk¹ banków w zakresie kredytowania hipotecznego, mamy do czynienia z samonapêdzaj¹c¹ siê spiral¹ wzrostu cen, oczekiwañ cenowych i popytu, co w rezultacie prowadzi do narastania bañki cenowej na rynku mieszkaniowym. Pojawia siê wtedy ryzyko wyst¹pienia wielu negatywnych konsekwencji, zarówno dla samego rynku nieruchomoœci mieszkaniowych, sektora finansowego, jak i ca³ej gospodarki. S³owa kluczowe rynek nieruchomoœci mieszkaniowych, bañka spekulacyjna
14 20 Gabriel G³ówka Theoretical aspects of housing market speculative bubble (Summary) This paper attempts to specify factors that have a major impact on creation and growth of speculative bubbles. First part describes the nature and characteristics of speculative bubbles on the assets markets. Further on the bubble is analyzed in relation to the housing market, which is considered peculiar due to high transaction costs and diversity of housing properties. The analysis that has been carried out shows that speculative bubbles on housing markets are developed by a number of interconnected factors. An impulse for the bubble creation is often an effect of fundamental factors, which cause growth in demand and as a result a price rise due to the limited short-term supply. Subsequently an anticipation for further price growth can be noticed. Next, if those anticipations are stimulated by an expansive banks policies in the area of mortgages, a vicious circle of price rises, price expectations and demand leads to a further growth of a speculative bubble. Negative consequences linked to this phenomenon can affect not only the real estate market but also the entire economy. Keywords housing market, speculative bubble
Wspó³zale noœci wystêpuj¹ce w zarz¹dzaniu ryzykiem finansowym w przedsiêbiorstwie Wspó³zale noœci wystêpuj¹ce w zarz¹dzaniu ryzykiem finansowym...
Andrzej Szopa * Andrzej Szopa Wspó³zale noœci wystêpuj¹ce w zarz¹dzaniu ryzykiem finansowym w przedsiêbiorstwie Wspó³zale noœci wystêpuj¹ce w zarz¹dzaniu ryzykiem finansowym... Wstêp Ryzyko finansowe jest
Bardziej szczegółowoFinansowanie budownictwa mieszkaniowego w Polsce. Warszawa, lipiec 2013 Departament
Finansowanie budownictwa mieszkaniowego w Polsce Warszawa, lipiec 2013 Departament Slajd 2 mieszkaniowych w Polsce charakterystyka portfela mieszkaniowych Ryzyko z portfelem Finansowanie akcji kredytowej
Bardziej szczegółowo=Dá F]QLN QU s}ï v] }o] Çl] ] v]'ïv i v }l îìíï
736 M. Belka Narodowy Bank Polski Warszawa, r. Z nia na rok 2013 przed do projektu u Z nia. W ch realizowanej przez Narodowy Bank Polski 3 r. Ponadto i W na rok 2013 10 2012 r. p 2. W 2013 r. olskim w
Bardziej szczegółowoPolityka makrostabilnościowa jako konieczny element polityki stabilizowania koniunktury. Prof. dr hab. Marek Belka Prezes Narodowego Banku Polskiego
Polityka makrostabilnościowa jako konieczny element polityki stabilizowania koniunktury Prof. dr hab. Marek Belka Prezes Narodowego Banku Polskiego Polityka makrostabilnościowa w perspektywie Seria kryzysów
Bardziej szczegółowoKredytowe instrumenty a stabilność finansowa
Monografie i Opracowania 563 Paweł Niedziółka Kredytowe instrumenty a stabilność finansowa Warszawa 2009 Szkoła Główna Handlowa w Warszawie OFICYNA WYDAWNICZA Spis treści Indeks skrótów nazw własnych używanych
Bardziej szczegółowoCykl koniunkturalny. Gabriela Przesławska Uniwersytet Wrocławski Instytut Nauk Ekonomicznych Zakład Polityki gospodarczej
Cykl koniunkturalny Gabriela Przesławska Uniwersytet Wrocławski Instytut Nauk Ekonomicznych Zakład Polityki gospodarczej Cykl koniunkturalny - definicja Cykl koniunkturalny to powtarzające się okresowo
Bardziej szczegółowoSpis treści Wstęp 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki
Wstęp... 11 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki... 23 1.1. Wprowadzenie... 23 1.2. Definicje zjawiska cyklu koniukturalnego,
Bardziej szczegółowoSpis treœci. Księgarnia PWN: Marian Podstawka (red.) - Finanse. Wstêp... 13. 1. Pojêcie i funkcje finansów... 17. 2. Pieni¹dz...
Księgarnia PWN: Marian Podstawka (red.) - Finanse Spis treœci Wstêp..................................................... 13 1. Pojêcie i funkcje finansów....................................... 17 1.1.
Bardziej szczegółowoSYSTEM FINANSOWANIA NIERUCHOMOŚCI MIESZKANIOWYCH W POLSCE
SYSTEM FINANSOWANIA NIERUCHOMOŚCI MIESZKANIOWYCH W POLSCE Wstęp Rozdział 1 przedstawia istotę mieszkania jako dobra ekonomicznego oraz jego rolę i funkcje na obecnym etapie rozwoju społecznego i ekonomicznego.
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp (S. Marciniak) 11
Makro- i mikroekonomia : podstawowe problemy współczesności / red. nauk. Stefan Marciniak ; zespół aut.: Lidia Białoń [et al.]. Wyd. 5 zm. Warszawa, 2013 Spis treści Wstęp (S. Marciniak) 11 Część I. Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoFinanse przedsiêbiorstw Katedra Strategii Gospodarczych dr Helena Baraniecka
KARTA MODU U / KARTA PRZEDMIOTU Kod moduùu Nazwa moduùu MAKROEKONOMIA Nazwa moduùu w jêzyku angielskim Macroeconomics Obowi¹zuje od roku akademickiego 2012/2013 A. USYTUOWANIE MODU U W SYSTEMIE STUDIÓW
Bardziej szczegółowoBogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw
Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw Artyku³ zawiera rozwa ania zwi¹zane ze sposobami motywowania pracowników w sektorze MŒP. Autorzy
Bardziej szczegółowoFinansowanie akcji kredytowej
Finansowanie akcji kredytowej ze źródeł zagranicznych: doświadczenia Hiszpanii i Irlandii Robert Woreta Departament Analiz Rynkowych Urząd Komisji Nadzoru Finansowego 24 września 2010 roku 1 10,0 % Negatywne
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp. 2. Procykliczność w działalności bankowej na gruncie teorii zawodności mechanizmu rynkowego i finansów
Spis treści Wstęp 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki 1.1. Wprowadzenie 1.2. Definicje zjawiska cyklu koniukturalnego,
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Rozdział 1. Współczesna bankowość komercyjna 12. Rozdział 2. Modele organizacji działalności banków komercyjnych 36
SPIS TREŚCI Część I. Organizacja i strategie działalności banków komercyjnych Rozdział 1. Współczesna bankowość komercyjna 12 1.1. Pojęcie i cechy... 13 1.2. Determinanty rozwoju współczesnych banków komercyjnych...
Bardziej szczegółowoSystematyka ryzyka w działalności gospodarczej
Systematyka ryzyka w działalności gospodarczej Najbardziej ogólna klasyfikacja kategorii ryzyka EFEKT Całkowite ryzyko dzieli się ze względu na kształtujące je czynniki na: Ryzyko systematyczne Ryzyko
Bardziej szczegółowoSektor Gospodarstw Domowych. Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk GOSPODARKA POLSKI PROGNOZY I OPINIE. Warszawa
Sektor Gospodarstw Domowych Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk GOSPODARKA POLSKI PROGNOZY I OPINIE Raport nr 12 maj 2008 Warszawa 1 Gospodarka Polski Prognozy i opinie Raport Gospodarka
Bardziej szczegółowoGlobalny kryzys ekonomiczny Geneza, istota, perspektywy
Globalny kryzys ekonomiczny Geneza, istota, perspektywy prof. dr hab. Piotr Banaszyk, prof. zw. UEP Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Wydział Gospodarki Międzynarodowej Agenda 1. Przyczyny globalnego
Bardziej szczegółowoRynek nieruchomości mieszkaniowych w Polsce w roku 2009
Rynek nieruchomości mieszkaniowych w Polsce w roku 2009 Jacek Łaszek, Hanna Augustyniak I Konferencja Przemysłu Materiałów Budowlanych Rawa Mazowiecka, 28-29.05.2009 r. Prognozy wskazują dobre perspektywy
Bardziej szczegółowoCZY KRYZYS NA RYNKU NIERUCHOMOŚCI JEST DOBRY DLA LUDZI?
STUDENCKA OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA MIASTO NIE DLA LUDZI? OPTYMALIZACJA PRZESTRZENI ZURBANIZOWANEJ CZY KRYZYS NA RYNKU NIERUCHOMOŚCI JEST DOBRY DLA LUDZI? dr inż. Mirosław Bełej Katedra Gospodarki
Bardziej szczegółowoSpis treêci. www.wsip.com.pl
Spis treêci Jak by tu zacząć, czyli: dlaczego ekonomia?........................ 9 1. Podstawowe pojęcia ekonomiczne.............................. 10 1.1. To warto wiedzieć już na początku.............................
Bardziej szczegółowoPorównanie obecnego kryzysu z roku 2007 z Wielkim Kryzysem z lat 1929-1933 str. 33
Spis treści: Wstęp str. 9 1.Przyczyny wahań cyklicznych Gabriela Wronowska str. 15 Pojęcie i fazy cyklu koniunkturalnego str. 15 Teorie wahań cyklicznych str. 19 Historia wahań cyklicznych str. 29 Porównanie
Bardziej szczegółowoSektor Gospodarstw Domowych. Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk GOSPODARKA POLSKI PROGNOZY I OPINIE. Warszawa
Sektor Gospodarstw Domowych Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk GOSPODARKA POLSKI PROGNOZY I OPINIE Raport nr 13 LIStopad 2008 Warszawa 1 Gospodarka Polski Prognozy i opinie Raport Gospodarka
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 800 BADANIE SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH SPORZ DZONYCH ZGODNIE Z RAMOWYMI ZA O ENIAMI SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu
Bardziej szczegółowoSpis treści. Rozdział I ELEMENTARNE POJĘCIA I PRZEDMIOT EKONOMII
Spis treści Rozdział I ELEMENTARNE POJĘCIA I PRZEDMIOT EKONOMII Wstępne określenie przedmiotu ekonomii 7 Ekonomia a inne nauki 9 Potrzeby ludzkie, produkcja i praca, środki produkcji i środki konsumpcji,
Bardziej szczegółowoMIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI PODCZAS BADANIA SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI Wprowadzenie (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r.
Bardziej szczegółowoWiosenna prognoza na lata : w kierunku powolnego ożywienia gospodarczego
KOMISJA EUROPEJSKA KOMUNIKAT PRASOWY Wiosenna prognoza na lata 2012-13: w kierunku powolnego ożywienia gospodarczego Bruksela 11 maja 2012 r. W związku ze spadkiem produkcji odnotowanym pod koniec 2011
Bardziej szczegółowoNowe relacje cen a kierunki przekszta³ceñ struktury wspó³czesnego handlu miêdzynarodowego
Wyzwania gospodarki globalnej Prace i Materia³y Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdañskiego 2012, nr 31 Challenges of the global economy Working Papers Institute of International Business University
Bardziej szczegółowoMIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE SPIS TREŒCI
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej) Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoT. Łuczka Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro i makroekonomii
Teresa Łuczka Godziny konsultacji: 12 13.30 poniedziałek 15 16 wtorek p. 306 Strzelecka T. Łuczka Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro i makroekonomii WYKŁAD 1 (26.02)
Bardziej szczegółowoA.Światkowski. Wroclaw University of Economics. Working paper
A.Światkowski Wroclaw University of Economics Working paper 1 Planowanie sprzedaży na przykładzie przedsiębiorstwa z branży deweloperskiej Cel pracy: Zaplanowanie sprzedaży spółki na rok 2012 Słowa kluczowe:
Bardziej szczegółowoćwiczenia 30 zaliczenie z oceną
Wydział: Zarządzanie i Finanse Nazwa kierunku kształcenia: Finanse i Rachunkowość Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: prof. nadzw. dr hab. Grażyna Rytelewska Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia
Bardziej szczegółowoZagregowany popyt i wielkość produktu
Zagregowany popyt i wielkość produktu Realny PKB Burda & Wyplosz MACROECONOMICS 4/e Fluktuacje cykliczne Rys.4.01 (+) odchylenie Trend długookresowy Faktyczny PKB (-) odchylenie 0 Czas Oxford University
Bardziej szczegółowoMakroekonomia. Blok V Cykl koniunkturalny
Makroekonomia Blok V Cykl koniunkturalny Cykl koniunkturalny i jego fazy Cykl koniunkturalny okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej Fazy cyklu: - Kryzys (A-B) - Depresja (B-C) - Ożywienie (C-D)
Bardziej szczegółowoANALIZA SZCZECIŃSKIEGO RYNKU NIERUCHOMOŚCI W LATACH 2007 2010
STUDA PRACE WYDZAŁU NAUK EKONOMCZNYCH ZARZĄDZANA NR 26 Ewa Putek-Szeląg Uniwersytet Szczeciński ANALZA SZCZECŃSKEGO RYNKU NERUCHOMOŚC W LATACH 27 21 STRESZCZENE Niniejszy artykuł dotyczy analizy rynku
Bardziej szczegółowoZAKRES TEMATYCZNY EGZAMINU LICENCJACKIEGO
Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Kierunek Analityka Gospodarcza Studia stacjonarne I stopnia ZAKRES TEMATYCZNY EGZAMINU LICENCJACKIEGO Zagadnienia ogólnoekonomiczne 1. Aktualna sytuacja na europejskim
Bardziej szczegółowoInformację na temat sytuacji w tym sektorze zamieściła Komisja Nadzoru Finansowego.
Informację na temat sytuacji w tym sektorze zamieściła Komisja Nadzoru Finansowego. Poniżej zamieszczamy informację na temat sytuacji sektora bankowego w pierwszym półroczu 2009 roku, jaką zamieściła na
Bardziej szczegółowoKoniunktura na rynku. nieruchomości ci w USA i jej. na rynek nieruchomości ci w Polsce
Koniunktura na rynku nieruchomości ci w USA i jej wpływ na światową gospodarkę,, w szczególno lności na rynek nieruchomości ci w Polsce Subprime problem 1. Zbyt aktywna polityka FEDu w latach 2002-2005
Bardziej szczegółowoRola instytucji bankowych w destabilizacji systemu finansowego
Rola instytucji bankowych w destabilizacji systemu finansowego Aleksandra Szunke Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Katedra Bankowości i Rynków Finansowych aleksandra.szunke@ue.katowice.pl Plan wystąpienia
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne przedmiot "Podstawy ekonomii" Dział I Gospodarka, pieniądz. dopuszczający
Wymagania edukacyjne przedmiot "Podstawy ekonomii" Dział I Gospodarka, pieniądz. wyróżnić potrzeby ekonomiczne, wymienić podstawowe rodzaje środków zaspokajających potrzeby, rozróżnić podstawowe zasoby
Bardziej szczegółowoKultura ryzyka a cyfrowa konkurencja banków
Risk culture versus a competitive position of banks in front of the digitization of the EU s financial services market Kultura ryzyka a cyfrowa konkurencja banków Prof. dr hab. Stanisław Kasiewicz Szkoła
Bardziej szczegółowoTeoria Optymalnego Obszaru Walutowego
Teoria Optymalnego Obszaru Walutowego dr Grzegorz Tchorek Biuro ds. Integracji ze Strefą Euro, Narodowy Bank Polski Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania Poglądy wyrażone przez autora nie stanowią
Bardziej szczegółowoCzęść I. ORGANIZACJA I STRATEGIE DZIAŁALNOŚCI BANKÓW KOMERCYJNYCH
Spis treści Część I. ORGANIZACJA I STRATEGIE DZIAŁALNOŚCI BANKÓW KOMERCYJNYCH Rozdział 1. Współczesna bankowość komercyjna 1.1. Pojęcie i cechy 1.2. Determinanty rozwoju współczesnych banków 1.3. Model
Bardziej szczegółowojakoœæ bazy danych. AUTOMATYKA 2005 Tom 9 Zeszyt 3 1. Wprowadzenie 2. Pojêcie jakoœci bazy danych Wojciech Janicki *
AUTOMATYKA 2005 Tom 9 Zeszyt 3 Wojciech Janicki * Jakoœæ bazy danych 1. Wprowadzenie Powszechny rozwój informatyki sprawia, e wkracza ona w coraz to nowe dziedziny ycia, systemy informatyczne staj¹ siê
Bardziej szczegółowoWybrane wyniki badań dotyczących perspektyw rozwoju rynku kredytów mieszkaniowych w Polsce do 2015 roku zrealizowanych przez IBnGR
Wybrane wyniki badań dotyczących perspektyw rozwoju rynku kredytów mieszkaniowych w Polsce do 2015 roku zrealizowanych przez IBnGR Gdańsk, marzec 2013 Scenariusz rozwoju rynku kredytów mieszkaniowych w
Bardziej szczegółowoOpis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 15 kwietnia 2015 r.
Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 15 kwietnia 2015 r. Członkowie Rady Polityki Pieniężnej dyskutowali na temat polityki pieniężnej w kontekście bieżącej i oczekiwanej
Bardziej szczegółowoStudia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro finansowane przez Narodowy Bank Polski
Załącznik do uchwały nr 548 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego w sprawie określenia efektów kształcenia dla studiów podyplomowych prowadzonych na Wydziale Ekonomii i Zarządzania Studia podyplomowe Mechanizmy
Bardziej szczegółowoA. Z zakresu przedmiotów kształcenia ogólnego. I. Gospodarka regionalna
TEMATY, KTÓRE STUDENCI WYDZIAŁU ZAMIEJSCOWEGO W ŻYRARDOWIE STAROPOLSKIEJ SZKOŁY WYŻSZEJ POWINNI UMIEĆ OMÓWIĆ W TRAKCIE OBRONY PRAC DYPLOMOWYCH (LICENCJACKICH) A. Z zakresu przedmiotów kształcenia ogólnego
Bardziej szczegółowoWsparcie publiczne dla MSP
Marta Gancarczyk Wsparcie publiczne dla MSP Podstawy teoretyczne a praktyka gospodarcza Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2010 Wstęp 9 Część i. TEORETYCZNE PODSTAWY PODEJMOWANIA DECYZJI O WSPARCIU PUBLICZNYM
Bardziej szczegółowo1. Domowa gospodarka, czyli jak u³o yæ bud et
Ekonomia w twoim yciu 207 1. Domowa gospodarka, czyli jak u³o yæ bud et Gospodarstwa domowe z jednej strony s¹ g³ównym podmiotem dostarczaj¹cym zasobów pracy, a z drugiej najwa niejszym motorem konsumpcji.
Bardziej szczegółowoKrzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1
Krzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1 Krzysztof Wp³yw fuzji Walczak i przejêæ uzje i przejêcia na zatrudnienie zak³adów pracowników... pracy maj¹ bardzo
Bardziej szczegółowo- potrafi wymienić. - zna hierarchię podział. - zna pojęcie konsumpcji i konsumenta, - zna pojęcie i rodzaje zasobów,
WYMAGANIA EDUKACYJNE PRZEDMIOT: Podstawy ekonomii KLASA: I TH NUMER PROGRAMU NAUCZANIA: 2305/T-5 T-3,SP/MEN/1997.07.16 L.p. Dział programu 1. Człowiek - konsument -potrafi omówić podstawy ekonomii, - zna
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty
Akademia Młodego Ekonomisty Wahania koniunktury gospodarczej Ożywienie i recesja w gospodarce Dr Joanna Czech-Rogosz Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 16.04.2012 1. Co to jest koniunktura gospodarcza?
Bardziej szczegółowoMateria³y konferencyjne
Materia³y konferencyjne 1 Dariusz K. Rosati Polityka kursu walutowego w Polsce Poznañ, 2001 Ksi¹ ka wydana dziêki pomocy finansowej Powszechnej Kasy Oszczêdnoœci Bank Polski SA oraz Wy szej Szko³y Bankowej
Bardziej szczegółowoWpływ bieżącej sytuacji gospodarczej na sektor małych i średnich przedsiębiorstw MSP
Wpływ bieżącej sytuacji gospodarczej na sektor małych i średnich przedsiębiorstw MSP Prof. Anna Zielińska-Głębocka Uniwersytet Gdański Rada Polityki Pieniężnej 1.Dynamika wzrostu gospodarczego spowolnienie
Bardziej szczegółowoSYNTETYCZNA INFORMACJA O KIERUNKACH PODZIAŁU ZYSKU ZA 2014 R. KRAJOWYCH BANKÓW KOMERCYJNYCH
SYNTETYCZNA INFORMACJA O KIERUNKACH PODZIAŁU ZYSKU ZA 214 R. KRAJOWYCH BANKÓW KOMERCYJNYCH Polityka dywidendowa banków W wyniku konsekwentnie realizowanej przez KNF polityki dywidendowej baza kapitałowa
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI NA KIERUNKU MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE STUDIA STACJONARNE I NIESTACJONARNE II STOPNIA
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI NA KIERUNKU MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE STUDIA STACJONARNE I NIESTACJONARNE II STOPNIA 1. Specjalizacja międzynarodowa pojęcie, determinanty, typy 2. Bilans płatniczy
Bardziej szczegółowoEkonomia II stopień ogólnoakademicki stacjonarne wszystkie Katedra Ekonomii i Zarządzania dr hab. Jan L. Bednarczyk. kierunkowy. obowiązkowy polski
KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Z-EKO2-503 Nazwa modułu Rynki finansowe Nazwa modułu w języku angielskim Financial markets Obowiązuje od roku akademickiego 2012/2013 A. USYTUOWANIE MODUŁU W
Bardziej szczegółowoMAKROEKONOMIA 2. Wykład 14. Podsumowanie. dr Dagmara Mycielska dr hab. Joanna Siwińska - Gorzelak
MAKROEKONOMIA 2 Wykład 14. Podsumowanie dr Dagmara Mycielska dr hab. Joanna Siwińska - Gorzelak Plan wykładu 1. Egzamin i warunki zaliczenia przypomnienie. 2. Czego się nauczyliśmy? Powtórka z wykładu
Bardziej szczegółowoINTEGRACJA ZE STREF EURO Teoretyczne i praktyczne aspekty konwergencji. dr Cezary Wójcik
INTEGRACJA ZE STREF EURO Teoretyczne i praktyczne aspekty konwergencji dr Cezary Wójcik Plan Wstp Kilka sów o ksice Wybrany aspekt: model NNS a inflacja i ekspansja kredytowa Zakoczenie 2 Kilka sów o ksice
Bardziej szczegółowoMikroekonomia Microeconomics
KARTA MODU U / KARTA PRZEDMIOTU Kod moduùu Nazwa moduùu Nazwa moduùu w jêzyku angielskim Obowi¹zuje od roku akademickiego 2012/2013 Mikroekonomia Microeconomics A. USYTUOWANIE MODU U W SYSTEMIE STUDIÓW
Bardziej szczegółowoSYSTEM BANKOWY. Finanse 110630-1165
SYSTEM BANKOWY Finanse Plan wykładu Rodzaje i funkcje bankowości Bankowość centralna Banki komercyjne i inwestycyjne Finanse Funkcje banku centralnego(1) Bank dla państwa Bank dla banków Emisja pieniądza
Bardziej szczegółowoAleksandra Rabczyńska. Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu. Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie
Aleksandra Rabczyńska Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży wydobywczej Working paper JEL Classification: A10 Słowa kluczowe:
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty
WAHANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ Ożywienie i recesja w gospodarce Przemysław Pluskota Uniwersytet Szczeciński 17 listopada 2016r. Co to jest koniunktura gospodarcza? W jaki sposób ją mierzyć? Dlaczego
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp Dariusz Rosati... 11. Część I. Funkcjonowanie strefy euro
Spis treści Wstęp Dariusz Rosati.............................................. 11 Część I. Funkcjonowanie strefy euro Rozdział 1. dziesięć lat strefy euro: sukces czy niespełnione nadzieje? Dariusz Rosati........................................
Bardziej szczegółowoKRZYSZTOF JAJUGA Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu INNOWACJE FINANSOWE SZANSA CZY ZAGROŻENIE?
KRZYSZTOF JAJUGA Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu INNOWACJE FINANSOWE SZANSA CZY ZAGROŻENIE? INNOWACJA OKREŚLENIE Innowacja intencjonalne stworzenie, wprowadzenie i zastosowanie nowych produktów, procesów
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty
Akademia Młodego Ekonomisty Wahania koniunktury gospodarczej Ożywienia i recesje w gospodarce Konrad Walczyk Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 12 października 216 r. Program wykładu: Co to jest koniunktura
Bardziej szczegółowoKURS DORADCY FINANSOWEGO
KURS DORADCY FINANSOWEGO Przykładowy program szkolenia I. Wprowadzenie do planowania finansowego 1. Rola doradcy finansowego Definicja i cechy doradcy finansowego Oczekiwania klienta Obszary umiejętności
Bardziej szczegółowoOpis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 6 maja 2015 r.
Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 6 maja 2015 r. Członkowie Rady Polityki Pieniężnej dyskutowali na temat polityki pieniężnej w kontekście bieżącej i oczekiwanej sytuacji
Bardziej szczegółowoŚ W I A TEORIA I PRAKTYKA Z PERSPEKTYW RACJONALNYCH WYBORÓW EKONOMICZNYCH. Eugeniusz M. Pluciński
Ś W I A E U R O P A P O L S K A TEORIA I PRAKTYKA Z PERSPEKTYW RACJONALNYCH WYBORÓW EKONOMICZNYCH Eugeniusz M. Pluciński BYDGOSZCZ - KRAKÓW 2008 SPIS TREŚCI WSTĘP 9 CZĘŚCI WPROWADZENIE DO EKONOMII GOSPODARKI
Bardziej szczegółowoWpływ światowego kryzysu finansowego na prowadzenie działalności bankowej w Europie Zachodniej i Europie Środkowej
Wpływ światowego kryzysu finansowego na prowadzenie działalności bankowej w Europie Zachodniej i Europie Środkowej Wojciech Kwaśniak Narodowy Bank Polski Źródła kryzysu Strategie instytucji finansowych
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 805 BADANIE POJEDYNCZYCH SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH ORAZ OKREŒLONYCH ELEMENTÓW, KONT LUB POZYCJI SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje
Bardziej szczegółowoSpis treści: Wstęp. ROZDZIAŁ 1. Istota i funkcje systemu finansowego Adam Dmowski
Rynki finansowe., Książka stanowi kontynuację rozważań nad problematyką zawartą we wcześniejszych publikacjach autorów: Podstawy finansów i bankowości oraz Finanse i bankowość wydanych odpowiednio w 2005
Bardziej szczegółowoRaport o stabilności systemu finansowego Grudzień 2012 r. Departament Systemu Finansowego 1
Raport o stabilności systemu finansowego Grudzień 2012 r. Departament Systemu Finansowego 1 Raport o stabilności finansowej Raport jest elementem polityki informacyjnej NBP przyczyniającym się do realizacji
Bardziej szczegółowoBEZPIECZEŃSTWO OBROTU GOSPODARCZEGO MODUŁY WARSZTATOWE
BEZPIECZEŃSTWO OBROTU GOSPODARCZEGO MODUŁY WARSZTATOWE WARSZTAT G-A PRAWNO-TEORETYCZNE PODSTAWY OBROTU GOSPODARCZEGO. Podstawy ekonomii. Podstawy finansów i bankowości. Pojęcie gospodarki i obrotu gospodarczego.
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Plan wykładu
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wahania koniunktury gospodarczej Konrad Walczyk Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 22 maja 2013 r. Plan wykładu Co to jest koniunktura gospodarcza? W jaki sposób ją mierzyć?
Bardziej szczegółowoRaport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski
Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski 1 Raport o stabilności finansowej Publikowanie Raportu jest standardem międzynarodowym, NBP
Bardziej szczegółowoOcena ryzyk transakcyjnych w eksporcie i ubezpieczenia eksportowe. Marcin Siwa - Dyrektor Działu Oceny Ryzyka Coface Poland
Ocena ryzyk transakcyjnych w eksporcie i ubezpieczenia eksportowe 23 03 2011 Marcin Siwa - Dyrektor Działu Oceny Ryzyka Coface Poland Oceny krajów wg Coface OCENY COFACE (Country Risk) przedstawiają wpływ
Bardziej szczegółowoRok akademicki: 2014/2015 Kod: BEZ-1-109-s Punkty ECTS: 2. Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: -
Nazwa modułu: Podstawy ekonomi i zarządzania - ekonomiczny 1 Rok akademicki: 2014/2015 Kod: BEZ-1-109-s Punkty ECTS: 2 Wydział: Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Kierunek: Ekologiczne Źródła Energii
Bardziej szczegółowoUSŁUGA ZARZÑDZANIA. BZ WBK Asset Management SA. Indywidualnym Portfelem Instrumentów Finansowych. oferowana przez
USŁUGA ZARZÑDZANIA Indywidualnym Portfelem Instrumentów Finansowych oferowana przez BZ WBK Asset Management SA Poznaƒ 2011 Na czym polega usługa Zarzàdzania Portfelem Usługa Zarzàdzania Portfelem (Asset
Bardziej szczegółowoKreacja pieniądza: mity i rzeczywistość Czy banki centralne kreują pieniądze? Czy QE to masowe drukowanie pieniędzy?
Andrzej Sławiński Kreacja pieniądza: mity i rzeczywistość Czy banki centralne kreują pieniądze? Czy QE to masowe drukowanie pieniędzy? 1. Czy banki centralne emitują pieniądze? Warszawa.gazeta.pl Bilans
Bardziej szczegółowoZestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia)
Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia) Obowiązuje od 01.10.2014 Zgodnie z Zarządzeniem Rektora ZPSB w sprawie Regulaminu Procedur Dyplomowych, na egzaminie magisterskim
Bardziej szczegółowoKREDYTOWE INSTRUMENTY POCHODNE A STABILNOŚĆ FINANSOWA Autor: Paweł Niedziółka,
KREDYTOWE INSTRUMENTY POCHODNE A STABILNOŚĆ FINANSOWA Autor: Paweł Niedziółka, Wstęp Intencją autora jest, aby analiza teoretyczna związków między pochodnymi instrumentami kredytowymi a stabilnością finansową
Bardziej szczegółowoWP YW STRUKTURY U YTKÓW ROLNYCH NA WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW ZAJMUJ CYCH SIÊ HODOWL OWIEC. Tomasz Rokicki
46 ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH, T. ROKICKI SERIA G, T. 94, z. 1, 2007 WP YW STRUKTURY U YTKÓW ROLNYCH NA WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW ZAJMUJ CYCH SIÊ HODOWL OWIEC Tomasz Rokicki Katedra Ekonomiki i Organizacji
Bardziej szczegółowoWojciech Buksa Podatek od transakcji finansowych - jego potencjalne implikacje dla rynków finansowych
Wojciech Buksa wojciech.buksa@outlook.com Podatek od transakcji finansowych - jego potencjalne implikacje dla rynków finansowych!1 Wstęp. Pod koniec 2011 roku komisja europejska przedstawiła pomysł wprowadzenia
Bardziej szczegółowo7. Zastosowanie wybranych modeli nieliniowych w badaniach ekonomicznych. 14. Decyzje produkcyjne i cenowe na rynku konkurencji doskonałej i monopolu
Zagadnienia na egzamin magisterski na kierunku Ekonomia 1. Znaczenie wnioskowania statystycznego w weryfikacji hipotez 2. Organizacja doboru próby do badań 3. Rozkłady zmiennej losowej 4. Zasady analizy
Bardziej szczegółowoUnia walutowa korzyści i koszty. Przystąpienie do unii walutowej wiąże się z kosztami i korzyściami.
Unia walutowa korzyści i koszty rzystąpienie do unii walutowej wiąże się z kosztami i korzyściami. Korzyści: Eliminacja ryzyka kursowego i obniżenie ryzyka makroekonomicznego obniżenie stóp procentowych
Bardziej szczegółowoPolityka pienięŝna NBP kamienie milowe
Polityka pienięŝna NBP kamienie milowe Kamień 1: stłumienie hiperinflacji Warunki początkowe: hiperinflacja ponad 250% średniorocznie w 1989 r. niedobory na rynku załamanie produkcji niskie zaufanie do
Bardziej szczegółowoANKIETA do Przewodniczących Komitetów Kredytowych na temat sytuacji na rynku kredytowym
ANKIETA do Przewodniczących Komitetów Kredytowych na temat sytuacji na rynku kredytowym Część 1 - Przedsiębiorstwa Pytania 1-7 dotyczą polityki kredytowej Banku w zakresie kredytów dla przedsiębiorstw
Bardziej szczegółowoDeterminanty i skutki wahań koniunkturalnych na współczesnym rynku nieruchomości mieszkaniowych
Zeszyty Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Naukowe 3 (975) ISSN 1898-6447 e-issn 2545-3238 Zesz. Nauk. UEK, 2018; 3 (975): 9 22 https://doi.org/10.15678/znuek.2018.0975.0301 Determinanty i skutki wahań
Bardziej szczegółowoZimowa prognoza na lata : do przodu pod wiatr
EUROPEAN COMMISSION KOMUNIKAT PRASOWY Bruksela, 22 lutego 2013 r. Zimowa prognoza na lata 2012-14: do przodu pod wiatr Podczas gdy sytuacja na rynkach finansowych w UE znacząco poprawiła się od lata ubiegłego
Bardziej szczegółowoMakroekonomia David Begg, Stanley Fisher, Gianluigi Vernasca, Rudiger Dornbusch
Makroekonomia David Begg, Stanley Fisher, Gianluigi Vernasca, Rudiger Dornbusch Makroekonomia jest najczęściej używanym podręcznikiem na pierwszych latach studiów ekonomicznych w większości polskich uczelni.
Bardziej szczegółowodr Joanna Cichorska Dłużne papiery wartościowe przedsiębiorstw jako substytut kredytu w bankach komercyjnych
dr Joanna Cichorska Dłużne papiery wartościowe przedsiębiorstw jako substytut kredytu w bankach komercyjnych Determinanty zmian na polskim rynku finansowym w latach 1993 2003! Zmiany w strukturze kapitałów
Bardziej szczegółowoCharakterystyka ma³ych przedsiêbiorstw w województwach lubelskim i podkarpackim w 2004 roku
42 NR 6-2006 Charakterystyka ma³ych przedsiêbiorstw w województwach lubelskim i podkarpackim w 2004 roku Mieczys³aw Kowerski 1, Andrzej Salej 2, Beata Æwierz 2 1. Metodologia badania Celem badania jest
Bardziej szczegółowoFINANSE PRZEDSIĘBIORSTWA 2
FINANSE PRZEDSIĘBIORSTWA 2 Wstęp Książka przedstawia wybrane kluczowe zagadnienia dotyczące finansowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa w obecnych, złożonych warunkach gospodarczych. Są to problemy
Bardziej szczegółowoWSTĘP 11 GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I NOWY REGIONALIZM 19
SPIS TREŚCI WSTĘP 11 ROZDZIAŁ I GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I NOWY REGIONALIZM 19 1. Współczesna gospodarka światowa i jej struktura... 19 1.1. Podmioty gospodarki światowej... 21 1.2. Funkcjonowanie
Bardziej szczegółowoFinanse i Rachunkowość
Wydział Nauk Ekonomicznych i Technicznych Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej Zestaw pytań do egzaminu licencjackiego na kierunku Finanse i Rachunkowość 1 Zestaw pytań
Bardziej szczegółowoBANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Wyniki za 2013 rok i podział zysku. Warszawa, 24 czerwca 2014
BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Wyniki za 2013 rok i podział zysku Warszawa, 24 czerwca 2014 Otoczenie makroekonomiczne Gospodarka stopniowo przyspiesza Dalsza poprawa sytuacji na rynku pracy 7.0 5.0 3.0
Bardziej szczegółowoCzy i w jaki sposób trzeba zmienić polski system bankowy?
Czy i w jaki sposób trzeba zmienić polski system bankowy? Wyniki badania eksperckiego Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 28.01.2016 r. Informacje o badaniu Czyje to stanowisko? eksperci znawcy systemów bankowych
Bardziej szczegółowo